Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom II/Dębe

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 11 ]Dębe, 1.) wś, pow. kaliski, gm. Opatówek, par. Dębe, o 8 w. od Kalisza, o 42 od rz. Warty. Obszar dominialny mg. 998, włośc. mg. 35, ludności 240. Ziemia, lubo natury lżejszej, ale bardzo urodzajna, obfituje w łąki użyzniane zalewem rzeczki Swędrni. Budynki wszystkie murowane, pod dachówką w części. Inwentarz tak roboczy jako i przychodowy bardzo ulepszony; postępowo zagospodarowana ziemia wydaje plon obfity. Wieś ta należała dawniej do parafii Kamień i dwie te wsie łącznie stanowiły parafią. Od dawnego czasu była w Dębem kapl. publiczna drewniana, lecz gdy kościół w Kamieniu przez heretyków wydartym katolikom został, arcybiskup gnieźnieński Stanisław Karnkowski d. 4 lutego 1600 r. parafią do D. przenieść rozkazał. Dzisiejszy kościół drewniany 1607 r. wybudowany został kosztem Stanisława Mikołajewskiego, dziedzica Dębego, pod tyt. Zwiastowania N. M. P. [ 12 ]Najprzód w kościele tym były dwa ołtarze N. M. Pannie poświęcone i trzeci św. Krzyża; około 1770 r. nowych 4 przybyło z drzewa, za staraniem miejscowego proboszcza Józefa Jonaszek Silezity (Silesita) i kosztem parafian. Wielki ołtarz przedstawiający Matkę Boską w złotej szacie, za cudowny został uznany najpierw przez Stanisława Karnkowskiego arcybiskupa, a następnie przez Gabyela Podowskiego 1771 r. Dzwonnicę drewnianą na cmentarzu i organy nowe sprawił 1730 roku pleban miejscowy Marcin Czarniewicz. Probostwo rozciągało się pierwotnie tylko na jednę wieś Dęba, lecz gdy kościół w Kamieniu przez pożar został zniszczony, wś Kamień do parafii Dębe przyłączoną została; potem i inne przyłączono wioski. R. 1872 kościół w D. uległ reperacyi gruntownej. Do tej wsi należy folw. Korek 138 morg rozl. i kolonia Dębe, 505 m. Ludności 257, z tego katol. 135, ewang. 122. Koloniści posiadają łąki obfite, a w nich znajduje się torf, który wydobywają sposobem „sztychowanym“ (tak tu zowią) na sprzedaż. Do D. należy też folwark Biernatki. D. było własnością familii Radolińskich, zamożnej a licznej niegdyś, dziś prawie zupełnie w całej okolicy wygasły. R. 1871 nabyte przez A. Repphana za 76,000 rs. R. 1827 D. miało 18 dm., 186 mk. Par. D. dek. kaliskiego liczy dusz 2352.

2.) D., wś nad Narwią, pow. pułtuski, gm. i par. Zegrze. R. 1827 liczyła 16 dm. i 105 mk.; obecnie gospodarzy 17, mających po 15 do 30 morg ziemi; odznaczają się moralnością i wzorowem sprawowaniem. Niedawno odnowili kościół w Zegrzu z własnych dobrowolnych składek, a teraz starają się o szkołę. Folw. D. z kolonią wieczystoczynszową Ludwinowo i wsią D., od Serocka w. 10, droga bita przechodzi przez terrytoryum folwarku, od dr. żel. Jabłonna w. 10. Rozległość wynosi mor. 776, a mianowicie: grunta orne i ogrody mor. 388, łąk mor. 36, pastwisk morg 22, lasu mor. 130, zarośli morg. 142, nieużytki i place mor. 48. Kolonia wieczystoczynszowa Ludwinów ma mor. 175. Płodozmian zaprowadzony 10 i 11-polowy. Bud. mur. 5, drew. 14. Wś D. miała osad 13, uwłaszczonych na 296 morg.

3.) D. wielkie i D. kąski, wś, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga mała.

4.) D. nowe, wś i folw., pow. sokołowski, gm. D. nowe, par. Kossów, liczy 12 dm., 61 mk. i 449 morg obsz. Gmina D. nowa ma urząd gm. we wsi Chruszczówce, lud. 3,523, rozłeg. 7,274 morg, s. gm. okr. 1 w os. Sterdyń, st. p. w Sokołowie o 18¾ w.; od urzędu gm. do Siedlec 47¼ w. W skład gm. wchodzą Chruszczówka, Dębe-nowe, Grzymały, Hilarów, Kostki, Kutaski Lipki, Maliszewa nowa, M.-stara, Pogorzel, Trzciniec-mały, T.-duży, Wrzoski, Wyszomierz, Żeleźniaki i Żochy.

5.) D. nowe i D. stare, wieś, pow. sokołowski, gm. i par. Kossów. Liczy 14 dm., 151 mk. i 195 morg obszaru.

6.) D., wś, pow. krasnostawski, ob. Dąbie.

