Brzemięczka-holendry, pow. łęczycki, gm. Grabów, par. Pieczew.
Brzemiona, Brzemionna, niem. Bremin, Bonnin, dobra, pow. świecki, par. Drzycim, st. p. Osie; ma urz. gm. i urz. st. cyw., 2418 m. rozl., 16 dm., 201 mk., 93 kat., cegielnię, gorzelnię parową, hodowlę bydła, sprzedaż nabiału. Obecnie wlaściciel Nitykowski (?), 1821 Szeliski, 1782 Pląskowski, 1648 Czerwiński.
Brzenczek, ob. Brzęczek.
Brzenice, wś, pow. grójecki, gm. Borowe, par. Michałowice.
Brzenskowitz, ob. Brzęczkowice.
Brześć, Brzeście, nazwy bardzo częste na całym obszarze ziem polskich; pochodzą od źródłosłowu „brzost“; jak równie częsta i powszechna nazwa Brzezie od „brzoza“. Brzeście było więc pierwotnie nazwą lasu czy gaju brzostowego (brzostwiąz) jak Brzezie gaja brzozowego, Dąbie gaju dębowego. Br. Ch.
Brześć, wś, folw. i kol., pow. płoński, gm. Sarbiewo, par. Baboszewo. W 1827 r. było tu 26 dm. i 218 mk.; obecnie liczy 25 dm., 243 mk., tudzież 553 morgów ziemi; we wsi znajduje się wiatrak. Folw. B. posiada 5 dm., 45 mk., powierzchni zajmuje 395 morg. Kol. B. liczy 11 dm., 70 mk., powierzchni 493 morgów.
Brześć kujawski, miasto, nad rz. Zgłowiączką, pow. włocławski, leży pod 52° 36′,6 szer. i 36° 36′,9 dług geogr., odległe od Warszawy 162 w., od Włocławka 2 mile, przy b. trakcie głównym z Warszawy do Torunia, między Chodczem a Służewem, o 24 w. za Chodczem. Posiada dwa kościoły i kaplicę, szkołę początkową, więzienie karne na 100 więżniów, dom przytyłku na 12 starców, urząd miejski, stacyą pocztową, należy do sądu pokoju okr. IV we Włocławku. Z zakładów przemysłowych zaś: fabrykę maszyn, produkującą za 3,500 rs. rocznie. Ludność B. w 1877 r. wynosiła 2106 mk. (941 męż. i 1165 kob.), dochody miejskie 2,839 rs., kapital żelazny miasta 15,212 rs., zapasowy zaś 3,762 rs. B. musiał być kiedyś grodem warownym, do czego położenie śród bagien wybornie się nadawało. Koło grodu kupiła się ludność i dała początek miastu. Ztąd to jako gród książęcy wcześnie bardzo występuje B. na widowni dziejowej i podówczas stanowi poniekąd stolicę Kujaw. Tu Konrad książę mazowiecki i kujawski nadaje w 1228 r. zakonowi krzyżaków ziemię chełmińską. W 1236 r. oddaje całe Kujawy synowi swojemu Kazimierzowi I, który często tu przemieszkiwał, a kiedy po śmierci jego synowie podzielili pomiędzy siebie dzielnicę ojcowską, B. z okolicznym powiatem dostał się Władysławowi Łokietkowi; później zaś przez wyniesienie tego księcia na tron polski do korony przyłączony został. W 13 wieku powstaje tu komandorya braci szpitalnych, założona przez dom wrocławski św. Macieja. Jan z Torunia zakłada tu szpital za miastem. Łokietek go uposaża łanami we wsi Sokołowie 1295 r. (Swieżawski str. 35). Od tego czasu, aż do roku 1796 był stolicą województwa brzesko-kujawskiego. W latach 1311 i 1320 B. wyznaczony był na miejsce układów z krzyżakami, które jednak nie doszły do skutku. Ciż sami krzyżacy złupili miasto w r. 1332 i opanowali je, przenieśli gród na nowe miejsce, wałami i przykopami wzmocnili. Ugodą kaliską 1343 B. z ziemią kujawską powrócony został koronie. Za panowania Władysława Jagiełły w roku 1426 złożony tu był sejm w sprawie o następstwo tronu. Tu w r. 1435 zawarty był nader korzystny pokój z krzyżakami. Pamiętny jest także Brześć częstym pobytem Kazimierza IV w czasie toczącej się długoletniej wojny z tymże zakonem. Jak znaczną musiała być ludność świadczy nakaz dostawienia 30 zbrojnych na wojnę z krzyżakami. Zygmunt III w r. 1596 potwierdził istniejące dla mieszczan prawa i przywileje. Wzrósł więc B. w zamożność niemałą, miał liczne śpichrze, skład zboża i ludność znaczną; miasto zaś całe mocnym było opasane murem tak, iż za czasów wojny szwedzkiej pod Janem Kazimierzem dzielny stawiło opór nieprzyjacielowi. Verdum zastał w 1670 miasto spustoszone, opasane murem i zamek (str. 72). Przy końcu 1707 roku Karol XII król szwedzki dał tu posłuchanie przybyłemu od Porty posłowi. Obie wojny były atoli przyczyną, że B. tak jak i inne miasta polskie, zniszczał zupełnie i odtąd do dawnego stanu nie wrócił. Od roku 1815 był miastem obwodowem, ale później, kiedy władze przeniesiono do Włocławka, położony na uboczu, nader powolnym krokiem do wzrostu przychodzić może. Zamek brzeski, w którym przemieszkiwali kujawscy książęta, wzmocnił ich potomek Kazimierz Wielki i grodowego starostę w nim ustanowił. Wzniesiony był na wzgórku, od południowej strony miasta z cegły, wielkim nakładem, i otoczony odwiecznym przekopem; spalili go Szwedzi za króla Jana Kazimierza, jak o tem świadczy lustracya starostwa w roku 1664, która z tego zamku już tylko przepalone mury zastała. Pozostała rudera przed kilkudziesięciu laty rozebrana została. Pierwotny kościół par. drewniany św. Piotra i Pawła stał po za murami miasta i r. 1580 był tak zrujnowany, że został zamknięty; 1830 r. odnowiony. Świątynia wymurowana w stylu gotyckim, wzniesiona została przez księcia Kazimierza I około roku 1240. Gmach ten obszerny doznał ogromnego ze strony Szwedów zniszczenia. Odbudowano później jego szczyty i dach caly, przyczem zniżono go znacznie. Ostatnie dwa odnowienia były w 1766 i 1867 roku. Kościół
