سائو پن يا ڪارو پنو/باب يارهون
انتخاب
مٿي پنهنجي احوال، عادتن ۽راين وغيره بابت جيڪي چيو ويو آهي، تنهن ۾ پنهجي تصنيف يا شعر جا به ڪي اشارا ڏنا اٿم، اهي نمبر وارن هن بابت ۾ ڏيندس، انهي ڪري اهي اتي جو اتي نه ڏنا ويا ته ڀلي هتي هڪ باب ۾ ڏيڻ ڪري پڙهندڙن کي منهنجي شعر جي انتخاب پڙهڻ جو خلاصو وجهه ملي:
غزل
غزل ”زيب النسا“ خواهر من، بجواب غزل زيب النساءِ تخلص ”مخفي“ دختر اورنگزيب ڪه بيت آخرينش اين است.
غزل
در ره مهر و محبت گرفشانم جا رواست،
اضطراب بيدلان راصحبت، جانا دواست،
راست ميگوئي ڪه در دل سر بصحرام ميزني،
آري آردي ميزني ليڪن حيا زنجير پاست،
در تعجب مانده ام ڪاندر محبت ڪامي،
چيست پروانه برت خود شمع در مهرت فداست،
گر شدت شاگرد بلبل چشم بلبل[1] از من ست،
گل بصنعت ميڪشم برتر ازين حڪمت ڪجاست،
گوشوي ليليٰ اساس وار شوي مجنون صفت،
زينت مخفي آمد زينتم شمس الضحيٰ ست،
جان من گرد ختر شاهي بر آن هر گز مناز،
والدم فر فريدون داشت خسرو جد ماست،
گر تو بعد از رنج و راحت روبفقر آورده،
بين ڪه مارا از ازل فقر ابد داده خداست،
گر توئي ”زيب النسا“ فخر و تڪبر هم مڪن،
من خودم ”زيب النسا“ و خواهرم شرف النساست.
ڏاڙهي جي صفائي ڪرڻ ۽ ڏاڙهي رکڻ بابت
الايا ايها الساقي بجامم حمايتها
ڪه عشق آسان نمود اول ولي افتاد غايتها،
چو اول مي تراشيدم بدست خويش ريشم را،
ندانستم ڪه آيد برسرم چنڊين شڪايتها،
ڪسي ميگفت گبرم، ڪيس يهويي خواند و نصراني،
ازنيسان مي شنيدم آه از هر سو حڪا يتها،
ڪنون بگذاشتم يا يڪزمان دور و دراز افتد،
دهد چون ريش قاضي هر ڪجا تفسير آيتها،
بايد يا سفائي دل صفائي صورت آدم،
نداند ڪس مگر صوفي ازين راز وڪنايتها،
”قليچ“ ايام بي ريشي فراموشم نمي گردد،
بر دلِ ريشم عنايتها [2]ڪه ميڪر رند خوبان.
پهرين نوڪري ڪڪڙ تعلقي ۾، جو مهن جو ملڪ سڏبو آهي.
مرا ڪوائف ڪڪڙ چو ياد مي آيد،
دلم چو خنده گل شاد شاد مي آيد،
عنا ڪشيد مرزا ناگه آن طرف قسمت،
ڪزان هنوز نسيم مراد مي آيد،
بصحبت نفري چند معتقد بودم،
بلي بر اهل وفا اعتقاد مي آيد،
ڪنون ڪه دور فتادم ز حضرت احباب،
نشان مهر و محبت به ياد مي آيد،
ميان بيشه و صحرام چه خوب تر شهريست،
درون شهر چه خوش آب وباد مي آيد،
اگرچه بانگ سگ و بوم و هاي وهو شغال،
ز شام تا بگه بامداد مي آيد،
زعام و خاص بگوشم رسيد ڪاين شهريست،
جز آن بدر همه فسق و فساد مي آيد،
شنيده ام ڪه همين ست ملڪ ملڪ مها،
هر آنڪه رفت دلم پاڪ زاد مي آيد،
صبا اگره گذره اوفتد بدان سويت،
بگو مدا زمن خيرباد مي آيد،
چوا تفاق فتد باد ديگرش بينم،
ڪنون قصيده رنگين سوامد مي آيد،
”قليچ“ چونڪه شدي صاد دل محبت ڪيش،
زحرف حرف تو بوي وداد مي آيد.
منهنجي ولاديت بابت تاريخون
من چو زادم والد مرحوم من شد خوش يقين،
شڪر گفت الحمد هم لله رب العٰلمين،
فال نيڪ از من گرفت و طالعم هم ديد سعد،
ان محرم ماه بد تاريخ بوده چارمين،
بهر تاريخ ولادت نيڪ منظر ماده يافت.
1270 هه
بازيافت برحمتڪ هم يا اَرحَمَ الراحمين.
1270 هه
جدما جدم شوق دل مراخوانده ”قليچ“
چونڪ در تاريخ هند آندم هميخواند عهداين،
تاجدار دکن اوبوده نظامشن شد لقب،
خسرو دوران ”قليچ“ آنجا نوشته بد چنين،
1270 هه
لفظها تاريخ هندو تاج خسرو يافت سال،
1270 هه
هم دران صفحه تعجب بر تعجب شد قرين،
ماده تاريخ گفت از خود بهار باغ هند.
1270هه
هم ز مصحف يا فته والعاقبته للمتقين.
1270هه
هر دو بهر من دعائي خيراز حق خواستند،
از عزيزان هر گه حاضر بوده گفته آمين،
بعد ازان هم چون شنيدي هر گهي نام ”قليچ“
گفتي او يادش بخيراز بهر سال اولين.
1270هه
چون بزرگانت دعائي خير ڪردنداي ”قليچ“
طالع توشد قوي و قسمت تو شد بهين.
منهنجي وفات جون تاريخون
بيچاره ”قليچ“ رفت آخر زجهان،
رائم بده رب و موت رايا د ڪنان،
غفرانڪ ربنا چو وردش بورده،
تاريخ وفات خويش گفته غفران.
1331هه
قطعه
اندرين دنيائي فاني چون ”قليچ“
اسپ عمر خود باين منزل رساند،
شوق سير عالم باقي شدش،
ارجعي ازل دل اليٰ ربڪ بخواند،
سال تاريخ وفات خويش گفت،
اين قدح بشڪست اين ساقي نماند،
1332هه
قطعه
”قليچ“ آنڪه او در جهان زيست شاد،
بفضل خدا ديده اوهر مراد،
چو عمرش شده شصت خواندش اجل،
جوابش هما لحظه لبيڪ داد،
نموده دمي فڪر تاريخ خويش،
بدل خود بخود گفت مغفورد باد،
1334 هه
رباعي
مي زيسٽ ”قليچ“ در جهان چون مزدور،
چون مرد بفضل حق شده او ماجور،
چون سال وفات خود ز هاتف پرسيد،
گفت از سر الطاف. .......................
رباعي
مي زيست ”قليچ“ در جهان چون مزدور،
چون مرد بفضل حق شده او ما جور،
چون سال وفات خود زهاتف پر سيد،
گفتار بسر بديه بادا مغفور.
ب 1336هه
قطعه
”قليچ“ آنڪه او درجهان زيست شاد
بفضل خدا ديده او هر مراد
بخواندش اجل چون شده شصت وسه
جوابش همان لحظه لبيڪ داد
زهاتف بپر سيد تاريخ گفت
بگو با سر دل ڪه مغفور باد
1337هه
ديگر
بشنو ايي دوست بعد شصت وسه سال،
دور عمر ”قليچ“ گشت تمام،
نور حق تافت برسر روحش،
آفتابش رسيد برلب بام،
چون بشرزاد و چون فرشته انجام،
در تجلي مطلع انوار،
يافت تاريخ خود فروغ دوام.
1337هه
قطعه
چون گذر ڪرد سال شصت وچهار،
دور عمر ”قليچ“ گشت تمام،
نور حق تافت بر سر روحش،
آفتابش رسيد برلب پريد،
چون بشر زاد وچون فرشته پريد،
شدز آغاز بهترش انجام،
باتجلي مطلع انوار،
يافت تاريخ خود فروغ دوام.
1337هه
قطعه
درجهان بد ”قليچ“ چون درويش،
بانمد ساخت وبا ڪلاه و دلن،
صلح ڪل داشت باهم تا زيست،
ديد چون جان خود رسيده بحلق،
خواست سال وفات خود از غيب.
ناگه آمد نداڪه راحت خلق.
1339هه
ديگر
شصت و هم پنج سال زيست ”قليچ“
مچو طفلان درين جهان خراب،
آه عمرش بيدار چون بيردش خواب،
ده بيدار چون ببردش خواب،
فڪر سال وفات خويش چو ڪرد،
آمداز غيب هشت خلد جواب.
1339هه
قطعه
امسال ”قليچ“ مرده آخر،
ياران مخوريد هيچ حسرت،
ميڪرد مدام موت راياد،
زان داشت گهي نه خوف و نفرت،
دنيا يا آنڪه بوده زندان،
بهرش شده جائگاهه فرحت.
زنده ست هنوز او نه مرده،
زين راز بمانده خود بحيرت،
بافضل خداش نار شد نور،
آتشڪده گشت رشڪ جنت،
از سال وفات خود چو پر سيد،
هاتف گفتار خليل سيرت.
1340هه
رباعي
هفتاد چو شد ”قليچ“ درد دير جهان
تاريخ وفات خويش راشد خواهان،
هاتف بجواب گفت خوش ڪرداري.
1341 هه
هم داد به او نويد حور و غلمان.
1341 هه
رباعي
برفت از جهان بعد عمري ”قليچ“.
ڪه آخر لڪل ڪمال زوال.
گنهگار بد ليڪ تائب شده.
ازان گشتش اميد بخشش ڪمال.
اجل ديداز دور و در فڪر شد،
ڪه تاريخ خود خود بگويد بحال.
بگتا دلش اني تبت اليڪ.
واني من المسلمين ست سال.
