Maren/Kapittel Sösstein

De Krieg weer över Sleeswig-Holsteen kamen as en Fröjaarsstorm. En paar Lüüd harrn em kamen seen, de meisten weren noch half oder ganz in den Droom, de ruge Dänenweertschaft müß ween, dar weer garni von lostokamen. Dat eerst Gefööl weer en groten Schreck – wat wüß dat lütte Land von Krieg? De olen Lüüd, de noch de Slacht bi Sehestedt mitmaakt harrn, kunnen darvon vertellen, ok von Bonapart, den groten Slachter, de in Rußland von unsen Herrgott laam slaan un denn as en wilden Ever knevelt waar bi Leipzig un Waterloo. Siet de Tiet weer Freden in Stadt un Land, un Buur, Handwarker un Kramer weren jaarin un jaarut bi de stille Arbeit. Do sloog op 'n mal von Kiel her de Larmtrummel, Studenten un denn dat ganze Jungvolk in Stadt un Land spilen de Oren un kemen in Opregung; lies un luut, in Zeitung, op Markt un Straat, in Kamer un Dönz waar spraken över dat Recht, wat mit Föten treden waar, un över de Friheit, de uns losmaak von den falschen Dän. Weer 't mööglich, denn man to! Lang harr he drömerig slapen, de ole Grull, nu waak he op un heev den Kopp hooch. Aver Waffen! Nix weer dar, üm Krieg to fören, keen Geweer, keen Kanoon, keen Pulver un Bli, keen Waffenrock – allens müß eerst maakt un anschafft warrn. Dat koß Geld, veel Geld! Kredit harr dat lütt Land wenig, so müß dat sülben seen; sik to hölpen. Wat sloog dat an, wenn ok de een un anner deep in de Tasch lang un Dusende hergeev – dat weer en Droppen op en hitten Steen. Nee, Buur un Börger müssen stüren, hooch stüren to de Inquarteern, de bald garkeen Enn nemen wull, darto de Leverung an Heu un Stro, Wagen un Peer, woför nix geben waar as en Zettel, de eer seggen dee, dat mal allens betaalt waar. Na, dar luur op! see de Buur, aver he stüür un lever, schick ok sinen Jung in 't Feld: Goot un Bloot, man to, wenn wi nich anners loskamen köönt!

Aver mennicheen süüfz un stöön as ünner en grote Last. Dat Geld waar knapp; de wat harr, waar bang un steek dat weg, graad as in de twintiger Jaren, de alle öllerhaften Lüüd noch garto goot kennen. Witt un swarte Juden maken domals en schöön Geschäft, wenn se vorsichtig weren, denn dat Kaptaal bröch hoge Prozenten.

Paul Struck harr jo keen Uursaak to sorgen, alleen von sien Zinsen harr he en Herrnleben hebben kunnt, un in de harden Kriegsjaren kunn he noch ümmer wat achter de Oken steken. Un dochen stöön he op en gresige Aart, meer as de armste Stackel in Dörp – harr de Koppwee üm dat Geld, wat em feel, so queel Paul sik üm de Speetschdalers, de he harr un höden dee. Maren sett em oft op eer kortfarige Aart den Kopp torecht, aver dat heel nicht vör – kemen wedder Stüren un Utgiften, sung Paul ok sien ool Leed. Dat kenn un verstunn se nich, dar weer eer Broder Tyge en annern Mann. He harr oft in grote Verlegenheit seten, weer denn woll eernst un swiegsam west, harr gruvelt un mit eer hin un her dacht un söcht, aver denn mit en starke Hand angrepen, üm sien Foorwark wedder in Gang to setten.

Gefull eer so 'n Stönen nich, so weer eer en anner Saak noch meer toweddern. Paul beklöön allens, un wat em ok bemöten un tostöten dee, se müß allens achterna anhören. Blot von sien Geldgeschäften vertell he nix. Dat leep dar veel bi em ut un in. Se kemen ut Dörp un Stadt, mitto wiet her, Buurn, Katenlüüd, Handwarkers un Kramers. Neffen de Waanstuuv harr he en lütt Kamer, wo he sien Geldgeschäften afmaak. Dar stunn ok de sware isern Kasten, de doppelt verslaten weer, un wo he sien Böker, Geld un Papiren in verwaren dee. Wull he mal alleen darin rümkramen, sloot he de Döör af un verhung sogar dat lütt Finster, dat mit starke isern Trallen versekert weer.

