Mirèio/Cant III

by Frédéric Mistral

[ 88 ]

 

CANT TRESEN

LA DESCOUCOUNADO

Li recordo prouvençalo. — Au Mas di Falabrego, un gai roudelet de chato descoucounon. — Jano-Mario, maire de Mirèio. — Taven, la masco di Baus. — La malo-visto. — Li descoucounarello fan, pèr passo-tèms, de castèu en Prouvènço. — La fièro Lauro, rèino de Pamparigousto. — Clemènço, reino di Baus. — Lou Ventour, lou Rose, la Durènço. — Azalaïs e Vióulano. — La Court d’amour. — Lis amour de Mirèio e de Vincèn descuberto pèr Nourado. — Li galejado. — Taven la masco fai teisa li chato : l’ermitan dóu Luberoun e lou sant pastre. — Noro canto Magali.

   Quand li pausito soun braveto,
   Qu’à plen barrau lis óuliveto
Dins li gerlo d’argelo escampon l’òli rous,
   Quand, sus li terro e dins li draio,
   Dóu garbejaire que varaio
   Lou grand càrri reno e trantraio,
E tuerto de pertout ’mé soun front auturous ;

   Nus e gaiard coume un luchaire,
   Quand Bacus vèn, e di chauchaire
Coundus la farandoulo i vendemio de Crau ;
   E, de la caucadouiro emplido,
   Quand la bevènto benesido,
   Souto li cambo enmoustousido,
Dins l’escumouso tino escapo à plen de trau,

[ 90 ]

   E, clarinèu, sus li genèsto
   Quand li magnan mounton en fèsto
Pèr fiela si presoun bloundinello ; e que lèu
   Aquéli toro mai qu’abilo
   S’ensevelisson, à cha milo,
   Dins si bressolo tant sutilo
Que vous sèmblon teissudo em’ un rai de soulèu ;

   Alor, en terro de Prouvènço,
   I’a mai que mai divertissènço !
Lou bon muscat de Baumo e ton Ferigoulet
   Alor se chourlo à la gargato ;
   Alor se canto e l’on se trato ;
   Alor se vèi e drole e chato
Au son dóu tambourin fourma si vertoulet.

   — Iéu claramen siéu fourtunado !
   Sus mi canisso encabanado
Quéti fio de coucoun !… Un bos miéu enseda,
   Un pu riche descoucounage,
   L’aviéu pu vist dins lou meinage,
   Vesino, dempièi moun jouine age,
Desempièi l’an de Diéu que nous sian marida.

   Dóu tèms que lou coucoun se trio,
   Ansin disié Jano-Mario,
Dóu vièi Mèste Ramoun ounourado mouié,
   De Mirèio ourgueiouso maire ;
   E li vesino e li coumaire,
   En trin de rire e de desfaire,
Èron à soun entour, dins la magnanarié.

[ 92 ]

   Descoucounavon : elo-memo,
   Mirèio, à tout moumen, i femo
Pourgié li brout d’avaus, li clot de roumanin,
   Ounte, à l’óudour de la mountagno,
   Tant voulountie ’mé soun escagno
   La noblo toro s’embarragno
Que, coume rampau d’or, n’èron clafi dedin.

   — Sus l’autar de la Bono Maire,
   Jano-Mario à si coumaire
Venié dounc, aièr, femo, anère lèu pourta
   De mi brout lou pu bèu pèr dèime :
   Ansin fau, tóuti li milèime ;
   Car es pièi elo qu’à bèl èime
Coumando, quand ie plais, i magnan de mounta.

   — Iéu, diguè Zèu dóu Mas de l’Oste,
   Ai bello pòu que me n’en coste !
Lou jour que tant boufavo aquéu gros Levantas,
   (D’aquéu laid jour vous n’en remèmbre !)
   Aviéu leissa, pèr destinèmbre,
   A brand lou fenestroun dóu mèmbre,…
Adès n’ai coumta vint, canela sus lou jas !

   Taven, pèr douna soun ajudo,
   Peréu di Baus èro vengudo.
À Zèu Taven diguè : Toujour, mai que li vièi,
   Cresès, li jouine, de counouisse !
   Mai fau que l’age nous angouisse,
   Fau que l’on ploure e que l’on gouisse :
Alor, mai bèn trop tard, l’on vèi e l’on counèi !

