Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom II/Dęblin

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 18 ]Dęblin 1.) folwark i pałac z parkiem, pow. nowoaleksandryjski, gm. Irena, par. Bobrowniki. Jestto centralny punkt obszernych dóbr, które w XV wieku należały do Tarnowskich. Ci erygowali kościół w m. Bobrownikach, należących do tego majątku. Drogą sukcesyi majątek D. przeszedł w XVI wieku do Mniszchów; ostatni z nich ożenił się z siostrzenicą Stanisł. Augusta, który dla niej wybudował, jak podanie niesie, dzisiejszy pałac w Dęblinie, i założył śliczny park. Z jedną z panien Mniszech ożenił się ks. Jabłonowski, któremu w posagu dostały się dobra dęblińskie; jako dekabrysta w 1825 r. wywieziony do Saratowa. R. 1836 dobra Dęblin kupił od niego rząd dzisiejszy. W r. 1842 cesarz Mikołaj darował dobra te ks. Paszkiewiczowi, ówczesnemu namiestnikowi; w tymże roku założony został kamień węgielny fortecy nazwanej Iwangrodem. Dęblin leży przy ujściu Wieprza do Wisły. Dobra dęblińskie stanowią ordynacyą Paszkiewiczów, nazwaną urzędownie Iwanowskie Sioło. Do dóbr tych należą folw. Dęblin, Podwierzbie, Wymysłów, Borowa, Matygi, Borowina; na pierwszych trzech folwarkach płodozmiany, gleba ziemi żytnia; na ostatnich trzech gospodarstwo dowolne, gleba ziemi glina powiślańska. Majątek ten w prześlicznem jest położeniu, przeżynają go dwie spławne rzeki Wisła i Wieprz, droga żelazna Nadwiślańska i Łukowska, prócz tego szosy we wszystkich kierunkach, jak: lubelska, warszawska, moszczańsko–gołębska. Prócz tego dobra te posiadają własnych szos 4 do 5-wiorst. Do dóbr tych należą wsie: Mierzączka, Rycice, Kleszczówka, Moszczanka, Nowy Dęblin, Lasoń, Sędowice z prawej strony Wieprza, z lewej Niebrzegów, Nieczeć, Gołąb, Bonów, Bałtów, Wólka Gołębska. Osady Bobrowniki i Irena; gmin dwie, Irena i Gołąb, poczta, kasa wkładowo-pożyczkowa w Irenie, szkółek dwie, w Bobrownikach i w Gołębiu; majątek ten ma obszaru do 12000 morgów z tego do 10,000 dworskich gruntów. Lud trzeźwy, pracowity, trudniący się rolnictwem i zarobkowaniem, jednakże nie zamożny. Lasy oddawna urządzone, 5000 mg. nieużytków które zadrzewiają się i pod wieloma względami majątek ten służyć może za przykład innym. Majątek D. składa się z dwóch kluczów: Dęblin i Gołąb, w pierwszym kluczu serwituty uregulowano z wyłączeniem os. Bobrowniki. Do r. 1844 istniała wieś D., koło palacu dziś to nazwisko noszącego; wieś w tym roku została zniesiona dla celów fortecznych. Z pałacu dęblińskiego w roku 1865 usunięto wszystko, co jakąkolwiek wartość artystyczną miało, jak meble, kominki z herbami dawnych posiadaczy i wysłano je do Homla, gdzie mieszka dzisiejszy dziedzic, urodzony i wychowany w Warszawie. Przy pałacu znajduje się wielka sala balowa, teatralna; akcesorya sceniczne przed 12 laty zostały sprzedane klubowi w Lublinie. Pod kaplicą, obok pałacu stojącą, dziś na obrządek prawosławny przerobioną, spoczywają zwłoki Iwana Paszkiewicza, b. namiestnika król. i żony jego. Folw. D. ma do 500 m. rozl.; gleba ziemi piaszczysta, lecz kultura roli wysoko posunięta przy pomocy nawozu ludzkiego, którego twierdza Iwangród dostarcza. W majątku D. nowowzniesione zostały 2 piece t. z. Hoffmanowskie do wypalania cegły, której rocznie dają do 8 milionów sztuk (ob. Krasnogliny) a wszystko to, wraz z wyrobem cegielń w Sławczynie, idzie do budowy nowozakładanych sześciu fortów. Wyrabia się też cegła olejna, t. z. frontowa.

