dowską, aptekę, kilka zajazdów, karczmy, kramy obfitujące we wszystkie towary potrzebne dla całej okolicy, kilka dorocznych jarmarków na bydło i konie, bardzo uczęszczanych przez okolicznych mieszkańców. Okolice Cz. z glebą urodzajną, mało posiadają lasów. Oprócz rz. Ułanki znajduje się w pobliżu kilka innych rzek np. Uświeja, Łukomka wpadające do Ułanki, także jezior niemało, sławne młyny i krupiernie w okolicy, która produkuje żyto, pszenicę, jęczmień, len, groch i owies. Czaszniki zdawna były własnością prywatną, dziedzictwo Łoppatów w 18 w., w tymże samym wieku przeszły we władanie rodziny Wołodkowiczów, do których należą w obecnym czasie. Miejscowość pamiętna zwycięztwem polskich wojsk (w pobliżu Czasznik na polach Iwańskich) w 1564 r. w bitwie poległ wódz rosyjski Szujski; także bitwą między korpusami feldmarszałka Wittgensteina i marszalka francuzkiego Victora w 1812 r. w czasie odwrotu armii Napoleona z pod Moskwy. R. 1611 Cz. były własnością Janusza Kiszki, później Służków. R. 1674 Dominik Służka chorąży lit. funduje tu dominikanów i nadał im dobra Szatkowszczyznę, Łuski i Olszankę. Paraf. cerkiew p. t. Przem. Pańskiego wystawił tu 1843 Ign. Wołodkowicz. Jest w Cz. most przez kanał czasznicki, który, 569 saż. długi, skraca żeglugę po rzece Ulle. Por. Mieleszkowicze. A. Ch.
Czaszów, inaczej Czaczów (ob.).
Czaszyn, wieś, pow. sanocki, o 8,5 kil. od Zagórza, par. rz. kat. Poraż a gr. kat. w miejscu. Leży przy drodze żelaznej przemysko-łupkowskiej, między Zagórzem a Mokrem.
Czatachowa, ob. Czetachowa.
Czatkowice, wieś, pow. chrzanowski, o 2,3 kil. od Krzeszowic, między Krzeszowicami a Czerną. Kopią tu glinę, z której mufle wyrabiają. Większa posiadłość wynosi 107 m. roli ornej i pastwisk, 323 m. lasu; mniejsza 342 m. roli i pastw. a 13 m. lasu. D. Stur opisał geologicznie Cz. w Verhandl. der. k. k. Reichsanstalt, 1870, Nr. 10. F. S.
Czatkowy wielkie i małe, inaczej Czatkowo, niem. Czattkau, wieś prastara w gdańskiej Żuławie, w pow. gdańskim, tuż nad lewym brzegiem Wisły, nieco poniżej Tczewa, należała do dóbr opactwa cysterskiego w Pelplinie: r. 1314 krzyżacy ustąpili ją konwentowi w zamian za dogodniejszy im młyn i posiadłość nad nad rzeką Tują, także na nizinach, zwaną Drybok (Triangel). W posiadaniu cystersów pozostała aż do kasaty przez rząd pruski, poczem wydano ją w wieczystą dzierżawę. Obecnie zawierają Cz. 14 posiadłości włośc. i 1 chałupnika, mórg roli 2091, katol. 84, ewan. 100, menonitów 48, domów mieszk. 28. Szkoła jest w miejscu, par. Tczew, odległość od Gdańska 4 mile. (W pow. starogardzkim wś t. n. nie istnieje). Kś. F.
Czatolin, wieś i kol., pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Domaniewice. Graniczy od wschodu z Łyszkowicami. W 1827 r. było tu 30 dm., 288 mk., obecnie jest 65 dm. i 494 mieszk. Ocz.
Czatzkowen (niem.), ob. Czaczkowy.
Czaulsk, mała wieś, pow. bracławski, należy do Towarzystwa cukrowar. stepankowieckiego, 197 dz. ziemi, po większej części glinkowatej. Par. Woronowica. R. 1868 było tu 15 dm. Ob. Glinianiec Kordyszowiecki.
Czausowa, 1.) wieś, pow. bałcki, gmina Bohopol, dusz męz. 93, ziemi włośc. 534 dz. Należała do Grabowskich, dziś w połowie Bernardakich i Gregerów; ob. Bohopol. 2.) Cz., wieś, pow. bałcki, gm. Meczetna. Dr. M.
Czausowski powiat, ob. Czausy.
Czausy, miasto powiatowe w gub. mohilewskiej, 4167 mk., 777 wiorst od Petersburga a 48 od miasta gubernialnego odległe, nad rz. Basią, blisko jej ujścia do Proni, na dosyć znacznej wyniosłości, poprzeżynanej z płn. i płd. głębokiemi jarami od wód deszczowych. Miało wspaniały kościół a przy nim klasztor i nowicyat karmelitów fundacyi Podbipięty Mikołaja 1653. Należało do ekonomii mohilewskiej i miało przywilej na prawo magdeburskie, nadane przez Władysława IV. Nad rz. Basią Czarniecki z garstką wojska oblegał okopane ogromne siły Dołhorukiego. Mieszkańców 4929. Zarząd gminy wiejskiej liczącej dusz 2017. Pow. czausowski zajmuje przestrzeni 50 m., kw. właść. 2168 w. kw., graniczy z horeckim, mścisławskim czerykowskim i mohilewskim. Z rzek główne Pronia i wpadająca do niej pod Czausami Basia. Grunta po większej części piaszczyste, usiane kamieniami, tylko mały wschodni zakątek na pograniczu mścisławskiem w okolicach Rasny ma grunta żyzne i urodzajne. Powierzchnia wzgórkowata. Nad Pronią napotykają się prześliczne i kosztowne lasy sosnowe, znacznie jednak już przetrzebione. Nad tąż Pronią nadzwyczaj obfite piękne łąki; rolnictwo nędzne i zaniedbane. Większe posiadłości ciągle się rozdrabniają i wychodzą z rąk dawnej magnateryi. Zaścianków szlacheckich dużo, zwłaszcza dokoła Rasny i Radomla. Handel jak w gub. całej w ręku żydów, którzy prócz Czaus osiedleni są w następnych miasteczkach powiatu tego: Raśnie, Drybinie, Sucharach i Czerniawce. Przemysł fabryczny nie egzystuje tu wcale. Żadne ważniejsze drogi komunikacyjne nie przechodzą przez powiat. Wśród ludu wiejskiego panuje nędza większa niż w innych powiatach gub. z nieodłączną od niej dzikością i ciemnotą. Mieszkańców w powiecie 50500, katolików 3000. Fel. S.
