Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Dzianisz

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 266 ]Dzianisz, wieś na Podhalu nowotarskiem, pow. nowotarski, par chochołowska; rozłożona nad potokiem Dzianiszem od południowego wschodu ku północnemu zachodowi, 5¼ kil. długa, od Nowegotargu w prostym kierunku 21 i pół kil., drogą zaś na Czarny Dunajec 26¼ kil. odległa. Od zachodu graniczy z Witowem, od północy z Chochołowem, od póln. wsch. z Cichem, od wsch. z Zubsuchem, a od południa z lasami witowskimi. Granicę zachodną tworzy Czarny Dunajec (ob.) na przestrzeni 3375 m.; od północo-wschodu wzgórze Ostrzysz, od południa pasmo wzgórzyste ciągnące się od polany Buturowa przez Płazówkę ku Dunajcowi. Przestrzeń większej posiadłości obejmuje roli 229, łąk i ogrodów 38, pastwisk 149, lasów 110; mniejsza zaś posiadłość roli 1685, łąk i ogrodów 260, pastwisk 238 a lasów 269 morgów austr. Właściciel jest Karol Hauer. Weoług obliczeń z r. 1869 domów liczy 202, a mieszkańców 1019; między nimi 515 mężczyzn i 504 kobiet. W roku 1177 było domów 125 a 668 mieszk.; w r. 1799 dm. 158, mk. 879; w r. 1824 dm. 162, mk. 878. Według szem. dyec. tarn. z r. 1880 dusz rzymsko kat. 1060. Posiada jeden młyn we wsi (847 m. npm. pom. wojskowy) i jeden tracz przy ujściu potoka Dzianisza do Cz. Dunajca. Wieś ta powstała dopiero na początku 17 wieku. W r. 1619 Stanisław z Popowa Witowski, chorąży łęczycki, wielkorządca krakowski, starosta nowotarski, zezwala przywilejem z 17 lipca niejakiemu Walentemu Pietrzykowskiemu założyć Dzianisz, co zatwierdził Zygmunt III przywilejem wydanym 30 stycznia 1630 r. w Warszawie. Tenże Pietrzykowski otrzymał sołtystwo dzianiskie, miał piąty łan frankoński, młyn, folusz i karczmę. Do r. 1636 zasiadało we wsi zarębników 16. Było tu także wójtostwo. Według lustracyi z r. 1765 wójtostwo to było w posiadaniu Józefa i Barbary Wojnarowskich za przywilejem Augusta III z 10 grudnia 1746 po ustąpieniu Teresy Wojnarowskiej. Poddanych 20, młyn 1. Dochód prócz robocizny złp. 1227 gr. 12; wydatki złp. 200; zatem roczny dochód do kwarty złp. 1027 gr. 12 czyli kwarty złp. 256 gr. 26 den. 9. W r. 1812 (27 maja) sprzedano Dz. Aleksandrowi Zakrzewskiemu za 26820 złr., a w r. 1852 kupił tę majętność Karol Hauer za 12,000 złr. mk. Br. G.

Dzianisz, potok podtatrzański, na Podhalu nowotarskiem, w obrębie gminy t. n. Wytryska w południowo-wschodnim narożniku tejże wsi z pod polany Buturowa (1113 m.). Płynie on zrazu ku północy, a potem ku północnemu zachodowi, między domostwami Dzianisza, uchodząc na granicy tegoż z Witowem do Dunajca. Długość biegu 6 i pół kil. Dolina tego potoku zwartą jest od północnego wschodu pasmem wzgórzystem „Ostryszem“, obniżającem się zwolna ku północy aż do Zaborskiego p.; najwyższy szczycik jego wynosi 1025 m., a płn. czubałek nad p. Zaborskim 861 m. Wzgórze to na granicy gmin Dzianisza, Cichego i Zubsuchego łączy się z drugiem pasmem wzgórzystem „Nadgórkami“ (844 m.), ciągnącem się na wschodniej granicy gm. Cichego i Ratułowa; wzgórze to łaczące te dwa pasma wznosi się 1025 m. npm. Od niego ku południowi do pol. Buturowa opadające wzgórze 2250 m. długie, zamyka dolinę górną tego potoku od wschodu. Od Buturowa ku zachodowi odnoga wzgórzysta ciągnąca się ku Dunajcowi na południowej granicy wsi Dz. z Kościeliskami i Witowem, które w odległości 1650 m. na zachód od Buturowa dochodzi wysokości 1165 m. Od niego na południe 750 m. wznosi się wierch Palenica 1198 m. W tej tak zwartej dolinie ku Dunajcowi otwierającej się legła wieś Dzianisz. Br. G.