kształcił się na akademii w Krakowie, gdzie uzyskał stopień doktora teologii; następnie był proboszczem kolegiaty warszawskiej, scholastykiem łęczyckim i kanonikiem płockim. Król Zygmunt polubił go, mianował swoim sekretarzem, nobilitował, powierzył mu do wychowania swoich synów, najbardziej Władysława najstarszego, późniejszego króla, po którym przyjął nową nazwę Władysławski; roku 1616 mianowany kanonikiem chełmińskim wrócił do Ch., r. 1624 w czasie wakansu był administratorem dyecezyi chełmińskiej, r. 1625 ufundował klasztór franciszkanów w Ch., w r. 1627 miał szczęście widzieć znowu po długim czasie króla Zygmunta i jego następcę Władysława, których po tutejszej katedrze oprowadzał. Przed śmiercią (umarł 13 lipca 1631) zapisał cały swój majątek akademii krakowskiej, który był wcale znaczny, bo zostawił po sobie gotówki 20,000 złp. i miasto Izbicę wraz z przyległemi dobrami: Sokołowo, Długie, Skaszewo, część Śmieszewa, Nową wieś i młyny Pasieka i Sokołówka; dobra te leżą w wojew. dawniejszem brzesko-kujawskiem. Kanonik Władysławski nabył je za 30,000 złp. od Jana Łowickiego, kasztelana łędzkiego, w r. 1630, przedtem ks. Władysławski ufundował był bursę przy akademii krakowskiej, w której mieli mieć wolne miejsce zdatni studenci, uczęszczający na akademią w Krakowie. Do św. relikwij trzeba zaliczyć t. z. klucz św. Huberta, który się znajdował w skarbcu katedralnym, słynąc naokół dziwnemi łaskami, mianowicie przeciwko wściekliźnie, tak u zwierząt jako i u ludzi; cała kapituła chełmińska poświadcza to w piśmie do regencyi kwidzyńskiej r. 1805, jako z całej okolicy dalej niż o 20 mil przychodzili tu ludzie i pewne uleczenie mieli, jak świadczą akta. Św. Hubert, bisk. w Leodyum, używał tego klucza, około połowy przeszłego wieku dostał go z Rzymu kanonik chełmiński Józef Rembowski, który go r. 1763 podarował na własność kapitule. Kiedy w r. 1825 przeniesiona została stolica biskupów chełmińskich do Pelplina, dotychczasową katedrę w Ch. zamieniono na kościół par. za który teraz służy. Drugi kościół św. Mikołaja podług wizytacyi bisk. Olszowskiego istniał za Mieczysława r. 979; był od dawna parafialny; dotacyi miał 12 włók i 4 włóki dla proboszcza; r. 1251 bisk. Heidenryk wcielił go do tutejszej kapituły; r. 1304 został nowo wzniesiony jak teraz jest, z cegły i kamienia; r. 1699 ufundował bisk. Tylicki na 12 włókach tego kościoła piątą kanonią t. z. doktorską; od r. 1827 posiadają go luteranie. Kościół oo. franciszkanów z tyt. św. Jerzego także zdawna istniał; r. 1260 stało w nim ciało błog. Jutty przed pochowaniem; r. 1348 bisk. Otto wcielił go do kapituły; podczas reformacyi zupełnie podupadł; znany Gabryel Władysławski odnowił go własnym kosztem i oo. franciszkanów przy nim ufundował w r. 1625; po kasacie klasztoru od r. 1800 mieszkali tu emeryci i chorzy duchowni; od r. 1820 mieli go luteranie, aż pogorzał roku 1827. Przez pierwszy podział Polski przeszło m. Ch. na. własność pruskiego rządu i zostało sekularyzowane r. 1772; podług statystyki z r. 1868 liczyło mieszkańców 2378, kat. 1342, ew. 800, domów w ogóle 410, mieszkań prywat. 180, areału 7515 m.; ma sąd okręgowy, pocztę, stacyą telegraficzną; wkrótce przybędzie dworzec kolei żelaznej, którą poprowadzili na prawym brzegu Wisły z Malborga do Torunia przez Sztum, Kwidzyn, Gardeję, Grudziądz i Chełmżę (do Chełmna pójdzie odnoga z Kruszyna); jest 1 browar, melkarnia; jarmarki kramne, na bydło i na konie odbywają się 4 razy w roku; w Ch. obiera się posłów z dwóch połączonych powiatów chełmińskiego i toruńskiego, tak do rejchstagu jak do sejmu pruskiego. W r. 1867 chodziło do tutejszej szkoły 3-klasowej 238 dzieci katolickich. Parafia chełmżyńska liczyła wtedy dusz 3078; do niej należą wioski prócz Chełmży: Warszewice, Franciszkowo, Kończewice, Głuchowo, Windak, Nowe i Stare Skąpe, Nowa i Stara Archidyakonka, Dziemiany, Lisnowo, Chrósty, Witkowo, Witkówko, Pluskowęsy, Obrąb, Aleksandrowo, Bielczyny i Kuchnia; szkoły par. mają Chełmża o 3 klasach, Kończewice, Pluskowęsy i Windak. Dekanat chełmżyński liczy 16,825 dusz; kościoły paraf. mają oprócz Ch. następujące wioski: Biskupice, filia Przeczno, Dźwierzno, Gronowo, Grzybno, fil. Trzebcz, Grzywna, Kiełbasin, fil. Srebrniki, Nawra, Biskupie Papowo, Unisław i Wielkałąka. Protestantów prawie żadnych nie było za polskich czasów; dopiero po okupacyi namnożyli się; w Ch. przeszło 800 dusz; r. 1820 zabrali kościół pofranciszkański św. Jerzego; od r. 1827 posiadają kościół św. Mikołaja. Jak wynika z akt hodowano dawniej w Ch. wiele chmielu, nawet wino dobrze się udawało. R. 1275 bisk. Werner ustąpił chmielnik i winnicę kapitule. Kś. F.
Chełpowo, kolonia, powiat płocki, gmina Brwilno, parafia Trzepowo, nad rzeką Brzeźnicą, liczy 283 mieszk., 23 domów, z tych 2 murowane, 3 wiatraki, olejarnia; powierzchni 676 m., wtem 669 m. gruntu ornego; przy wsi znajdują się dwie osady młynarskie rządowe (2 młyny wodne i 2 cegielnie), zwane Rynówka i Kobiałka. R. 1827 Ch. miało 17 dm., 119 mk. Br. Ch.
Chełst, os., pow. nowomiński, gm. Siennica, par. Kołbiel.
Chełst, niem. Neuteich, gmina, pow. czarnkowski, 2 miejsc.: 1) Ch. wieś, 2) Ch. kolonia, 46 dm., 458 mk., 304 ew., 150 kat., 4 żydów,
