paryskich linij; opad deszczowy 18,75 paryskich cali. Najczęściej wieją wiatry wschodnie. Ludność ogólna, wedle liczenia z r. 1875, wynosiła 572,337 dusz; 279,928 rodzaju męskiego, 292,409 rodz. żeńskiego. R. zaś 1871 ludności ogólnej było 566,649 dusz, 276,942 r. m., 289,707 r. ż.; gmin było 2220, miejscowości 3286, domów mieszkalnych 51,281, rodzin 105,998; ewangelików 230,673, katolików 313,698, dysydentów 520, żydów 21,758. Północna część okręgu, cały obwód nadnotecki i miasto Bydgoszcz mają ludność niemiecką znacznie przeważającą; podług obliczenia urzędowego ma być w całym okręgu ludności polskiej 258,500; w rzeczywistości ludność polska mało przewyższa połowę ludności ogólnej. Od r. 1867 do 1875 przybyło ludności na 1000 mieszkańców pomiędzy 64–126 w powiecie bydgoskim; aż do 63 dusz na 1000 przybyło w pow. gnieżnieńskim, mogilnickim, inowrocławskim, szubińskim, czarnkowskim; ubyło zaś ludności w tym czasie w pow. chodzieskim, wągrowieckim i wyrzyskim, do czego w znacznej części przyczyniła się emigracya do Ameryki. W ogólności okrąg bydgoski mniej jest zaludniony niż poznański; na milę kwadratową przypada około 2,300 mieszk.; tylko w powiecie bydgoskim jest przeszło 3000 mk. na mil. kwadr. Ludność wiejska i mieszkańcy mniejszych miast trudnią się prawie wyłącznie rolnictwem i chowem bydła; ludności zaś miejskiej, liczącej 151,163 dnsz, 73,291 rodz. męz., 77,872 rodz. żeńskiego, zajęciem głównem obok tego jest handel i przemysł. Znaczny procent ludności miejskiej należy do klasy urzędniczej i stanu wojskowego. R. 1871 było w 50 gminach miejskich: 133 miejscowości, 11,600 dm. mieszkalnych, 28,505 rodzin, 143,111 mieszk., 68,719 rodz. m., 74,392 r. ż., 59,837 ew., 63,292 kat., 306 dysydentów, 19,676 żydów. W 1328 gminach wiejskich: 1759 miejscowości; 31,749 dom. mieszkalnych, 54,684 rodzin, 292,739 mieszk., 145,359 rodz. m., 147,380 r. ż., 141,578 ew., 149,163 kat., 173 dysyd., 1825 żydów. W 830 gminach czyli obwodach dominialnych: 1381 miejscowości, 8408 dom. mieszk., 22,771 rodzin, 130,577 mk., 62,752 rodz. m., 67,826 rodz. żeń., 29,128 ew., 101,152 kat., 41 dys., 257 żydów. Najwyższą władzą administracyjną okręgu jest regencya bydgoska, której przewodniczy prezes, podwładny naczelnego prezesa w Poznaniu. Regencya podzielona jest na trzy wydziały: 1) Wydział spraw wewnętrznych, obejmujący sprawy dotyczące budownictwa, dróg i spraw lekarskich, 2) wydział kościelny i szkolny, 3) wydział obejmujący sprawy dotyczące podatków bezpośrednich, królewszczyzn i lasów królewskich. Na czele administracyi powiatowej w calem państwie pruskiem ustanowieni są landraci, wybierani w prowincyach niemieckich przez stany powiatowe, tylko w wielkiem księstwie poznańskiem wyjątkowo mianowani przez rząd. Landrat ma w powiecie nadzór nad policyą, nad porządkiem i bezpieczeństwem publicznem, przemysłem, poborem podatków, poborem do wojska, nad szkołami i kasami publicznemi. Władze landratom podległe są magistraty, komisarze policyjni, urzędy stanu (Standesaemter) od r. 1873 istniejące, w których się prowadzą listy urodzeń, ślubów, śmierci; naczelnicy gmin i sołtysi. Nadto w każdym powiecie jest urząd poborowy, tak nazwany kontroler katastru, biorący urzędową odpowiedzialność za czynności miernika powiatowego i utrzymujący akta pomiarów; powiatowy lekarz czyli fizyk, chirurg i weterynarz. Okrąg bydgoski podzielony jest na 9 powiatów: bydgoski, chodzieski, czarnkowski, gnieźnieński, inowrocławski, mogilnicki, szubiński, wyrzyski i wągrowiecki. Każdy powiat ma kilka komisaryatów: najdrobniejszemi obwodami administracyjnemi są gminy. Okręgi wyborcze do sejmu prowincyonalnego tworzą powiaty: 1) bydgoski i mogilnicki, 2) czarnkowski i chodzieski, 3) gnieźnieński, 4) inowrocławski, 5) szubiński, 6) wyrzyski, 7) wągrowiecki. Ogółem na całe w. ks. poznańskie jest okręgów 22. Głosy wirylne mają miasta: 1) Bydgoszcz, 2) Gniezno. Ogółem jest 8. Głosy zbiorowe są z miast: 1) powiatu bydgoskiego, szubińskiego i wyrzyskiego, 2) czarnkowskiego, chodzieskiego, wągrowieskiego, 3) gnieźnieńskiego, inowrocławskiego i mogilnickiego. Ogółem jest takich okręgów 8. Gminy wiejskie mają głosy zbiorowe na powiaty: 1) bydgoski, szubiński i wyrzyski, 2) czarnkowski, chodzieski i wągrowiecki, 3) gnieznieński, inowroclawski i mogilnicki; ogółem jest ich 8. Do sejmu czyli parlamentu cesarstwa niemieckiego istnieją okręgi wyborcze na powiaty: 1) inowrocławski i mogilnicki, 2) czarnkowski i chodzieski, 3) wyrzyski i szubiński, 4) bydgoski. Ogółem jest 14. Do sejmu pruskiego: do izby reprezentantów czyli deputowanych tworzą okregi wyborcze powiaty: gnieźnieński, wągrowiecki i mogilnicki, 2) inowrocławski i szubiński, 3) wyrzyski i bydgoski, 4) czarnkowski i chodzieski. Izby panów jest 1) członkiem sukcesyjnym hr. Skórzewski z Czerniejewa, pow. gnieźnieńskiego, 2) członkami wybranymi z pomiędzy posiedzicieli, do których rodzin dobra należały najmniej 100 lat bez przerwy, są: hr. Bniński ze Samostrzela, w pow. wyrzyskiem dobra posiadający, i hr. Potulicki z Potulic w pow. bydgoskim. Według nowej organizacyi sądowej, jaka weszła w życie z dniem 1 października r. 1879, w okręgu bydgoskim następujące ustanowiono sądy: Sąd
