[ 581 ]
Nia plano ricevis generala aprobo de nia amiki, precipue pri la principi, e nome pri la principo, ke l’Uniono devas havar la personi quale elementi. Nur pri la detali (cetere sat grava) per qui ta principi devas aplikesar ni ricevis diversa objekti e konsili, tre utila ed interesanta, quin ni nun expozos, expresante nia gratudo a lia autori.
Ante omno, ni ricevis bonega konsilo, quan ni intencas sequar : tre speriencoza samideano konsilis, ke ni fondez max balde l’Uniono sur provizora statuti, rezervante a l’Uniono ipsa (t. e. a sa Komitato) la tasko fixigar la definitiva statuti. Ta procedo permisos : 1e fruigar maxime posible la fondo di l’Uniono, quan nia amiki expektas e postulas kun legitima nepacienteso ; 2e ajornar la fixigo di la statuti e profitar por ol omna kompetenta opinioni, qui povos esar expresata da nia samideani ; 3e konfidar a l’Uniono ipsa la decido pri sa propra konstituco, vice « impozar » ol de ante quale kondiciono di adhero ; quo esas evidente la max liberala metodo.
Preske omna objekti ricevita vizas la relati di l’Uniono kun grupi, precipue ye la financal vidpunto. On dicis a ni, tre juste, ke ni ne devas postular de nia samideani tro granda monal sakrifiko, qua impedus li, sive, adherinta a l’Uniono, formacar grupi, sive, formacinta grupi, adherar a l’Uniono. Or, se ni demandas de singlu fr. 2,50 por l’Uniono sola, se lu devas ankore pagar fr. 2,50 adminime por la grupo o Societo di qua lu esos membro, plus 5 fr. por abono a Progreso o ad altra ilista (nacionala) jurnalo, e. c., omno to (sen parolar pri la lernolibri, vortolibri, lektolibri necesa por lernar e praktikar la linguo) konstitucos tro grava spenso por la max multi (e la max interesanta ed interesata de la adepti[1].
Por remedyar ta malkomodajo, uli propozis ke l’Uniono aceptez de la membri di la grupi suskripti reducita, o ke ol dividez kun la grupi la tuta suskripto segun ula proporciono. Sed semblas a ni neyusta e mem neposibla admisar membri kun neegala [ 582 ]suskripti : la izolita membri povus plendar, ke on postulas de li plu multo kam de la grupigita membri, e ke on kargas li per suplementa « imposto », sen donar a li irga yuro od avantajo plue. Se on atribuas a la suskriptanti ye reducita preco la sama yuro di voto, on lezas ulmaniere la ceteri ; se on ne donas a li ta yuro, li havas nula motivo por pagar mem la reducita preco.
Un de nia amiki propozis ke on reducez, por la grupi, la yuro di voto, o la nombro di la voci, en sama proporciono kam la suskripti. Singla grupo determinus ipsa la quantono de la individual suskripto (2 fr. 50 supozite) di sa membri, quan ol varsus a la kaso di l’Uniono ; ed ol ricevus tam multa voci, kam multople la tuta sumo kontenus 2 fr. 50. Exemple, se grupo de 20 membri varsus 0 fr. 50 por singla membro, ol varsus entute 10 fr., ed ol havus 4 voci (t. e. sa membri, pagante a l’Uniono 1/5 de suskripto, havus single 1/5 de voco). Sed ta procedo enduktus l’Uniono en komplikita kalkuli ed omnaspeca malfacilaji kun la grupi. Semblas tre preferinda, ke la grupi esez tute separata e nedependanta de l’Uniono ye financal vidpunto. Cetere, ta metodo (qua aplikesas sucese en kelka Societi) povos sempre uzesar da la grupi ipsa. Reprenanta la sama exemplo, la supozita grupo povos pagar 4 suskripti (integra) por 4 de sa membri, e havos tale la 4 voci, quin la dicita metodo atribuus ad ol ; la rezultato esos exakte la sama, sed l’Uniono nule intervenos en ta aranjo, e ne bezonos mem konocar ol. Suficas, ke ol admisez grupi, de qui nur kelka membri adheras rekte a l’Uniono[2].