1342هه
رباعي
بگذشت ”قليچ“ ازين جهان غل و غش،
صد شڪر ڪه دل صاف بدش جانش خوش،
عمرش شده هفتاد و سه سال قمري،
جمعيت خاطري شده تاريخش.
1344 هه
هاتف به ”قليچ“ گفت در نزع بجواب.
گو سال وفات ..............................
گفتا شده محنت و مشقت هر دو،
شد ختم بفرمود سروشش بجواب.
1344 هه
بل باد خجسته و مبارڪ گويم.
1344 هه
تاريخ دگر ز فضل رب الا رباب.
فوتي ڀائرن جي يادگيري ۾ ڪافي (ڀيروي)
جس جوڳيئڙن کي آهي- جي ويڙا توڙ نڀاهي.
جنگ جوان لڏيا لاهوتي، نفي ڪيائون سڱ ثبوتي،
خاڪ ملي ڪيئون انگ بڀوتي-
ويس وڳا سڀ لاهي.......... جسا جوڳيئڙن کي آهي
2- ويس وڳا سنڀريا سورهيه سامي، سانگ سٽي ٿيا نانگا نامي،
ديسي ٿيا پرديس مقامي،
ماڳ مٽي جا ٺاهي ......... جس جوڳيئڙن کي آهي،
3- ڪاپڙين جي ڪا نه ڪائي، ڳالهيون تن جون سڀ ڳجهائي،
واريون ترت وڃڻ جي وائي-
سورن ساٿ سنڀاهي ....... جس جوڳيئڙن کي آهي،
4- وس وڏي هئا سامي سڀاهي. سڃ بيراڳين ڪيا سڀ ڀاڻا
مارن تن جا محبت ماڻا
ڳاهه اندر دل ڳاهي ........ جس جوڳيئڙن کي آهي،
5- جن جا پنڌ ”قليچ“ پڇائين، ڳوڙها جن لئي ڳل وهائين
سي جوڳيڙا جهد منجهائين-
قاف رسيا وڃي ڪاهي.... جس جوڳيئڙن کي آهي.
پٻ جبل واري لاهوت ۾ چيل ڪافي
لاهوتي ٿي لال- ڪياسين سفر سجايا.
1- جوڳين جوش جاڳايو جي ۾، وسريا خواب خيال،
محبت مچ مچايا.
2- برم ۾ ٻاريونسين اچي باهيون شهر ڇڏي في الحال،
روح مٿي تيا رايا.
3- کٽ ڇڏي جڏهن پٽ پياسين، پاڻ ڪري پامال،
تڏهن عشق اٺايا.
4- پٻ پٿوري پير پٿون ڪيان، ويڙا حال حوال،
لالن لڪ لنگايا.
5- مٿين پيرين مونڙين پڻ، اي چليا سين چال،
اوڏا تڏهن سي آيا.
6- ڪري ڪشالا قاف ڪٽياسين، مشڪل هئا به محال،
ريڙهي رب رسايا.
7- لاهي سر لاهوت رسياسين، هڪ هئي سين سال،
مولا محب ملايا.
8- جنت آهي لا مڪاني، جر وهي جت جال،
طوبي جاتت سايا.
9- ماڻهو، مرون، مور مجاور، وه واه شاهه بلال،
لس ۾ تو رس لايا.
10- بخت ”قليچ“ تنهنجو باري، تنهنجا سڀ سوال،
پرور پاڪ پڄايا.
منهنجي وقت جو ورهاڱو
وقت پنهنجو ورهايو مون هيئن آهي،
هلان ننڍپڻ کان ٿو مٿي ان راهه،
مڙئي چوويهه ڪلاڪ ڏينهن ۾ ٿيا،
سي وراهي ڪيا مون چار حصا،
هڪڙو حصو رهان آءُ زير زمين،
ٻيو رهان آءُ زمين تي ٿو يقين،
ٽئي ۾ تا اڀ مٿي ٿو گهاريا آءُ،
چوٿين ۾ عرش تي گذاريان آءُ،
گذري پهريون وڃي مئن وانگي،
ننڊ غفلت ۽ راند ۾ ٿو وڃي،
موت جو ڊپ جو ان سان ٿئي شامل،
آهي حصي انهي ۾ سو داخل،
آهي عالم اهو به نفساني،
اسفلي، دوزخي يا شيطاني،
پڻ چون ان کي ڪي ٿا عالم خواب،
مون جي ڀيڻ ننڊ ان جو جواب،
پر بشر لاءِ سا ضروري آهي،
حد اندر پڻ مدد سا روح جي آهي،
[3]ان تي چيو شاهه سي ستا سونهن.
ٿي حقيقت ۾ ننڊ عبادت جن،
حصو ٻيو جو گذاريان ڌرتي تي،
وقت آهي جهان جي سوبلي،
ڪريان دنيا جو ان ۾ سڀ ڪم ڪار،
داخل ان ۾ ٿيو جڳ جو سڀ وهنوار،
ٿا چون ان کي عالم انساني،
شرعي، ناسوتي پڻ ۽ حيواني،
پهريون ننڊ جو، هي جاڳ جو عالم،
جنهن ۾ ظاهر هلي مجازي ڪم،
باطني تا حديث چئي هيئن ٿي،
ماڻهو دنيا ۾ ٿيا ستل سڀئي،
جڏهن مرن ٿا تڏهن سي جاڳن ٿا،
ابتا نالا سمهڻ ۽ جاڳڻ جا،
سو جي دنيا کي چئبو عالم خواب،
ننڊ جو عالم ته خواب منجهه ٿيو خواب،
حصو ٽيون آسمان تي جو رهان،
شعر ان ۾ ٿو آءُ پڙِهان ۽ چوان،
اوج تي پيو اڏامان فڪر ۾ نت،
هتي دل ۽ دماغ، جسم ٿيو هت،
جھن ته عالم اُهو مثالي ٿيو،
۽ طريقت ڪري خيال ٿيو،
ملي جيروتي زور تنهن ۾ ٿو،
جي سنڀاليندڙ آهي دم دم جو،
رهان ات خوش خيال ۾ غرقات،
جوڙيا آءُ نظم نثر جا به ڪتاب،
ٿياسي اولاد منهنجو روحاني،
پٽ ڌيون جيئن ڄڻيون مون جسماني،
حصو چوٿون انهان مٿي آهي،
عرش ڏي ورح جڏهن وڃي ڪاهي،
سو عبادت جو وقت آهي يار،
صدق سان ٿو ڪجي جڏهن ويچار،
محو حق سان ٿيڻ جو او ٿيو زمان،
جو اهو ٿيو نشان، [4] لِي مَعَ الله
سير ملڪوت جو به آهي سو،
ملڪ لاهوت لامڪان جو اهو.
عالم اي ٿيو حقيقي روحاني،
آهي نوراني پڻ ۽ عرفاني،
ان طرح جيان به ٿو ۽ مران،
پڻ بقا ۽ فنا ٻئي ٿو ڏسان،
حصي هر هڪ ۾ ائين ٿيا ڇهه ڪلاڪ،
ٿين ضايع نه، جي ٿيا چالاڪ،
موت جي حصي مان ڪريان چوري،
غفلت ۽ ننڊ آءُ ڪريان ٿوري،
تابچايان گهڙيون انهي مان جي،
ڪنهن حصي ٻي نئي گڏايا سي،
فرض لازم ادا ڪرڻ سڀ ٿيا،
خلق جا ۽ خدا جا ۽ پنهنجا
واري سان سڀ ادا ڪرڻ گهرجن،
نه وٺي هڪڙي کي ٻيا ڇڏجن.