2.) D. Nowy, wś, w pow. nowoaleksandryjskim gub. lubelskiej, przy szosie warsz.–lubelskiej, powstała 1866 r. z rozebranego (skutkiem ukazu z roku [ 19 ]1864) folw. Moszczanka, za zniesioną niegdyś wś. Dęblin. Osad ma 16 po 7 morg. i obszerne pastwiska wspólne.

Dęblin, wś, pow. dąbrowski, o 20 kil. na płn.-zach. od Dąbrowy, 3 kil. na płn. zach. od st. pocz. Siedliszowice. Par. rz. kat. Wietrzychowice; dm. 95, mk. 583. Własność większa obejmuje gruntu orn, 410, łąk i ogr. 24, past. 70, lasu 227 m.; włościanie grun. orn. 266, łąk i ogr. 44, pastw. 86 m. Własność hr. Załuskiej. Lu. Dz.

Dęblin, wś włośc., pow. kościerski, leży nad małą rzeczką, wpływającą do jeziora obozińskiego (dawniej Stenko), przy bitym trakcie między Skarszewami a Godziszewem. R. 1198 książe Grzymysław darował D. joannitom, sprowadzonym do Starogrodu (Stargard). R. 1326 przywilejem z d. Matki B. Gromnicznej wydana włościanom w dzierżawę. R. 1334 ustąpiona krzyżakom. Oddawna znajdował się we wsi kościół parafialny tytułu św. Małgorzaty. Włók dotacyjnych było 4. W czasie reformacyi opanowali go luteranie. R. 1583 był kościół (jak pisze wizytacya biskupa Rozrażewskiego) w dobrym stanie, budowany z drzewa. Od czterech lat nie mieszkał przy nim proboszcz, tylko ze Skarszew przychodził predykant luterski i miewał co trzecią niedzielę kazanie. Obcą wiarę narzucił tej gminie Jerzy Bażyński, wojew. malborski, starosta skarszewski, który był zarazem tenutą tej wioski: wielki zwolennik luteranizmu, a pan podówczas prawie wszechwładny na całą okolicę; w Trąbkach, Dalwinie, trzymał swoich predykantów, także w Skarszewach, gdzie niesłychanego dokazywał fanatyzmu; pod jego władzą zostający magistrat skarszewski zmuszał poprostu do odstępstwa, nieposłusznych członków z miasta wydalał. Dopiero kiedy umarł ten starosta r. 1596, odetchnęli tutejsi katolicy. Sam biskup Rozrażewski przybył tu wtedy odebrać i poświęcić kościół. Przyłączył go jako filią do pobliskich Skarszew. Niestety niedługo służył chwale Bożej: w wojnach i spustoszeniach szwedzkich podupadł, a w r. 1686 zupełnie leżał w gruzach; kamień tylko do święconej wody stał jeszcze na cmentarzu i wieża z dwoma kamieniami. Patrz „Utracone kościoły w dyecezyi chełmińskiej“ ks. Fankidejskiego str. 207. R. 1766 przywilej królew. dany z Warszawy d. 21 sierpnia, potwierdza pierwsze nadanie tutejszych włościan z roku 1326. Wś D. wraz z przyległym Nowym Gołębiem, obejmuje obszaru ornej ziemi 3874,94 mórg, włościan 24, ogrodników 25, karcz. 2 i szkołę ewang.; katol. 85, ewang. 530; dom. mieszkal. 59. Parafia znajduje się w Skarszewach, poczta w Godziszewie. Odległość od Kościerzyny 5½ mili. Kś. F.