Cetere, la opiniono di la konstanta Komisitaro pri ta grava punto esis konfirmata da la tre saja ed autoritatoza konsili di Dro Borgius. Il opinionas, quale ni, ke l’Uniono devas esar asocio di personi, e nur di personi. « Kompreneble, ta personi esos tute libera formacar inter su regional o profesional grupi. Sed to esas lia privata afero ; e me ne vidas quan detrimento havus, admisar nur individui quale membri di l’Uniono ». Tala grupigo esas certe utila por la propagado ; sed esas nule necesa, ke ta grupi esez, per su ipsa, membri kolektala di l’Uniono. Il malkonsilas tre decidite l’admiso di grupi o subasocii quale rekta membri di l’Uniono, pro la sequanta motivi : « 1e Tam balde kam on admisas kolektala membri, on falas en senfina malfacilesi pri la yusta divido di la yuri e devi di I’membri (suskripti, riprezenti, votoyuro, e. c.) ; 2e quik ageskas la personal tendenci, disputi, ambicyi, influi, e. c. ; 3e on devas aceptar la tre jenanta instituco di la « nerekta (mediata) membreso » ; 4e aparas la questiono di la [ 583 ]kolektala membreso di altra societi kam ilista societi (ex. komercala, ciencala o literaturala societo propozas adhero e postulas yuri di membro, quankam en sa membri forsan multi ne esas ilisti)[3] ; 5e la regional e profesional asocii trapasas (krucumas) l’uni l’altri, tale ke okazione la sama personi esas trifoye, o plu multe, membri di l’Uniono sub diversa vesti ; 6e on renkontras multa neposiblaji en la reciproka kalkuli ; la grupi postulas parto de la suskripti di sua membri por su e detrimentas tale altra loki, ube existas nula grupo, tale ke la ibea membri de l’Uniono pagas konseque plu alta proporciono de la generala spensi ; 7e lor la grupi unionas su naturale hike ed ibe en grup-asocii, ed enduktas per to en l’Uniono partikularismo, interna opozi e diverganta interesti. Mallonge, quankam un od altra de ta detrimenti ne povas esar tute supresata, pro ke on ne povas impeder la formaco di grupi, tamen l’Uniono devus adminime eliminar principe de la kadro di sa organizeso ta fonto di malagrablaji, deklarante : « Por ni existas nula grupi o societi ».
.....« Me partoprenas en la direkto di tuta seryo de societi di max diversa speco ed ampleso. Sed en omni egale me facis sempre la max malbona posibla sperienci pri l’admiso di sub-asocii quale membri, apud altra persona membri. Sed se on admisas nur sub-asocii e nule la individui quale rekta membri, lor la tuta organizo dissolvesas ».
Konkluze, la max bona konstituco esas, ke la grupi restez tute nedependanta de l’Uniono, precipue ye financal vidpunto. L’Uniono postulos nulo de li, ed anke ol atribuos a li nul aparta yuro ; to semblas a nia max kompetenta konsilanti la max bona moyeno konciliar l’uneso di l’Uniono kun la libereso di la grupi.
Por kontentigar la objekti suprecitita, ni vidas nul altra moyeno kam reducar la suskripto (por omna membri sen irga distingo) a duono, t. e. a fr. 1,25 (1 shilling, 1 mark, e. c.) Tale ol povos impedar nulu adherar e suskriptar ad irga grupo o societo, ed inverse on povas esperar ke l’adhero a grupo impedos nulu pagar ta malgranda suskripto a l’Uniono.
Uli timas, ke multi kontentijos per adhero a grupo, e ne opinionos utila adherar a l’Uniono, qua ofrus a li nula perceptebla, palpebla avantajo. Sed ol ofras a li la yuro di votar e konseque partoprenar ad omna decidi pri linguala e praktikala questioni, qui interesas la komuna entraprezo. Ol donas a li, po ta malgranda sumo, parto di la direkto di la tuta afero, parto di autoritato o di « suvereneso », parto anke di responsiveso e di kontrolo : semblas ke to valoras ya la modesto suskripto postulita ! La [ 584 ]konstituco di l’Uniono esos tute demokratala : ol havos nula mastri, nula reji o tirani per deala o komercala yuro, sed nur chefi elektita por tempo e sempre submisata a reelekto, do a l’efektiva kontrolo di l’Unionani, e responsiva relate li. L’Uniono apartenos do reale ad omna sa membri, tute egale, sive li esas grupigita, sive ne ; ed omna amiko di nia ideo povas divenar membro, nur per tre malgranda monal kontributo, ed ica esas la minim granda pruvo postulebla di la sincera intereso, quan lu havas por l’ideo, e la minim granda materyala helpo, quan lu povas konseque donar ad olu. Ti qui (ecepte la max malrichi) ne volus facar ta sakrifiko, certe ne meritas partoprenar a la direkto di l’afero ; e mem la max malrichi povos ankore partoprenar, per kolektala suskripto ye nomo di un de li.
Altra objekto esis facita pri la determino di la « elektala distrikti ». Nia primitiva plano admisas nur tam multa distrikti kam naturala lingui. On objektis, ke la linguala domeni ofte interferas kun la nacionala domeni, e ke on devas anke konsiderar ici. Ex. la franclingua Belgi, la germanlingua Suisani, e. c. deziros juste havar riprezentanti, ne nur samlinguana, sed samlandana ; altre, per la voto per listo, nula Belgo, nula Suisano havus chanco elektesar. Forsan ta timo esas exajerita : e certe la Franci e la Germani ne hezitos votar por eminenta samlinguano, qua esos belga o suisana. Tamen, malgranda landi o regioni povas juste timar, ke li ne esos ne yuste riprezentata.
