Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom II/Dobra

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

Dobra

[ 65 ]Dobra, 1.) przedtem mko, dziś osada w pow. tureckim; gm. i paraf. Dobra. To niegdyś miasteczko leży nad strumieniem zwanym Teleszyna, o 42 w. od Kalisza, o 10 w. od Turku, o 40 w. od Kutna, o 10 w. od rz. Warty, ma ludności w ogóle 4,526, męż. 2,162 a kob. 2,364. Ludność żydowska o wiele tu przenosi chrześcian, gdyż ostatnich jest tylko 2,000, żydów zaś 2,526. R. 1827 było 198 dm., 2,096 mk., a r. 1860 dm. 190, mk. 2,380. Domów murowanych w 1880 r. 8, drewnianych 214, sklepów sukna 2, korzennych 40, żelaz. 2; handel prowadzi się różnego rodzaju zbożem, wełną, rzepakiem, i t. d. za sumę 250,000 rs. rocznie. Przechodzi tędy szosa z Turku do Warty. Jest tu st. pocztowa, urząd gm., apteka, szkoła elementarna, dom modlitwy starozakonnych, fabryk oleju 4, ślusarzy 1, kowali 2, gwożdziarzy 3, siodlarzy 2, kołodziei 2, farbiarzy 3, piekarzy 7, rzeźników 6, powroźników 2, krawców 18, czapników 8, szewców 24, handlarzy trzodą 4, kominiarzy 1, akuszerka 1, felczerów 2, stolarzy 6, kuśnierzy 5, bednarzy 4, blacharzy 1, mularzy 3, cieśli 4, szklarzy 3, wiatraków 9. Osada zajmuje gruntu 700 mor. n. p., i takowy należy do mieszczan, którzy trzymają koni 50, bydła 220, trzody 150 i kóz 8. W r. 1625 i 1708 grasowało w Dobry morowe powietrze. D. założona została jako miasto, na prawie niemieckiem, 1583 r., na gruntach wsi Zamysłowa. Kościół rzymsko-katol. murowany istniał już podczas wizyty Jana de Lasco pod tytułem Narodz. N. M. Panny. Oprócz tego jest tu kapl. rzymsko-katol. św. Barbary, modrzewiowa, w XV wieku przez Katarzynę Grabską, kaszt. spicimirską, wdowę po Janie z Grabi wybudowana, w r. zaś 1750 przez Eufrozynę Mączyńską, kasztel. spicimirską przebudowana. Kościół często podlegał pożarom; czasów dokładnych wizyty nie podają. Ostatni pożar datuje się okolo połowy ubiegłego wieku. Zaraz po tym wypadku, częścią kosztem Ignacego Gałeckiego staros. bydgos. dziedzica dóbr, częścią ks. Dominika Wartskiego proboszcza, częścią nakoniec za pożyczone pieniądze kościół odbudowany został. Skończony kościół r. 1808 Jan Gembart kantor gnieźnień. solennym obrządkiem pobłogosławił. Staraniem prob. Antoniego Kozłowskiego przyozdabia się z dniem każdym. Do paraf. D. (2,300 dusz), należą: D. b. miasteczko, i wsie: Długa wieś warcka, Ciemin, Chrapczewo, Cegielnia Kawecka, Dzierzbotki, Orzepów, Linne, Mikulice, Potworów, Stefanów, Czekaj dezerta, Pakuła młyn wodny ciemiński. Dobra przedtem była własnością Walewskich, od 1679 Mączyńskich, od 1811 Skórzewskich. Majętność ta składała się z folwarków Długa wieś Warcka, Żeronice, Kołowo, Linne, wsi: Żeronice, Chrapczewo, Kołowa, Linne. Rozległość dworska wynosiła m. 3,726, a mianowicie: fol. Długa wieś Warcka grunta orne i ogrody m. 233, łąk m. 281, pastwiska m. 1, lasu m. 1,348, nieużytki i place m. 76, razem m. 1,939. Płodozmian 6-polowy, bud. mur. 13, drewn. 18; fol. Żeronice i Kołowa grunta orne i ogrody m. 858, łąk m. 40, pastwisk m. 23, nieużytki i place m. 50, razem m. 971; płodozmian 6-polowy; bud. mur. 5, drewn. 9; fol. Linne grunta orne i ogrody m. 383, łąk m. 153, pastwisk m. 94, nieużytki i place m. 51; bud. mur. 2, drew. 5, gorzelnia, cegielnia, wiatrak. Osada D. ma osad 252 wieś Żeronice osad 70, gruntu m. 323; wś Chrapczew osad 12, gruntu m. 168; wś Kołowa osad 5, gruntu m. 25; wś Linne osad 30, gruntu m. 315. Gmina D. należy do s. gm. okr. IV we wsi Tokary.

