Civilisation e lingua universal/Quarte Parte/Capitulo 5

by Stefano Bakonyi

5. LE LINGUA UNIVERSAL NON POTE ESSER UN LINGUAGE ARTIFICIAL

Renascentia: Humanistas reveni al latino classic, morte

Latino, qui habeva servite mille annos como lingua universal del mundo christian occidental como lingua de cultura, lingua-ponte international, este latino veni in disuso. Con le discopertas de nove continentes veni un nove conception del mundo e del universo. Le nove tempore evelia un nove conscientia national. Documentos public appare in linguas national, et este linguas del populos - poco a poco prende forma de lingua cultural. Scientias exacte usa ancora le lingua international latin, ma publicationes destinate al grande publico appare in le lingua comprensibile a omnes: in lingua national.

In sequentia del reformation, latino deveni un factor politic. Le biblia traducte in germano per Martin Luther es le prime literatura mundial in lingua german. Post le Guerra del Trenta Annos le francese deveni lingua de cultura e lingua diplomatic et aspira a functionar como successor del latino, como lingua universal; non sine opposition.

Le filosofo francese DESCARTES (1596-1650) remarca le prime le regresso del latino universal, lo deplora, trova le francese troppo complicate, et emitte le idea, que un lingua artificial poterea sequer criterios ideal: le lingua international sia simple e regular, neutral, equalmente facile ad apprender pro omnes. Un generation plus tarde, le filosofo german LEIBNITZ (1646-1710) propone, que tal lingua artificial sia basate super le parolas latin.

Descartes e Leibnitz certo cognosceva ultra lor latino tamben le greco classic e le koiné-grec e sapeva, que Christo parlava con su apostolos in aramaico; ma on considerava aramaico como un dialecto, e le koiné-grec como linguage del commerciantes, forma degenerate del attico. - Assi le propositiones del filosofos, le idea de construer artificial linguas, stimulava le fantasia de numerose 'genios'. Pocos habeva successo.

Le prime tentativa vastemente propagate era VOLAPÜK 1879; illo evelia considerabile interesse, malgrado que illo era absolutemente incomprensibile sine studio special; illo es constructe de pecias irrecognoscibile, taliate ex vocabulos natural fortemente deformate (vola ex angl. world, puk ex angl. speak: volapuk = mundo-lingua). Quando postea in 1887 Esperanto entra in scena, Volapuk cade rapidemente in oblivion. Nam Esperanto ha multe elementos natural, recognoscibile. Ma a lor latere on trova multe parolas artificial incomprensibile. Le structura grammatic es schematic, inventate e innatural. Esperanto attingeva un grande diffusion; totevia in comparation con le plus modeste linguas franc natural, le successo de Esperanto es insignificante.

Le linguas franc son parlate per multitudes, pro scopos practic, contra que Esperanto es parlate solmente per idealistic entusiastes. De plus, le lingua franc es comprensibile sine studio anterior a cultivate personas e anque per vaste populationes, contra que Esperanto es incomprensibile mesmo a personas polyglotte. Un tentativa de construer un lingua plus comprensibile que Esperanto venit 1907: IDO = Reform-Esperanto: Vocabulario plus international, ma le grammatica simile al Esperanto, toto artificial. Ultime tentativa vastemente propagate es NEO, que sta inter Esperanto et IDO, cerca internationalitat ma deforma le parolas international: IDO es incomprensibile a prime vista.

Numerose homines culte considera ancora le linguages artificial como possibile solutiones del problema de un lingua mundial. Illes non sape que in le historia del quatro mille annos passate, quatro veces un lingua universal ha apparite como parte essential del cultura universal, fructo natural del cultura e del pace. In omne casos historic le lingua universal ha apparite como parte interior del civilisation, e non como addition exterior, como le constructores del linguages artificial crede resp. illude se.

ESSENTIAL ES: Lingua es un parte nuclear et essential del cultura. Facer lingua es facer cultura. Cultura artificial es impossibile. Le linguages artificial es facte, como on face productos de massa: sin cultura. Quicunque con fantasia correspondente pote construer un linguage artificial. Ma solmente un evolution millenari pote preparar le nascentia de un lingua universal. Le linguage artificial non ha radices historic, non porta in se un passato abbreviate, como omne esseres vivente. In tanto le linguages artificial son plus morte que le natural linguas morte. Le natural linguas morte era vive in lor tempore, contra que le linguages artificial es nate morte e nunca viveva. Omne esseres vive es historic - omne esseres sin historia es morte. Le lingua ver ha un subsolo historic.

Le Esperantistas glorifica le stabilitate de lor linguage. Ma solo un lingua morte pote esser stabile. Le lingua vive developpa se, cambia, per que vita es developpamento, cambiamento. Le linguage artificial, definite un vece pro sempre per su inventor-creator, es static, contra que le lingua natural, como le homine mesme, es dinamic.

Apprender un lingua artificial? Pro quo?

Pro le homine de cultura non servi a nil e nullo apprender un linguage artificial, que offere accesso solmente a un minuscule communitat esoteric de entusiastas, membros del 'Club'. Le homine de cultura besonia un lingua, que offere le accesso a omne homines culte - et offere lo sin anterior studio special inutile. Le elementos del lingua universal debe esser tanto universal como le cultura mesme. Le historia offere nos un quadruple prova, que nunca un lingua artificial, constructe, ma sempre linguas natural franc developpava se e fu acceptate como linguas universal.

