Segun principo starigita en l’unesma artiklo, la parolata o vortala nomizado di kemiala kombinuri devas esar max posible simila ad lia formuli. Nun la metodo di formuli konsistas en pozar simple la diversa elementi, qui formacas la kombinuro, una apud altra, sen chanjar oli. Quankam nula naturala linguo uzas ca metodo. sed omna chanjas ulmaniere adminime un de la nomi di la elementi, ni tamen povas adoptar ta metodo, pro ke ol esas tante naturala, ke omnu komprenos e prizos ol ye unesma konoco. Tale ni nomizas kombinuro NaCl natro-kloro, CaO kalco oxo.
Ofte on bezonas indikar la nombro di kombin-pezi od atomi [ 258 ]en kombinuro. Hike ni adoptos generale la greka nombri, qui ja esas konstante uzata en preske omna naturala lingui ; tale FeBr2 esas fero-dubromo, FeBr3 fero-tribromo.
Esas nur rimarkinda, ke la greka di kolizionas kun prepoziciono di, e devas vicigesar per ula altra vorto. Ni havas selekto inter Latina bi o Idala du ; me propozas la duesma, por faciligar transiro ad pura Idala formi.
Por la rilato 2 : 3 on povas ritenar l’uzadata latina formo sesqui ; do Fe2O3 fero-sesquioxo, vice dufero-trioxo.
Ca nomizado aplikesas egale ad omna kombinuri, sed pro ke ofte existas nur du seryi de kombinuri korespondanta a du nombri di « valenco », ni povas anke ritenar l’uzo, markizar la min granda valenco per vokalo o, la plu granda per i. Tale FeBr2 e FeBr3 nomizesos fero-bromo e feri-bromo ; SnCl2 e SnCl4 stano-kloro e stani-kloro, e c. Esas rimarkinda, ke per fortunoza hazardo la finalo o korespondas a singularo, i a pluralo.
La importanta klaso di simpla sali havas sama nomizado, esante kompozata ek du elementi. La plu komplikita sali kontenas generale komplexa aniono kontenanta oxo. Hike ni anke povas ritenar l’uzado, nomizar l’oxoza aniono per sufixo ‑at. Tale nitrato esas l’aniono od kombinuro NO3, sulfato SO4, fosfato PO4, e c. Li2SO4 esas litio-sulfato, Fe2(SO4)3 ; feri-sulfato, Ca(NO3)2 kalco-nitrato, e c. Se existas du anioni kun diferanta konteno di oxo, ni ritenas la formi ‑ato e ‑ito ; tale Na2SO3 esas natro-sulfito, dum ke Na2S esas natro-sulfo. On konoceskas la avantajo di ca nomizado komparanta ol kun D. Natriumsulfit e Natriumsulfid, od E. sulfite of sodium e sulfide of sodium.
Se existas anke plu oxoza anioni, on havas prefixi hipo e per (ne hiper, qua donas tro malgranda difero kun hipo). En ula altra kazi ni povos rekte tradukar existanta formi, ex. tiosulfato, ditionato, tritionato, e c. Hike on povas simple kopiar l’existanta nomizado di la naturala lingui.
Por la nomi di l’acidi, ni propozas uzar anke la sama nomi di anioni e dicar : nitratacido, sulfatacido, e c. Ca formi vere ne existas en naturala lingui, sed oli esas tante konsequanta e klara, ke ni ne timas ica nuvajo. Ni rekomendas varme, senkondicione evitar nomi segun uzado en D. e F. korespondanta a Schwefelsäure e schweflige Säure ; acide sulfurique ed acide sulfureux, qui ne adaptesas ad ula reguloza sistemo.
