żydów; obecnie ma 145 dm. i 1373 mk. C. była odwieczną siedzibą rodu Szydłowieckich, którą Jakób Szydłowiecki, podskarbi wielki koronny, za przywilejem króla Aleksandra Jagielończyka w r. 1505 na miasto wyniósł. Potwierdził to Zygmunt I w r. 1512 i licznemi swobodami obdarzył; wkrótce zaś potem do dóbr opatowskich przyłączone, wspólne z niemi koleje i losy podzielało. Smutne wspomnienie i tu wojny szwedzkie zostawiły. W r. 1657 wyrznięto wiele rodzin szlacheckich, do C. dla bezpieczeństwa zgromadzonych, a potem pod miastem stał z swojem wojskiem Rakoczy, książę siedmiogrodzki, i przyjmował króla szwedzkiego Karola Gustawa na zgliszczach i popiołach. Atoli miasteczko to najwięcej w r. 1702 ucierpiało; wtedy bowiem do szczętu i wały obronne i zamek tu niegdyś istniejący zniesiono. Zamek ten leżał na dolinie, otoczony błotami i obwarowany fosami. Jeszcze na wzgórzystym brzegu rzeki Kamienny są ślady bateryj szwedzkich. C. oddawna wyrobami garncarskiemi słynął; już król August III, przywilejem w r. 1750, pozwalał garncarzom C. swobodnej bez żadnej opłaty po całem państwie sprzedaży, który to przywilej i król Stanisław August w r. 1768 potwierdził. W drugiej połowie XVII stulecia Ć., oddzielony od ogólnej massy dóbr opatowskich, był własnością w spadkach rodzinnych: Ostrogskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, a na ostatku Małachowskich, z których Jacek Małachowski, kanclerz wielki koronny, szczególnemi względami miasto obdarzał. Komu założenie swoje winien kościół tutejszy murowany niewiadomo, to pewna, iż w r. 1372 już istniał, zaś na początku XVI stulecia był na nowo przestawiony lub przebudowany przez Krzysztofa Szydłowieckiego, jak o tem herb Odrowąż i początkowe głoski jego imienia i nazwiska, nade drzwiami głównemi i nad zakrystyą umieszczone, przekonywają. Zresztą budowa jego prosta, mury silne, bez ozdób. Wewnątrz nie ma nic osobliwego, oprócz nowożytnego nagrobka dla zmarłej z Rzewuskich Małachowskiej, małżonki kanclerza, przez jej syna postawionego w kształcie piramidy na trzech stopniach kamiennych. Za kościołem zaś nieco w oddaleniu jest cmentarz z nagrobkiem kanclerza Małachowskiego. Były też w Ć. 2 prebendy: Różańca Sgo i Stej Anny. Gm. Ć. ma ludn. 4687, rozległości 9305 morg. w tem ziemi dwor. 3280 morg., domów 417, st. p. Ostrowiec. W skład gm. wchodzą Brzostówka, Buszkowiec, Cmielów, Drzonkowice, Frankopol, Glinka, Jastków, J.-duchowny, Ksawerzyn, Krzczonowice, Małachów, Maryanki, Piaski, Podchoinki, Podwójtostwo, Przepaść, Przeuszyn, Trębanów, Wióry, Wojnowice i Wojnowska-Wólka. Par. C. dek. opatowskiego, dawniej kunowskiego, liczy 3,558 dusz. Dobra C. składają się z os. Ć., folw.: Brzostowa, Wólka Wojnowska, Małachów, Jastków, Krzczonowice, Ksawerzyn, Frankopol, Trębanów, Grocholice i Okręglica, tudzież attynencyj: Borowina, Korycizna, Serwatka, Tabułki, Folwarczysko i Maziarki, oraz wsi: Brzostów, Wola Grójecka, Jastków, Przepaść, Podgrodzie, Glinka, Wojnowice, Wólka Wojnowska, Krzczonowice, Trembanów, Grocholice, Wszechświęte, Dzienkowice i Podwójtostwo. Własność Aleksandra księcia Druckiego Lubeckiego. Rozl. posiadłości dworskich wynosi m. 6136 a mianowicie w gruntach ornych i ogrodach m. 2536, łąk m. 271, pastwisk i zarośli m. 413, lasu m. 2700, nieużytki i place m. 264. Obecnie fabryka fajansu, porcelany i naczyń kamiennych w miasteezku Cmielowie przeszła na własność Cybulskiego Kazimierza w r. 1878 z wszelkiemi budowlami fabrycznemi, przestrzenią m. 10 i prawem kopania gliny ogniotrwałej na przestrzeni m. 100. Wś Brzostów osad 47, gruntu m. 507; wś Wola Grojecka osad 10, gruntu m. 327; wś Jastków osad 27, gruntu m. 376; wś Przepaść osad 12, gruntu m. 219; wś Podgrodzie osad 28, gruntu m. 257; wś Glinka osad 10, gruntu m. 194; wś Wojnowice osad 31, gruntu m. 533; wś Wólka Wojnowska osad 17, gruntu m. 250; wś Krzczonowice osad 51, gruntu m. 692; wś Trębanów osad 18, gruntu m. 217; wś Grocholice osad 23, gruntu m. 374; wś Wszechświętne z kościołem parafialnym osad 13, gruntu m. 307; wś Drzenkowice osad 15, gruntu m. 277; wś Podwójtostwo osad 11, gruntu m. 83. A. Pal. i Br. Ch.
Cmień, wś, pow. piński, gm. Raczyck, w 3-im okr. policyjnym, własność przedtem Skirmuntów, obecnie barona Hartynga, ma 47 mk.
Cmiłów, wś, pow. lubelski, gm. Zemborzyce, par. Abramowice. W 1827 r. było tu. 24 dm., 150 mk. Br. Ch.
Cmin, wś, pow. łucki, ma kaplicę katol. parafii Kołki.
Cmińsk, wś, pow. kielecki, gm. Samsonów, par. Cmińsk. Posiada kościół par. murowany z XVII w. i kopalnie piaskowca czerwonego. Istniała tu w XVII w. fabryka żelaza. W r. 1827 było tu 64 dm., 398 mk. Par. C. dek. koneckiego 1300 dusz liczy. Br. Ch.
Cmiszew, folw. i kol., pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. W 1827 r. było tu 21 dm. i 204 mk. Folw. C. od Warszawy w. 56, od Sochaczewa w. 6. Nabyty w r 1868 za rs. 65000. Rozległość wynosi m. 1094 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 766, łąk m. 40, lasu m. 244, nieużytki i place m. 44. Płodozmian 14-polowy. Budowli murow. 15, drewnianych 13. Br. Ch. i A. Pal.
Cmocha, wś nad rz. Narwią, pow. ostrołę-