[ 94 ]

   Vàutri, li femo tartavello,
   Se l’espelido parèis bello,
Lèu-lèu que pèr carriero anas en bardouiant :
   I’a mi magnan qu’es pas de crèire
   Coume soun bèu ! Venès lèi vèire !
   L’Envejo rèsto pas à rèire :
Darrié vous à la chambro escalo en remoumiant.

   — Fan gau ! te dira la vesino ;
   Es bèn tout clap qu’as ta crespino !
Mai tant lèu de contro elo auras vira lou pèd,
   Te ie dardaio, l’envejouso,
   Uno espinchado verinouso
   Que te li brulo e teli nouso !…
Es l’auro, dirés pièi, que me lis engipè !

   — Dise pas qu’acò noun ie fague,
   Respoundè Zèu. Coume que vague,
Poudiéu bèn, aquéu jour, barra moun fenestroun !
   — Di verinado que l’iue lanço,
   Quand dins la tèsto briho e danso,
   Faguè Taven, n’as dounc doutanço ?…
E sus Zèu entremen mandavo d’iue furour.

   — Oh ! pau-de-sèn qu’emé l’escaupre
   Furnant la mort, creson de saupre
La vertu de l’abiho e lou secrèt dóu mèu !
   Quau t’a pas di que, davans terme,
   Pòu, un regard lusènt e ferme,
   Dóu femelan torse lou germe,
Di vaco poussarudo agouta li mamèu !

[ 96 ]

   Is auceloun vèn la mascoto,
   Rèn qu’à l’aspèt de la machoto ;
Au regard de la serp degoulon tout-d’abord
   Lis auco,… e souto l’iue de l’ome,
   Tu, vos qu’un verme noun s’endrome ?…
   Mai, contro l’iue dóu juvenome,
Quand trespiro l’amour, la flamo, o l’estrambord,

   Mounte es la chato proun savènto
   Pèr s’apara ? Quatre jouvènto
Leissèron de si man escapa li coucoun :
   Que fugue en jun, fugue en óutobre,
   Toun aguhioun fau toujour qu’obre,
   Que ! ie cridèron, vièi coulobre !
Li drole ?… digo-ie qu’avançon un brigoun !

   Noun ! venié la gaio ninèio,
   N’en voulèn ges ! parai, Mirèio ?
— Se descoucouno pas, faguè, tóuti li jour :
   Sabe une fiolo, dins l’estivo,
   Qu’anas trouva fort agradivo.
   E Mirèio, despachativo,
Davalo dins lou mas escoundre sa roujour.

   — Bèn ! ièu, mi bono, siéu bèn pauro !
   Acoumencè la fièro Lauro.
Mai se, d’escouta res, iéu, l’aviéu envela,
   Quand lou rèi de Pamparigousto
   De sa man me farié soumousto,
   Sarié moun chale, ma coungousto,
De lou vèire sèt an à mi pèd barbela !

[ 98 ]

   — Iéu noun ! aqui diguè Clemènço.
   Se quauque rèi, pèr escasènço,
De iéu veni’ amourous, pòu arriba bessai,
   Subretout s’èro jouine e lèri
   E lou pu bèu de soun empèri,
   Que, sènso tant de refoulèri,
Me leissèsse pèr éu mena dins soun palai.

   Mai uno fes que m’aurié messo
   Emperairis e segnouresso,
Emé capo ufanouso, à papàrri d’orfré,
   Em’ autour de ma testo caudo
   Uno courouno qu’esbrihaudo,
   Rèn que de perlo e d’esmeraudo,
M’envendréu, iéu la rèino, i Baus, moun paure endré !

   Di Baus fariéu ma capitalo !
   Sus lou roucas que iuei rebalo,
De nòu rebastiriéu noste vièi castelas :
   I’apoundriéu uno tourrello
   Qu’emé sa pouncho blanquinello
   Ajougneguèsse lis estello !
E pièi, quand voudriéu un pauquet de soulas,

   Au tourrihoun de ma tourriho,
   Sènso courouno ni mantiho,
Souleto emé moun prince amariéu d’escala.
   Souleto em’ éu, sarié, ma fisto !
   Causo de bon e de requisto
   Peralin de perdre sa visto,
Contro lou releisset, couide à couide apiela !