منهنجو مذهب
گهڻا پڇن ٿا مون کان ماڻهو تنهنجو ڇا مذهب،
تون سني آهين يا شيعو يا صوفي لا مذهب،
تون مومن آهين مسلمان يا آهين ڪافر،
لکين ڪتاب ٿو مذهب جا تون يڪسر،
لکين سبق مٿي اسلام ۽ قرآن ۽ حديث،
۽ مختلف ٻيا مضمون پاڪ تُڙي خبيث،
انجيل پڻ لکيئي، توريت ۽ ٿياسفي ڀي،
فلسفو، هندڪو مذهب، بهائي ۽ دهري،
لکيئي ڪتاب سنين لاءِ ۽ ڪي شيعن لاءِ،
ٿيو ڪفت دين گڏيل، مذهب اي مرڪب هاءِ،
هلين ٿو سڀني سان هڪ جهڙو، رس رکين سڀ سان،
طرف نه ڪو وٺين، نافر نه ٿين طرف ڪنهن کان،
ٻڌاءِ سچ رهين اندر ٻهر ٿو هڪ جهڙو،
يا آهين هڪڙو اندر ۾، ٻهر ۾ آهين ٻيو،
ڏيان جواب انهن کي آءُ هي منجهنا آرام،
اي دوستدارو عليڪم سلام والا ڪرام،
آءُ پهرين آهيان سڀني جهڙو، مان نبي آدم،
سڀيئي ماڻهو ٿيا ڀائر انهي ڪري باهم،
ايڪائي، ڊهري ۽ عيسائي ۽ يهودي پڻ
۽ فرقا ٻيا گهڻا اسلامي نه هنودي پڻ،
جي سچ اهي سڀئي هڪ ماءُ پيءُ جو ٿيا اولاد،
ته ڀائپي ٿي مٿن فرض حق جو اي ارشاد،
انهي کانپوءِ مسلمان آهيان آءُ يارو،
مڃان خدا ۽ نبين جو سلسلو سارو،
انهي کان پڻ رکان سڀني سان صحبت ۽ محبت،
ڌڻي جا ٻانها، نبين سڀن جي ٿيا امت،
انهي کانپوءِ امت خاص آءُ محمد جي،
ٿياسين دين جا ڀائر، شيعا ۽ سني سڀئي،
انهي ڪري ٿيو سارو جهان هڪڙو ڪٽنب،
ٿي ڀاتي وير رڻ، سمجهان آءُ عظيم ٿو ذنب،
محبت آءُ رکان سڀني سان درجيوار، مگر،
ڪي ويجها ۽ ڪي پري، جيئن ٿي مائٽن جي پر،
رهان سڀن سان سنئون ۽ رکان سڀن سان رس،
رنجايان ڪنهن جي نه دل، جيترو پڄيم ٿو وس،
وري پڇو جي ته ڇا تنهنجو مذهب و مشرب،
چوان ٿو آءُ ته ٿيو منهنجو صلح ڪل مطلب،
انهي ڪري آءُ مسلمان، ڪافر آهيان ٻئي،
سني ۽ شيعو ٻئي آهيان يا ته ناهيان ٻئي،
نفاق ۽ نه تقيه رکان مذبذت ٿي،
سڏايان پاڻ مسلمان، تن مان مومن ڀي،
پڙهان نماز ڪڏهن هٿ ٻڏي ڪڏهن ڇوڙي،
ڪريان نياز سڀن عالمن سان، هٿ جوڙي،
نبي کانپوءِ شرف ۾ علي ۽ ان جو آل،
مڃان ٿو، پر ٿيو حڪومت ۾ دنيوي ٻيو خيال،
ٿئي ملڪ مال تي جهيڙو، حسب نسب تي ڪو نه،
وڙهيو جي پاڪ مٿي ڍونڍ، آل اطهر سو نه،
مڃان رسول جا اصحاب پڻ آءُ درجيوار،
ڏيان آءُ مان ۽ تعظيم تن کي، ڏيان نه گار،
نفاق، صدق، سندن جو ڪريان آءُ فيصلو ڪين،
دلين ۽ غيب سندو علم ٿيو خدا کي يقين،
انهي تي ڇوڪريان جهيڙا، وڃايان پنهنجو وات،
آءُ ڀائپي جا ڪريان ڇو نه حق سڀ اثبات،
مڃان ٿو بعد صحابن جي اولياءِ سڀئي،
هئا جي شيخ طريقت جا ۽ سچا صوفي،
شروع طريقا سڀئي ٿيا ڪئا علي ولي،
امام پاڪ انهي بعد، عم جن مخفي،
اهي ٿيا خاص ۽ ٻيا عام جي خدا جا مرد،
مڃان اهي به جي ابدال ٿيا ۽ قطب ۽ فرد،
عقيدو منهنجو، نيت منهنجي، وڻيو جيڪي سڏيوم،
سڏيوم ڪافر، مومن، سني، شيعو ڪوٺيوم،
الاهي رک مون کي ان اعتقاد تي قائم،
”قليچ“ جو ٿيو توکي سوال اي دائم.
منهنجو ڄمڻ ۽ مرڻ
ڪن ماڻهو خوشي عام ثانت سالگره تي،
هر سال ۾ جو ڏينهن ڄمڻ جو ٿئي تن جي،
قسمت ٿي عجب منهنجي، جو پنهنجا ۽ پراوا،
روئن ۽ پٽن، منهنجو جڏهن سالگرهه ٿئي،
ٻيا ٻار ڄمن، پاڻ رئن، خوشي ٿي لکن ٻيا،
رئندو آءُ ڄميس پڻ مون ڏٺو رئندو ٻين کي،
پيدا آءُ محمر ۾ ٿيس، چوٿين هئي تاريخ،
واويلا ۽ هئي هئي جي مون ٻولي ٻڌي رئندي،
ٻيا جڏهن مرن، سو ۽ بيماري رئارين،
جڳ تن جي جواني ۽ ڏکن تي هنجون هاري،
مرندس جڏهن آءُ، آس اٿم کلندو آءُ مرندس،
جڳ خوش ٿي کلي، روئي مٿي منهنجي ٻڍاپي
لاتقنطوا پيري ۾ اڃا پڙهندو ”قليچ“ آهي،
ٿيو گرچ گنهگار، ٿو جنت ۾ وڃي پئي.
منهنجي حياتي جون مختلف حالتون
ٻار ۽ ڇوڪر ٿيس پوءِ جوان ۽ پوڙهو ٿيس،
پٽ ٿيس ۽ ڀاءُ ٿيس، چاچو ٿيس، مامو ٿيس،
پڻ ٿيس، ماسات ۽ ڀاڻيجو، پر ڀائٽيو نه سوٽ،
سالو ڀيڻويو ٿيس، ناٺي ٿيس، سهرو ٿيس،
ٿيس آءُ شاگرد پوءَ استاد پڻ پهرين ڇڙهو،
پوءِ پرڻيس، پيءُ ٿيس، نانو ٿيس، ڏاڏو ٿيس،
آءُ ٿيس مسڪين پهرين، پوءِ دولتمند پڻ،
ٿيس پيادو، سوار پڻ، پڻ لاڏلو ڇورو ٿيس،
نوڪري ۾ ماستر، مختيارڪار ۽ ڊيپوٽي،
پوءِ ٿيس آءِ پينشنر، محنت کانپوءِ آجو ٿيس،
زير، بالادست ۽ حاڪم ٿيس، محڪوم پڻ،
ٿيس مرزا ۽ مزور، آقا ٿيس، بندو ٿيس،
پڻ ٿيس شاعر، مصنف، بذله گو ۽ شوشنويس،
تيزرو تحريڪ ۾، تقرير ۾ گنگو ٿيس،
ڪافر ۽ مومن ٿيس، شيعو ٿيس ۽ سني پڻ،
۽ هنر پڻ ڪي سکيس، نقاش ۽ واڍو ٿيس،
مختلف وقت ۽ زماني جا ڏٺا مون رنگ ڍنگ،
آءُ بهاري ۽ خزانن ٻئي ڏسي ڏاڍو ٿيس،
تجربا ڏک سک جا حاصل ڪيا مون هر ڪنهن حال ۾،
وقت هڪ خوشدل ٿيس، ٻئي وقت آزردو ٿيس،
گرچ دنيا بيوفا ٿي، آهيان خوش قسمت ”قليچ“
شڪر الله جو ٿيڻ چاهيم ٿي، آختر سو ٿيس.
آءُ ڇا ۽ ڪير آهيان
آءُ روح آهيان، ويس ۾ ماڻهو جي گذاريان،
حيوان به آءُ، پڻ پکي، پر کنڀ نه ڌاريا،
اڀ تائين آءُ اڏران ٿي پکي، دل ۽ اکين سان،
ويهان، سمهان حيوان جان، ڊوڙان ۽ پڪاريان،
ڍورن جان وهان، بار به گڏهن جان کڻان آءُ،
مردن جان سمهان، جاڳندي جيئرن جان نهاريان،
آکيرو املداس ۾ پيهي مٿان منهنجو،
جنهن تي ويهي آءُ ڏينهن سڄو پنهنجو ٿو گهاريان،
ان ويهي پڙهان ۽ لکنا ۽ خيال پڇايان،
۽ شعر چوان، درد کان هنجون به آءُ هاريان،
ات پڻ آءُ نمازون پڙهان، مصحف ۽ وظيفا،
پوءِ کائي پي آرام ڪريان، رهم وساريان،
باغيچو ٿيو جنت ۽ املداس ٿيو طوبيٰ،
تسنيم جي آءُ نهر ڦليلي کي سنڀاريان،
معراج اهو منهنجو ۽ ڌرتي تي اهو عرش،
جبريل کي منجهه مغز ۽ حق دل ۾ وهاريان،
هت جيئري ”قليچ“ آهيان آءُ حيران ۽ ماڻهو،
ٿي روح مرڻ بعد، ملائڪ جان (مان) تنواريان.
ڇڙهائي ۽ شادي جو مقابلو
ڇڙها هئاسين، گذاريوسين ٿي، نت آزاد ۽ تنها
نه پنهنجي يا پرائي جي هئيسين دل ۾ ڳڻتي ڪا
ٿي خرچيوسين ۽ کاڌوسين، ٿي چوڙيوسين ۽ ماڻيوسين
ڏنو ڪنهن ٿي نه ڏوراپو، نه ڪنهن ٿي ڪئي پڇا ڳاڇا
خوشي جي نوڪري هئي ۽ پڙهڻ ڳائڻ جي مشغولي
فراغت سان عبادت پڻ، ميسر دين ۽ دنيا
صفايون ڏئي رهياسين، خوش ٿي خوراڪ ۽ پوشاڪي
ڪڍي سينڌيون وجهي سرما، هنياسين ٿي ٿي سرها
ڪئيسين نيٺ پوءِ شادي، خدا ڪئي خانه آبادي
هئاسين جڳ کان اڳ بهتر، ٿياسين پوءِ جڳ جهڙا
رهياسين خوش ٿي پرڻي بعد پڻ گهر جو محبت ۾
ورهيه ٻه محو هئاسين، جيسين هڪڙو ٻار ٿيو پيدا
لنگهيا جيئن سال، ڄاوا ٻار پئي برڪت گهڻي گهر ۾
وڌيا تيئن انتظار ۽ فڪر، ڏک ۽ خرچ ۽ سودا
فراغت ۾ پئي حرڪت، عبادت ۾ پيو رخنو
نمازن منجهه ٻچن ٻارن جا فڪر ۽ خيال شامل ٿيا
انهي پر جڳ کان اڳ بهتر ۽ پوءِ همسر ۽ پوءِ ابتر
حياتي جي ترقي ۽ تنزل جا اهي درجا
نڪاح آهي پناهه شيطان کان هن نفس جي بيشڪ
۽ بند آهي شريعت جو، پون مومن انهي ۾ ٿا
سکلن لئي شڪر ڪن ۽ ڪن ڏکن لئي صبر دنيا ۾
ٿين جنت ۾ داخل حشر ۾ شڪر ۽ صبر وارا
”قليچ“ آزاد ٿيو ان بند ۾ پڻ، اگرچه چيو ”حافظ“
ڪه عشق آسان نمودا اول ولي افتاد مشڪلها.
