wschód Petersburg (30° 20' wschod. dług.), na zachód Flensburg (9° 30' wschod. dług). Morze baltyckie rozciąga się przeto według południka na 185 mil niemieckich. Powierzchnia jego zajmuje przeszło 6,000 mil niemieckich kwadratowych, z których więcej niż trzecia część przypada na zatoki botnicką, fińską i ryską. Zatoka botnicką rozciąga się między Finlandyą i Szwecyą, od wysp Alandzkich do Torneo, na 100 mil niemieckich długości. Fińska zatoka wciska się między granitowe brzegi Finlandyi i Estonii, z częścią, gubernii petersburskiej, i rozciąga się od wyspy Dago, na wschód, do Petersburga, na 60 mil niemieckich długości; na całej swej przestrzeni pokryta mnóstwem mielizn i innych miejsc niebezpiecznych. Najmniejsza jej szerokość naprzeciw Rewla wynosi 5 mil, największa między Wyborgiem i Narwą do 20 mil. Zatoka ryska zachodzi ku południo-wschodowi między Kurlandyą i wyspą. Oesel, i dalej na północ oblewa brzegi Inflant. Oprócz tych trzech wielkich zatok są jeszcze na połudn. brzegu morza baltyckiego: zatoka gdańska, albo pruska, szczecińska i lubecka, przy miastach tegoż nazwiska. Także dwie zatoki: Kurisch-haff pod Memlem, i Frisch-haff, pod Piławą, oddzielone od morza mierzejami, czyli wązkiemi klinami ziemi; wodę mają słodką, głębokości w pierwszej 20, w drugiej 15 sążni. Zatoki łączące morze baltyckie z Kattegatem są: Sund, Bełt wielki, Bełt mały. Sund przedziela wyspę duńską Zeelandyą od Szwecyi, ma 12 mil niemieckich długości, przy rozmaitej szerokości, najmniejszej pół mili. Corocznie przechodzi przez Sund 12 do 13 tysięcy statków. Głębokość jego 4 do 12 sążni. Wielki Bełt rozciąga się między wyspami duńskiemi Laaland i Zeelandyą od wschodniej, a Langeland i Fionią od zachodniej strony; długość jego 25, szerokość od 1 do 4 mil, głębokość 4½ do 7 sążni. Mały Bełt oddziela wyspę Fionią od półwyspu Jutlandyi; ma długości 30, szerokości ¼ do 2½ mil, głębokości od 4 do 19 sążni. Statki przechodzą częściej Sundem niżeli Bełtami; przytem w Bełtach są porty mające tylko 16 stóp głębokości, co dla okrętów wojennych nie jest dostatecznem. Wszystkie te zatoki opatrzone są dla bezpieczeństwa żeglarzy rozmaitemi znakami. Na morzu baltyckiem znajduje się bardzo wiele wysp, zwłaszcza przy brzegach Finlandyi, gdzie z powodu mnóstwa kamieni i mielizn tworzą tak zwane schery, labirynt bardzo niebezpieczny dla okrętów. Najznaczniejsza z nich gruppa wysp Aland. W środku zatoki fińskiej leży wyniosła wyspa Hochland, dająca się widzieć żeglarzowi w odległości mil 10. Zatoka ryska ma tylko jednę wyspę Runo, zamieszkaną w największej części przez Szwedów, chociaż około lat 140 należy do Rossyi. Właściwie na baltyckiem morzu leżą wyspy: 1) Rossyjskie: Dago i Worms, należące do gubernii estońskiej. Wyspa Oesel, z miastem Arensburg, i wyspa Mon, składają powiat arensburski gubernii inflanckiej. 2) Szwedzkie: Gottland, największa na baltyckiem morzu, prawie na samym środku jego, ma 16 mil długości i 6 szerokości; główne jej miasto Wisby, słynne było między hanzeatyckiemi. Oeland rozciąga się na 19 mil wzdłuż brzegu prowincyi szwedzkiej Smaland, od której ją przedziela zatoka kolmarska. 3) Duńskie wyspy leżą w południowo-zachodnim kącie morza baltyckiego między Sundem i Bełtami, a mianowicie: Zeelandyą. Fionią, Laaland, Langeland, Falster, Moen i t. d. Oddzielnie leży wyspa Bornholm, obwodu mil 15; na krańcu jej północnym wznosi się latarnia morska, na 280 stóp nad powierzchnią wód. Główne warowne miasto Rönne z portem na południowo-zachodnim krańcu wyspy: O półpiętej mili od Bornholmu podnoszą się z dna morskiego skały Erdholmar; na jednej z nich twierdza Christiangoer. 4) Pruskie wyspy: starosłowiańska Rugia czyli Rań (Rügen), naprzeciw Stralsundu; główne tu miasto Bergen; w północnej stronie Arkona, z latarnią morską. Wyspy Usedom i Wolin leżą w zatoce szczecińskiej, oddzielone są od brzegów zatokami Swinemünde i Dewenau. Na wyspie Usedom sławny port Swinemünde, a na Wolinie znajdowało się znakomite miasto słowiańskie Wineta. Trzy wspomnione wyspy właściwie należą do Pomeranii pruskiej. Morze baltyckie przyjmuje w łono swoje mnóstwo rzek, płynących od północy ze skandynawskiego pasma gór, od wschodu z płaskiej wyniosłości, od południa z gór karpackich; wpada do tego morza ogółem 250 rzek. Znaczniejsze z nich są: 1) w Szwecyi: rzeka Motala, odpływ jeziora Wetter, wpada pod Nordköping; Dal-Elf, największa rzeka w Szwecyi, ma ujście pod Hefle; Torneo, pograniczna z Rossyą, wpada do krańca odnogi botnickiej; przy ujściu jej znajdują, się konchy z drobnemi perłami. 2) w Rossyi: Kumeo, wpada do odnogi botnickiej pod Björneborg: Kümen od odnogi fińskiej pod Rochensalm, która od roku 1743 do 1809 stanowiła granicę Rossyi; Newa: do odnogi fińskiej pod Petersburgiem; Narwa, łącząca jezioro Czudzkie z morzem; Dźwina zachodnia płynie przez Rygę do zatoki ryskiej; Windawa. 3) w Prusiech: Niemen, częścią pograniczna rzeka z Rosyą, wpada pod Memlem do Kurisch-Hafu; Pregel, płynąca przez Królewiec; Wisła, największa z rzek baltyckich, płynie mil 131 i wpada w morze trzema ramionami; wschodnie (Nogat) i średnie płyną do Frisch-Haffu, a trzecie zachodnie, czyli sama Wisła, do Gdań-
