گل شڪر/ب
۶۴ - بادشاهين پوندي معاملي ڄٽي ڪير ويچاري؟
هن پهاڪي جو مطلب هي آهي جو دنيا ۾ ڏک توڙي سک اهنجي توڙي سهنجي سڀڪنهن تي هڪجهڙي بيٺي آهي. جهڙي راجا تي تهڙي پينار تي. جهڙو هنديءَ واري چيو آهي:
ڪيا رنڪ، ڪيا ڀُوپُ، دک سک سنگ سدا رهي،
گهر اُجاڙ جيون ڪوپ رهي؛ دوهون گهٽ جيوڙي. ڇا راجا، ڇا غريب، ڏک سک سدا ساڻ رهيس؛
گهر ۾ کوه هئي، يا سڃ ۾، ته دلي جي ڳچيءَ ۾ نوڙي.
۶۵ - بکئي کي بصر سان روٽي رکيائي، سيري کان سواد ۾ ڏيڍي سوائي.
ڍائي ماڻهوءَ کي پلاءُ به اهڙو سواد نه ڏئي، جهڙي بکئي کي رُکي روٽي سواد ڏئي. تنهن تي هڪڙو مثل آهي:
هڪڙي درويش جي ڀنڊار ۾ روٽيون پڪيون؛ پر ڌڻيءَ جي حڪم سان تيوڻ ڪو نه هو، درويش جي هڪڙي ٻالڪي رُکي روٽي کائڻ جي نه ڪئي، درويش جي چوڻ سان اُن جي روٽي لڪائي رکيائون. ڳچ کان پوءِ ٻالڪي کي بک لڳي، تڏهن ڦڪو ٿي اُها رُکي روٽي ڳولي لهي، مٺي ڪري کاڌائين؛ تڏهن درويش کلي، هي فارسي سٽ پڙهي:
ڪوفته را نان تِهي ڪوفتہ. ٿڪي کي رکي روٽي ڪوفتو آهي.
۶۶ - بندي جي من ۾ هڪڙي، صاحب جي من ۾ ٻي.
هي بندو گهڻو چاهي جو فلاڻو ڪم ڪريان، يا فلاڻي شي هٿ لڳيم؛ پر جيسين ڌڻيءَ کي نه وڻي، تيسين ڇا ڪري سگهندو؟ جهڙو هنديءَ واري چيو آهي:
همري من ڪڇ اور هئي، ڪرتار ڪي ڪِڇُ اور،
همري ٺاٽي ٺٽ رهي، پرڀ ڪي ٺاٽي ٺور. منهنجي دل ۾ ڪا ٻي، ڌڻيءَ جي دل ۾ ڪا ٻي؛
منهنجي رٿي بيجاءِ ٿي، ڌڻيءَ جي رٿي بجاءِ.
۶۷ - بي عقل جي بلا دور.
دين جي ڪم ۾ هن پهاڪي جي ڪم آڻڻ جي گهرج نه آهي، مگر دنيا جي ڪم ۾ آهي. جيڪڏهن چئجي جو ننڍي ٻار وانگي بي عقل ٿي رهه، ته مائٽن جي نظر سان تنهنجي بلا ڀڄي، ته به هڪڙي ڳالهه. جهڙو فارسيءَ وارو چوي:
هر چند عقل بيش، غم روز گار بيش،
ديوانه باش، تا غم تو ديگران خورند. جيترو عقل گهڻو، اوترو زماني جي ڳڻتي گهڻي،
چريو ٿي ته تنهنجي ڳڻتي ٻيا کائين.
پر ان پهاڪي لاءِ منهنجو مت هي آهي، جو بي عقل کان بلا دور يعني بي عقل جي سنگت کان ٻيو ته سڀڪو ڀڄي، پر بلا به. تنهن لاءِ فارسي بيت آيو آهي:
ترا ازدها گر بود يارِ غار،
زان بہ ڪ جاهل بود غمگسار. توکي جيڪڏهن اُرڙ هئي سڄڻ ڳُوڙهي،
تنهن کان چڱو جو جاهل هئي ڏک اوريندڙ.
۶۸ - بي عقل دوست کان داناءُ دشمن چڱو.
