ważnie Niemców wyznania ewangelickiego. W tej liczbie 1168 wojskowych. Domów 2200. Rozwinięte fabryki sukna. Stacya trzech kolei źelaznych: Zhorjelc-Berlin, Halle-Gubin i Grossenhain-Frankfurt. Dwa kościoły luterańskie; przy jednym z nich nabożeństwo w języku serbskim, głównie dla ludności wiejskiej. Parafia serbska, według zapewnienia pastora Bronisza, wynosi w 1880 r. 4000 osób. Kościół reformowany, katolicki, synagoga. Gimnazyum z biblioteką druków łużyckich, zebraną głównie staraniem dyrektora dra Tschirnera. Co tydzień wychodzi tu „Bramborski serbski Casnik“, jedyne czasopismo w narzeczu dolno-łużyckiem, nakładem i drukiem Brandt'a pod redakcyą Szwjeli. D. 27 maja 1880 r. odbyło się w Ch. pierwsze zebranie dolnolużyckiego oddziału Maticy serbskiej. W pobliżu Ch. leży piękny park księcia Pückler-Muskau. Herb miasta: złoty rak na białem polu. Obszerniej czyt. „Kirchengeschichte der Stadt und Herrschaft Cottbus in der Niederlausitz“, Cottbus 1798 i „Heimatskunde des Kreises Cottbus“, Cottbus 1880. A. J. Parczewski.
Chocielowo, niem. Chotzelow, wś, pow. lęborski na Pomorzu.
Chocień, ob. Choceń.
Chocieszewice, gm. i domin., pow. krobski, nad Dobrążną, dopływem Orli, 12,000 morg. rozległości, 9 miejscowości: 1) dominium Chocieszewice, 2) domin. Babkowice, 3) Pempowo, 4) Siedlec, 5) folwarki Anielin, 6) Dąbie, 7) Bielawy, 8) Kościuszkowo, 9) leśnictwo Elęcin; 39 dm., 788 mk., 17 ew., 771 kat., 230 analf. Stac. poczt. Pempowo o 1 kil., stac. kol. żel. Rawicz o 26 kil. Dominium jest własnością ks. Wilhelma Radziwiłła. Tu od n. roku 1880 p. Leon F. Strabowski zaczął wydawać pismo peryodyczne p. t. „Pszczolarz“.
Chocim, dobra w pow. tureckim, gm. Tokary, paraf. Goszczanów, o 35 w. od Kalisza, o 19 w. od Turku, o 7 w. od Dobry, o 20 w. od Morawina, o 72 w. od Kutna, o 8 w. od rz. Warty. Rozległość w ogole morg. n. p. 3420; w tem ziemi ornej dworskiej m. 1140, łąk 240 m., lasu 1200 m., ogrodów, pastwisk i dróg 300 m. Włościanie uwłaszczeni w r. 1864 mają osad 122, posiadających ziemi 540 morg. Dobra te składają się z folw. Chocim, Nowogród i Olesiec lub Wielgopole, oraz z wsi Kaszew, Ziemięcin i Okręglica. Ludność ogólna wynosi głów około 1000. Chocim w począt. XVII w. był własnością Wojciecha z Sienna Sulmowskiego, potem po kądzieli przechodził na rodziny Korycińskich, Pokrzywnickich, Gomolińskich, Czarneckich a w r. 1836 został kupiony przez Józefa Zaborowskiego z Zaborowa i w posiadaniu tej rodziny po mieczu dotąd pozostaje. Ma ładną owczarnię Rambouillet-Negretti, a także owczarnię zarodową Rambouilletów i stadninę koni. Gorzelnia na 50 korcy zacieru dziennie. Wiatrak o 3 gankach. Gospodarstwo od lat 30 płodozmienne 10-polowe. Stawów 8, gospodarstwo rybne. Las podzielony na poręby; kolej 100-letnia. Zagaje z własnych szkółek, dębowe, modrzewiowe, brzozowe, sosnowe, świerkowe. O kurhanach i mogiłach dawnych, będących na terrytoryum tych dóbr, ob. Kaszew i Ziemięcin. Wś Chocim ma osad włośc. 14, gruntu m. 8; wś Okrąglica osad 26, gruntu m. 91; wś Ziemięcin osad 54, gruntu m. 160; wś Kaszew osad 28, gruntu m. 152. R. 1827 Ch. liczył 23 dm., 115 mk. A. Pal. i M. Tr.
Chocim, po turecku Chutin, po rossyjsku Chotin, miasto pow. i twierdza w Bessarabii, naprzeciw miasteczka Żwańca i dawnej granicy polskiej, o trzy mile od Kamieńca podolskiego, o 1519 w. od Petersburga, o 269 od Kiszyniewa, na prawym brzegu Dniestru, obecnie ma 19400 mieszkańców, cztery cerkwie, trzy fabryki świec i fabrykę fajek glinianych. Ma też stacyą poczt. i stacyą telegraficzą międzynarodową. Parafia katol. dek. bessarabskiego w Ch. liczy dusz 2136. Kościół pod wezw. św. Mikołaja bisk. został wzniesiony 1863 r. kosztem parafian. Jestto jedyna parafia katolicka w całym powiecie, który zajmuje 3502 w. kw. rozl. Chocim należal niegdyś do Turcyi i jako twierdza graniczna, ważnem był zawsze stanowiskiem w wojnach Polski przeciw muzułmanom. Turcy umocnili go znakomicie w r. 1718, przy pomocy inżenierów francuzkich; pomimo to, po dwakroć przez Rossyan, w latach 1739 i 1769, a przez Austryaków w r. 1788 zdobyty, Turkom zwrócony został. Na mocy traktatu w Bukareście 1812 roku, wraz z całą Bessarabią, ostatecznie został Rossyi ustąpionym. W środkowej fortecy znajduje się cytadela: ściany jej na zewnątrz ozdobione są krzyżami z cegły czerwonej. W niej znajdowała się cerkiew św. Mikołaja, podług podania przez księżnę grecką założona, następnie przez Turków na meczet zamieniona, dziś służy na skład efektów wojskowych. Sławna tu jest studnia na 33 sążni głęboka i wodociągi z czasów tureckich, dostarczające wody czystej. Chocim zasłynął w dziejach naszych dwoma pamiętnemi zwycięztwami: za Zygmunta III w r. 1621 i w 52 lat za Michała Korybuta w r. 1673. Sułtan Osman, rozgniewany napadami Kozaków, wypowiedział wojnę Polsce w tej nadziei, że gdy rozgromi przewagą sił swoich chorągwie nasze, dalszy podbój Europy łatwo mu przyjdzie. Zygmunt III po złożonym sejmie 1620 r. przeznaczył na wodza mającego się zebrać wojska, sławnego zwycięzcę Szwedów pod Kirchholmem, sędziwego Jana Karola Chodkiewicza. Rozesłał król posłów, wzywając monarchów chrze-