[ 100 ]

   De vèire en plen, fasié Clemènço,
   Moun gai reiaume de Prouvènço
Coume un claus d’arangié davans iéu s’espandi ;
   E sa mar bluio estalouirado
   Souto si colo e si terrado,
   E li grand barco abandeirado,
Poujanto à plen de velo i pèd dóu Castèu d’I ;

   E Ventour que lou tron labouro,
   Ventour que, venerable, aubouro
Subre li mountagnolo amatado souto éu,
   Sa blanco tèsto fin qu’is astre,
   Coume un grand e vièi baile-pastre
   Qu’entre li fau e li pinastre,
Couta ’mé soun bastoun, countèmplo soun vaciéu ;

   E lou Rose, ounte tant de vilo
   Pèr béure vènon à la filo
En risènt e cantant s’amourra tout-de-long,
   Lou Rose, tant fièr dins si ribo,
   E qu’Avignoun tant-lèu arribo,
   Counsènt pamens à faire gibo,
Pèr veni saluda Nostro-Damo de Dom ;

   E la Durènço, aquelo cabro,
   Alandrido, feroujo, alabro,
Que rousigo en passant e cade e rebaudin,
   Aquelo chato boulegueto
   Que vèn déu pous ’mé sa dourgueto,
   E que degaio soun aigueto
En jougant ’mé li chat que trovo pèr camin.

[ 102 ]

   Tout en disent eiçò, Clemènço,
   La gènto rèino de Prouvènço,
Quitè sa cadiereto, e dins lou canestèu
   Anè veja sa faudadouno.
   Azalaïs, bruno chatouno,
   Emé Vióulano, sa bessouno,
(Que si gènt d’Estoubloun menavon lou castèu),

   Azalaïs, bruno chatouno,
   Emé Vióulano, sa bessouno,
Au Mas di Falabrego ensèn venien souvènt.
   L’Amour, aquéu terrible glàri
   Qu’is amo tèndro e nouvelàri
   Se plais qu’à faire de countràri,
I’avié douna d’ardour pèr lou meme jouvènt,

   Azalaïs levè la tèsto :
   Fiheto, perqué sian en fèsto,
Meten, dis, qu’à moun tour fugue la rèino, iéu !
   E que Marsiho emé si velo,
   E la Cióutat, que ris em’ elo,
   Emé Seloun e sis amelo,
Bèucaire emé soun Prat, tout acò fugue miéu !

   — Damiseleto e bastidano,
   D’Arle, di Baus, de Barbentano,
Dirién, à moun palais landas coume d aucèu !
   Vole chausi li sèt pu bello,
   E pesaran dins l’archimbello
   L’amour que troumpo o que barbèlo…
Gaiamen, tóuti sèt, venès teni counsèu !

[ 104 ]

   N’ i’a pas pèr èstre maucourado,
   Se i’a ’n parèu que bèn s’agrado,
Que, la mita dóu tèms, noun posque s’aparia ?
   Mai iéu, Azalaïs la rèino,
   Dins moun empèri, malapèino !
   De quauco injusto e laido gèino
Se jamai un parèu se vèi countraria,

   Au tribunau di sèt chatouno
   Trouvara lèi que ie perdouno !
Pèr jouieu o pèr or, de sa raubo d’ounour
   Quau fara pache ; à sa mestresso
   Quau fara ’scorno vo traitesso,
   Au tribunau di sèt bailesso
Trouvaran lèi terriblo e venjanço d’amour !

   E quand pèr uno se rescontro
   Dous calignaire ; vo, pèr contro,
Quand se vèi dos chatouno amourouso que d’un,
   Vole que lou counsèu designe
   Quau mies ame, quau mies caligne,
   E d’èstre ama quau es pu digne.
Enfin, e pèr coumpagno au bèu damiselun,

   Sèt felibre vole que vèngon ;
   E, ’mé de mot que s’endevèngon,
E mounte enaussaran lou noble rondelet,
   Vole qu’escrigon sus de rusco
   O sus de fueio de lambrusco
   Li lèi d’amour ; e tau di brusco
Lou bon mèu coulo, tau van coula si coublet.