7.) D. wielkie, folw. i wś, pow. nowomiński, g. Dębe wielkie, par. Mińsk. Posiada szkołę początkową i przyst. dr. żel. war.–terespol., między stac. Miłosną i Mińskiem. R.1827 było tu 72 dm. i 527 mk.; odległe od Warszawy 25 wiorst. Dobra D. wielkie składają się z folwarku D. wielkie i Łaszczyzna, kolonii wieczystoczynszowej Ostrów Kania i kol. D. wielkie, tudzież wsi Dębe wielkie, Goździówka, Mrowiska, Wólka Konstancya, Zalesie, Chobot, Rysie, Kąty Mrowiskie, Walercin Wólka, Choszczówka, Wólka Wybraniecka, Aleksandrówka, Janówek, Pawełek, Ostrów Kania, Cięciwa, Ostrówek, Góra Rysińska, Kąty Goździewskie i Koberne. Od Mińska w. 8, od Wisły w. 25. Nabyte w r. 1873 za rs. 33,300. Rozl. gruntów folw. wynosi mor. 969, a. mianowicie: fol. D. wielkie grunta orne i ogrody mor. 134, łąk mor. 105, pastwisk mor. 59, lasu morg 132, nieużytków i placów morg 28, razem mor. 458. Budow. mur. 3, drew. 11. Folw. Łaszczyzna grunta orne i ogrody morg 37, ląk m. 5, pastwiska m. 113, lasu m. 344, nieużytków i placu m. 9, razem morg 507. Bud. drewn. 7, młyn wodny na wodach stawu. Gmina D. W. należy do sądu gminnego okręgu 4 w Stanisławowie, st. poczt. w Nowo-Mińsku, urząd gminny we wsi Pustelnik, 1 szkoła pczątkowa, 3612 mieszkańców.

8.) D. małe, wieś i folwark, pow. nowo-miński, gm. Łukowiec, par. Latowicz. R. 1827 było tu 14 dm. i 131 mk. Fol. D. małe z attynencyą Kołaczki i wsiami D. małe, Budziska, od Warszawy w. 50, od Nowo-mińska w. 21, od st. poczt. Garwolin w. 14, od drogi bitej Latowicz w. 2, od st. dr. żel. Mrozów w. 16. Rozl. wynosi m. 677, a mianowicie: grun. orn. i ogr. m. 361, łąk m. 124, past. m. 5, wody m. 3, lasu m. 146, nieużyt. i place m. 29, wieczyste dzierżawy i osady karczemne m. 6. Płodozmian zaprowadzony 4 i 6-polowy. Bud. mur. 7, drewn. 19, wiatrak i fabryka krochmalu. Rzeka Świder dotyka gruntów folw. i stanowi granicę północną. Wieś Dębe małe osad 25 z nadaniem grunt. mor. 394; w Budzisku osad 17 z nadaniem grun. m. 326. Wieś D. wielkie osad 32, gruntu morg 617; wś Goździówka osad 19, gruntu morg 322; wś Mrowiska osad 17, gruntu m. 156; wś Wólka Konstancya osad 15, gruntu m. 5; wś Zalesie osad 15, gruntu m. 220; wś Chobot osad 20, gruntu m. 666; wś Rysie osad 18, gruntu m. 276; wś Kąty Mrowiskie osad 13, gruntu m. 463; wś Walercin Wólka osad 11, gruntu m. 276; wś Choszczowka osad 14, gruntu m. 307; wś Wolka Wybraniecka osad 10, gruntu m. 320; wś Aleksandrówka osad 10, gruntu m. 146; Janowek osada 1, gruntu m. 1; wś [ 13 ]Pawłówek osad 2, gruntu m. 7; wś Ostrów Kania osad 3, gruntu m. 60; wś Cięciwa osad 5, gruntu m. 142; wś Ostrówek osad 2, gruntu m. 34; wś Góra Rysińska osada 1, gruntu m. 3; wś Kąty Gożdziewskie os. 42, gruntu m. 781; wś Koberne osad 13, gruntu m. 187; kolonia D. wielkie i Ostrów Kania ma oddzielną księgę hypoteczną; zajmują przestrzeń około morgów 800.

9.) D. małe, wś, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew. R. 1827 było tu 24 dm. i 229 mk. D. małe składają się z folw. D małe z attynencyami: Mokryług, Winnica, Piekarnia lit. ABC, i wieczystych dzierżaw w Dębem, tudzież wsi: D. małe, Bagno, Zygmuntów, Magienta, Karolówka i Mokryług; od Warszawy w. 21, od drogi bitej w. 5, od Wołomina w. 5, od rz. Wisły w. 16. Rozl. gruntów folwarcznych wynosi m. 447, a mianowice: grunta orne i ogrody m. 159, łąk m. 154, pastwisk m. 3, wody m. 1, lasu m. 103, nieużytki i place m. 26. Gorzelnia, browar, cegielnia i obfite pokłady torfu; płodozmian 6-polowy; budowli murowanych 12, drewnian. 17; wś D. małe osad 38, gruntu m. 200; wś Bagno osad 4, grun. m. 21; wś Zygmuntów osad 13, gruntu m. 255; wś Magienta osad 7, gruntu m. 137; wś Karolówka os. 17, gruntu m. 309; wś Mokryług os. 16, gruntu m. 290. Wieczystoczynszowe dzierżawy w Dębem wynoszą m. 251.

10.) D., wś, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Jadów; w 1827 r. było tu 16 dm., 105 mk.

11.) D. duże i D. małe, wś, pow. radzymiński, gm. i par. Jadów. R. 1827 było tu 5 dm. i 63 mk. J., Br. Ch., A. P.

Dębe 1.) wś, pow. czarnkowski; 34 dm., 284 mk.; wszyscy kat.; 69 analf.

2.) D., domin., pow. czarnkowski; 3818 m. rozleg., 19 dm., 294 mk., 10 ew., 284 kat., 57 analf. St. pocz. w Czarnkowie o 3 kil., gośc. na miejscu; stac. kol. żel. Trzcianka (Schönlanke) o 20 kil., Wronki (Wronke) o 27 kil. Własność Włodzimierza Wolniewicza. M. St.