Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Borszczów

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 326 ]Borszczów, wioska w pow. radomyskim, nad rz. Koroboczką, wpadającą do Teterowa, o 8 w. od m. pow. Radomyśla. Mieszk. 754, wyznania prawosławnego. Cerkiew paraf. zbudowana w r. 1761. B. należy do wielu właścicieli. Ziemi 2879 dzies., drugorzędnego czarnoziemu. Zarząd gminny i policyjny w Radomyślu. Kl. Przed.

Borszczów, wieś, pow. śniatyński, leży nad rzeką Prut, o 3 mile na zachód od Śniatyna a 4 kilom. od Zabłotowa, w nadzwyczajnie żyznej okolicy; brzegi Prutu obfitują w malownicze krajobrazy. Przestrzeń posiadlości większej roli ornej 684, łąk i ogr. 41, past. 5, lasu 17 morg.; posiadł. mniej. roli orn. 1187, łąk i ogr. 10, past. 308, lasu 3 morg. Ludność rzym. kat. 72, gr. kat. 903, izrael. 180, razem 1155. Należy do rzym. kat. par. w Chlebiczynie polnym. Wieś ta posiada szkołę etatową.

Borszczów, główne miasteczko powiatu tegoż nazwiska w Galicyi, leży o 2 mile od granicy Podola rossyjskiego, 6½ mili na południowy wschód od miasteczka Czortkowa, 4 mile na północny wschód od miasteczka Zaleszczyk, 4½ mili na południowy zachód od Husiatyna. Przez to mko przechodzi gościniec kraj. z Zaleszczyk do Skały; od najbliższej stacyi kolei żelaznej lwowsko-czerniowieckiej [ 327 ]w Śniatynie oddalone jest o 7 mil. St. poczt. łączy się traktem z Tarnopolem przez Czortków i Trębowlę. Słynne jarmarki na bydło. Miejscowość więcęj na wieś niż na miasto wygląda. Przestrzeń posiadłości większej roli ornej 896, ląk i ogrodów 66, past. 22, lasu 541; posiadłości mniej. roli orn. 1902, łąk i ogr. 134, past. 158 morg. Ludność rzym. kat. 1438, gr. kat. 1190, izrael 998: razem 3626. Miasteczko to jest siedzibą starostwa powiatowego, rady powiatowej, urzędu podatkowego należącego do obwodowej dyrekcyji skarbowej w Kołomyi, sądu powiatowego należącego do sądu obwodowego w Tarnopolu i notaryusza, oraz komisyi powiat. szacunkowej dla regulacyi podatku gruntowego, należącej do podkomisyi krajowej w Tarnopolu. Parafie obudwu obrządków ma w miejscu. Rzymsko katol. parafia, fundowana w 1603 r., przez Marcina Piotra Dydyńskiego kasztelana krakowskiego; kościół wymurowany w 1763 r. poświęcony 1871 roku pod wezwaniem św. Trójcy. Do tej parafii, oprócz ekspozytury w Jezierzanach należą miejscowości, Juriampol z 375 parafianami, miasteczko Korolówka z 577 par., Kozaczyzna z 107 par., Łanowce z 519 pąr., Muszkatowce z 426 paraf., Nowosiółka kostiukowa z 144 par., Piszczatyńce z 184 par., Słobódka z 416 par., Strzałkowce z 148 par., Wierzchniakowce z 324 par., Wołkowce z 379 par., Wysuszka z 118 parafian. Ogólna liczba rzym. kat. wyznania 5155 dusz; w parafii tej znajduje się 2395 izraelitów. W obrębie tej parafii oprócz Borszczowa znajdują się szkoły trywialne w Korolówce, Łanowcach i Nowosiółce kostiukowej. W Muszkatowcach jest kaplica na cmentarzu, zaś w Wysuszce i Nowosiółce kostiukowej kaplice. Parafia ta należy do dekanatu jazłowieckiego archidyecezyi lwowskiej. Do gr. kat. parafii w Borszczowie należy także wieś Muszkatowce z 804 parafianami; cała parafia liczy 1994 gr. kat. Parafia ta należy do dekanatu kudrynieckiego archidyecezyi lwowskiej. B. posiada szkołę etatową. Dwór w B. zbudowany jest na tem miejscu, na którem dawniej istniał obronny zamek. Rozległe podziemne lochy znamionują wielkość i ważność tego stareżytnego grodu. Powiat borszczowski graniczy na wschód z rossyjskiem Podolem, od którego dzieli go tylko rzeka Zbrucz; na południe rzeka Dniestr odgraniczająca w tem miejscu Galicyą od Bukowiny; na