اولاد جي ڳڻتي اجائي
ڪو نه ڳڻتي ماضي ۽ مستقبل جي، اي دل ٿي فهيم
حال تي رهه قابو، رهه دنيا ۾ سان اميد و بيم
ڇو چئين ٿي، بعد منهنجي ڪيڏي ويندا، ڪيئن ڪندا
منهنجا ننڍڙا پٽ هي ۽ منهنجو ڌيون ننڍڙيون يتيم
ماءُ ۽ پيءُ تنهنجي پيءُ کي گم ڪيو، ڪي ياد اٿئي
ڪيئن وڌي پاڻهي چڙهئين، عزت ڏني توکي، عظيم
ان طرح اولاد لئي تون ڪي ڇڏين يا ناڇڏين
جنهن رکيو توکي، انهن کي رکندو سو قادر ڪريم
ٿي سگهئي جيڪي سو ڪر تن لاءِ ڇڏتن وٽ ڀلي
پوءِ توڪل رک خدا تي، جو آهي رازق رحيم
ڏي ڀلي تعليم، علم ۽ عقل جي، جاٿي سگهئي
۽ هنر سيکار پڻ، صحبت سان ڪر تن کي سليم
پنهنجي قسمت ۽ لياقت پوءِ انهن کي ايندي ڪم
قسمت ۽ دولت هدايت، هٿ رکي پنهنجي حيڪم
ٿيا وڍين پيٽئون سڄا ۽ ٿيا سڄڻ پيٽئون وڍيا
نوح جو پٽ ۽ ڪتو ڪهفي، مثال آهي عميم
ٿي طبيعت اندر ۽ ٻاهر ٿي صحبت اي ”قليچ“
ٿا وڃن تن جي اثر کان ڪي نعيم ۽ ڪي جحيم.
منهنجي شعر سازي جو هنر
ڌيان ڏئي منهنجي شعر سازي ڏس،
سنهڙي ڌاڳي تي ترڪتازي ڏس،
ڪيئن آءُ ڪوريئڙي وانگي ڊوڙان ٿو،
تار تي بيهي راند کيڏا ٿو،
ساحرن جي هي چشم بندي ناهه،
شاعرن جي هي سر بلندي آهه،
هي نه بيباڪي جانبازي جي،
هي ٿي چالاڪي شعر سازن جي،
اهڙو ڪو ٿو سجهيو بازيگر،
گهوڙو ڊوڙائي وار تي جو پڌر،
کڻي هٿ ۾ قلم سندو چوگان،
گوءِ معنيٰ جي نيان منجهان ميدان،
وار پڻ سو رکيل سمنڊ تي آهه،
پلصراط آهي يا خيالي راهه،
جيڪڏهن اتفاق سان آءُ ڪران،
ڪڍي موتي اچان غواصن [5] جان،
نظم ۾ پوءِ سر بنايان هڪ،
سي ٿا ڳڻجن سڀئي امل ماڻڪ،
ڪڏهن جوڙيا انهن مان ”چندن هار“،
جوهري وڪڻي جو ٿو منجهه بازار،
منهنجي ٻيا لڪائي رکان چڱي دستور،
موتين جي دٻلي [6] ٿي مشهور.
روح جي ترقي نه تناسخ
ترقي روح جي طبعي ٿي اصل حقاني،
رهان آءُن باقي جي هر حال ۾ ٿيان فاني،
اول جمادي هئس پوءِ ٿيس نباتي آءُ،
نباتي روح ڇڏي، پوِءِ ٿيس آءُ حيواني،
مئس جڏهن وري حيوان ٿي، ٿيس ماڻهو،
جو روح هو اڳي حيواني، ٿيو سو انساني،
مرڻ کان ڪين ڊڄان، جو ٿيان ٿو آءُ بهتر،
بشر جڏهن ٿي مران، ٿيان ملڪ آءُ روحاني،
اڃا اڏامان مٿي، ٿي ملڪ مران جي آءُ،
جو ڪل شيءُ هالڪ [7] ٿيو امر رباني،
انهي کانپوءِ عدم ۾ وڃان، جتان آيس،
الَيهَ رَاجِعُونَ [8] ان دم ٿيو حڪم قرآني
انهي طرح آهي فرمايو مولوي رومي،
”قليچ“ کي ٻڌي هي قول آهي حيراني.
آءُ اڳي به هوس، اڳتي به هوندس
حڪم حق جي تي باوفا هوندس،
صاف صوفين جان آءُ صفا هوندس،
ٻڌ ته توکي ٻڌايان تن جا قول،
ليم ،رسم آءُ دائما هوندس،
هوس سئو سال هن کان اڳ آءُ،
پوءِ به سئو سال اڳتي ٻيا هوندس،
ان طرح چئي ٿو مولوي رومي،
مثل سبزيجيا بارها هوندس،
نو سئو قالب ڏٺا مون ۽ پنجاهه،
جيئن اڳي هوس، تيئن اڃا هوندس،
شمس تبريزي ٿو چوي هڪ هنڌ،
ابتدا هوس، انتها هوندس،
هڪ دفعو ڄائو گاهه ۽ انسان،
ڄائو هٿ آءٌ گهڻا دفعا هوندس،
چئي ٿو پڻ زنده پيل احمد جام،
قطرو قلزم کان ڌار تا هوندس،
هوس جسمن ۾ سو هزار ورهيه،
ورهيه ٻيا ڀي اڃا گهڻا هوندس،
قول منصور جو به آهي هيئن،
ڪيئن فنا ٿيان، جو آءُ بقا هوندس،
بحر وحدت جو آءُ ڦڙو آهيان،
اڳ بجا هوس، پوءِ بجا هوندس،
۽ سنائي حڪيم پڻ ٿو چئي،
سڀ کان اڳ هوس، چئو ته ڇا هوندس،
آءُ ازل کان اڳي هئس جيئرو،
تا ابد ڇو نه آءُ بپا هوندس،
ٻولي بهلولي جي به ٻڌ ابتي،
ٻه ورهيه اڳ خدا ڪنا هوندس،
نه هو ارض وسما، خدا به نه هو،
تڏهن منجهه نشو ۽ نما هوندس،
چيو نبي پڻ محمدي آءُ نور،
اصل کان هوس ۽ سدا هوندس،
پيروي تن جي تي چوي ٿو ”قليچ“
ڇو نه نت جيئرو آءُ هوندس،
ٿي بشر ڪين ٿيان خدا، ليڪن،
نه خدا کان ڪڏهن جدا هوندس.
زال ذات بابت راءِ
زال ڄائي ٿي رنگ ۽ نيرنگ،
صلح ڄاڻي ڪرڻ، ڪري پڻ جنگ،
دوستي ۾ ٿي جان جي راحت،
دشمني ۾ جهان جي آفت،
باوفا ٿئي ته هار جي لائق،
بيوفا ٿئي ته مارجي لائق،
جي سچي ٿئي ته تون اکين ۾ وهان،
ساهه صدقو مٿانس ڪر هر بار،
ڪوڙي جي ٿئي، ته ان کي گهرجي ڪڍي،
نانگ ڏنگيل آڱر کي گهرجي وڍڻ،
زال کي گهر جي انڌي، گنگي، ٻوڙي،
منڊي ٽنڊي، جوان يا پوڙهي،
انڌي هن لاءِ ته ٻيو ڏسي ڪي ڪين،
پنهنجي حق ڌارا، نه ته ڳهيس زمين،
گنگي تا اوءَ گهڻو نه ڳالهائي،
نه گلا، گار، پٽ قسم کائي،
ٻوڙي ان لاءِ تا ٻڌي نه گلا،
۽ نه نياپا ۽ قصا ڌارين جا،
مندي تا اوءَ رکي نه ٻاهر پير،
بک مري يا هجيس گهر ۾ ڏڦير،
ٽنڊي، تا بار کي هئي نا ڌڪ،
مڙس کي پڻ نه، مر منجهس هوئي شڪ،
يعني جا مڙس جيئن ڏسي ۽ ٻڌي،
ان جي مرضي تي جا سدائين هلي،
مڙس هجڙا سندس خيال هجيس،
قول ۽ فعل ان جيها ڏسجن،
ٻه دليون هڪ بدن ۽ جيئن بادام،
بلڪه يڪدل ۽ يڪ وجود تمام،
جيئن ٻه اڌ گڏجي هڪ سڄو ٿي پئي،
ائين مثال آهي زال مڙس جو ري،
زال اهڙي چڱي ڪني ڪوجهي،
مر ته مسڪين هوتي اڻ ٻوجهي،
مڙس جي لاءِ گهٽ نه حور کان آهي،
گهر انهي جو بهشت کان گهٽ ناهي،
سا سڀاڳي رهي سدائين شاد،.
هئيس دنيا ۽ آخر آباد.
