Bonę Medyolańską; było to hasłem, za którem wpłynęly do Polski dobry smak i wykwintność włoska; panowanie tego króla było złotym wiekiem piśmiennictwa. Język polski jest, bezsprzecznie, najlepiej ukształtowany i najbardziej wydoskonalony wśród języków słowiańskich. Zarówno zdolny do wielkiej siły i wielkiej subtelności. Lecz główny jego charakter leży w powadze i wspaniałości wyrażeń. Łacina, która dawniej zajmowała w Polsce miejsce francuzczyzny i język grecki[1], były pierwowzorami, według których kształtował się język polski. Wypływało to i z upodobań naszych pisarzy, jak i z formy naszego rządu, który lubiano upodobniać do rządów republik starej Hellady[2], oraz Wiecznego miasta[3].
Nie mam potrzeby przypominać Panu, że sławny Kopernik[4], który kazał krążyć ziemi i słońce w biegu zatrzymał, był Polakiem, i że wyszedł z pod pióra krakowskiego akademika Viteliona[5], pierwszy traktat o optyce, jaki się pojawił w Europie.
W epoce, kiedy niemal wszystkie jeszcze języki spoczywały w kolebce, mieliśmy poetę Kochanowskiego[6], którego dziełami zachwycamy się do dnia dzisiejszego, podczas gdy Szekspir o wiele później pojawił się w Anglii, a we Francyi robiono wiersze w języku nie nazbyt dźwięcznym dla dzisiejszego ucha.
Należy ubolewać, że późniejsi uczeni nasi nie zawsze szli drogą wskazaną przez Nestora poetów polskich. Lubowano się w łacinie i wielu genialnych pisarzy przenosiło język Wirgilego nad swój własny, chociaż ten nie ustępował w niczem mowie, którą posługiwał się Cezar, gdy prawa światu dyktował.
Z lekka tylko dotykając tej epoki, przypomnę Panu, że jeden z poetów naszych, nieśmiertelny Sarbiewski, w swych odach łacińskich, według sądu współczesnych, dorównał niemal Horacemu, a sąd ten potomność potwierdziła. Później, straszliwe woj-
- ↑ Greczyzna nie wpłynęła na język polski.
- ↑ Hellada — Grecya.
- ↑ Wieczne miasto — Rzym.
- ↑ Kopernik 1473—1543.
- ↑ Vitelion czyli Ciołek żył ok. r. 1300, nie był akademikiem krakowskim.
- ↑ Kochanowski Jan 1530—1584. W tym czasie literatura włoska ale też francuska (Ronsard) i angielska stały już bardzo wysoko (Chaucer 1328 do 1400, Marlowe 1562—1593). Sam Shakespere (ur. 1564) w kilkanaście lat po zgonie Kochanowskiego dosięgnął wielkiej sławy (um. 1616).