As to de Hochtied dat ganze Huus reinmaakt waar, harr se al versöcht, dar rin to kamen, harr 't aver togeben, as Paul den Slötel partu nich ut Hannen geben wull. Se wull in de Dagen kenen Larm hebben, aver op 'e Duur heel se dat nich ut. In de Kamer weer sien Schatz, hier weer sien Hart, wenn he överhaupt een harr, weer sien Borg, wo he ganz alleen Herr un Meister speel un eer un de ganze Welt belach. Wull se dat Kommando hebben un em op eren Weg bringen – un dat wull se! – denn müß se in de Kamer rin, denn müß se sien Geldgeschäften ünner Ogen hebben. Dat wüß se, un darop stüür se. Aver mit Gewalt leet sik dat ni dwingen. So luur se denn in stille Ungeduld op en gode Gelegenheit – mit Gewalt leet sik nix maken, hier weer Vörsicht un Klookheit de Baas, dat wüß se.

Mal abends, as Knechten an Deerns na Bistörp to Danz gaan weren, seten Maren un Paul alleen in de mollige Stuuv tosamen. Paul, de den Dag veel rümlopen harr, rekel sik op twe Stööl, de he sik na sien Komodigkeit torecht stell; Maren snee Hemden to för em, denn mit sien Ünnertüüch weer 't man wat klöterig bestellt.

»In Quarnstedt is Füür west – allens opbrennt, sogar de Papiren un dat Geld, dat sach smölt is«, vertell he.

»Heff 't lesen in 't Blatt«, see Maren, as weer se mit eer Gedanken ganz bi de Arbeit. »Kennst Du den Mann?«

»Ja, he waan hier fröer in Voß sien Kaat – is en lütten Discher. Vör Jaren heff ik em mal dusend Mark leent. He wull sik en Karussel maken, hett he ok daan, un darmit trock he von Markt to Markt un verdeen veel Geld, veel Geld! Nu is dat hin.«

»Hm! Dat de Fru nich eerst na dat Geld langt hett!« dröön Maren un lee mal den Finger an de Back, as wenn se sunn. »Magst Du geern en breden Kragen an Dien Hemden? Dat warmt den Hals beter.«

»Nee, deit ni nödig, an 'n Hals freer ik nich! – De Fru, seggst Du. Ja ja, se kunn jo man nich an dat Geld rankamen, harr jo den Slötel nich.«

»Weer de Slötel verlaren?«

»Verlaren, nee, den harr de Mann in de Tasch, un he weer jo wiet weg.«

»Denn harr se garkenen Slötel to dat Schapp, wo dumm!« Se lee de Scheer an un snee iverig darop los.

»De Kornmakler Peter Pein vertell mi, de Mann hett weent, as he to Huus kamen is.«

»Sunnerbar!« tüün Maren, »worüm? he harr jo doch den Slötel noch.«

»Wat? büst Du ni klook, Maren? den Slötel? wat nützt em de Slötel? Slott un Schapp, Geld un Papiren – allens is jo verbrennt!«

Maren lach. »Du hest recht, lütt Paul, ik snack sach dumm Tüüch. Aver wat schall man sik ok üm so 'n narrschen Keerl quelen? Worüm gifft he sien Fru ni den Slötel, wenn he över Land geit? Dar schütt em ganz recht!« Se gung wedder an de Arbeit.

Paul schuul eer mal von de Siet an. »Du sprickst, as wenn Du di noch freun deist över sien Malöör!« gnurr he.