[ 106 ]

   Antan, di pin souto lou tèume,
   Ansin Faneto de Gantèume
Devié parla segur, quand soun front estela
   De Roumanin e dis Aupiho
   Enluminavo li mountiho ;
   Ansin la Coumtesso de Dio,
Quand tenié court d’amour, segur devié parla.

   Mai, à sa man tenènt un fiasco,
   Bello coume lou jour de Pasco,
Dins la chambro di femo, en aquéu tèms d’aqui,
   Mirèio èro tourna vengudo :
   — An ! se fasian uno begudo !
   Acò ’sgaiejo la batudo,
Faguè ; femo, aparas, avans de persegui.

   E dóu flasquet bèn garni d’aufo,
   La liquoureto que rescaufo,
Dins la tasso, aderrèn, raiè coume un fiéu d’or.
   — Iéu l’ai facho, aquelo menèstro,
   Diguè Mirèio ; s’amajèstro
   Quaranto jour sus la fenèstro,
Pèr fin que lou soulèu n’adoucigue lou fort.

   I’a de tres erbo de mountagno ;
   E lou sumoustat que li bagno
N’en gardo uno sentour qu’embaimo l’estouma.
   — Mai, que ! Mirèio, — veici qu’uno
   Vèn à-n-aquesto, — ve, chascuno,
   Se quauque jour èro en fourtuno,
Nous a di ce que, rèino, aurié lou mai ama ;

[ 108 ]

   Tu peréu, cligo lèu, Mirèio,
   Digo-nous tambèn toun idèio !
— Que voulès que vous digue ?… Urouso emé mi gènt,
   À noste mas de Crau countènto,
   I’a pas rèn autre que me tènto.
   — Ah ! faguè ’lor uno jouvènto,
Verai, ce que t’agrado es ni d’or ni d’argènt !

   Mai, un matin, iéu m’ensouvène…
   (Perdouno-me, se noun lou tène,
Mirèio !), èro un dimars ; venieu de buscaia ;
   Coume anave èstre à la Crous-Blanco,
   Emé moun fais de bos sus l’anco,
   T’entreveguère, dins li branco,
Que parlaves em’un, proun escarrabiha !…

   — Quau ? quau ? cridèron. De mounte èro ?
   — Emé lis aubre de la terro,
Nourado respoundè, destriave pas bèn ;
   Mai, se noun troumpo lou parèisse,
   Me semblè bèn de recounèisse
   Aquéu que li panié saup tèisse,
Aquéu Valabregan que ie dison Vincèn.

   — Oh ! la capouno, la capouno !
   Esclafiguèron li chatouno.
Avie’nvejo, parèis, d’un poulit gourbelin,
   E i’a fa ’ncrèire au panieraire
   Que lou voulié pèr calignaire !
   Oh ! la pu bello dóu terraire
Qu’a chausi pèr galant Vincèn lou rampelin !

[ 110 ]

   E la galejavon. Tout-d’uno,
   E sus la caro de caduno
Permenant tout au tour un regard de galis :
   Malavalisco vàutri, pèco !
   Faguè Taven. Que la Roumèco
   Vous rendeguèsse tóuti mèco !
Passarié lou bon Diéu dins soun camin d’Alis,

   Que se n’en trufarien, esturto !
   D’aquéu Vincèn, à touto zurto,
Es bèu, parai ? de rire !… E sabès ce que tèn,
   Paure que paure ?… Ausès l’ouracle :
   Meme davans soun tabernacle,
   Diéu, uno fes, moustrè miracle !
Vous lou pode afourti, s’èi passa de moun tèm.

   Èro un pastre : touto sa vido,
   L’avié passado assouvagido,
Dins l’aspre Luberoun, en gardant soun avé.
   Enfin, de-vers lou çamentèri
   Sentènt plega soun cors de fèrri,
   À l’ermitan de Sant Ouquèri
Vouguè se counfessa, coume èro soun devé.

   Soul, esmarra dins la Vaumasco,
   Desempièi si proumiéri pasco,
Dins glèiso ni capello avié pu mes li pèd ;
   I’avié passa de la memòri
   Meme sis ouro !… De sa bòri
   Éu mountè dounc à l’ermitòri,
E davans l’ermitan jusqu’au sòu se courbè.