2.) D., wś i folw., pow. brzeziński, gm. i par. Dobra. Leży na prawo od drogi bitej ze Zgierza do Strykowa. Posiada kościół par. [ 66 ]drewniany, założony 1514 r. przez Dobrskich. Parafia tutejsza, dek. brzezińskiego, dawniej strykowskiego, liczy dusz 2,647. W 1827 r. było tu 28 dm. i 285 mk., obecnie liczy 39 dm., 405 mk. Gmina D. należy do s. gm. okr. V w Strykowie, st. poczt. w Zgierzu; urząd. gm. we wsi Dobra, odl. od Brzezin 13 w. Folw. D. lub Kiełmin z wsią D. i Kiełmin, odległe od Piotrkowa w. 56, od Zgierza w. 10, od Rogowa w. 21 i Łodzi w. 14. Rozl. wynosi m. 1,700 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 880, łąk m. 44, pastwisk m. 37, lasu m. 709, nieużytki i place m. 30. Płodozmian zaprowadzony 6-polowy, bud. drew. 15. Wieś D. osad 40, gruntu m. 285; wś Kiełmin osad 39, gruntu m. 474.

3.) D., wś i folw., pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzenin; podług opisu z r. 1866 rozległość folwarczna wynosi m. 640, mianowicie: grunta orne i ogrody m. 289, łąk m. 59, pastwisk m. 45, zarośli m. 205, nieużytki i place m. 42. Wieś Dobra osad 24, gruntu m. 138.

4.) D., wś; pow. łódzki, gm. Dierzążna, par. Modlna. W 1827 r. było tu 15 dm. i 152 mk.

5.) D., wś i folw., pow. sandomierski, gm. Wiśniowa, par. Staszów, o 37 w. od Sandomierza. Ma gorzelnię, 35 dm., 325 mk., 1,231 m. ziemi dwor., 400 m. włość. Według danych tow. kred. ziems., dobra D. składają się z folw. D., attynencyi Lepki i wsi D.; od Radomia wiorst 105, od Staszowa 3; droga bita przechodzi przez terytoryum; od rzeki Wisły w. 21. Rozl. wynosi m. 1,231, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 535, łąk m. 24, pastwisk m. 14, wody m. 4, lasu m. 594, nieużytki i place m. 60. Płodozmian zaprowadzony 7-polowy. Bud. mur. 7, drewn. 21; gorzelnia, cegielnia, łomy kamienia, pokłady torfu i gipsu. Wieś D. osad 23, gruntu m. 282.

6.) D., wś, pow. olkuski, gm. i par. Pilica, posiada gorzelnię znacznych rozmiarów. W 1827 r. było tu 16 dm. i 212 mk.

7.) D., wś, pow. płocki, gm. Mąkolin, par. Łętowo. W 1827 r. liczyła. 25 dm. i 185 mk. M. Tr., Br. Ch.

Dobra, wś rozległa w pow. humańskim, z domem murowanym obszernym, z dóbr tulczynieckich odprzedana Różyckiemu, paraf. kat. w Humaniu, cerkiew drewniana, zarząd policyjny w Humaniu.

Dobra, 1.) wś par. z przys. Zadziele, pow. limanowski, w położeniu górzystem, nad rzeką Łososiną, przy trakcie podkarpackim, 14 kil. od mka Limanowy na zachód, w glebie chudej owsianej; ma rozległ. 3,265 m., w czem obszar dworski: roli orn. 86 m., pastw. 13 m., łąk 17 m. i lasu 696 m.; włościanie mają roli orn. 1,300 m., past. 390, łąk i p. 349 m., lasu 414 m.; dm. 246, mk. 1,501. Sta. poczt. w miejscu; szkoła etat. jednoklas., kościół par. rz. kat. z drzewa, eryg. 1361 r.; do parafii kat. w D. należą wś. Dobra, Zadziele, Jurków, Porąbka, Gruszowiec, Chyszówki, Łostówka, Półrzyczki i Wilczyce; razem wiernych 4,651 i 56 żydów. Rolnictwo jest tu bez znaczenia, lasy bardzo przecięte; w gmachu zmurowanym przy trakcie na dystylarnię nafty, która nie miała tu racyi bytu, jest obecnie tartak parowy. Do państwa dobrskiego należą przyległe powyżej wymienione gminy (oprócz Porąbki), w których posiada dwór rozległe obszary leśne, skutkiem dawniejszego gospodarstwa splądrowane. W XV wieku dziedziczyli tu Błędowscy hbu Półkozic, w przeszłym i do połowy bieżącego wieku Małachowscy. Jeden z nich rozdzielił grunta dworskie w D., pozostawiając sobie tylko tyle, aby na pokrycie domowych potrzeb rządcy wystarczyło, pomiędzy włościan, każdemu po 5 morgów, za jednorazową zapłatę po 30 tynfów, bez dalszych obowiązków. Powstała ztąd część wsi D., obejmująca znaczną ilość domów, zowie się dziś jeszcze „na morgach.“ Pod koniec drugiego dziesiątka lat bieżącego stulecia, zniósł Ludwik hr. Małachowski w całem państwie D. pańszczyznę, zamieniając ją na następujące obowiązki: tak kmieca rola jak zagroda płaciła, stosownie do obszaru, 15 do 20 zł. reńsk. w. w. (1 złoty reński wal. wied. wynosi 42 cent. wal. austr.), oprócz tego miała każda kmieca rola obowiązek dostarczania pewnej ilości podwód na potrzeby dworu, lub płacenia za to roczne velutum 10 złr. w. w. Każda zagroda miała oprócz czynszu dostarczać na szkółkę ręcznych robotników przy dworze lub lesie. Nareszcie każdy chałupnik płacił rocznie 2 złr. 4 gr. w. w. i pełnił posługi posłańca urzędowego przy mandataryuszu i wójtach. Za to służyło włościanom prawo pobierania z lasów dworskich leżaniny na opał i drzewa na budynki, lecz każdy właściciel domu musiał mieć w zapasie najmniej 5 kóp gontów na poprawę dachów; nadto pozwolił im dziedzic ścinać dowolnie drzewo w lasach dworskich i zwozić tramy do dw. tartaków; zerznięte z nich deski należały do włościan za złożeniem dziedzicowi od każdej 15 grajcarów w. w., a leśniczemu po 7 i pół gr. w. w. od każdej ściętej kłody. Taki stan rzeczy trwał do r. 1848, w którym ces. patentem wszystkie powinności ze związku poddańczego wypływające zniesiono; zaś służebności obciążające lasy dworskie uregulowano, a po części wydzieleniem ekwiwalentów wykupiono.