منهنجي مناجات يا دعا
يا الٰهي اسان تي هر ساعت،
تنهنجي نازل ٿئي نعمت،
فضل تنهنجو رهي اسان تي سدا،
شڪر تنهنجو ڪري سگهون نه ادا،
رهون غفلت ۾ روز شب ٿا اسين،
بندي آهيون هوا هوس جا اسين،
اي خداوند قادر ۽ قيوم،
منهنجو سڀ حال توکي ٿيو معلوم،
نفس آهي ڪيو تباهه مون کي،
ڪيو شيطان پر گناهه مون کي،
عمر گذري خطا ۾ وئي ساري،
بار ڏوهن جو سر تي ٿيو باري،
دل سان تنهنجي نه مون عبادت ڪئي،
نفس جي مون سدا اطاعت ڪئي،
نت گذاريو مون منجهه هوا ۽ هوس،
نه اڃا مون ڪئي بدين کان بس،
نفس پويان لڳي تباهه ٿيس،
ٿي گنهگار روسياهه ٿيس،
آهيان شرمندو ۽ پشيمان آءُ،
ڪريان توبهه ٿو با دل وجان آءُ،
ڪيئن اچان تو اڳيان آءُ بي چارو،
ڪيئن ڏيکاريان هي پنهنجو منهن ڪارو،
آهيان نيڪين کان آءُ هٿين خالي،
پر تون ئي آهين وارث ۾ والي،
آءُ وڃان ڪيڏي تنهنجي در کان سواءِ،
تو بنا ڪيم ٻيو پڇي ٿو ڀلا،
آءُ گنهگار، تون رحيم آهين،
آءَ سيهه ڪار، تون ڪريم آهين،
منهنجي آهي گناهه نت عادت،
لطف بخشش مگر ٿي تنهنجي صفت،
جي ڪندين عدل تون، خداوندا،
ڪيئن ڀلا ڇٽندا تنهنجا هي بندا،
فضل تنهنجي جي ٿي اميد سڀن،
رحم سان تون نجات ڏيندين تن،
گرچ آهن گناهه منهنجا هزار،
تنهنجي توحيد جو ڪريان اقرار،
پنهنجي رحمت جي واسطي مولا،
پنهنجي عزت جي واسطي مولا،
واسطي پنهنجي دوستارن جي،
واسطي پنهنجي سڀ پيارن جي،
منهنجي توبهه قبول ڪر يا رب،
منهنجو مقصد حصول ڪر يا رب،
منهنجي بڇڙن ڪمن تي ڪر نه نظر،
تون چڱو آهين، ڪا چڱائي ڪر،
منهنجي اندر کي روشنائي ڏي،
قلب منهنجي کي تون صفائي ڏي،
علم حڪمت نصيب ڪر مون کي،
معرفت تون ڏي نظر مون کي،
تون به ڏي مون کي حرصر دنيا جو،
شوق وجهه دل ۽ منهنجي عقبيٰ جو،
تنهنجي محبت ۾ دل رهي معمور،
رهي تنهنجو زبان تي مذڪور،
جيئري توسان هريل رهي نت هانئو،
هوئي مرڻ وقت ياد تنهنجو نانو،
رزق تون ڏي حلال جو يا رب،
حسن تون ڏي مال جو يا رب،.
ڪر نه محتاج ٻئي جو تون مون کي،
غيب مان دائما مدد پيو ڏي،
قرض ۽ مرض کان فراغت ڏي،
تون قناعت جي رب دولت ڏي،
تاب طاقت مون کي ڏي اي يزدان،
ته پليان پنهنجو نفس ۽ شيطان،
تون حياتي ۾ تندرست رکيج،
سختي سڪرات جي نه ڏيکاريج،
ماءُ پيءُ منهنجي کي تون بخشين خدا،
ڀائر ۽ ڀيڻيون مرهين پڻ تون سدا،
بخش منهنجا سڀئي عزيز قريب،
جي اڳي ويا مون کان ۽ دوست حبيب.
خوش رکج منهنجو نت تو آل عيال،
ڪج تون صالح انهن کي نيڪ خيال
تن جو طالع چڱو هوئي، عمر دراز،
پڻ ٻين مومنن جي لهج سنڀال،
مون ۽ قبر جو عذاب نه ڏي،
مون کي عقبيٰ جو تون عتاب نه ڏي،
حشر ۾ تون اٿارين نيڪن سان،
صالحن ۽ قبول پيلن سان،
ڪر دعا هي ”قليچ“ جي تون قبول،
فضل سان پنهنجي ۽ بحق رسول.
اڄوڪي زماني جي خانگي ۽ ملڪي ڳالهين بابت راءِ
رات مون عقل کان پڇيا هي سوال،
تنهن ڏنا پڻ جواب ۾ هي مثال
مون پڇيس بحث مولوين جو ڪيئن؟
چيائين آهي اجايو قيل و قال،
مون پڇيس نفس ڪيئن ٿئي تابع،
چيائين جڏهن کائي موچڙن جي ڌمال،
مون پڇيس آهي ڪيئن حياتي هي؟
چيائين آهي نسورو خواب خيال،
مون پڇيس ڏي مثال دنيا جو؟
چيائين سينگار سان ڪراڙي زال،
مون پڇيس ڪيئن انهي جا مڪر فريب؟
چيائين ڪڃري جا جيئن ڪ تال پخال،
مون پڇيس ان مان خوش رهن ٿا ڪير؟
چيائين ڪمينا، لچا، دلا ۽ دلال،
مون پڇيس ڪيئن عيال اطفال آهي؟
چيائين باري وبال ۽ جنجال،
مون پڇيس ماڻهو ڪيئن رهن مشغول؟
چيائين ان فڪر ۾ ته ميڙيون مال،
مون پڇيس خلقي ڪيئن خدا جي آهي،
چيائين خدا جي انهن کي ڪانهي سنڀال،
مون پڇيس ڪهڙي ٿي سزا تن جي،
چيائين پليگ ۽ ڏڪار، جنگ، جدال،
مون پڇيس ڪيئن هي ماڻهو دنيائي،
چيائين باندر، ڪتا، ۽ گرگ ۽ شغال،
مون پڇيس ڪيئن رهن اڄوڪاوڪيل،
چيائين جيئن ڍونڍ تي ڳجهون رکوال،
مون پڇيس چويليس وارا ڪيئن،
چيائين پاپي، چنڊال ۽ دجال،
مون پڇيس ڪيئن آهن مڙها منشي،
چيائين ڳنيڇوڙِ، چور، ڌاڙيوال،
مون پڇيس حال حاڪمن جو ڏي،
چيائين رسائي ۽ ڇيڙ چاهن جال،
مون پڇيس تپيدار ڇا ٿا ڪن،
چيائين لاپو وٺن ڪري پڙتال،
مون پڇيس حال ڪيئن وڏيرن جو،
چيائين مٿن قرض مرض آندو ڪال و بال،
مون پڇيس مير، پير ڪيئن آهن،
چيائين سڀ ڪنهن ڪمال کي ٿيو زوال،
مون پڇيس ڪيئن ميونسپل جي چونڊ،
چيائين پيو جڳ ۾ ان کان ٻائيتال،
مون پڇيس ڪيئن هلي ٿو لوڪل بورڊ،
چيائين جيئن نار جي ڦري ٿي مال،
مون پڇيس ڪيئن مئجسٽريٽي بينچ،
چيائين سرڪاري هڪڙو ناٽڪسال،
مون پڇيس ڪائونسل جا ميمبر ڪيئن،
چيائين نالي ڪيو انهن جي نهال،
مون پڇيس هوم رول ڪڏهن ملندو،
چيائين ان ۾ گهڻا ٿا گهرجن سال،
مون پڇيس ڏي ولايتن جي خبر،
چيائين رائٽر کان پڇ تون حال احوال،
مون پڇيس ڪيئن گذاري جڳ ۾ ”قليچ“،
چيائين خوشلق، خوشدل ۽ خوشحال.
چاهه جي تعريف
چاهه ٿي منهنجو جياپو، چاهه منهنجو خورد خواب
چاهه منهنجو عيش عشرت، چاهه ٿي طاقت ۽ تاب،
چاهه منهنجو ناشتو ۽ چاهه هر وقتي طعام
ٽوسٽ ۽ بسڪٽ ڪباب ۽ چاهه ۽ ڪافي شراب.
چاهه لولي ڏئي سماهري، چاهه جاڳائي مون کي،
ڏئي همت مون کي پڙهائي ۽ لکائي ٿي ڪتاب.
هڪڙي هٿ ۾ آءُ وٺان چمچو ۽ ٻئي هٿ ۾ قلم،
ڪڇ ۽ ڪاغذ، چپ تي پيالي، نڪ تي عينڪ، اک ۾ آب.
ڪوپ ساسر، ڪيٽلي، ٽيپاٽ منهنجا سنگتي،
باهه تي پاڻي جو سوست منهنني لئه آهي رباب،
چاهه سان ٿيس چاهه، سراهي تڏهن ان کي ”قليچ“
ان کي ٻيو چاهي نه چاهي، چئي چڱو يا چئي خراب.
عيد تي اسان جي ڪٽنب جي ٻارن جو تفصيل
ٻارڙا عيد آئي، ٿيو سڀ شاد،
ملي هڪ ٻئي کي ڏيو مبارڪباد،
ماءُ پيءُ ڪن اوهان کي دل کان دعا،
شل ڏيکاري رب اوهان جي مراد،
کائو سيون، کارڪون ۽ کير،
۽ ڊڪو ڊوڙو جيئن پکي آزاد،
خرچو، کائو ڀلي مزا ماڻيو،
پر فقيرن کي پڻ ڪجو ڪي ياد،
هاڻي نالا اوهان سڀن جا ڏيان،
آهيون ٽاريون ۽ هڪ اٿو بنياد،
نادر، اختر، اسد، همايون پٽ،
ڌيون فخر النساءِ ۽ ٻي دلشاد،
پٽ ٻيا افضل، اڪمل ۽ اجمل،
ادهم، ارشد ۽ي ٿي ٻي شهزاد،
نالا ڏهٽن جا پڻ ٻڌو مون کان،
هڪڙو نيروز ۽ ٻيو فرهاد،
۽ انهن کان ننڍا ٻه ٻيا آهن،
هڪڙو جمشيد، ٻيو آهي شمشاد،
ڀائٽن مان اول منوچهر آهي،
ادي صاد قلعي جو داماد،
پوءِ فرخ، سڪندر ۽ حيدر،
۽ چوان ٻيا به، جي هجي ارشاد،
سڊني، اسٽائلي ۽ ٽيون ايڊورڊ،
ٻيا به نياز ونثار ۽ امداد،
پٽ به ڀائٽين جا قنبر ۽ شوڪت،
۽ فريد آيو جو چڱي ميعاد،
ماهرخ منهنجي ڀائٽي جي ڌي،
ناصر، آصف ٿيا منهنجا خواهرزاد،
لاله رخ، شاهرخ، ۽ گلرخ ٿيون،
ڀائٽيون نيڪدل ۽ نيڪ نهاد،
روح افزا ۽ حسنا پڻ آهن،
۽ خجسته به، جا خجسته نزاد،
ٻيون به بدرالنساءِ ۽ قمر النساءِ،
گريسي سان پورو ٿيو تعداد،
پوٽا زاهد ۽ ذاڪر ۽ ضامن،
پوٽي شيرين، جا ٿي خوش ميلاد،
ڀيڻيون زيب النساءِ ۽ شرف النساءِ،
ست اسين ڀا جبله ۽ افراد،
ڏاڏو هڪ ميرزا فريدون بيگ،
ٿيو نجاهه ان جو ٿيو مڙئي اولاد،
ڀاءُ منهنجو وڏو غلام رضا،
ٻيو صادق قعلي، ٻئي اوتاد،
۽ ننڍو مون کان هو علي قلي،
پوءِ جعفر قلي بطبع وقاد،
۽ ننڍو ان کان پوءِ نجب قلي.