[ 112 ]

   — De que vous acusas, moun fraire ?
   Diguè lou capelan. — Pecaire !
Respoundeguè lou vièi, iéu m’acuse qu’un cop,
   Dins moun troupèu, un galapastre
   (Qu’es un aucèu ami di pastre)
   Voulastrejavo… Pèr malastre
Tuère em’un caiau lou paure guigno-co !

   — Se noun lou fai à bèl esprèssi,
   Aquel ome dèu èstre nèsci !
Pensè l’ermito… E lèu roumpènt la counfessioun :
   Anas penja su ’quelo barro,
   Ie fai en estudiant sa caro,
   Voste mantèu, que iéu vau aro,
Moun fraire, vous douna la santo assoulucioun.

   Aquelo barro que lou prèire,
   Pèr lou prouva, ie fasié vèire,
Èro un rai de soulèu que toumbavo en galis
   Dins la capello. — De sa jargo
   Lou bon vièi pastre se descargo,
   E, creserèu, en l’èr la largo…
E la jargo tenguè, pendoulado au rai lisc !

   — Ome de Diéu ! cridè l’ermito…
   E tout-d’un-tèms se precepito
I geinoun dóu sant pastre, en plourant soun sadou :
   — Iéu, se pòu-ti que vous assòugue ?
   Ah ! de mis iue que l’aigo plòugue,
   E sus iéu vosto man se mòugue,
Que vous sias un santas, e iéu un pecadou !

[ 114 ]

   E Taven feniguè soun dire.
   I chato avié coupa lou rire.
— Acò mostro, Laureto alor ajustè ’nsin,
   Acò mostro, e noun lou countèsti,
   Que noun fau se trufa dóu vièsti,
   E que de tout péu bono bèsti.
Mai, chato, revenen. Coume un gran de rasin,

   Nosto jouineto majouralo,
   Ai vist que venié vermeialo,
Tant lèu que de Vincèn lou dous noum s’èi ausi ;…
   I’a mai que mai !… Vejan ! poulido,
   Quant durè de tèms la culido ?
   En estènt dous, l’ouro s’óublido,
Es que ! ’mé ’n calignaire, avès toujour lesi !…

   — Travaias, descoucounarello !
   N’ i’a panca proun, galejarello ?
Mirèio respoundè ; farias dana li sant !
   Oh ! dis, mai vè ! pèr vous counfoundre
   Pu lèu que de me vèire apoundre
   À-n-un marit, me vole escoundre
En un couvènt de mourgo, à la flour de mis an.

   — Tan-deran-ian ! tan-deran-ièron !
   Tóuti li chato ensèn cantèron.
Anen ! eiçò sara la bello Magali,
   Magali, que, dóu grand esglàsi
   Qu’avié pèr l’amourous estàsi,
   En Arle au couvènt de Sant-Blàsi,
Touto vivo, amè mai courre s’enseveli.

[ 116 ]

   Noro, an ! d’aut ! tu que tant bèn cantes,
   Tu que, quand vos, l’ausido espantes,
Canto-ie Magali, Magali qu’à l’amour
   Escapavo pèr milo escampo,
   Magali que se fasié pampo,
   Aucèu que volo, rai que lampo,
E que toumbè pamens, amourouso à soun tour.

   — O Magali, ma tant amado !…
   Coumencè Noro ; e l’oustalado
À l’obro redoublè de gaieta de cor ;
   E coume, quand d’une cigalo
   Brusis la cansoun estivalo,
   En Cor tóuti reprenon, talo
Li chatouno.au refrin partien tóutis en Cor.

MAGALI

O Magali, ma tant amado,
Mete la tèsto au fenestroun !
Escouto un pau aquesto aubado
De tambourin e de vióuloun.

Èi plen d’estello, aperamount !
   L’auro es toumbado,
Mai lis estello paliran,
   Quand te veiran !
​

[ 118 ]

— Pas mai que dóu murmur di broundo
De toun aubado iéu fau cas !
Mai iéu m’envau dins la mar bloundo
Me faire anguielo de roucas.

— O Magali ! se tu te fas
   Lou pèis de l’oundo,
Iéu, lou pescaire me farai
   Te pescarai !
​

— Oh ! mai, se tu te fas pescaire,
Ti vertoulet quand jitaras,
Iéu me farai l’aucèu voulaire,
M’envoularai dins li campas.