»Hm, dat jüst nich, aver ik kann so 'n Dummheit ni verstaan. – Du hest so korte Ärmel in Dien olen Hemden, schall dat so ween?«

»Ja, dat laat man so, spaart Linntüüch. – Dummheit, seggst Du. Aver wenn sieh Fru em nu bemuust?«

»Ha, ha, de Fru den Mann bestelen – worüm?«

»Weet ik dat? Aver wenn 's dat nu deit?«

»Denn bestool se sik sülben – en narrschen Infall! Allens waar se aver sach ni nemen – so 'n Füür fritt allens un lett blot de Asch trüch. – Hest Dien Geld von den Discher wedder kregen?«

»Lang, lang! He harr 't bannig hild, de Zinsen weren em to hooch. He leen sik den Rest noch bi Behrnd Stemmann, as mi seggt is, üm mi man los to warrn, hä hä!«

»Hm, Du weetst Dien Geld goot wedder ran to fischen – also hoge Prozenten, hm.« Se neem em Maat an 'n Hals un froog: »Sünd Dien olen Hemden hier ni to eng?«

»Ja, ja, Maren, wenn ik warm warr, mutt ik den Knoop ümmer losmaken. – Is Hinnerk Pahl hier west?«

»Den heff ik woll in veer Weken ni seen, un is neegst Naver. Wo schull em dat gaan? Süst Du em nich in 'n Schosterkroog?«

»Nee, dar kommt he ok nich.«

»Denn is he sach krank«, see Maren över eer Arbeit.

»De krank? is jo en Keerl as 'n Eekboom! Nee, em feelt ganz wat anners! Aver laat em man, veertein Daag geev ik em noch Tiet, denn schall he...«

»Sünd Di de Knööp so recht? ik heff hier welk von Perlmutter, wat seggst darto?«

»Ach enerlei, enerlei, do wat Du wullt! – Ik will em dat mal trüchbetalen, wat sien Vader an minen Oom daan hett!«

»Oom? wokeen weer dat?«

»Na, mien Oom, Henn Kark, von den heff ik jo den Hoff un dat Geld kregen.«

»So! Ik dach, Dien Öllern weren so riek west – hebbt de ni hier waant?«

»Vader weer Buurvaagt in Peissen, storv aver frö, un Moder, de al lang quient harr, waar veertein Daag na em ok graben. Mien Oom harr keen Kinner. He verköff den Hoff in Peissen un neem mi to sik. Oha, wat heff ik weent, as ik hier ankamen dee.«

»Muchst em ni liden?«

»Nee, eerst garnich. He harr so 'n helle harde Spraak, weer kort un basch. Un denn müß ik ümmer an en Kattuul denken, wenn ik em anseeg. De Nees weer so krumm un spitz, de Ogen so scharp un gau, se waarn allens wies, un daröver seten de Ogenbraan, as twe Flünken, flusig un iesgrau, dat keem mi vör, as wenn he ümmer ut 'n Busch keek. Nee, ik weer bang vör em, aver so 'n Kinner sünd narrsch, he hett mi nie wat toweddern daan un toletzt allens vermaakt. Trina-Mösch weer slimmer, de hett mi mitto häßlich knepen, wenn ik eer en Stück Zucker oder en Appel muust harr – se sloog ni, se kneep ümmer.«

»Hm! Un Steffen Pahl, seggst Du, hett de Dinen Oom wat daan?«

»Ja, ja, denk Di mal! Oom harr em Geld daan, un as he dat wedder hebben wull, gung Steffen Pahl op em los un wull em dootslaan!«

»De ool Steffen, beware! Schull Hinnerk ok so ween? Du hest em Geld leent? Denn nimm Di doch in acht, Paul!« Maren lang na en annern Bolten un wickel em af.

»Ik ga dar nich in 't Huus, Gott schall mi bewaren. Nee, de Afkaat will em woll krigen.«

»Afkaat, hm! He kann denn ni betalen? Is dat veel?«

»1500 Mark, un denn is he mi ok noch 90 Mark schüllig an Zinsen för verleden Jaar.«

»Ik kenn so 'n Geldgeschäften ni recht. Wenn de Afkaat em nu anfaten deit, wat passeert denn?«

»Geld kriggt he narms meer, de Hoff is hoch verschüldt – he mutt sach den Kraam verlopen.«

»Denn mööt Fru un Kinner mit. Dar is jowoll en ganz Tümp Gören?«

»En Stücker säß – veer Jungs, grote Slüngels.«

»Wat warrt denn ut den Hoff?« froog Maren.

