Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bielany

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 208 ]Bielany, 1.) wś, pow. warszawski, gm. Młociny, par. Wawrzyszew. Kościół z klasztorem kamedułów, na górze pośrod małego lasu nad Wisłą o milę od Warszawy położony. Miejsce to, należące przedtem do wsi Polkowa, zwano Polkową górą. Król Władysław IV w czasie wojny w roku 1634 ślubował, jeżeli pomyślny skutek uwieńczy jego usiłowania, wystawić tu klasztor braciom św. Romualda; po powrocie więc z wyprawy, sprowadziwszy zakonników z Krakowa, darował im Polkową górę przywilejem wydanym dnia 5 listopada 1639 roku i wybudował pierwszy kościół i klasztor drewniany, który, jak mówi konstytucya z r. 1641, fundacyą potwierdzająca, wzniesiony w boru królewskim, parkanami od niego odgraniczony, a młynem zwanym Ruda, ze wszystkiemi jego przyległościami, tudzież wsią Polkową był uposażony. Być może, iż przybyli z Bielan krakowskich zakonnicy zmienili dopiero pierwotną nazwę miejsca na B. Jan Kazimierz rozpoczął budowę kościoła murowanego, wystawił sobie obok dwór na mieszkanic; wyrobił też bullę papiezką na odpust z nabożeństwem w drugi dzień Zielonych-Świątek, który dawniej ściągał całą niemal ludność Warszawy, zwłaszcza w 18 w. i epoce od 1815 do 1860, kiedy w przejażdżce na B. brał udział cały wytworny świat warszawski, roztaczając wielki przepych strojów i ekwipaży; dotąd tłumnem zebraniem corocznie jest obchodzony. Michał Korybut lubił także Bielany, często tu mieszkał, i on właściwie dał początek teraźniejszemu kościołowi murowanemu, założywszy na nowo fundamenta w dniu 19 czerwca 1669 roku, którego jednak dopiero na początku XVII dokończył kosztem swoim Jan Kazimierz Brzeziński, podkomorzy nurski. August II podobnież z upodobaniem mieszkał na Bielanach, polując w zwierzyńcu, jaki tam naówczas istniał; potem darował zakonnikom swój dom, który na zabudowanie klasztorne został obrócony. Kościół tutejszy jest niewielki, w formie krzyża, skromny lecz gustowny; w ołtarzach mieści obrazy pędzla Smuglewicza. Tu złożone jest serce króla Michała Korybuta i jego matki księżnej Jeremiaszowej Wiśniowieckiej. Na ścianach porozwieszane są portrety królów polskich i ich rodzin, począwszy od Władysława IV aż do Augusta III, przez spółczesnych malarzy wykonane. Znajduje się też kilka nagrobków, pomiędzy któremi najlepszy pod względem sztuki podkomorzego Brzezińskiego. Pomieszkania księży składają się z 11 małych domków, naokoło kościoła będących; dwa pierwsze stawiane były na mieszkanie królów Władystawa IV i Jana Kazimierza, za których przykładem poszli i wielcy panowie ówcześni, a każdy prawie z nich miał w lasku bielańskim osobną swoją pustelnię. Domki te zatem są historyczną po znakomitych rodzinach pamiątką; dotąd też nad każdym umieszczony herb, snycerską robotą z napisem u dołu, ich pochodzenie wskazuje; wewnątrz zaś rozmaite sprzęty po dawnych mieszkańcach starannie są tutaj przechowywane. Obecnie po zniesieniu klasztoru mieszka tu tylko kilku ostatnich zakonników. Na cmentarzu od strony wschodniej kościoła znajduje się skromny nagrobek podmurowany, a biały kamień ciosowy z napisem „Stanisław Staszic, urodzony 1755 r.; dnia 20 stycznia 1826 roku umarł;“ tu bowiem, stosownie do ostatniej swej woli, pochowany został ten znakomity mąż stanu i dobroczyńca ludzkości. Opis i widok B. podały „Kłosy“ XVIII str. 352. Enc. Org. III 506.

2.) B., okolica szlachecka, pow. sokołowski, gm. Kowiesy, par. Rozbity Kamień, o 12 w. na półn. wschód od Mąkobód. W tym obrębie mieszczą się wsie: B.-Wąsy, B.-Borysy, B.-Jarosławy i B.-Żyłaki. Ogólny obszar wynosi 1405 m., ludność zaś 546. Największa wś B. Jarosławy ma 609 m., 15 dm. i 184 mk. W 1827 r. ludność była tu o wiele większą, wynosiła 765 dusz i 102 domy.

3.) B., kol., pow. łukowski, gm. i par. Serokomla, ma rozl. 723 mórg, 34 dm. i 289 mk.

4.) B., wś, pow. pułtuski, gm. i par. Winnica. W 1827 było tu 13 dm. i 111 mk. Br Ch.

Bielany, 1.) wś, pow. krakowski, o 9 kil. od Krakowa, ma 568 morg. rozl, 64 dm., 380 mk., par. łacińska w Zwierzyńcu. C. k. posterunek żandarmeryi, szkoła ludowa jednoklasowa. B. leży przy gościńcu z Krakowa do Chełmka; ludność trudni się koszykarstwem; jest tu fabryka wyrobów kaflowych. Ozdobą B. jest klaszt. kamedułów, ze wspaniałym kościołem na wysokiej (326 64 m. npm.), lasem porosłej górze, zwanej „srebrną“, którego założycielem był Mikołaj Wolski, marsz. w. kor. za Zygmunta III w r. 1604, pochowany w r. 1630 przy drzwiach kościoła. Jan Kazimierz patrzał z B. na pożar Krakowa w 1655 r. (obraz Matejki). August II bawił tu przez 4 dni w r. 1706. Kobietom dozwolony jest wstęp do klasztoru tylko raz do roku 19 czerwca. Wś B. jest własnością zakonu kamedułów.

2.) B. (z przys. [ 209 ]Zasolany), wś, pow. bialski w Galicyi, o 7 kil. od Kęt, ma 1532 morg. rozl., 137 domów, 875 mieszk. Parafia w miejscu istnieje z przed r. 1550. Kościół paraf., dawniej drewniany, w r. 1828 z twardego materyału wybudowany i w r. 1833 przez biskupa Tarnowskiego poświęcony; szkoła ludowa filialna. B. leżą koło gościńca z Oświęcima do Kęt, w glebie pszennej. M. M.

Bielany, 1.) okrąg wiejski, gm. Mikołajów, pow. dziśnieński, gub. wileńska, liczy w swym obrębie wsie: Baranczyki, Brzuszki, Denisowo, Masłowszczyzna, Mironczyki, Mierżlaki, Lipno. F. O.

2.) B., dwie wsie, pow. sokólski o 12 w. i o 28 w. od Sokółki. Ostatnia ma 46 chat.

3.) B. Kotiużańskie, wś, pow. mohylowski gub. podol., 220 dusz męz., 312 dzies. ziemi włośc. Dworskiej wraz z wsiami Olczydajowem wyzszym i Popieluchami, jest 4071 dz. używalnej i 94 nieużyt.

4.) B. Szarogrodzkie, wielka wś, pow. mohylowski, gm. Serby, nad rz. Łozową, o 30 w. na płn.-zach, od Mohylowa, ma 212 dm., cerkiew paraf., 953 dusz męz.; ziemi włośc. 2053 dz.; dworskiej 1375 używalnej i 134 nieużyt. Należała do Kondrackich, dziś ks. Hohenlohe.