Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Ćmielów
[ 709 ]Ćmielów, os, przedtem mko, nad rz. Kamienną, pow. opatowski, gm. i par. Cmielów. Leży w błotnistej dolinie, otoczonej górami z północy i południa, odl. od Opatowa 14 w. Posiada kościół par. murowany z XVI w., sąd gminny okr. V, urząd gminny, dom schronienia dla starców i kalek (?), szkołę początkową. Istnieje tu głośna dawniej fabryka fajansów, zatrudniająca 52 robotników i produkująca za 10,000 rs. rocznie. Założył ją Jacek Małachowski w 1809 r. Prócz tego 39 drobnych zakładów garncarskich z produkcyą na 8,900 rs. W 1827 r. C. liczył 144 dm. i 1273 mk., w 1860 r. 79 dm., 704 mk., w tej liczbie 262 [ 710 ]żydów; obecnie ma 145 dm. i 1373 mk. C. była odwieczną siedzibą rodu Szydłowieckich, którą Jakób Szydłowiecki, podskarbi wielki koronny, za przywilejem króla Aleksandra Jagielończyka w r. 1505 na miasto wyniósł. Potwierdził to Zygmunt I w r. 1512 i licznemi swobodami obdarzył; wkrótce zaś potem do dóbr opatowskich przyłączone, wspólne z niemi koleje i losy podzielało. Smutne wspomnienie i tu wojny szwedzkie zostawiły. W r. 1657 wyrznięto wiele rodzin szlacheckich, do C. dla bezpieczeństwa zgromadzonych, a potem pod miastem stał z swojem wojskiem Rakoczy, książę siedmiogrodzki, i przyjmował króla szwedzkiego Karola Gustawa na zgliszczach i popiołach. Atoli miasteczko to najwięcej w r. 1702 ucierpiało; wtedy bowiem do szczętu i wały obronne i zamek tu niegdyś istniejący zniesiono. Zamek ten leżał na dolinie, otoczony błotami i obwarowany fosami. Jeszcze na wzgórzystym brzegu rzeki Kamienny są ślady bateryj szwedzkich. C. oddawna wyrobami garncarskiemi słynął; już król August III, przywilejem w r. 1750, pozwalał garncarzom C. swobodnej bez żadnej opłaty po całem państwie sprzedaży, który to przywilej i król Stanisław August w r. 1768 potwierdził. W drugiej połowie XVII stulecia Ć., oddzielony od ogólnej massy dóbr opatowskich, był własnością w spadkach rodzinnych: Ostrogskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, a na ostatku Małachowskich, z których Jacek Małachowski, kanclerz wielki koronny, szczególnemi względami miasto obdarzał. Komu założenie swoje winien kościół tutejszy murowany niewiadomo, to pewna, iż w r. 1372 już istniał, zaś na początku XVI stulecia był na nowo przestawiony lub przebudowany przez Krzysztofa Szydłowieckiego, jak o tem herb Odrowąż i początkowe głoski jego imienia i nazwiska, nade drzwiami głównemi i nad zakrystyą umieszczone, przekonywają. Zresztą budowa jego prosta, mury silne, bez ozdób. Wewnątrz nie ma nic osobliwego, oprócz nowożytnego nagrobka dla zmarłej z Rzewuskich Małachowskiej, małżonki kanclerza, przez jej syna postawionego w kształcie piramidy na trzech stopniach kamiennych. Za kościołem zaś nieco w oddaleniu jest cmentarz z nagrobkiem kanclerza Małachowskiego. Były też w Ć. 2 prebendy: Różańca Sgo i Stej Anny. Gm. Ć. ma ludn. 4687, rozległości 9305 morg. w tem ziemi dwor. 3280 morg., domów 417, st. p. Ostrowiec. W skład gm. wchodzą Brzostówka, Buszkowiec, Cmielów, Drzonkowice, Frankopol, Glinka, Jastków, J.-duchowny, Ksawerzyn, Krzczonowice, Małachów, Maryanki, Piaski, Podchoinki, Podwójtostwo, Przepaść, Przeuszyn, Trębanów, Wióry, Wojnowice i Wojnowska-Wólka. Par. C. dek. opatowskiego, dawniej kunowskiego, liczy 3,558 dusz. Dobra C. składają się z os. Ć., folw.: Brzostowa, Wólka Wojnowska, Małachów, Jastków, Krzczonowice, Ksawerzyn, Frankopol, Trębanów, Grocholice i Okręglica, tudzież attynencyj: Borowina, Korycizna, Serwatka, Tabułki, Folwarczysko i Maziarki, oraz wsi: Brzostów, Wola Grójecka, Jastków, Przepaść, Podgrodzie, Glinka, Wojnowice, Wólka Wojnowska, Krzczonowice, Trembanów, Grocholice, Wszechświęte, Dzienkowice i Podwójtostwo. Własność Aleksandra księcia Druckiego Lubeckiego. Rozl. posiadłości dworskich wynosi m. 6136 a mianowicie w gruntach ornych i ogrodach m. 2536, łąk m. 271, pastwisk i zarośli m. 413, lasu m. 2700, nieużytki i place m. 264. Obecnie fabryka fajansu, porcelany i naczyń kamiennych w miasteezku Cmielowie przeszła na własność Cybulskiego Kazimierza w r. 1878 z wszelkiemi budowlami fabrycznemi, przestrzenią m. 10 i prawem kopania gliny ogniotrwałej na przestrzeni m. 100. Wś Brzostów osad 47, gruntu m. 507; wś Wola Grojecka osad 10, gruntu m. 327; wś Jastków osad 27, gruntu m. 376; wś Przepaść osad 12, gruntu m. 219; wś Podgrodzie osad 28, gruntu m. 257; wś Glinka osad 10, gruntu m. 194; wś Wojnowice osad 31, gruntu m. 533; wś Wólka Wojnowska osad 17, gruntu m. 250; wś Krzczonowice osad 51, gruntu m. 692; wś Trębanów osad 18, gruntu m. 217; wś Grocholice osad 23, gruntu m. 374; wś Wszechświętne z kościołem parafialnym osad 13, gruntu m. 307; wś Drzenkowice osad 15, gruntu m. 277; wś Podwójtostwo osad 11, gruntu m. 83. A. Pal. i Br. Ch.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|