i Ostry Wierch (881 m.). Od ujścia p. Meleciński doń (z pr. brz.) dolina Czeczwy (w obr. gm. Łuh) nagle rozszerza się na obszerne błonia; tutaj też od zach. przypierają tak doń, jak do uchodzącej tutaj Ilemki z lew. brz. znaczne lesiste wzgórza, jak Czerteż (784 m.), Żłób (676 m.), a od wsch. Żerużny (813 m.), Łuhy (823 m.) i wzgórza opadające zwolna ku płc. z czubałkami „Na kamienicznem“ (521 m.), „Na ponikłem“ (584 m.) i „Na kiczerce“ (520 m.), tuż pod Spasem, gdzie po raz ostatni zbliżają się od wschodu tak zwane Pohary spaskie do samego brzegu Czeczwy, aby umaczawszy swe stopy w niej, oddalić się i roztworzyć jej dolinę; podczas gdy od zachodu przypierają doń wzgórza aż po Strutyn wyżny, gdzie Czeczwa zwraca się na płc.-wsch., płynąc szeroką doliną przez gminy Strutyn niżny, Rożniatów, Swaryczów, gdzie od pr. brz. przybiera znaczny dopływ Dubę. Tutaj dolina Czeczwy łączy się z doliną Łomnicy w jednę wielką, dobrze nawodnioną dolinę, w której legły gminy Tużyłów i Dołhe. W obrębie Dołhego wpada Czeczwa do Łomnicy z lew. brz. W dolnym swym biegu Czeczwa, począwszy już od Strutyna niźniego, rozgałęzia się na odnogi; wybitniejszą odnogę tworzy na przestrzeni od Swaryczowa aż po gm. Dołhe. Odnoga ta obejmuje gminę Broszniów i Hołyń, czyli przestrzeń 7 kil. w długości. W obrębie gm. Strutyna wyźniego, po lewym brz. Czeczwy, przy drodze niegdyś salinarnej z Doliny do Strutyna wiodącej, leży rozległe torfowisko, którego jedna część przypada w obręb gminy Doliny. (Ob. Spraw. kom. fiz. Tom 7, str. 90–98). Rzeka Czeczwa ma wody bystre i od Spasa jest spławną. Z licznych potoków i strumieni, wpadających do Czeczwy, uwagi godniejsze z pr. brzegu są: Męciwka, Lipowicki p., Melecinka, Syhły, Duba; z lewego brz.: Suchodół, Czarny, Ilemka, Maniawka i Dąbrowa. Długość biegu 56 kil. Ważniejsze wzniesienia: 910 m. (źródła); 662 m. (ujście Męciwki); 531 m. (leśniczówka w Suchodole); 493 m. (ujście Melecinki), 409 m. (ujście Maniawki); 345 m. (most pod gościniec prowadzący z Rożniatowa do Krechowic); 285 m. (ujście). Br. G.
Czeczyno, Czeczyn, wieś w pow. mińskim, o 2 w. od st. dr. żel. Fanipol, mk. 25, rozl. 827 dz., właściciel Bogdaszewski.
Czehryn, Czeryn, Czyryn, Czyhiryn, dziś miasto stołeczne powiatu tegoż nazwiska, w gub. kijowskiej, leży nad rzeką Taśminą, rozrzucone w okrąg góry, wysokiej na 100 sążni. Dawniej Czehryńszczyzna była okolicą przeważnie leśną. Z powodu nawet, że tutaj lasy składały się z dębów, grabów, lip, klonów, wiązów nosiła nazwisko „Czarnego Polesia.“ W ogólności cała listwa kraju między Taśminą a Dnieprem jest piaszczystą, a gdzieniegdzie są to czyste przenośne piaski. Oprócz tej listwy piasków między Dnieprem a Taśminą, sam środek powiatu zajmuje pas lekkiej piaskowatej ziemi. Między zaś temi warstwami piasku leży prawdziwy najżyzniejszy czarnoziem; zaczyna się z jednej strony od czehryńskiego lasu, „Burakowym Korzeniem“ nazywanego po Taśminę w Aleksandrówce i Kamionce; z drugiej zaś od Aleksandrówki i Kamionki po Złotopól. Starzy ludzie utrzymują, że za pamięci ich ojców, tam gdzie prawdziwa Sahara koło Czehryna, nie było wiele piasku, a tylko las; ogromne przestwory piaszczystych nieużytków koło wsi Birek i Strzymówki potworzyły się po wycięciu na tem miejscu sosnowego boru, jakowy być musiał w tęj okolicy; poświadcza to nazwisko pierwszej wioski i przyległej starościńskiej wsi Sosnówki. Zdaje się, że forma Czyryn, Czeryn jest dawniejszą; Czehryn, Czyhryn późniejszą i przeto też nazwisko to bodaj czy nie stoi w blizkim związku z wyrazem miejscowym: czyryn, cziryn, oznaczającym wnętrzne pieca, a w ogóle trzon, podstawę ogniska. W hutach leśnych dotąd w użyciu są podobne czeryny czyli dołki wykopane w ziemi, wybite gliną, na których zakładają ognisko (ob. „Słow. mowy ukr.“ przez Piskunowa; i Józ. Tarczewskiogo: „Rozmowa o robieniu szkła,“ Berdyczów 1785). Przy końcu 16 wieku, Cz. był jeszcze pustem uroczyskiem, położonem w głębinie leśnej ciążącego ku Czerkasom pustynnego przestworu. A że przy tem uroczysku tkwiła odwieczna nazwa i stare znajdowało się horodyszcze, stąd wnosićby można, że miejsce to niegdyś mogło być punktem zamieszkałym, ile że niepierwszy to raz życie w tych stronach rozwijało się silnie, a potem gasło. W roku 1589 Zygmunt III d. 1 maja osobnym przywilejem dozwolił Aleks. Wiszniowieckiemu, staroście czerkaskiemu, założyć miasto i zbudować zamek na pustem „uroczyszczu i horodyszczu nazywającem się Czehryn;“ nadto tymże przywilejem zostały określone i wyznaczone tak prawa i powinności mieszczan jako też granice i dochody miejskie. Dalej ten przywilej zalecał staroście, aby miasto było osiedlane przez samych ludzi wolnych, a nie przez tak zwanych „bihunów“ (zbiegów) z siół i miast starościńskich „a gdyby takowi przyszli, że y nie byli przechowywani, i żadnych z mieszczany wolności nieużywali“ (Arch. J. Z. R. Część 5 t. I str. 538) Miejsce to było na twierdzę wyborne; dziś jeszcze można pojąć, dla czego Cz. wybrany został na nią, i dlaczego, jak to zobaczymy niżej, wytrwał tyle oblężeń; bo położenie wyraźnie sprzyjało temu. Z jednej strony oblała go Taśmina, a „góra Czehryńska“ tak położona, że miasto mogło się zabudować dokoła niej, i w ten sposób zostawać pod ochroną dział