هن پهاڪي وارو بي عقل جي سنگت کان ڀڄڻ جو ڏاڍو تاڪيد ٿو ڪري؛ ڇا کان جو بي عقل جي صحبت مان ساهه جو ڊپ آهي. ان تي هڪڙو مثل ياد آيو اٿم:
هڪڙي شخص جو باندر هڪڙي تي ويسھ ٻڌل هو، تنهن کي ڏهاڙي رات جو پنهنجي کٽ جو جاڳو وهاريندو هو. هڪڙي ڏهاڙي هو ننڊ ۾ هو، ۽ باندر ترار اگهاڙي ڪري مٿس واهي بيٺو هو. اوچتو چور هڪڙو چوريءَ لاءِ آيو، جنهن کي باندر ڪين ڏٺو. ان مهل ڪِرڙي هڪڙي گهر ڌڻيءَ جي بت تي چڙهي، باندر ترار سنباهي ته هڻي ڪِرڙي کي ماري. اهو حال ڏسي چور سمجهيو جو ترار سان ڪِرڙي ته مرندي، پر گهر ڌڻي به ساڻس. تڏهن ڊوڙي باندر کي هٿ کان جهليائين؛ تنهن بکيڙي تي گهر ڌڻي جاڳيو ۽ چور جي واتان سڄو حال ٻڌي، چوڻ لڳو جو فارسيءَ واري سچ چيو آهي:
اگر خصم جان تو عاقل بود،
بہ از دوستداري ڪ جاهل بود. جيڪڏهن سياڻو تنهجي ساهه جو ويري هئي،
ته به هو ان سڄڻ کان چڱو جو جاهل هجي.
۶۹ - باسڻ هڪڙو کڻي، ٺڪر گهڻن کي ڏئي.
ٺڪر ڏيڻ يعني گلارو ڪرڻ، هن پهاڪي جو مطلب هي آهي، جو گهڻن ماڻهن سنگتِين مان هڪڙو ڪنهن باسڻ جي چوري ڪري، ته جيڪر گمان سڀني ۾ پوي؛ يعني هڪڙو لوٺيو ماڻهو گهڻن اشرافن جي سنگت ۾ هوندو ته سڄيءَ کي گلارو ڪندو. جهڙو فارسيءَ واري چيو آهي:
شنيد ستي ڪه گاوي در علف زار،
بيالايد همہ گاوان دهه را. ٻڌو اٿي ته ڏاندن مان هڪڙو ويءَ ۾ پوي،
ته جهلائي سڀن ڏاندن ڳوٺ جي کي.
۷۰ - بک وچان اُگهڙ ياد نه آهي.
ڪمائيءَ واري ماڻهوءَ کي سڀ کان اڳي پيٽ پاڙڻ کپي، تنهن کانپوءِ انگ ڍڪڻ. ٻيا سڀ ڪم ان کان پوءِ؛ جڏهين ڪنهن کي پيٽ ڀرڻ لاءِ پورت نه هوندي، تڏهن اگهڙ يعني انگ ڍڪڻ ڪٿان ياد پوندس؟ مطلب هي آهي، جو اڻ هوندي واري ماڻهوءَ کي ڪو سک نه ملندو. فارسيءَ واري چيو آهي:
فراغت به فاقہ نه پيوندد،
جمعيت در تنگدستي صورت نه بندد. بک ساڻ واندڪائيءَ جو لاڳاپو نه آهي؛
اڻ هوند ۾ جمعيت حاصل نه ٿئي.
اهڙو ذڪر نمبر ۱۲۶ واري پهاڪي ۾ پڻ آيو آهي.
۷۱ - بک بڇڙو ٽول، دانا ديوانا ڪري.
ڌڻي شال پيٽ جي بک ڪنهن کي نه ڏئي! بک سڀ کان بڇڙي ڏُوار آهي، جهڙو ڪنهن کي مرض غالب پوي ته حواس باختا ٿي وڃن، تنهن وانگي جنهن کي بک زور پوي، تنهن جو عقل هارجي رهي. تنهن تي فارسيءَ واري چيو آهي:
پراگنده روزي پراگنده دل. جنهن جو رزق پريشان تنهن جي دل پريشان.
۷۲ - بڇڙو ڪتو ڌڻي پڻائي.
ڌڻي پُڻائي يعني ڌڻيءَ کي گاريون ڏياري. ڪنهن مهل ڪُتا ماڻهن کي ڏاڙهن، ته اُو ماڻهو ان جي ڌڻين کي گاريون ڏين. تنهن وانگي جو ماڻهو بڇڙي چال هلندو ته پنهنجي مائٽن کي پڻ گلا ڏياريندو.