پوءِ حيدر قلي حسن معاد،
گهر ٿيا نو، مگر ڪٽنب ٿيو هڪ،
خانا سي سڀ خدا رکي آباد،
ٿو سڀن کي ڪري ”قليچ“ دعا،
بخت بيدار هوئين عمر زياده،
رب هدايت ڪري سڀن کي شال،
ڏئي محبت ۽ ٽاري فتنو فساد،
يا الاهي دعا هي ڪج تون قبول،
به محمد وآلهِ اِلا مجاد.
دنيا ۾ بهشت
آهي دنيا قيد خانو مومنن جي لاءِ يار،
ڪافرن لئي باغ بستان، جيئن حديثن جي پڇار،
عارفن جي لاءِ دنيا آهي، ٻئي دوزخ بهشت،
حالتون آهن مخالف ٻئي، سڀن جي اختيار،
خلق نيڪ آهي بهشت ۽ خلق بد دوزخ ٿيو،
ائين ٿيا دنيا ۾ جنت ۽ جهنم آشڪار،
غفلت ۽ ننڊ آهي دوزخ، آهي بيداري بهشت،
جهل دوزخ باهه، علميت بهشت آهي بهار،
صبر ۽ شڪر ۽ قناعت ۽ رضا آهن بهشت،
چند انهن جون خصلتون دورزخ ۾ تون آڻج شمار،
ان طرح وس تنهنجي دوزخ ۾ پوين يا منجهه بهشت،
جسم سان هت، روح سان هٿ تن ۾ ويڇو ناهي وار،
جي انڌو رهندين هتي، هٿ پڻ انڌو اٿندين ”قليچ“
حڪم اي قرآن جو، ان تي عمل ڪر، ڌين ڌار.
گوشه نشيني ۽ قناعت
ٻه ڏينهن عمر جا جيڪي بچيا اٿئي باقي،
وڃي جي گوشي قناعت جي ۾ مقام ڪرين،
ڍڳا وٺين ٻه ۽ پوکين اتي زمين ٽڪر،
۽ مير هڪڙي جو، ٻئي جو وزير نام ڪرين،
رکي حلال جي ماني ۽ اچئي جي هٿ ان پر،
۽ پاسو دل جي خوشي سان ڪنا حرام ڪرين،
”قليچ“ ان کان ٿي بهتر ته ڪنهن ٻئي جي اڳيان،
رکين تون سيني تي هٿ ۽ جهڪي سلام ڪرين.
نماز، روزو، صدقو ۽ خيرات
عبادت سان هلين ٿو تون خدا ڏي،
۽ حق جو قرب حاصل ٿئي ٿو توکي!
نماز اڌ واٽ توکي طئي ڪرائي،
۽ روزو توکي در تائين رسائي،
ڪرائي گهر ۾ داخل توکي صدقو،
انهن کي ڇو نه تڏهن تون وٺين ٿو!
رباعيات
ٻارن جي تڪليف
رت پينم ٻار، ڏيان مٿن پنهنجي جان
ڪن گوڙ گحي، آءُ لڪندو ڇپندو پيو ٻڌان،
نچندا ٽپندا اگهاڙا وڄ جان اچنم،
روئندو کلندو ڪڪر جان دامن سان ڍڪيان.
توبه جو روئڻ
بادل ٿي بنائي اٻ، سمند ساري کي،
پاڻي ٿو ڪڪر مٺو ڪري کاري کي،
توبهه جو روئڻ ڪري گناهن کي ثواب،
برسات اڇو ڪري ڪڪر ڪاري کي.
منهنجي مسلماني
اي دل تون خدا جي زير فرمان نه ٿئين،
بڇڙن عملن کان تون پشيمان نه ٿيئن،
عالم ٿيئن، عابد ٿيئن، زاهد به ته ٿئين،
ٻيو سڀ ڪجهه ٿيئن مگر مسلمان نه ٿيئن.
ڪفر ۽ دين
دنيا ۾ خلاف ڪفر ۽ دين جو آهي،
مقصد جي ٻنهي جو هڪ، ته پوءِ ان ۾ ڇاهه
مسجد ۽ مڙهي جي جنگ مان مطلب ٿئي،
جڏهن پهڻ وڙهن ٻه، نڪري تن مان تڏهن باهه
مومن آهي دل ۾ نفس آهي ڪفار،
مومن کي ادا حوالي ڪافر جي نه ڪر،
چئين هڪڙي، ڪرين ٿو ٻي، ڪو رک شرم آخر،
تسبيح هٿ ۾، جڻيو مٿي دل جي ڪمر،
منهنجي شاعري
مضمون چڱو جيڪو ڏسان آءَ يا ٻڌان،
بازيگر وانگي شعر پنهنجي ۾ چوان،
ڪوڏڌي جان اکين ۾ ۽ ڪنن ۾ ٿو وجهان،
ساڳي اها موٽي وات پنهنجي مان ڪڍان،
منهنجو کلڻ ۽ روئڻ
دنيا ۾ آءُ ڪيئن نه پنهنجوغمخوار هئان،
رت پنهنجو پيئان، هنجن سان منهن پنهنجو ڌوئان،
دردن کان سندس جهڪي صرحي وانگي،
تو ٽهڪ ڏئي کلان به ۽ رت به روئان.
منهنجي عبادت
تون نفس جو پنهنجي ٻانهو آهين هر قسم،
جيڪا تون عبادت ٿو ڪرين، آهي طلسم،
لذت نه اچي ڪا بندگي مان توکي،
هوءِ آهي غذا روح جي، تون سارو جسم.
خدا جو گهر
تون گير، يهود يا نصارا کان نه لڪ،
جت رات پوئي، خدا جو گهر ڄائي ٽڪ،
مسجد ۾ مڙهي مان حق پرستي مطلب،
گهر جي ٻه ٿيا ته گهر، ڌڻي آهي هڪ.
شيعو، سني
الله رسول جو مڃان آءُ فرمان،
دل کون رهان آءُ پنجتن تون قربان،
سڀ يار ۽ اصحاب رکان آءُ عزيز،
سني چوي، يار کي ڪو شيعي جو گمان.
توبهه جو روئڻ
ڊڄ ڪين گناهن کان، هنجون جي هارين،
سي باهه جهنم جي اجهائي ٿا ڇڏين،
ڇڻڪار ڪرين اکين سان ماڻين بهشت،
اڪثر ٿا پخالي کي بهشتي ڪوٺين.
منهنجو حج
اڄ عيد ٿي حج جي، خلق ڪعبي ڏي روان،
ٿا ڪن سي طواف رب پنهنجي جو عيان،
مون کي مليو ڏس ته دل ۾ منهنجي تون رهين،
تنهن لاءِ پيو آءُ پنهنجي چوگرد ڦران.
اوجاڳو چڱو
بهتر ته اکين پٽيل هجين سڄي رات،
منجهه ذڪر حقي رڌل هجين سجي رات،
رک شرم ڪو، ٿي نه تون ڪڪڙ کان ڪمتر،
هو جاڳي ۽ تون ستل هجين سڄي رات.
پنهنجو حساب ڪتاب
مڪتب ۾ به عقل جي ٿي پنهنجو تون ڪتاب،
۽ حق جي سوال ۾ ٿي پنهنجو تون جواب،
جي ڀانئين حساب ۾ سڀاڻي نه منجهين،
وٺ پاڻ کان اڄ اي دوست، پنهنجو تون حساب.
ٻه ڏک
آهن ٻه شيون لڳن گهڻو دل کي شاق،
ڪن دل کي ڪباب، موت جو ڪن مشتاق،
آءُ تون کي ٻڌايان، جي ٻڌي سي تون سگهين،
نايابي جواني جي، محبن جو فراق.
هاڻوڪو يار
ٿيا يار به هن زماني جا ڏندن جان،
ڪجهه وقت رهن رفيق ٿي، خوش توسان،
کائي پي گهڻو عرصو جڏهن ٿڪجن سي،
کلندي کلندي ڀڄن سي هڪ ٻئي پونيان.
ماٺ چڱي
ڏاهو سو جو دير گفتگو ۾ لائي،
بڪ بڪ جو گهڻي ڪري، خطا سو کائي،
مجلس ۾ ادا تون سک ادب حقي کان،
جيسين نه پڇن ان کي، نٿو ڳالهائي.
منهنجو مذهب
پيو ڏس ۽ نه ڳالهاءِ اهو رک مذهب،
گهٽ پاڻ کي ٻئي کان ڄاڻ، اي رک مشرب،
تون پان وسار، خير گهر خلق جو نت،
پيو ڏي ۽ نه وٺ ڪي به اهو رک مطلب.
منهنجو روز مرهه جو ڪم
هر رات ٿو جاڳان درد کان تا پرڀات
هر روز رئان زار، ڪريان آءُ هيهات،
ستر لنگهيا ورهيه، آهي ڪم منهنجو اهو،
ڏينهن رات پٺيان وڃي، پٺيان ڏينهن جي رات.
منهنجو چشمو
پاڻي ٿي پيئڻ ويو سڄڻ موچارو،
چيومانس، هي منهنجو چشمو چشمن وارو،
پي پاڻي، هتان نه وڃ، چيائين کلي،
چپ منهنجا مٺا ۽ پاڻي تنهنجو کارو.
