Prefaziun drizzada a las maiestads spagnolas
[edit]Als prinzis ils pli cristians, suprems, illusters e pussants, il retg e la regina dals pajais spagnols e da las inslas da la mar, noss signurs.
L’onn preschent 1492, suenter che Vossas Excellenzas han gì terminà la guerra cunter ils Maurs che regivan anc en l’Europa, e quai en l’immensa citad Granada, en la citad pia, nua che jau mez hai vis ils dus da schaner dal medem onn cun agens egls co ch’èn, grazia als success da las armas, vegnidas tratgas si las standartas da Vossas Excellenzas vi da las turs da l’Alhambra che furma la fortezza da la citad numnada, e co ch’il retg mauric ha bandunà ses palaz per bitschar ils mauns da Vossas Excellenzas e dal prinzi, mes signur; a basa dals rapports che jau sun stà bun da dar a Vossas Excellenzas davart ils pajais da l’India e davart in prinzi, numnà il Grond Khan, quai che munta en nossa lingua tant sco ‹retg dals retgs›, ed en vista a la novitad che quel sez e ses antecessurs avevan tramess bleras giadas mess a Roma a dumandar docters erudits da nossa sontga cretta d’als instruir en quella, ch’il papa n’haja però mai tadlà els, uschia ch’èn idas a perder uschè bleras olmas ch’èn sa surdadas a l’idolatria e ch’èn entradas en sectas infamas – quel medem mais pia han Vossas Excellenzas, en Vossa funcziun sco cristians catolics, sco amis e propugnaturs da la sontga cristiana cretta ed inimis da la secta da Mohammed e da mintg’autra idolatria e gruppaziun sectara, tratg en consideraziun seriusamain da trametter mai, Cristóbal Colón [Cristof Columbus], en las surmenziunadas regiuns da l’India, per visitar lezs prinzis, pievels e lieus ed examinar las pussaivladads d’als converter a nossa sontga cretta. Uschia hai jau retschet l’incumbensa da ma metter en viadi per l’Orient Extrem, betg per via terrestra sco ch’igl era stà usità fin qua, mabain en direcziun occidentala, pia sin ina via che – tenor noss savair – nagin n’aveva anc utilisà fin oz.
Suenter avair bandischà tut ils Gidieus da Voss reginavels e signuradis, m’han Vossas Excellenzas cumandà il medem mais da schaner d’ir a mar cun in’armada suffizientamain ferma vers las rivas da l’India. Cun questa chaschun m’han Vossas Excellenzas demussà grondas favurs cun ma conceder il titel da noblezza ed il dretg da ma numnar en avegnir ‹don›, cun ma designar en pli sco grond admiral da la mar oceanica, viceretg e guvernatur permanent da tut las inslas e da la terra franca che jau dueva scuvrir e conquistar e ch’ins dueva scuvrir e conquistar en avegnir en l’ocean, che mes primnaschì, munì cun ils medems dretgs, ma duaja succeder e che quai duaja restar uschia da generaziun tar generaziun.
Jau sun oramai partì il 12avel di dal mais da matg dal medem onn 1492, ch’era ina sonda, da Granada e sun ma rendì en il lieu Palos che furma in port da mar, nua che jau hai equipà trais navs ch’eran fitg adattadas per quest’interpresa. Ils 3 d’avust da lez onn, in venderdi, hai jau bandunà quest port, provedì bain cun vivondas ed equipas, ina mes’ura avant la levada dal sulegl, e sun navigà vers las Inslas Canarias ch’appartegnan al possess da Vossas Excellenzas ed èn situadas en l’ocean numnà. Da qua davent vuleva jau ma metter en viadi ed avanzar uschè lunsch fin che jau arrivia en l’India, per surdar als prinzis da là il messadi affidà da Vossas Excellenzas e manar a fin en questa moda mia missiun.
Perquai hai jau prendì avant da nudar di per di minuziusamain tut quai che jau vegnia a far u a vesair sin quest viadi e mintga incident, sco che nus vegnin a vesair pli tard. E durant che jau, mes nobels signurs, scriv si durant la notg quai ch’è capità durant il di e scriv si durant il di quai ch’è capità durant la notg, hai jau plinavant prendì avant da dissegnar ina nova charta nautica, sin la quala jau vegn ad inditgar la posiziun geografica da l’entir ocean e dals pajais da quest ocean. Ultra da quai vegn jau a cumpilar in cudesch, en il qual jau vi illustrar tut tenor ladezza equinoctala e lunghezza occidentala.
Per pudair far tut quai vegni ad esser absolutamain necessari che jau emblidia la sien e drizzia tut mi’attenziun sin la navigaziun; pertge che be uschia ma vegni ad esser pussaivel d’accumplir mias obligaziuns. Quai vegn a chaschunar immensas fadias.