»Verköfft natüürlich, denn schau de Ool noch mal vör Weedaag rümdanzen!«

»Hm! – Wokeen hett Di de olen Hemden neit? Dat is jo ruge Arbeit!«

»De ool Lammersch in de Armkaat! – Denn kööp ik den Hoff, dat Land liggt mi prächtig, allens prächtig!«

»Hm! Aver wo wiet wullt Du gaan mit Dien Bott? Dar kunnen ok jo noch anner Lüüd Lust to hebben.«

»Mien Geld is dat letzt – sowiet müß ik jo beden.«

»Denn warrt de Hoff sach ni billig – weetst Du, woveel he darop schüllig is?«

»Ja ja, düür warrt he sach warrn, aver ik will mien Geld wedder hebben!« He gung mal dörch de Stuuv un krau den Kopp.

»Dien Geld mußt Du bargen, dat versteit sik«, meen Maren geruig un gung iverig wedder an eer Arbeit.

»Laat nu doch en Ogenblick de verdreiten Hemden!« schull Paul. »Wat meenst Du denn, Maren, wo maak ik dat?«

»Je, Paul, ik kenn Dien Geschäften jo nich. Aver wenn Du mi fraagst – segg mi mal, wo kommst Du darto, 1500 Mark an en povern Mann to leen as letztes Geld? wullst Du em blot to Fall bringen?«

»Ja ja, dat woll, aver ik krieg ok schöne Zinsen, denk mal, säß Prozent!«

»Hm, ik see dar keen Bereken, Paul. He betaalt Di keen Zinsen, as Du seggst, un dat Kaptaal büst ok los.«

»Van Deuvel, wokeen seggt dat! Ik will em woll krigen, he...«

»Man ruig, lütt Jung, Geschäfte heff ik mit minen Broder ümmer still un in Freden afspraken. Ik versta Di: betaalt he nich, so rittst Du em Huus un Kluus ut 'e Hannen, ni waar?«

Paul nück.

»Denn hest Du den Hoff mit all de Lasten: Stüren, de nu to Tiet ganz nüüdlich hooch sünd, meer Lüüd an 'n Disch un in Loon, meer Inquarteern, meer to levern – in Kriegstiden is so 'n Infall en beetjen düür, dünkt Di dat nich ok? As ik segg: so 'n Spikelaatschoon versta ik nich.«

Paul seeg eer von nerrn bet baben an. »Sü mal! un Du wullt mi seggen, dat Du nix von Geschäften verstaan deist?«

»Dat fallt mi nich in, Paul; aver Dien Geschäften versta ik würklich nich, Du mußt jo Geld verleren!«

»Ja ja, wat schall ik denn, wat schall ik denn doon? Segg mi doch Dien Menung! Ik queel mi al wekenlang mit de Saak un kaam ni to Heck!« He greep sik in de Haar un leep op un af.

»Du deist jo nich, wat ik segg, aver man to, minen Raat schallst Du hebben. In Dien Stell waar ik Hinnerk noch 500 Mark un wenn 't ok dusend sünd, toleen un...«

»Wa watt? büst Du rammdäsig!«

»Un waar to em seggen: de söß Prozent Zinsen för verleden Jaar treck ik af, un von nu an betaalst Du mi prick op 'n Dag twe Prozent.«

Paul lach gnatterig op. »Aha, Di sünd de Prozenten to hooch! Ik heff Di richtig taxeert un warr Di noch mal üm Raat fragen! He! he! den Hallunk ok noch wat schenken!«

Maren sweeg un nei wider.

»Ik segg, anner Lüüd spöölst Du to, mi treckst Du ut! ik mutt dat Bad kölen, wenn 't knippt! He! he! mal heff ik würklich daran dacht, ik wull Di den Slötel to de Kamer geben« – he wies mal na sien Geldkabbüüs – »aver ik schall mi waren!«

Maren lach em hell an. »Behool Du jo Dinen Slötel, wat schall ik darmit! Aver sett Di mal dar op 'n Stool un laat mi utspreken. Du mußt doch weten, wat för 'n kloke Fru Du hest – man hier her!« Se wies op en Stool eer gegenöver.