منهنجي دعا
خاوند تون عاصين تي احسان ڪرين،
حيوان مان ڦيري مون کي انسان ڪرين،
ڪيا گبر مسلمان گهڻا تو، ڇا ٿئي،
هڪ گبر ٻيو به جي مسلمان ڪرين.
منهنجو پورهيو
تو سڻ سو آهي، پيو پڇين جنهن جي ذات،
موجود ٿي تو ۾ ذات ان جي نه صفات،
اي کوهه خودي جو جي ٻه تي گز کوٽين،
گهر پنهنجي ۾ لهندين تون ادا آبحيات.
منهنجي مختصر سوانح عمري
جيسين آءُ ڏهن ۾ هوس، هئس زار زبون،
ويهن ۾ ۽ ٽيهن ۾ رهيو مون کي جنون،
چاليهه، پنجاهه فڪر ڳڻتي ۾ ويا،
هاڻ سٺ ۽ ستر ۾ غم کان سر آهي نگون.
پيري
ڪمزور حواس سب ٿين پوڙهي ۾،
هر دم رهي فڪر لٺ ۽ عينڪ جي ۾،
رهنس نه اکيون ٿيون جاءِ پنهنجي تي، نه پير،
هٿ ۾ ٿوکني [9]، اکيون [10] کيسي ۾.
وزيري کان نفرت
ڇڏ طمع ”قليچ“ ڌار دل جي همت،
تون ڌيان سان شطرنج جي ڏس چال چلت،
ٿيندين جي وزير، هلڻو پوندئي ڏنگو،
رهه پيادو ۽ هل سنئنون پائين عزت.
پنهنجي حال تي افسوس
ممڪن ته ڇڏي چال زمانو کوٽي،
ممڪن ته چڙِهي بخت ڪري پڻ چوٽي،
ايندا ڪٿان دوست، هئا جي همدم همراز،
۽ عمر جا وئي لنگهي، اچي ڪيئن موٽي.
منهنجو سير
جڏهن بند ڪريان آءُ پنهنجي اک جي چوٽي،
منجهه ارض سما ڦران آءُ جيئن ڦرموٽي،
ٿا چون ته هن جهان مان موٽي ڪو نه،
هر روز گهڻئي دفعا اچان آءُ موٽي.
منهنجو موٽڻ
ٿا عالم بالا ۾ پڪارين مون کي،
مرندس جڏهن آءُ، وري جيارين مون کي،
چوواٽي ۾ شمع جان مران پيو ۽ جيئان،
ٿو جڏهن اجهامان، موٽي ٻارين مون کي.
منهنجي وصيت
اي ٻور ٻچو! قدر سڃاڻو منهنجو،
هوندو نه هتي سدائين ٿاڻو منهنجو،
شوخي سان به جيڪا آءُ چڱائي ٿو چوان،
احسان اهو پاڻ تي ڄاڻو منهنجو.
منهنجو مرڻ
وڻ جهونا ڪرن جڏهن ڦٽن ٿا ٻيا نوان،
پن وڻ جا ڇڻن جڏهن ته نڪرن ٿا نوان،
غم ڪهڙو، حياتي جو جي بدليو جامو،
دل خوش ٿئي، ٿا ڪجن جڏهن ڪپڙا نوان.
ماٺ چڱي
خوشدل جي رهين، ته فڪر سب ڇڏ لاهي،
باقي جي تون ٿين، ته پوءِ فنا ۾ ڪاهي،
راحت جي گهرين جڳ ۾ ته ڪر ماٺ ادا،
جو ماٺ نمونو نيستي جو آهي.
ڏک ۽ سک
ڇو ڏک جي گلا جي تو کي عادت ٿئي پئي،
ڪر سعيو ته رنج تنهنجو راحت ٿي پئي،
محنت ڪري ٽ ڦڙا [11] پگهر جا تون هار؛
تاسيگهه مان عسرت ڦري عشرت ٿي پئي.
بيواسطي
دنيا ۾ آءُ خير شر چاهيان پنهنجو،
ڪعبو ۽ ڪليسا به آءُ ٺاهيان پنهنجو،
ٻئي سان نه رکان واسطوڪو پاڻ بنا،
آءُ عاشق، معشوق به آهيان پنهنجو.
ڪثرت ۾ وحدت
اڻ ملهه مائڪ جو اصل درياءَ ۾ هو،
کولئين جو اک، پيل سو صحرام ۾ هو،
مشهور ٿيو ته قاف،[12] ۾ عنقا آهي،
سڌ هاڻي پئي ته قاف [13] عنقام هو.
منهنجي آس
توکان آءُ هجان پري نه هڪ لحظو شال،
توي نه ڏسان ڪڏهن ڪٿي ڪي ٻيو شال،
تو ڌارن کڻان پساهه جو پنهنجي منهن،
يا رب سو پساهه پونيون هوئي منهنجو شال.
فرد يا بيت
بس رياضت شمع جي، جا رات ساري ٿي سجاڳ،
هڪڙي ٽنگ تي ٿي بيهي ۽ ٿي روئي ۽ ٿي جلي.
عيب ڪنهن شي مان نه ڪڍ، بڇڙي هجي اوءِ يا چڱي،
عيب صنعت مان ڪڍڻ، ڄڻ آهي صنعتگر جو عيب.
پاشڪستن لاءِ مشڪل آهي ڪعبي جو طلب،
ڪعبو دل جو آحي، جو حاصل ٿئي آسان ٿو.
ڪارو جي منهن تنهنجو ٿيو، دونهي گناهن جي کان آهي،
ڌوئي اي ڪارنهن اکين جي، آب سان تون صاف ڪر.
عقل توکي ڪونهي، نه ته پورڻ اکيون آهي ڏسڻ،
فهم توکي ڪونهي، نه ته ڳالهائڻ آهي چپ رهڻ.
شيخ جي ڊپ کان ڪئي مون آهي مستي اختيار،
واٽ نه ته مسجد ۽ ميخاني جي مون وٽ آهي هڪ.
گهر جي کنڀڙاٽين جي قوت، اي پکي همت نه هار،
آهي بيتخاني کان ڪعبي تائين هڪ پرواز بس.
رزق رازق ٿو رسائي، هر ڪنهين انسان کي،
شڪر سان تون کاءُ ۽ کاراءَ پڻ مهمان کي.
پنهنجي روزي ڏيان ٻين کي، آهيان آءُ مهمان نواز،
ان ڪري غم منهنجو مون کان وڌ سدا کائن ٻيا.
زرد منهن منهنجي تي جاري لڙسڪ آهن لاله رنگ،
ڏس اچي ٻئي گڏ ٿيا مون وٽ خزان توڙي بهار.
لڪل بلندي اسان جي ٿي خاڪساري ۾،
زمين کوٽين اسنا جي ته آسمان لهين.
گهڻيائي مون تي مروت ڪئي آکين آلين،
تئڻ گهني سان مون کي ڪيئون غريق رحمت جو.
تو مڃ انهي کي ۽ ڪر پيروي انهي جي، جو،
لڪائي خلق کان طاعت، گناهه کان واڌو.
مشڪ جان عمر سڀ خطا ۾ وئي،
ٿيا اڇا وار ۽ اندر ڪارو.
جو رکي گهر ۾ اڻ ميا ٿو مال،
آهي مفلس ، رکي نه جي ٿو زال.
زاري ۽ بيخودي طهارت آهي،
۽ ڪهڻ نفس جو عبادت آهي.
اٿئي جيسين اکين، هنجون پيو هار،
چپ اٿي جيسين، پڙهه تون استغفار.
توبهه ڪئي تو عيب جواني ۾ هئي، ”قليچ“
ڪم اهڙو تو ڪيو، جو ڪو ڪافر به نا ڪري.
نه سگهندي منهنجي دامن کي لڳي ڪجهه باهه روزخ جي،
جي محشر ۾ ادا مون ساڻ هونديون هي اکيون آليون.
تون کي آزار رسي جڳ کان ته ناهي ڪو عار،
ڪر تون ڪوشش ته رسي توکان نه جڳ کي آزار.
تربيت پاڻ کي جو ڏئي نه، سو آهي حيوان،
آدم آهي سو، جنهين کي نه هجي پيءُ ماءُ
موت جي ڳڻتي ٿيم رات ۽ هشيار ٿيس،
اتي ڳري ننڊ پيم ياد ۽ بيدا ٿيس.
فلڪ دشمن، زمانو بيوفا ۽ يار بيپروا،
اچي ٿي کل مون کي تنهنجي سڌن تي اي ”قليچ“ احمق!
نه ٿي بيزار تون اي شمع، پروانن جي ميلي کان،
نه رهندي صبح تائين تون، نه هي صحبت نه ٿي ميلو.
رئڻ منهنجو ڪندو منهنجي شفاعت،
پشيماني عجب پيغمبري آهي.
اسر جو مون کي جاڳايو ڪڪڙ آهي،
ملي جي ٻانگ جو ٿورو مٿم ناهي.
ڳڻتي هلڻ جي وقت ٿئي پٺ جي ان کي ڪا نه،
جنهن مال پنهنجو پاڻ کان اڳ آهي موڪليو.
جيڪو به ڪم خدا کان نه حاصل ٿئي مومن کي،
سو پنهنجي لاءِ پاڻ خدا ٿي ٿو آءُ ڪريان.
چڱي جي طبع عطا ٿي ته گهر جي ٻار نه ٻيو،
چڱا ٻه بيت هزارن پٽن کان بهتر ٿيا.
سخا نياز سان ڏس ڪيئن ڪري صراحي ٿي،
ڏئي ٿي پاڻي به، سجدو ڪري پيالي کي.
اکين جو پاڻي ۽ لڙِڪن جو ٻج ۽ منهن جي زمين،
ڏنائون تون کي ته ڪر پوک تون قيامت لاءِ.
خدا جو شڪر تون هر روز ڪر ”قليچ“ هزار،
دوا وٺين نه تون اڪثر، نڪي رهين بيمار.