zachód graniczy z powiatami zaleszczyckim i czortkowskim, na północ z powiatem husiatyńskim. Powiat ten zatem stanowi południowo wschodnią kończynę Galicyi, przestrzeni ma 15 mil kw., ciągnie się długim a wązkim pasem z północy od powiatu husiatyńskiego wzdłuż Zbrucza do Dniestru, do którego Zbrucz wpada w tymże powiecie pod wsią Okopy. Dniestr, płynąc wzdłuż południowej granicy tego powiatu, jest już rzeką spławną, po której nie tylko lekkie tratwy drzewne, ale i ciężkie galary, naładowane zbożem, ku Odessie w każdej porze lata odpływają. Oprócz Zbrucza przyjmuje Dniestr w tym powiecie 2 jeszcze dopływy, mianowicie rzeczkę Cygankę i Niesławę, które obiedwie ten powiat z północy na południe przecinają. Gór we właściwem słowa tego znaczenia w tym powiecie nie ma, z wyjątkiem brzegow Dniestru i Zbrucza, które są strome, skaliste i obfitują w piękne widoki. Konfiguracya gruntu jest, jak na całem Podolu, falistą, fale te jednakże w niektórych miejscach do znacznej wznoszą się wysokości. Rzeczki i potoki płyną zwykle głębokiemi dolinami, wzdłuż których rozsiadły się wioski i miasteczka. Ludności ma ten powiat 72,662, w 67 osadach a 60 gminach katastralnych; sądów powiatowych w tym administracyjnym powiecie jest 2, mianowicie w Borszczowie i Mielnicy, które należą do sądu obwodowego w Tarnopolu. Urząd podatkowy jest 1 w Borszczowie, podlegający dyrekcyi obwodowej skarbu w Kołomyi. Parafij rz. kat. jest 6, mianowicie Borszczów, Krzywcze, Mielnica, Skała, Głęboczek i Jezierzany, które wszystkie należą do dekanatu jazłowieckiego a do dyecezyi arcybiskupiej we Lwowie. Parafij gr. kat. jest w tym powiecie 30, z których 20 należy do dekanatu kudrynieckiego, zaś 10 do dekanatu skalskiego a wszystkie razem do dyecezyi grecko-katolickiej arcybiskupstwa we Lwowie. Właściciele większych posiadłości wybierają do rady państwa 1 delegowanego w Zaleszczykach, wspólnie z powiatami Zaleszczyki, Husiatyn i Czortków kuryi wyborczej miast. Do izby handlowo-przemysłowej należy do Brodów; zatem deputowany z izby handlowej brodzkiej jest oraz reprezentantem w radzie państwa handlu i przemysłu tego powiatu. Jak powyżej powiedziano, powiat ten administracyjny obejmuje 2 pow. sądowe w Borszczowie i w Mielnicy; obadwa te powiaty sądowe wybierają do rady państwa 1 deputowanego w Borszczowie; jednakże nie mają osobnego dla siebie deputowanego ale wspólnego z powiatami sądowemi Zaleszczyki i Uścieczko, które wybierają w Zaleszczykach, i z powiatami sąd. Horodenka, Obertyn, które wybierają w Horodence: tych 6 powiatów sąd. razem mają dopiero 1 deputowanego w radzie państwa. Do sejmu krajowego wybierają właściciele większych posiadłości 3 deputowanych, wspólnie z powiatami: zaleszczyckim, czortkowskim i husiatyńskim, które to powiaty stanowiły przed rokiem 1867 dawny obwód zaleszczycki, także czortkowskim zwany. Mniejsze posiadłości wybierają tylko 1 posła do sejmu krajowego. Szkół [ 328 ]w tym powiecie jest 24, mianowicie 1 szkoła 4-klasowa w Skale i 23 szkół, każda o jednym nauczycielu. Szkoły te należą do rady szkolnej okręgowej w Zaleszczykach. Zakątek to oddalony od większych miast; sama stolica tego powiatu, Borszczów, siedziba starostwa powiatowego i sądu powiatowego, mało się różni od okolicznych wiosek; to też i oświata na nizkim stoi szczeblu. Grunt urodzajny, klimat ciepły, gdyż miodoborskie góry zasłaniają tę okolicę od północy; to też oprócz zbóż, zwykle w naszym kraju uprawianych, jak pszenica, żyto, jęczmień, ziemniaki i t. d., uprawiają tu w polu włościanie nie tylko kukurydzę i tytuń, który oddają do rządowej