Story of Tāwhaki

by Henare Potae (1825-1895)

He mea whakahapu e Whaitiri ki roto ki a Arahuta, ki te wahine a tana tama, a Hema.

Ka whanau a Tawhaki raua ko tona teina ko Karihi ka rongo ia kei te rangi tona tipuna; ka haere ia, raua ko tona teina ki te rapu ara mo raua e tae ai ki reira, kaore i kite.

Ka moe ia i te wahine, i a Hine-muru-toka, ka whanau tona tamaiti ki waho, a Kama, nana te koura e kainga nei.

Ka mahue tena wahine, ka haere ano ia ki te rapu i te ara, rokohanga atu e raua e huihui ana te runanga ki te hakari o te whare o Hine-te-kawa, ko te ingoa o taua whare ko te Papakura a Tangaroa, kua korerotia i mua atu.

Tera e o ki roto i taua whare tekau ma rua nga rangatira, tetahi tohu tekau ma rua nga whariki, kapi ana i te rangatira kotahi tekau o nga whariki, kore ake o nga whariki i nohoia e te tangata e rua, kaore hoki i mohiotia raua.

No te ekenga o te tohunga ki runga ki te whare ka timata i tona karakia, ka mea:—“Kawa e Karihi, kawa e Tawhaki.” Katahi ano raua ka mohiotia he rangatira mo raua aua whariki i kore tangata ra a runga.

Riri ana a Tawhaki mo te whakaaturanga i a raua, patua iho e raua taua tohunga me taua iwi katoa. Whaka-orangia ana e ia a Hine-te-kawa, moea ana e ia hei wahine mona, whanau ake tana tamaiti ki waho ko Hine-hangaroa.

Katahi tera ka karakia i taua whare, ko tana karakia tenei:—

Haua atu taku toki nei ki te upoko no te rakau
Ko ia tuaina ka hinga kei raro ma tetahi mokopuna
Titiri au ki uta, titiri au ki waho, titiri au me he wai
Ka rongo runga, ka rongo waho,
     ka rongo i a tahito nuku
Ka rongo i a tahito rangi, ka rongo i a Tuterangi-aitu
Tena to titau, e Rongo-ma-Tane, Tane ka rutu,
        Tane i te ata
He toki tauminamina, he ko ia e te toki
He toki tarai tahu nui, tahu iti, he ko ia e te toki
He toki tarai pou, he ko ia e te toki
Tena toki, toki ka amo, ko toki a Moetu
Ko toki a Moe-te-whita, ko toki a Rua-te-pupuke
Ko toki a Rua-te-mahara, ko toki a Karihi,
Ko toki aku a Tawhaki.

Ka mutu tena, ka timata ano tetahi:

Kawa te Papakura a Tangaroa
Tangaroa a te tai, Tangaroa a te meha
Te ihi moana, te rapu moana i a Tutapa mai kawa
Kapakapa te manu ki raro o Waitohua,
 ki Matangi o rua koīrea
Kawa te whakamarumaru o atea, ko atea he hengihengi
He kuku matawhai a Rongo he irirangi inumia
Ki te whakatutu mai te ata
Te ingoa o taku whare ko Muringa te kakara
Whakahau ki matangi i a Rakamaomao
Te whakahaua te kawa, te panakia te kawa
Kawa Tangaroa i.

Ka mutu ona karakia mo te whare o tona wahine.

Ka haere ano raua ko tona teina ki te rapu i to raua tupuna, ka tae ki te wai, ka inu ia i te wai mau tonu tona whero ki runga ki te kiokio, e mau nei ano.

Katahi raua ka haere ka tae ki te ara ki te rangi e tu mai ana, ko te ingoa o taua ara ko te Aratiatia.

Ka mea atu ia ki tona teina:— “Ko au hei mua.” Ka mea tona teina:—“Kaore, ko au tonu hei mua.” Katahi raua ka piki, kei waenganui o te arawhata ka taka tona teina, ka hoki ano tera ki te tiki; ka mea atu ano ia ki tona teina:—“Ko au hei mua, kei mate koe.” Ka mea mai tona teina: “Kaore, ko au ano.”

Ka piki ano raua, kaore ano i tata noa ka taka ano, tau rawa atu ki raro, ka mate. Ka hoki ia ka tangi ki tona teina, ka tikarohia e ia nga whatu o tona teina ka whao-whina ki roto i tona peke.