»Na, dat schall mi verlangen – mientwegen denn!« He sett sik un luur eer an.

»Hinnerk Pahl hett en Hoff von föfftig bet sößtig Tonnsaat Land, is mi seggt waarn. Sien Wischland weer knapp, un darüm hett he en goden Kopp daan, as he vör 'n Jaarstiet sik de Besenwisch toköfft hett...«

»För mien Geld, ja!«

»He is en düchtigen un flitigen Buur un hett dörch sure Arbeit sien Land bannig in 'e Reeg bröcht, he buut dat beste Koorn – is 't ni so?«

»Ja ja, dat will 'k ni striden, aver...«

»Sü mal, Paul, wenn Du em en Tietlang över Water holen deist, denn arbeit so 'n Mann as Hinnerk sik wedder rut, un Du bargst Dien Kaptaal. Besunners wenn de Krieg bald vörbi is. Wullt Du den Söön darför dalriten, dat de Ool mal Dinen Oom draut hett, so kannst Du dat Vergnögen hebben, aver de 1500 Mark warrst Du darbi los un meer as dat. Heff ik recht? Sünst segg noch mal, dat ik Di uttrecken will!«

»Nu, nu, so slimm weer 't jo ni meent«, begöösch Paul. »Aver twe Prozent!«

»Beter as garnix! Aver nu laat uns darvon opholen un sprick mi ni wedder an üm so 'n Saken! Ik weet, Du hest meer fule Kunden, Hinnerk Pahl reek ik noch garni darto, Du hest slimmere.«

»Wat? wat weetst Du von mien Geldgeschäften? Hest woll an mien Döör rümkunkeluurt.«

»So görenhaft bün ik doch woll nich, Paul Struck! Aver de Lüüd sünd bi mi ankamen, wenn Du tofällig ni to Huus weerst, un hebbt mi veel vertellt; se müchen glöben, ik wüß wat darvon un kunn en Woort för eer inleggen. Un so blangbi heff ik mi mal ümhöört, wat dat för Lüüd sind, de Du Dien Geld hingiffst – Du leve Gott, ümmer dat letzt Geld in Hüüs un Geschäften un ümmer hoge Prozenten! Wenn Du dat von Dinen Oom hest, so hett he Di dumm toleert! Twe Hüüs – ole Rummelkasten, de Du ganz verfallen lettst – hest Du al in Kellnhusen; duurt de Krieg noch fiev Jaar, so hest Du an jeden Finger en Stadthuus oder ok en Barg Geld verlaren. So kommst Du jo von Matten op Stro!«

»O o, ik heff al schöne Zinsen innamen, schöne Zinsen! Un denn bün ik ni so 'n Narr, dat ik all mien Geld an so 'n Lüüd utleen, de wacklig sünd. Nee, mien Deern, so klook bün ik ok! Dat dickste Enn steit seker in Hüüs un Hööv, bringt aver ok keen grote Prozenten. Aver en lütten Deel, so enige twintig dusend, sett ik mi fast, üm en beetjen to spikeleren. Un denn vergittst Du, Maren, dat so'n Lüüd, de in de Kniep sünd, ankaamt un jammert un klammert, un wenn man denn so goothartig...«

»Swieg doch rein still von Dien Goothartigkeit, Paul Struck! Warrt jo ni von Di verlangt! Ik will Di en blanken Daler geben für jeden Mann, de Di goothartig nöömt! Verstand, Klookheit en vernünftig Bereken – dat is 't, wat man söken deit an en düchtigen Geschäftsmann. Segg sülben: wenn Du 1500 Mark seker hinsettst, so kriggst Du vellicht man dre Prozent; deist Du dat ut för söß an en flauen Mann, so hest Du dre Prozent meer un settst darför dat ganze Kaptaal op 't Spill. Un dat nöömst Du Spikelaatschoon? Unsinn is 't! Reek mal dat verlaren Kaptaal von de hogen Zinsen af, Du schallst Di verferen! Bedreeg Di doch ni sülben!«

Paul smeet sik hin un her op sinen Stool. »Dat Geld is mien, ik kann darmit doon, wat ik will!« see he plump un gluup Maren brutt un patzig an. Aver se waar dat ni wies, se weer al wedder iverig bi de Arbeit. Un nu kunn he seggen un doon, wat he wull, se geev em keen Antwoort, seeg em garni mal an.