In nostre dies un juvene stato est-african, KENYA, ha adoptate ultra anglese anque SWAHILI, lingua franc arabico-bantu, lingua official del stato.

Le PRECIO A PAGAR PRO DEVENIR LINGUA FRANC E LINGUA UNIVERSAL ES LE UNIVERSALISATION

Non importa qual lingua vole devenir universal id debe submitter se a este processo. Tamben un linguage artificial: illo debe eliminar toto que es artificial, esoteric; debe transformar se in un lingua natural universalisate. - Le ver tresoreria del lingua universal es le linguas natural. Nos debe prelevar con humilitat e devotion le tresor, que le genio human ha collecte, que es capace de crear tal meravilias de expression, tal testimonios de complexe evolution historic. Nos committe un acto de orgolio et ignorantia, si nos vole substituer le natural tresor per constructiones schematic esoteric. Quanto minus le elementos natural son manipulate, tanto melio. Qui viola le natura e le lingua human, separa se del natura human, del comprensibile, del expressive e del familiar - e perde le caracteristicas essential del lingua human.

Un del consequentias fatal del SCHEMATISMO del linguas artificial es le MUTILATION de formas natural, pro accordar les con le regulas schematic prestabilite per le inventor. Este reconstruction del vocabulario ex vocabulos alterate, taliate, mutilate e combinate con prefixos, suffixos e desinentias artificialmente selecte, produce un vocabulario semi-artificial, et si le vocabulos, prefixos, suffixos e desinentias son extracte ex natural linguas. Pois, este processo aperi le portas al arbitrarietat: alteration, mutilation, prefixos, suffixos e desinentias depende del gusto subjective. Le porta es aperte a capricios, arbitrari discussiones interminabile.

Al CONTRARIO: Le NATURALISMO interlinguistic ha un fundamento objective e stabile. Ci anque differentias de opinion e discussiones son possibile, ma in punctos secundari, e sovente plure solutiones son equalmente justificate, e son con bon derecto a tolerar: Lingua ric!

LINGUA ARTIFICIAL ES PURMENTE RATIONAL

ma le ration es solmente un facietta del psiche human. Altere faciettas es le intuition (independente del ration), e le sentimento (essentialmente irrational). Le lingua natural es le incarnation del parte communicabile del psiche: del ration, del intuition e del sentimento. Le linguage artificial es un producto del ration sol, dunque non pote esser un medio adequate al expression intuitive e sentimental: le linguage artificial remane sempre un specie de codice rational in veste de lingua, con vocabulos troppo rigidemente definite, como omne productos purmente rational - como modellos gelate.

Al contrario, le vocabulos natural ha un senso large et elastic, correspondente al varie experientias que serviva a forgiar le vocabulo. Le elusive mobilitat e complexitate del fenomenos de experientia human non es respresentabile per le notiones quasi geometric del linguages artificial, creaturas de un logica abstracte. On non pote crear un lingua vive per logica, ma solo per tradition. Parolas natural ha lor proprie sapor, peso, sonoritate, temperatura, textura, forma e scopo: omnes qualitates preciose del vita. Omne tal qualitates manca al parolas artificial. Le ric qamma de significationes de un vocabulo natural non pote esser exhauste per un vocabulo artificial coordinate arbitrarimente al vocabulo natural, pro que al vocabulo artificial manca le significationes accessori traditional, que accompania le vocabulos natural - si que al vocabulo artificial manca le plenitude cultura. Al lingua artificial manca le cultura.

PAROLAS ES SIMBOLOS

Un simbolo non es un reproduction, ma solmente un illumination del objceto. Dunque, un simbolo, le qual illumina le objecto, es bon - contra que le simbolo que obscura le objecto, es mal. Un vocabulo natural, con su ricchissime associationes, es un bon simbolo, proque le associationes illumina le senso. Un vocabulo artificial non illumina le senso, proque illo non ha associationes natural. Le linguage artificial cerca a plenar un vacuo, que es infinitemente plus grande que un linguage artificial - tanto grande, que solo un lingua universal natural pote plenar lo.

HISTORIC STUDIOS, non un idealismo nebulose, ha date, ha suggeste al autor le idea, que le lingua universal es un fenomeno natural, durante, le ultime quatro mille annos. In este perspeetiva, le lingua universal naseente de nostre epoea es un facto historie. Historic factos non son discutibile, ni alterabile, ni negotiabile, si que un compromisso inter naturalitat et artificialitat in lingua universal es impossibile.

Le adeptos del LINGUAS ARTIFICIAL, le amicos de ESPERANTO et alteres, qui defende projectos artificial o semiartificial, non pote ignorar le facto historic, que durante quatro mille annos quatro linguas universal sempre era precedite per linguas frane, comprensibile a omne personas cultivate o interessate al relationes international. Le 'guerra civil' inter le linguas artificial debe cessar. Homines de bon voluntate sape ex nostre studio historic, que non un lingua artificial va devenir lingua universal, sed le lingua franc maxime comprensibile, maxime international e natural.

Le scopo del presente studio es de suggerer a illes, que nos debe imitar le linguas universal historic pro haber le plus grande chance de esser adoptate. Le lingua del 27.000 vocabulos international, collecte scientificamente in le IED de IALA (Interlingua-English Dictionary, GODE) pote esser considerate como le lingua franc, precedente le Lingua universal que nos expecta a vide venir.