Katahi ia ka piki, ka eke ki te kainga i tona tipuna ka whakahua i tona karakia, koia tenei:—

“Tu ana te kohukohu, tu ana te rewarewa
Ko kape whaki nuku te ara ki te rangi nei
Rokohina atu Whaitiri e popoko ana mai
Motokia pukutia, purangi e aho to mata Karihi.”

Ka titiro, ka ora, a ora tonu ake taua kuia, a Whaitiri.

Ka mutu tena. I tona taenga e kino ana taua kainga i te paru, me taua kuia ano, me tona whare.

Nana i whakaora ki nga whatu o tona teina, nana i whakapai te kainga me te whare, nui atu te pai.

Ko taua kuia kua kapotia, he mea whakaora nana ki nga whatu o tona teina; ko tona kupu tenei
—“Purangi e aho to mata e Karihi.”
Ka mea te kuia ra ki a ia:—“To mata, e Tawhaki.”

I te wa i whakaorangia ai e ia tenei kuia rokohanga atu e ia e tatau ana i nga taro mo ana mokopuna i te rangi tuarua, no reira te whakatauaki nei mo te taro—“Te kai tatau a Whaitiri.”

Ka tatau ia i nga taro ka tango a Tawhaki i tetahi, ka tatau ano ka tango ano, pera tonu tana mahi.

Katahi te kuia ra ka ki:—“Ea pea koe ko tangata i kiia iho nei e au mana te rangi i runga nei e tiki mai e mataki.”

Na reira hoki a Tawhaki i eke ai ki te rangi, no te mea he mea ki iho i mua i a ia i roto i te puku o tona koka.

Ka noho nei raua ko tona tipuna i reira ka rongo ia ki tona tipuna he mokopuna wahine ana kei te rangi, mea ake tae mai. Ka mea atu ia ki tona tipuna:—“E kore ranei tetahi e mau hei wahine maku?” Ka mea mai tona tipuna:—“E mau ano.”

Kihai i roa ka rongo raua i te ope wahine ra e haere ana mai.

Ka tae mai ki te wai ki te kaukau ka tiro atu a tuatangata i te tipu o nga wahine ra, ehara i te hanga, ka hiahia atu ia ki a Maikuku-makaka.

Ka mea tona tipuna:—“Hei raro koe o te mataaho, e ngaro ratou ki roto kia tere te hopu i tau e pai ai, koi ngohengohe ana nga matimati.”

Heoi, kua noho te maia nei, kua huna i a ia; tomo kau ano nga wahine ki roto, tona pekenga atu ka mau ki a Maikuku-makaka, moea iho e ia. Ka mea atu te kuia ra ki a Tawhaki:—“Kia tupato, kaua e kawea to tuahine ki waho moe ai, erangi kia whanau tamaiti katahi ano ka kawe ki waho.” Kihai hoki ia i tupato, kawea ana e ia ki waho, he moe anake a Tawhaki, tangohia atu ana te wahine ki te rangi, oho rawa ake kua rewa ake kei runga e tangi iho ana te wahine ki a ia.

Katahi ia ka tangi, ka rapu ara mona ki reira; ka eke ia ki te taratahi, he mea whatu e te tangata, kaore ia i eke.

Ka eke ano ia ki te kāhu ka piki ki te rangi, whano tata ia te eke atu ki runga ka topea mai e Tamaiwaho ki tona toki, ko te ingoa o te toki ko te Rakuraku-a-te-rangi.

Ka mate a Tawhaki i konei, mate rawa ake ia kua hapu tona wahine, a Maikuku-makaka, whanau tonu tana tama ki waho ko Wahieroa, nana a Rata—

Tawhaki
- Wahieroa
- Rata
- Pou-matangatanga
- Paimahutanga
- Tahatiti
- Rakaiora
- Tama-te-ra
- Puhi
- Rere
- Tata
- Tato
- Maika
- Ira-manawa-piko
- Tamatea-nui
- Tamatea-roa
- Tamatea-mai-Tawhiti
- Muriwhenua
- Tamatea
- Ranginui
- Tamateuru
- Tamatiti
- Nukupango
- Te Hemanga
- Taiwhanake
- Hinetama
- Tauheki
- Te Harawaka
- Te Whakapakinga
- Te Riu-kahika
- Toihau
- Te Kekewa-a-rangi
- Hinerori
- Te Rangi-i-paia
- Makere Te Materonea
- Henare Potae
- Wiremu Potae
- U. W. Potae