»Van Deuvel!« reep he toletzt, »wat feelt Di? Di hett nüms op 'n Foot patt, un denn as en steetsch Peerd? Wat hest Du?«

»Wi sünd to wiet utenanner, Paul. Wat Du Spikelaatschoon un Geschäft nöömst, dat kommt mi vör, as wenn en Kind mit Geld speelt. Mien Menung kennst Du. Nu do, wat Du wullt, aver laat mi tofreden. Ümleren kannst Du woll ni meer, denn mutt de Boßel sinen Loop hebben.« Se pack mit flinke Hannen eer Saken tosamen, lee Linntüüch un Hemden in 'n Koffer un gung na de Slaapstuuv.

Paul bleev noch en lange Tiet alleen un heel luut un lies en lange Reed, as na so 'n Optog sien Gewoonheit weer, denn gung he ok to Bett. Aver he kreeg de Nacht wenig Slaap, Maren harr Gespenster weckt, de üm em rümdanzen un em von een Siet op de anner smeten, un as he toletzt inslapen dee, harr he en häßlichen Droom. He weer alleen in sien lütt Kabbüüs, drööm he, un seet dar op en groten Geldsack, dat tobunn Enn na ünnen, de beiden Timpen, de he tofaten harr, na baben. Rundümher legen sien Böker un Papiren, apenslaan, dat he jede Tall un jeden Naam lesen kunn. Dar stunn Hinnerk Pahl mit 1500 Mark und 90 Mark Zinsen, graad vör em de Kornmaakler Peter Pein mit 10 000 Mark to fiev Prozent, den eersten September schull he Zinsen betalen; darachter de Slachter Stürck, de mit den Hamborger Juud Jonas Fleesch lever an de Armee, mit 2000 Mark to söß Prozent, un dicht vör em en Schuldschien över 2500 Mark mit twölf Prozent von den jungen lichtfarigen Sellhorn – de Zinsen för 't eerste Jaar harr he gliek aftrocken, de weren al in den groten Sack. Aver wat weer dat för'n Klötern un Rasseln? He keek sik mal üm. Sunnerbar! He kunn dörch den Footborrn seen, as wenn de von Glas weer. Un ünnen in 'n Keller dar stunnen se all: Peter Pein un Hinnerk Pahl un de Juud un Slachter, un de Söön von Siem Sellhorn, de Daugenix, heel em den fetten Schuldschien hin, un alle lachen un leten sien Geld, sien schönes Geld ut den Sack lopen, den se von ünnen ansneden harrn. He schreeg luut op un smeet sik över den Sack, aver de Drüddels un Dalers lepen em man ümmer so ünner'n Hannen weg un dat Lachen waar ümmer luder. Un denn leeg he op den lerrigen Sack un flöök un bölk un reep üm Hölp.

»Paul, Paul, wat hest Du?«

He keem to sik sülben un funn sik in Bett, platt op 'n Buuk, un Maren stünn vör em. »Wat hest Du, büst Du krank?« froog se.

»Ik heff sach dröömt«, see he unseker. »Wat is de Klock?«

»Acht, das is hellig Dag. Büst Du krank?«

»Nee, nee, krank nich, laat mi man, laat mi man!«

As Maren rutgaan weer, stunn he op un trock sik gau an. De eerste Gang weer na sien Geldkamer – allens in goden Verfaat, allens nett verslaten. Aver de gresige Droom dröön em den ganzen Dag, ja noch wekenlang dörch 'n Kopp – wat harr de to bedüden?