Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Ekaterynopol

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 320 ]Ekaterynopol, mko, dawniej Kalnibłoty, Kanilbłoto, w pow. zwinogródzkim, o 15 w. od m. Zwinogródki niżej nad rz. Tykiczem położone, o 15 w. od Zwinogródki, o 204 w. od Kijowa. Mieszkańców 2888 prawosł., 19 katol. (należą do parafii zwinogródzkiej) i 2016 żydów, razem 4923, z tych do 300 osiadłych cyganów, trudniących się glównie handlem. Ziemi w części piaszczystej a w części czarnoziemu z gliną 3850 dzies. W końcu zeszłego wieku liczylo miasteczko „poddanych — chrześcian 198; żydzi płacili starostom 450 złotych, prócz tego inne dochody: czynszy kosowe, stawowe, warsztatowe przynosiły do 21,270 złot.“ (Baliński, „Starożytna Polska“ t. II, str. 1387) Kalnibłoty, przechrzcone w Ekaterynopol były czas jakiś (1797 – 98) powiatowem miastem (czyt. Pierwsze zupełne zebranie praw rossyjskiego Państwa NN. 17,300 i 18,117); później aż do uwłaszczenia włościan był tu główny punkt zarządu kaziennych (rządowych) majątków. O 4 do 5 wiorst od miasteczka odkryto w 1860 r. pokłady brunatnego węgla (lignitu), lecz do 1875 r. zapotrzebowanie tego surrogatu opałowego bylo tak nic nieznaczące, że i roboty, do tego czasu, prowadzono tylko przygotowawcze. Po wyczerpaniu się lasów w okolicy, poczęto robić próby celem zastosowania lignitu na opał w pobliskich fabrykach cukru. Głównych szybów do tego czasu otwarto 3: petro-pawłowski, dmitryewski i sofijewski; pierwszy najdalszy w stronę m. Zwinogródki, dwa inne o 1 i pół wiorsty bliższe miasteczka. Kopalnia trzyma od rządu na 99 lat w posesyi 237,350 sażeni kw., na przestrzeni których wszędzie się znajduje lignit w 3 pokładach idących jeden nad drugim w kierunku południowo-zachodnim; pierwszy pokład gruby od 1 do 4 arszyn.; dwa inne podzielone między sobą przestrzenią do 2 sążni piasku i gliny, mają grubość takąż samą; stąd i ogólna grubość pokładów wynosi od 7 do 9 arsz. Petro-pawłoski szyb leży w poziomie niższym; od niego przeprowadzono sztolnię do spuszczania wody do rz. Szpółki, wpadającej do Tykiczu. Główna też eksploatacya obecnie w stronie tegoż szybu; roboty zaś na dwóch innych czasowo zaniechano z powodu silnego napływu wód, i w przyszłości dopiero, przez doprowadzenie sztolni, jest zamiar osuszenia i eksploatacyi onych. Wszystkie roboty w kopalni dokonywają się przez ludność okoliczną, rolniczą, a zatem i eksploatacya nie może być regularną; podlega przerwom, szczególnie w czasie roboty koło roli. Lignit tutejszy jest sproszkowany lub w drobnych kawałeczkach, bo jeżeli nawet z kopalni dobędą go w większych kawałkach, to na otwartem powietrzu prędko w proszek [ 321 ]się rozsypuje. Pomiędzy lignitem częstokroć znajdują się dość znaczne kawałki drzewa; jeden z takowych długości blisko 20 arsz. zaliczono do gatunku sosny bursztynowej. Prócz drzewa znajdują się niewielkie kawałeczki bursztynu. Ogólną ilość dobywanego lignitu trudno obecnie oznaczyć, poniewaź zamierzają dobywać go od 1,000,000 do 1,200,000 pudów rocznie, czyli od 2078 do 2471 sażeni kubicznych (3-arszynowych), gdy tymczasem wydobyto w 1878 r. około 300,000 pud. a w roku 1879 około 600,000 pudów. Gatunek tutejszego lignitu drugorzędny, pokłady nieregularne i często przerywane, w wielu miejscach ze znaczną przymieszką gliny i piasku. Waga 1 sążnia kubicznego przyjęta przycięciowo 486 pudów; koszta wydobycia każdego puda pierwotnie wynosiły 6 kop.; koszta ostatniemi czasy zaś, przy więcej rozwiniętej eksploatacyi, zniżyły się do 3 i pół kop. Głównymi promotorami otwarcia tej kopalni byli: hrabia Szuwałow właściciel Talnego i pan Bernadaki właściciel Kalihorki; koszta poszukiwań i urządzenia wyniosły około 300,000 rubli sreb., z których zaledwie ⅓ jest w maszynach, przyrządach i budowlach, ⅔ zaś pochłonęły roboty. Według prób odbytych ostatniemi czasy w cukrowni olchowieckiej przez p. Czapoczyńskiego, tamtejszego chemika, wypadło, że jeden funt lignitu odparowywa wody 2,1, gdy tymczasem 1 funt drzewa suchego odparowywa 4,5; a zatem 1 sążeń kubiczny drzewa odparowywa taką ilość wody, jak 1,29 sążni kubicznych lignitu, uwzględniąjąc wzajemną gatunkową ciężkość, ponieważ 1 sążeń 3-arszynowy drzewa (objętości 345 stóp angielskich kubicznych czyli 220 stóp kubicznych masy) w przecięciu ważył 280 pudów, a takiż sążeń lignitu 486 pud. Kl. Przed.