Por l’acidi kontenanta simpla aniono, reguloza nomo esus for macata per simpla adjunto di — acido ; ex. HF fluoracido, H2S sulfacido. Ni esperas, ke pos ula tempo ca nomi enduktesos. Sed dume, por havar plu granda simileso kun l’existanta uzado, ni povas uzar la formi hidofluoracido, hidosulfacido, e c. Strikte li ne esas konsequanta, pro ke on devus uzar od hidofluoro, od fluoracido, dum ke la formo hidofluoracido esas [ 259 ]superkompleta. Tamen, pro ke simila nomi existas en naturala lingui, ni povas ritenar ta formo, sed kun deklaro, ke la formi kloracido e simila esas vere korekta e povas uzesar samtempe kam la plu longa formi, qui devas malaparar.
Pri la kompozata kationi, ne existas en ula naturala linguo konsequanta sistemo di nomizado, pro ke la teorio di ca kombinuri ne esas sat devlopita. Tale restas nur por ni adoptar l’existanta nomi tale quale, kun Idala finalo.
Por NH3 e la du radiki NH2 e NH4, ni propozas NH2 amino, NH3 amono, NH4 amonyo od amonio, quale max simila ad nacionala uzado. La literi k, qu o c, qui existas en nacionala lingui (ammoniaque, Ammoniak) ne apartenas a la radiko, qua esas amon‑, e pro to amono uzesus por la de longe konocata NH3 ; amonyo NH4 memoras simila e izomorfa kalyo, e amino NH2 esas internaciona.
La oxoza grupi UO, VdO e c. povas ritenar sa internaciona formo uranilo, vanadilo e c. ; do UO (NO3)4 uranilo-nitrato e c. Plu konsequanta esus uranoxo e vanadoxo.
La metalamoniala kombinuri nomizesos kupramono, argentamono e c. ; semblas preferinda uzar formo amono kam amonyo, por ke ol expresas exakte la kompozeso ek metalo e amono, NH3. Se necesa, on povas insertar la nombro di l’atomi NH3 : kupritetramono e c.
Evidente tala nomizado ne suficas por komplexa metalamoni di kobalto, plato, kromo e c. ; sed pro ke hike ne existas generale adoptita nomizado, ni povas ajornar la questiono til urjanta bezono. Forsan la plu granda libereso en Ido posibligos future starigo di unesma konsequanta sistemo ; quo esos plu facila en nia linguo kam en irga naturala.
Restas ankore questiono pri acidala e bazala sali. L’unesmi expresesas per vorto hido ; do hido-natro-sulfato esas HNaSO4, duhido-natro-fosfato esas H2NaPO4. La bazala sali kontenas OH, hidoxo ; tale Cu (OH) NO3 esas kupri-hidoxo-nitrato. BiOCl povas nomizesar bismuto-oxo-kloro od bismutoxo-kloro.
La vorti anhidrato[2] e hidrato ritenas sua signifiko. Hike granda avantajo di nia sistemo, diferigar H hido e H20 hidro, esas evidenta. Tale CO2 esas karbo-duoxido o karbatacido-anhidrato (anhidrato di karbatacido).
La organika grupo de kompozuri Cm(H2O)n, la tale nomizata D. Kohlehydrate, F. hydrates de carbone, nomizesos karbohidrati, dum ke karbo-hidi esos CmHn (D. Kohlenwasserstoffe.)
La generala nomi di klasi de kompozaji kun sama elemento, ex. kloridi, sulfidi, karbidi, formacesos analoge a la naturala lingui ; segun neceseso on povas adjuntar greka nombri : [ 260 ]pentasulfidi, monokloridi. Sed tala expresuri esas nur generala nomi ed ne devas esar uzata por singla substanci. Do : natro-kloro, kalyo-kloro, kalco-kloro esas solvebla kloridi, sed ne : natro-klorido, e c. Existas du sulfidi di fero : fero-monosulfo e fero-dusulfo.
Formi en ‑uro, qui semblas anke posibla, plu bone ne uzesos, pro ke la finalo ‑uro havas altra senco.
Me facis kelka experimenti tradukar pagini ek diferanta kemiala lernolibri (pri neorganika kemio) en Ido segun ica principi, ed ne trovis irga malfacilajo.