A to on respondis ke, en nia pure linguala afero, la sola elementi riprezentenda esas la lingui, e tute ne la landi o stati ; singla membro esas interesata e konsiderata nur quale ano di ula natural linguo : se on admisas, ultre la linguala distingo, nacionala distingo, pro quo on ne admisos anke distingi di religyo, di raso, di politikal partio, di profesiono, e. c., e. c. ? To esas apertar la pordo ad omna kauzi di malkonkordo, qui devas esar severe eskluzita de nia Uniono.
To esas tre forta argumento : tamen on ne povas tute neglijar, ne la nacional-politikal distingi, sed la landal e geografial distingi, qui impozas su malgre omno. Exemple la Anglo-linguani esas dispersita en la kin parti di l’globo ; e li formacas adminime du importanta e nedependanta grupi : la britana e la kanado-usonana, separita da Oceano. Semblas yusta e necesa admisar, ke ta du grupi adminime formacos aparta « distrikti » e havos rispektiva riprezentanti. Sed tala distrikti ne povas esar determinita a priori e per generala regulo: to dependas de la partikulara kazi. Pro to, ni kredas ke la max saja procedo esas konfidar a la Komitato ipsa la determino (progresiva) di ta distrikti, segun la deziri e bezoni di l’interesati, e segun la cirkonstanci di la propagado. La Komitato, qua devos zorgar pri l’uneso di l’Uniono, ne riskos cedar a la partikularista tendenci, quin on juste timas, ed admisos nur la max necesa e naturala partigi di la linguala domeni. [ 585 ]Suedana samideano expresis l’opiniono, ke la Akademio devas esas nedependanta de la Komitato, sed ke la chanji decidita da l’Akademio en la linguo devas esar aprobita da la Komitato, qua riprezentos la praktikal interesti. Esas forsan danjeroza atribuar ad ici quaze veto pri la linguala chanji : to povus genitar rigretinda konflikti inter la du korpi, qui havos tute diversa skopi e kompetentesi. Il propozas plue, ke la chanji, quin on povos omnatempe propozar, studyar e decidar, esez aplikata nur ye fino di kinyara periodi, dum qui la linguo restus ne chanjata : to quietigus la lernanti e l’editisti. To esas atencinda e reflektinda propozo (analoga a decido facita por Idiom Neutral da l’Akademi).
La sama korespondanto konceptas nia organizo quale dividata en landala societi, subdividata en lokala grupi, e. c., tale ke la central chefaro komunikas kun la membri per la landala e lokala chefari. Tala plano esas teorie tre bela ; sed praktike, on ne povas impozar ad omna membri di sama urbo o di sama lando la mediato di la lokala societo. E se plura societi formacesas en sama lando od urbo, quan de li l’Uniono prenos quale mediato ? To genitus senfina malfacilaji e disputi. Nia devizo devas esar : societi e grupi libera en Uniono libera.
Inspirita da omna ta konsili e konsideri, ni emendis nia Proyekto di Statuti quale sequas, separante, por plua klareso, la Tranzitala aranji de la permananta reguli. On rimarkos, ke la Komitato e l’Akademio esos elektita, l’unesma foyo, per rekta (nemediata votado, por ke omni membri povez partoprenar ol, mem se li ne havus riprezentanto pro la malmulteso di la samlinguana membri.
- ↑ Okazione, ni devas hike donar du avizi : 1e Progreso restos tute nedependanta, finance, de l’Uniono ; e, pro ke l’abonopreco esas tre malalta, relate la ampleso di la kontenajo, ol povos reducesar por nulu e pro nula motivo. 2e Kelki riprochis a ni la preco di nia lernolibri. Ni balde kompozos lernolibreti tre malkara ; sed ni devis ya kompozar unesme kompleta lernolibri, de qui ni povos extraktar nun la materyo di la lernolibreti.
- ↑ Ni ne bezonas dicar, ke l’abono a Progreso o ad altra jurnalo esos nule obliga, e ke ti qui ne povos abonar su persone povos, sive lektar l’exemplero o l’exempleri di lia grupo, sive prenar, per irga aranjo facile imaginebla, un abono por pluri.
- ↑ Pri ta Societi, qui, havanta skopo tute diversa de la LI, volos o voluntos helpar praktike nia entraprezo ed adoptar nia linguo, li povos sempre adherar a la Delegitaro, qua duras existar. [N. D. L. R.]