مريد، پير مغان جا وڃي ٿياسين هاڻ،
جو اڄ زماني ۾ رهبر گهڻائي ٿيا رهزن.
پچار تنهني کان خالي نه ڪاٺ ٿيو نه ٺڪر،
ٿي انهي جا ٻه شاهد، دلو ۽ يڪتارو.
ظلم جو بدلو ملي ٿو ترت هٿ، غافل نه رهه،
ساڙي پروانا، ٿئي ٿي پاڻي، پگهري، پاڻ شمع.
هٿ وٺي چاڙهي ٿو ٻوڙو، هٿ وٺي ٻوڙي دريا،.
وٺ تڏهن درويش جي دامن ۽ شاهن کان تون ڀڄ.
قد ڏنگو ٿيو پوءِ وهڻ غافل نه عاقل کي جڳاءِ،
ڀت ڏنگي هيٺان سمهڻ ٿي جان جوکي ۾ وجهڻ.
.
صورت ۽ سيرت جو ٿئي ٿو فرق، نه ته هڪجهڙا ٿيا،
خنجر ۽ خنجر[14]، مگر خنجر وڍي، خنجر وجهي.
قافلو پهتو وڃي منجهه شام تنهنجي عمر جو،
اي ”قليچ“ احمق، اڃا گهندو وتين منجهه نيمروز،
آءُ رکان ڪنهن سان نٿو ڪا دشمني، ڄاڻي خدا،
منهنجو جو دشمن ٿو ٿئي، اهو دشمن خدا جو ٿو ٿئي.
دل ۽ دين، ايمان، عقل ۽ هوش دلبر کي ڏنم،
ڏس ستر ورهين جو پورهيو ڪيئن نه چوڏهن گم ڪيو.
آهي آسان اوليائي، عاشقي مشڪل تمام،
سهسين صاحبدل ٿيا، بيدل ٿيو ڪو هيڪڙو.
ناز جنهن سان ٿا ڪريون هٿ، سو گهري هٿ ٿو نياز،
انجمن ۾ دوست ٻيو آهي، ۽ خلوت ۾ ٻيو.
پاڪ حسن ۽ عشق ٿيو جي، ڇو ڪجي شرم ۽ حيا،
شمع ڏس مجلس ۾ پرواني کي ٿي ڀاڪر وجهي.
آهيان ماڪوڙي، مگر همت سليماني رکان،
خاڪ کي شڪر، قناعت جي ڪريان اڪسير سان.
چار مڻ پاڻي جا گهرجن ٿا بدن جي غسل لاءِ،
پر ڦڙو هڪڙو ٿو دل جي غسل لاءِ ڪافي ٿئي.
لت فقيرن جي جهلي، دولت ڀڳي شاهن طرف،
اونڌونت ڪچڪول درويشن جو شاهي تاج [15] ٿئي.
.
اڄ زماني ۾ ڇر، هاٿي تي غالب اهڙو آهي،
جو ڪرڻ چاهي حڪومت ٿو هو هندستان جي.
جڏهن هزار ۽ لک اچن ڪنهن وث، سخي ٿي پئي بخيل،
الف [16] ڏس لحظي ۾ منفق [17] کي منافق[18] ٿو ڪرين.
توکي ٻڌايان زاهد ۽ عابد جو فرق يار،
زاهد کي عشق [19] جو ڪم، عابد کي ڪم [20] جو عشق.
چوڻي ٿي اڳ خدا هو ۽ ٻيو ڪي به ڪين هو،
جڏهن ڪي به ڪين هو ڪٿي، تڏهن هو ڪٿي خدا؟
ڏسو ڏيوالو ڪڍيو آسمان اصل کان آهه،
جو ڏينهن جو ٻه پيو ٻارڻو انهي کي ڏيو!
سٽيو اٿم ته سفر تي ڪڏهن نه ويندس آءُ،
وطن ۽ جيسين لڀي سگهندي مون کي ڀت جي ڇانو.
”قليچ“ ٿيو آهي شيرين سخن ٻچاپي ۾،
اٿس جو چوسيا جواني ۾ چپ جا ڀري.
”قليچ“ گرچ قريبن کان ٿيو هنر ۾ وڌ،
جي بخت زور نه ٿيو، ڪهٽي ڪم جو فضل ڪمال!
سينگاري پاڻ کي، سهڻو ٿي پوءِ وڃي آءُ سمهان،
ته سهڻي ۾ اچي سهڻو، متان نه ان کي وڻان.
اکين سان خلق نهاري ٿي، پر ڏسي ٿي ڪين،
ڏسن ٿا جي، سي نهارڻ سان ٻيو ڏسن ڪي ڪين.
ماٺ جهڙي مٺائي ٻي ڪانهي،
جو پوي ان ۾ چهٽي چپ سان چپ.
منهنجي هستي کي نيستي نه پڄي،
مون مئو تڏهن، آءُ جڏهن ڄائس.
هر ڪنهين جو لکيو، لکي ٿو جناب،
لکندڙ آهي چڱو، لکي نه خراب.
پاڻ کي جو گهٽائي پاڻ وڌي،
چڙهي اڀ تي مسيح وانگي وڃين.
جي سدا دل ۾ شادماني آهي،
رت جاڳڻ به عمر ثاني آهي.
جيڪي آهن خدا جا مرد سچا،
مفلسي ۾ به ڪن اهي ٿا سخا.
عشق جو داغ ناهي جنهن دل ۾،
شمعدان آهي، جنهن ۾ شمع نه آهي.
شعر گوئي جو ڪم گهڻو ٿيو ڪٺن،
رت پيڻ آهي، پنهنجو ٿي دشمن،
ڪوڙ آهي گناهه، منجهه گفتار،
پر نه آهي گناهه، منجهه اشعار.
مون کان نٿ ڊڄڻ ٿا سڀ ماڻهو،
آءُ ڊڄان ٿو سدا حياتي کان.
منهنجي هاڻوڪي حالت، وڏي عمر جا نفعا ۽ نقصان
خبر اٿئي ته وڏي عمر ڇو ٿري منهنجي اي يار،
رهان سگهو، ڪريان دنيا جا پورا سڀ ڪم ڪار،
رکان ٿو ڏند اڃا ۽ اکيون اٿم سالم،
رکان ٿو ڪارا اڃا، گرچ سڀ اڇا ٿيا وار،
هلان، چلان، ڊڪان ڊوڙان، چڙهان لهان، آسان،
ڏسان، ٻڌان ۽ پٻاڙيان، ڄڻان اڃا پيو ٻار،
کڻا نه لٺ ٿو، اڃا، ثيڪ ڏيان نه ڪنهن شي تي،
ڪريان ٿو شڪر خدا جا، انهي جي لاءِ هزار،
سبب انهن جا ٻڌايان ٿو مختصر آءُ،
۽ ٿورو کان ۽ رهان نشي ۽ تمام کان ڌار،
۽ پوري وقت تي کان آءٌ ۽ کان به سادو کاڄ،
سمهان اٿان آءُ سوير ٿو، جيئن ٿا ڪن هوشيار،
پڄي ٿي جيڪا ڪريان بندگي، رهان مشغولي،
ڏکويان ڪنهن کي نه نٿ لهان ڏکين جي سار،
ٽيون سبب ته رهي خوش دعائون ڪن ماڻهو،
ته عمر خضري ملئي شل، جيئن هٿي ٻيهار،
بيان خلق مثل ٿيو، نقاره رحمان،
انهي کان عمر وڌي منهنجي، رب ڏي آڌار،
چوٿون آءُ رهان جهنگ ۾ کليل هوا ۾ نت،
۽ نوڪري ڪيو چالاڪ محني هڪوار،
پنجون زالون مليم جوان، جن جوان رکيو،
ويون ٻه جلد وري، ڏيئي مون کي پنهنجي ڄمار،
هزار شڪر وڏي عمر اٿم، رهان ٿو خوش،
مگر عيال جون ڳڻتيون ۽ فڪر ٿيا دشوار،
عزيز دوست جي هئا همخيال، سي به ويا،
نه صحبتي رهيو ڪو، ماريون نت انهي ويچار،
وڌي ويو خرچ، اپت ٿوري، رسم راهه قديم،
مهانگ ملڪ ۾ منهن چو طرف ڏيکاريو ڏڪار،
ڀريو مون يمي جون قسطون رقم کان پڻ واڌو،
پيون ڀرڻ اڃا، جيسين جيان آءُ منجهه سنسار،
امانتون جي رکيم فائدي جي لالچ تي،
کٽيون سي ڪوٺيون، کڻي ڪيئن سگهان اهي سڀ بار،
اهي ڄمار ڊگهي جاٿيا نفعا نقصان،
جيئڻ ۽ راضي رهڻ، ٻي ٿيا وڏا لاچار،
اٿئي ٻه چارا فقط هٿ ”قليچ“ صبر ۽ شڪر
سي وٺ ۽ خوش رهي پيو ڪر سدائين رب جي پچار.
- ↑ ”چشم بلبل“ جو مطلب ڀرت جو قسم آهي
- ↑ خوبان = يورپين ڇوڪريون
- ↑ ”سُتا سونهن، ننڊ عبادت جن جي.“ – شاهه لطيف.
- ↑ آءٌ خدا وٽ آهيان. – حديث
- ↑ ڀ مرندا.
- ↑ موٽي خدا ڏي وڃبو.
- ↑ ڀ مرندا.
- ↑ موٽي خدا ڏي وڃبو.
- ↑ لٺ.
- ↑ عينڪ.
- ↑ ٽي ڦڙا يعني ٽي نقطا ”ش“ جا.
- ↑ قاف = جبل (اشارو ڪثرت ڏانهن.)
- ↑ (قاف = اک. (اشارو وحدت ڏانهن.
- ↑ نڙي.
- ↑ شڪل ۾.
- ↑ اکر به، ۽ هزار به.
- ↑ سخي، يا خيرات ۽ خرچ ڪندڙ.
- ↑ دين ۽ بخيل،
- ↑ باطني،
- ↑ ظاهري.