2.) D., wś, pow. jarosławski, o 20 kil. na płn. od Jarosławia, o 8,5 na płn. w. od st. p. i parafii rzym. kat. w Sieniawie. Par. gr. kat. w miejscu. Dm. 253, mk. 1,526. Własność większa posiada roli ornej 384, łąk i ogrodów 88, pastwisk 30, lasu 1,497 mr.; włościanie roli orn. 2,456, łąk i ogr. 614, pastw, 700, lasu 112 mr. [ 67 ]Szkoła etat. jednokl. Własność Władysł. ks. Czartoryskiego.

3.) D., wś, pow. dobromilski, o 35 kil. na płn. zach. od Dobromila, o 5 kil. na poł. w. od st. p. i parafii rzyms.-kat. w Mrzygłodzie; par. gr. kat w miejscu. Dm. 254, mk. 1,275. Obszar dworski ma roli ornej 164, łąk i ogrodów 15, pastwisk 20, lasu 23 m.; włościanie roli orn. 1,549, łąk i ogrodów 164, pastw. 321, lasu 1,351 m. We wsi szkoła etat jednokl.

4.) D., przysiołek Ciężkowic (ob.). M. Ż. S. i Lu. Dz.

Dobra, 1.) wieś, pow. bukowski, 10 dm., 86 mk., wszyscy kat., 10 analf. Stac. poczt. i kol. żel. w Buku o 10 kil.

2.) D., folw., pow. ostrzeszowski, 2020 morg. rozl., 9 dm., 84 mk., należy do gminy Rogaszyc. Stac. poczt. i kol. żel. Kempno o 9 kil. Właścicielem Teofil Wężyk. M. St.

Dobra, ob. Dober (niem.).

Dobra, wieś, pow. frydecki na Szląsku austr., rozl. morg. 1531, ludn. 1586, kościół paraf. kat. Parafia dek. frydeckiego liczy 4745 kat., 80 ewang., 30 izr. F. S.

Dobra, niem. Dobrau, wielkie dobra, folw. i wś, pow. prądnicki, par. Krapkowice, przy drodze z Krapkowic do Białego. Majątek D. z folw. Neubude ma 1685 m. rozl. i piękny zamek w r. 1860 zbudowany. Wś ma 74 osad, 1200 m. rozl., kościół katol. filialny, szkołę, 2 młyny wodne i wiatrak. F. S.

Dobra, ob. Dobrjani.

Dobra, potok, wypływa w obr. gm. Jaktorowa (pow. przemyślański), w lesie Podzadach; płynie na południe granicą wsi Łohodowa a Jaktorowa i Uniowa. Wpada do Gniłej Lipy z prawego brzegu po 5 kil. biegu. Br. G.

Dobra-nowina

[ 68 ]Dobra-nowina, wś włość., pow. wileński, 5 okr. adm., mk. kat. 100, 16 dm.; od Wilna 29 w.

Dobra-Patak

[ 68 ]Dobra-Patak, ob. Potok.

Dobra-wola

[ 68 ]Dobra-wola, 1.) wś włośc., pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, 19 dm., 161 mk., 577 m. gruntu, wtem 317 orn., wiatrak;

2.) D., ob. Dobrowola.

Dobra wola, ob. Krakinów.

Dobra-wola, 1.) wieś i folw., pow. piński, w okolicaca Pińska, w gm. Staweckiej (ob. Stawek), w 1 okr. polic. (łohiszyńskim), własność Pusłowskich i Massalskich, ma obszaru 153 m., 215 mk.

2.) D., ob. Dobrowola.

3.) D., ob. Podfilipie. X. A. M.

Zobacz też

• Dobrawola