fabryki w Jagielnicy, niedalekiem miasteczku sąsiedniego powiatu czortkowskiego, ale nawet w południowej stronie nad brzegami Dniestru, Ruwony, w otwartem udają się polu. Pomimo, ze ten powiat jest czysto podolski, nie brak mu przecież i lasów, których znaczne przestrzenie wystarczają na potrzeby miejscowe. Gospodarstwa w majątku Germakówka, własności Gustawa hr. Blücher de Wahlstadt, i w majątku Jezierzanach, własności Anny ks. Sapieżyny, wzorowo prowadzone, należą do najlepszych i najbardziej postępowych w całej wschodniej Galicyi; szczególniej w Germakówce tak uprawa ról jakoteż i chów inwentarza na bardzo wysokim stoją stopniu. O przemyśle fabrycznym i rękodziełach w tym powiecie nie ma nic do wspomnienia, coby na odszczególnienie zasługiwało. W gościńce bite powiat ten nie jest bogaty: jest ich wszystkiego 2, jeden prowadzący z Zaleszczyk na Borszczów do Skały a więc z południowego zachodu na północny wschód, drugi z Mielnicy na Dźwinogród do Okopów. Okolica ta, będąca niegdyś na samej granicy od Turcyi i Wołoszczyzny, mająca przytem rzeki ze stromemi brzegami, była gęsto zasiana małemi zameczkami, służącemi ludności za ochronę przeciwko nagłym napadom Tatarów Lipków, koczujących w dzisiejszej Besarabii, jakoteż mołdawskich łotrzyków, a nawet musiały się opierać i wojskom tureckim. Najsławniejszy ze wszystkich tych zameczków były Okopy, leżące przy samym ujściu Zbrucza do Dniestru, które jeszcze i w drugiej połowie 18 stulecia historyczną odegrały rolę. W tychże Okopach a właściwie w należącej do nich Kozaczówce jest teraz komora graniczna austryacko-rossyjska. Z powodu granicy i łatwego przedostania się przez niewielką rzekę Zbrucz, przemytnictwo kwitnie tu na wielką skalę; szczególniej gorzałkę i towary zachodnie przemycają kontrabandziści, zwani tu paczkanami, z Galicyi do gubernii podolskiej; w zamian z tejże gubernii przemycają do Galicyi stada wołów podolskich i mołdawskich, któreby w kontumacyi w Kozaczówce dłuższy czas stać i utrzymywane być musiały. Z tego to mołdawskiego przemycanego bydła zasiewa się najczęściej po Galicyi zaraza bydlęca, zwana księgosuszem, niszcząca chów bydła galicyjskiego, gdyż nie tylko to bydło przemycane, już zarodki zarazy mające w sobie, ale też i miejscowe poprawne, które z przemycanem miewa styczność, albo samo z zarazy ginie albo dla powstrzymania rozszerzania się takowej wybitem być musi. Kwitnie tu także handel kradzionemi końmi; co zostało skradzione w gubernii podolskiej lub nawet i dalszych okolicach bywa przemycane przez granicę i sprzedawane w Galicyi i na odwrót; konie kradzione w Galicyi sprzedają się na jarmarkach podolskich, granica zaś przeszkadza do łatwego odszukania i odebrania swej własności. Nie można ominąć wzmianki, ze roku 1878, na gruntach gminy Mielnica, na brzegu potoku znaleźli pastuszki skarb, którego części od znalazców przez Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego za 6000 zł. w. a. odkupione i składające się ze złotej korony i kilku złotych klamer, które te wszystkie przedmioty poprostu kute ze złota, uznali uczeni jako sięgające bardzo odległej starożytności. Chociaż uczeni nie mogli się zgodzić z jakiego okresu czasu te przedmiotyby pochodziły, jednakże niektórzy z nich utrzymują, że mogąto być insygnia królewskie Cyrusa, króla Persów, który, wojując z Massagetami, musiał się po otrzymanej klęsce śpiesznie cofać ku Dunajowi; sądzą zatem, że w tej uciecze insygnia te zostały zakopane, ponieważ niepodobieństwem było dla Cyrusa i jego służby dalej je uwieść, a nie chciał, by się dostały do rąk nieprzyjaciół. B. R.