— O Magali, se tu te fas
   L’aucèu de l’aire,
Iéu lou cassaire me farai,
   Te cassarai.
​

— I perdigau, i bouscarido,
Se vènes, tu, cala ti las,
Iéu me farai l’erbo flourido
E m’escoundrai dins li pradas.

— O Magali, se tu te fas
   La margarido,
Iéu l’aigo lindo me farai,
   T’arrousarai.
​

[ 120 ]

— Se tu te fas l’aigueto lindo,
Iéu me farai lou nivoulas,
E lèu m’enanarai ansindo
À l’Americo, perabas !

— O Magali, se tu t’envas
   Alin is Indo,
L’auro de mar iéu me farai,
   Te pourlarai !
​

— Se tu te fas la marinado,
Iéu fugirai d’un autre las :
Iéu me farai l’escandihado
Dóu grand soulèu que found lou glas !

— O Magali, se tu te fas
   La souleiado,
Lou verd limbert iéu me farai,
   E te béurai !
​

— Se tu te rèndes l’alabreno
Que se rescound dins lou bertas,
Iéu me rendrai la luno pleno
Que dins la niue fai lume i masc !

— O Magali, se tu fas
   Luno sereno,
Iéu bello neblo me farai,
   T’acatarai.
​

[ 122 ]

— Mai se la nèblo m’enmantello,
Tu, pèr acò, noun me tendras ;
Iéu, bello roso vierginello,
M’espandirai dins l’espiuas !

— O Magali, se tu te fas
   La roso bello,
Lou parpaioun iéu me farai,
   Te beisarai.
​

— Vai, calignaire, courre, courre !
Jamai, jamai m’agantaras.
Iéu, de la rusco d’un grand roure
Me vestirai dins lou bouscas.

— O Magali, se tu te fas
   L’aubre di moure,
Iéu lou clot d’èurre me farai,
   T’embrassarai !
​

— Se me vos prene à la brasseto,
Rèn qu’un vièi chaine arraparas…
Iéu me farai blanco moungeto
Dóu mounastié dóu grand Sant Blas !

— O Magali, se tu te fas
   Mounjo blanqueto,
Iéu, capelan, counfessarai,
   E t’ausirai !

 

[ 124 ]

   Aqui li femo ressantèron ;
   Li rous coucoun di man toumbèron…
E cridavon à Noro : Oh ! digo, digo pìèi
   Ce que faguè, ’n estènt moungeto,
   Magali, que deja, paureto !
   S’èi facho roure emai floureto,
Luno, soulèu e nivo, erbo, auceloun e pèi.

   — De la cansoun, reprenguè Noro,
   Vous vau canta ce que demoro.
N’erian, se m’ensouvèn, au rode ounte elo dis
   Que dins la clastro vai se traire,
   E que respond l’ardènt cassaire
   Que i’ intrara pèr counfessaire…
Mai d’elo tournamai ausès l’entravadis :

 

— Se dóu couvènt passes li porto,
Tóuti li mounjo trouvaras
Qu’à moun entour saran pèr orlo,
Car en susàri me veiras !

— O Magali, se tu te fas
   La pauro morto,
Adounc la terro me farai,
   Aqui t’aurai !
​

[ 126 ]

— Aro coumence enfin de crèire
Que noun me parles en risènt :
Vaqui moun aneloun de vèire
Pèr souvenènço, o bèu jouvènt !

— O Magali, me fas de bèn !…
   Mai, tre te vèire,
Ve lis estello, o Magali,
   Coume an pali !

 

   Noro se taiso ; res mutavo.
   Talamen bèn Noro cantavo,
Que lis autro, enterin, d’un clinamen de front
   L’acoumpagnavon, amistouso :
   Coume li mato de moutouso
   Que, penjouleto e voulountouso,
Se laisson ana ’nsèmble au courrènt d’uno font.

   — Oh ! lou bèu tèms que fai deforo !
   En acabant ajustè Noro…
Mai deja li segaire, à l’aigo dóu pesquié,
   De si daioun lavon la goumo…
   Cuei-nous, Mirèio, quàuqui poumo
   Di sant-janenco, e ’mé ’no toumo
Nautre anaren gousta sout li falabreguié.