jak Sołotwiną i Za-Pulpereczką. Wkrótce atoli, bo już w Sielcu, dolina Czerchawy łączy się z dol. Bystrzycy tyśm., tworzą jednę rozległą doliną aż do ujścia Czerchawy do B., a którą przerzyna od zach. na wsch. gościniec z Sambora do Drohobyczy. Ostatnie wzgórze tuż nad Sielcem wznoszące się, a oddzielające jeszcze obie te doliny, dochodzi 342 m. npm. wysokości. Z lewego brzegu wpadają do Czerchawki liczne potoki, przedewszystkiem Hluboczy i Zon. Długość Czerchawy 17 kilom. Ważniejsze wzniesienia 325 m. (połączenie Błażówki i Spryni), 314 m. (granica Czerchawy z Sielcem); 314 m. (ujście Hluboczego); 297 m. (most w Horodyszczu); 288 m. (ujście).
Czerchów, wieś rząd., pow. łęczycki, gm. Leśmierz, par. Modlna. W 1827 r. było tu 22 dm., 165 mk., obecnie ma 34 dm., ziemi włośc. 692 mórg na 39 osad. Folw. rozl. m. 82. Br. Ch.
Czercionek, osada wiejska w środku pow. mozyrskiego, w miejscowości zapadłej, błotnistej, niedaleko drożyny idącej z Żytkowicz do wsi Kolna i rzeki Skrepicy. Osada ta należy do 2 okręgu sądowego (w Petrykowie).
Czercień, rzeka w pow. mozyrskim, bierze początek w błotach rozległych pomiędzy Machnowiczami i Mieleszkiewiczami, płynie około wsi i przez teritoryum dóbr Remezy dalej przecina trakt pocztowy wiodący z Jurewicz do Owrucza pomiędzy stacyami Jelsk i Kuźmicze, i wreszcie o wiorst 18 poniżej wsi Niekraszewicz wpada do rz. Sławetnej (prawy i ostatni większy dopływ Prypeci). Al. Jel.
Czercza, góra w Krzemieńcu, na Wołyniu, jest jedną z lepiej znanych wyniosłości w łańcuchu gór, które, będąc dalszemi odroślami Karpat, przekraczają granicę austryacko-rossyjską w okolicy Podkamienia i Poczajowa a ciągną się przez powiaty krzemieniecki i dubieński (Miodobory). Góra Cz., nad m. Krzemieńcem górująca, oddziela się wąskim przekopem od sąsiedniej góry Zamkowej, na której dotąd wznosi się mur okolny zamku krzemienieckiego. Nazwisko Cz. spotykamy w lustracyi zamków ziemi wołyńskiej, dokonanej 1545 roku. Czytamy w rzeczonej lustracyi, iż od góry Czernczy (sic) najłatwiejszy dostęp do zamku może mieć nieprzyjaciel (Źródła dziejowe, Warsz. t. VI, wyd. A. Jaałonowskiego). Podania ludowe mówią o moście skórzanym, jakoby łączącym zamek z górą Cz. za czasów królowej Bony. Podczas przejażdżki królowej Bony po owym moście, jak chce podanie, most skórzany runął z niemałym szwankiem królowej. Podanie to, zapewne sięgające XVI w., świadczy, iż imię tej pani nielubione było powszechnie śród mass. Pokolenia, które w pierwszych 30 latach bieżącego stulecia kształciły się w szkole krzemienieckiej, zachowały miłą pamięć o Czerczy, gdzie wieśniacza zagroda niejakiej Mińczuczki była celem wycieczek ówczesnej młodzieży szkolnej na wesołe podwieczorki, składające się z pirogów z serem. Józef Korzeniowski w żartobliwym wierszyku do Fr. Sobieszczańskiego o wiele lat później wspomina o owych podwieczorkach, zjadanych „na górzystym Czerczy wieńcu,“ „u Mińczuczki.“ Czyt. Przewodn. nauk. liter. lwow., 1879, zesz. 3. M. D.
Czercze, mko nad Smotryczem, śród gór, w pow. kamienieckim, o 20 w. od Kamieńca, 504 dusz męz., 427 dz. ziemi włośc., 1071 dz. ziemi używal. właśc.; ma cerkiew murowaną, kościół paraf., rzemieślników 13. Młyn krupczatny. Miasteczko to należało do stołowych dóbr biskupów kamienieckich; po zniesieniu go przez Tatarów biskup Marcin Białobrzeski otrzymał przywilej od Stefana Batorego w r. 1578 r., pozwalający używać prawa magdeburskiego i zaprowadzić jarmarki na św. Bartłomieja i Trzy Króle. Po zajęciu tej majętności na rzecz skarbu rosyjskiego, otrzymała je w darze hetmanowa Aleks. Branicka (Engelhard), wkrótce jednak sprzedała je Sadowskim, dziś należy do Ludwika Sadowskiego. Tuż pod Cz. pieczara. Wchód do niej z jaru, w połowie spadzistej skały; wejście, tak ciasne, że tylko na rękach i nogach wczołgać się można, prowadzi do kapliczki w skale wykutej; za nią jaskinia, nie wysoka i nie wielka, do 20 osób mogąca pomieścić; w ścianach otwory do nowych jaskiń, które mają się ciągnąć aż do wsi Nihina, a wszystkie kośćmi ludzkiemi usłane. Lud okoliczny takie zachował o nich podanie: było to w czasie napadów tatarskich; wszystko co żyło, kryło się do pieczar a między niemi było dwoje: młodzian i dziewczę, zaręczeni. Postanowiono ślub zawrzeć w jaskini: jest ksiądz, ale brak weselnego barwinku, bez którego dziewczę nie chce do ołtarza przystąpić. Nie słucha odradzań starszych, wymyka się ciasnym otworem, biegnie nad rzekę, zrywa upragniony barwinek, pędzi napowrót i już ma się wcisnąć do otworu jaskini, gdy strzała tatarska świsnęła jej mimo uszu. W krótce Tatarzy napełnili wejście słomą i wszystkich w pieczarze dymem wydusili. W Cz. jest paraf. kościół katol. św. Trójcy, z muru wzniesiony 1637 przez bisk. Piaseckiego. Parafia katolicka dek. kamienieckiego: dusz 1934. Dr. M.
Czercze, 1.) wś, pow. rohatyński, leży nad potokiem wypływającym koło wsi Dziczki, o milę na północny zachód od Czercza, i wpadającym pod Rohatynem do rzeki „Gniła Lipa,“ oddaloną jest ta wieś na północny zachód od Rohatyna o ćwierć mili. Przestrzeń posiadł. więk.: roli ornej 317, łąk i ogr. 30, pastw. 3, lasu 132; pos. mniej.: roli ornej 1375, łąk i ogr.
