21,000 rs. rocznie. Cz. wola ma. 27 dm. (5 mur.) i 258 mk., obszaru 534 m. samej włościańskiej ziemi, w tem 462 m. ornej ziemi, 72 m. łąki. Gleba urodzajna, rędziniasto sapopowata. Dr. B.
Czarzaste wielkie, Cz. błotki i Cz. chodupki, wsie, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Wielka. W 1827 r. wszystkie trzy liczyły 13 dm. i 108 mk. Obecnie Cz. wielkie folw.; ma 4 dm., 13 mk. Wieś Cz. wraz ze wsią Rapaty Sulimy 99 mk., 13 osad, 11 dm., 34 m. roli. Cz. Chodubki, wieś drobnej szlachty, 50 mk., 4 dm., 120 m. ziemi. Folw. Cz. Wielkie, od Płocka w. 110, od Przasnysza w. 28. od Chorzel w. 6. Rozległość wynosi m. 520 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 352, łąk m. 74, pastwiska m. 18, lasu m. 59, nieużytki i place m. 17. Budowli murowanych 1, drewn. 15. Wieś Czarzaste Wielkie osad 6, gruntu m. 7; wś Rapaty Sulimy os. 7, gruntu m. 23. Cz. błotki, własność drobnej szlachty, nad rz. Bystrzycą, o 4 w. od urzędu gminnego, ma 3 dm., 38 mk., 60 m. rozl, 55 m. roli ornej.
Czarze, 1.) niem. Czarsen, włość. dobra w pow. człuchowskim, nad jeziorem, parafia Przechlewo, obszaru ziemi zawiera 252 m., dwa mieszkalne domy, katolików 6, ewang. 26. 2.) Cz., wieś parafialna na prawym brzegu Wisły w pow. chełmińskim, r. 1876 przezwana po niem. Scharnsee, zachodzi w dokumencie r. 1222; r. 1248 ma ją Ekard z Czarza, r. 1285 Kunigunda Bosel i jej syn Bartłomiej. Za polskich rządów byli najprzód w Czarzu Mortęscy, którzy kościół nowy zaczęli budować, zburzony w czasie wojen; po nich dokończyli go Działyńscy; na końcu XVII w. posiada Cz. Michał Zamojski, łowczy koronny, starosta gniewski i bratyański; r. 1723 Ansgary Czapski, star. kłecki. Znaczną cześć Cz. nabyła ksieni Magdalena Mortęska dla benedyktynek chełmińskich, i to najprzód od Wolskich, a potem r. 1611 od pana Jarzębieńskiego za 13,000 zł. Kościół tutejszy pochodził od krzyżaków; rola plebańska położona na nizinach, wiele ucierpiała w ostatnich latach przez zasypanie piaskiem w czasie wylewu Wisły. Prawo patronatu miały przez niejaki czas benedyktynki z Chełmna, ale potem napowrót je odzyskali Działyńscy. R. 1800 podkomorzy Franciszek Towarowski, dziedzic Raciniewa, odnowił z gruntu kościół w Cz. Corok odbywają się tu dwa jarmarki, Za pruskich rządów rozróżniają Cz. szlacheckie i Cz. królewskie, oba stanowią wioski włościańskie, obejmują razem obszaru ziemi 3071 m. Cz. szlach. ma kościół, domów mieszk. 25, kat. 149, ew. 132; Cz. król. zaś szkołę, domów mieszkalnych 17, kat. 137, ew. 38. Kś. F.
Czarzeński las, niem. Czarzebusch, wieś w pow. chełmińskim, jest dwojaki 1) szlachecki, obszaru ziemi 666 m., domów mieszk. 5, kat. 11, ew. 36, par. Czarze; 2) królewski, 115 m., 7 domów, 47 mk. Kś. F.
Czarzyżna, wieś, pow. stopnicki, gm. Łubnice, par. Beszowa. W 1827 r. było 31 dm. i 219 mk.
Czasecy lub Trzasecy, niem. Tschaschwitz, wieś na Łużycach saskich, w pow. kamieneckim, ludności serbskiej 61. A. J. P.
Czasław, dawne imię, w skróconej formie Czach stanowi źródłosłów nazw takich jak Czachów, Czachy i t. p. Czachorowo także tu odnieść należy, gdyż przyległy mu Czachówek świadczy iż właściwa forma jest Czachowo.
Czasław (z Wżarami), wieś, pow. wielicki, o 3,8 kil. od Dobczyc, par. rz. kat. Raciechowice.
Czasławice, wieś pow. nowoaleksandryjski, gm. Drzewce, par. Bochotnica, leży przy drodze żelaznej Nadwiślańskiej. Liczy 3 dm. i 268 mk. Br. Ch.
Czaśniki, ob. Czaszniki.
Czastary, wieś, przeszło 2 i pół mili od Wielunia na zachód, pow. wieluński, gm. i par. Cz., sąd Bolesławiec, poczta Wieruszów, dm. 159, ludn. 985 gł., roli włośc. 58 i pół włók. R 1827 liczyła 97 dm., 520 mk. We wsi kościół murowany (r. 1847 przez Leopolda Trepkę) z parafią 2,400 dusz, szkółka, urząd wójta gminy, liczącej 3,000 gł. ludn., w 27 miejscowościach o 423 dymach na przestrzeni 300 kilku włók. Włość dworska królewska, zamioniona na dział donacyjny, 7 wł. 11 m. (głównie roli pszennej i żytniej I kl.). Przysiołek poduchowny (3 wł. 26 m.) nabyty przez mieszkańca Rossyi, b. urzędnika, po przydaniu 5 włók lasku rządowego Koza (już wyciętego) obejmuje do 9 wł. W...r.
Czaszki, wieś, pow. kaliski, gm. Kalisz, par. Dobrzec, jedno z przedmieść Kalisza. R. 1827 było tu 19 dm., 230 mk. Br. Ch.
Czasznicki kanał, ob. Berezyna.
Czaszniki, mko, pow. lepelski, o 16 w. od Boczejkowa, o 30 w. od Lepla, nad rz. Ułanką i kanałem, należące dawniej do województwa połockiego ludn. zawiera przeszło 5000, handel ożywiony prowadzi z Rygą, zbożem, lnem, drzewem budowlanem. Handel przeważnie w ręku żydów, chrześcianie zajmują się rolnictwem. Był tu klasztor i kościół ks. dominikanów z figurą Pana Jezusa, cudami słynącą, obszerna ta świątynia, murowana, ozdobnej architektury, przy schyłku 18 w. wystawiona, staraniem miejscowego przeora, należała do rzędu najwspanialszych kościołów katolickich na Białej-Rusi. Po zniesieniu klaszt. ks. dominikanów około 1842 roku parafią katolicką utrzymywali księża świeccy w 1868 r. kościół wyświęcony na cerkiew prawosł. Obecnie Cz. posiadają dwie cerkwie, przytem bóżnicę ży-
