This page has been proofread.
―11―
Ang Pagtutuklasan at pagsasakupan.
Ang dahilan at kapakanan ng pagtuklas at pagsakop
sa isa't isang lupain ay isa rin sa pinakamahalagang
bahagi ng Istorya ó kasaysayan.
Tungkol sa una ó sa pagtuklas ay hindi kaila na siyang
sanghi ng pagkakakilanlanan ng mga magkakalayong lupain
at siyang dahil ng pagkakasalinan ng kaalama't abot ng
isa't isa, at dahil dito'y siya tuloy nakaakay sa madla
sa malawak na kabihasnan ó sibilisasyon na ating tina-
taglay ngayon.
Ganito ang sabi ko, sapagkat kung hindi nangyari ang
pagkakatuklasan ay hindi sana nagkakilakilala ang madlang
tao ngayon, na noong una'y nagkakahiwahiwalay, na
nanahan sa iba't ibang lalawigan, sa iba't ibang kaharian,
at lalong lalo na yaong nanga pa sa malalayong kapu-
luan na binabakod ng malalawak na karagatán. Hindi
rin sana natutuhan agad nating nanga sa dakong Sila-
nganan ang naabot na karunungan ng tagá Kan
luran, ni natumpakan agad ng nanga pa sa dakong
Kanluran ang naabot namang karunungan ng mga taga-
rito sa dakong Silanganan. Bukod dito, kung hindi sa
pagkakatuklasan ay hindi sana umabot ang mga tao
ngayon sa ganitong kabihasahan ni napagkilala man ng
gaya ng pagkakakilala ngayon, ang Bulatlupa ó geografia
sa isa't isang lupain ay isa rin sa pinakamahalagang
bahagi ng Istorya ó kasaysayan.
Tungkol sa una ó sa pagtuklas ay hindi kaila na siyang
sanghi ng pagkakakilanlanan ng mga magkakalayong lupain
at siyang dahil ng pagkakasalinan ng kaalama't abot ng
isa't isa, at dahil dito'y siya tuloy nakaakay sa madla
sa malawak na kabihasnan ó sibilisasyon na ating tina-
taglay ngayon.
Ganito ang sabi ko, sapagkat kung hindi nangyari ang
pagkakatuklasan ay hindi sana nagkakilakilala ang madlang
tao ngayon, na noong una'y nagkakahiwahiwalay, na
nanahan sa iba't ibang lalawigan, sa iba't ibang kaharian,
at lalong lalo na yaong nanga pa sa malalayong kapu-
luan na binabakod ng malalawak na karagatán. Hindi
rin sana natutuhan agad nating nanga sa dakong Sila-
nganan ang naabot na karunungan ng tagá Kan
luran, ni natumpakan agad ng nanga pa sa dakong
Kanluran ang naabot namang karunungan ng mga taga-
rito sa dakong Silanganan. Bukod dito, kung hindi sa
pagkakatuklasan ay hindi sana umabot ang mga tao
ngayon sa ganitong kabihasahan ni napagkilala man ng
gaya ng pagkakakilala ngayon, ang Bulatlupa ó geografia