Da Palos a l’insla Gomera
[edit]Nus avain bandunà venderdi, ils 3 d’avust 1492 a las otg il banc da sablun da Saltés ed essan, cun drizzar repetidamain las navs, navigads fin la rendida dal sulegl 60 miglias marinas vers sid, quai che correspunda a 15 miglias geograficas, e sinaquai anc ina giada en direcziun sid tar vest, pia vers las Inslas Canarias.
Nus essan navigads en direcziun sidvest tar sid.
Viagiond l’entir di e l’entira notg avain nus percurrì dapli che 160 miglias marinas.
Il timun da la caravella Pinta, che steva sut il commando da Martín Alonso Pinzón, è rut u siglì or, quai che – tenor il suspect general – in tschert Gómez Rascón duai avair fatg, incità da Cristóbal Quintero, il possessur da la nav, il qual sa participava be navidas a quest viadi. Avant la partenza hai jau remartgà co ch’els han urdì tscherts engions e cumplots. Quest incident ha bain chaschunà tar mai ina grond’agitaziun en vista al fatg ch’igl era nunpussaivel da vegnir en agid a la caravella numnada senza metter mamez en privel; percunter m’ha levgià in pau il patratg da savair che Martín Alonso Pinzón possedia curaschi e preschientscha da spiert. Malgrà tut quai avain nus fatg en 24 uras 116 miglias marinas.
Ina segunda giada hai dà ina havaria vi dal timun a bord da la Pinta; quella e vegnida messa en urden e sinaquai essan nus navigads vers l’insla Lanzarote che tutga tar las Inslas Canarias. Entaifer 24 uras avain nus percurrì 100 miglias marinas.
Tranter mai ed ils manaders da las trais caravellas hai dà ina cuntraversa areguard la posiziun, sin la quala els duevan sa chattar – jau sun stà cun mi’opiniun il pli datiers da la vardad. Jau vuleva sbartgar davant Gran Canaria, laschar enavos là la caravella Pinta, pervi da ses timun manglus e perquai ch’ella laschava en aua, e la remplazzar tras in’autra nav per cas ch’i fiss stà da chattar ina tala. Ma quest di n’ans èsi betg reussì da sbartgar.
Fin la dumengia notg dals 12 na m’èsi betg reussì da sbartgar davant La Gomera, e damai che la Pinta cun Martín Alonso n’era betg pli adattada a la navigaziun, èn ins sa tegnì sin mes cumond per lung la costa da Gran Canaria. Pli tard essan nus sbartgads davant quest’insla (u Teneriffa); cun impunder bleras stentas e premura èsi reussì a mai, Martín Alonso ed ils auters, da procurar che la Pinta na laschia betg pli entrar aua. La finala avain nus sbartgà davant La Gomera. Qua avain nus vis a s’auzar sur l’immensa chadaina da muntogna da l’insla Teneriffa autas flommas. La vela latina da la Niña avain nus remplazzà tras ina vela radunda. Sinaquai sun jau returnà la dumengia, ils 2 da settember, cun la Pinta reparada a La Gomera.
(Sinaquai rapporta l’admiral che blers undraivels Spagnols ch’abitavan sin l’insla El Hierro e che sa trategnevan uss sin La Gomera cun doña Inés Peraza, la mamma da Guillén Peraza che dueva daventar pli tard l’emprim cont da La Gomera, hajan sincerà da vesair onn per onn en il vest da las Inslas Canarias in tschert pajais; er auters abitants da La Gomera han confermà d’avair vis quel.)
Jau ma regord bain che, cur che jau sun ma trategnì l’onn 1484 en il Portugal, in um da l’insla Madeira è cumparì tar il retg da lez pajais per al supplitgar d’al procurar ina caravella cun la quala el possia navigar tar in pajais ch’el haja vis onn per onn a giaschair en il medem lieu. Ultra da quai ma regord jau fitg bain che la medema apparientscha saja er vegnida observada sin las Azoras. Tut quests rapports correspundevan perfetgamain in cun l’auter areguard las relaziuns da grondezza, ils detagls e la posiziun dal pajais respectiv en l’ocean.
Suenter avair prendì a bord aua, laina, charn e tut las ulteriuras provisiuns, per las qualas avevan procurà ils umens che jau aveva laschà enavos a La Gomera cur che jau era ma rendì sin l’insla da Canaria a reparar la caravella Pinta, sun jau finalmain, gievgia, ils 6 da settember, ì a mar cun mias trais caravellas nà da l’insla Gomera surmenziunada.
Sur l’Atlantic
[edit]La damaun da quest di hai jau bandunà il port da La Gomera ed hai tratg si las velas per cumenzar il viadi sur mar. Ina caravella che nus avain entupà, che vegniva nà da l’insla El Hierro, ans ha infurmà ch’i sa chattian en lezzas auas trais caravellas portugaisas cun l’intenziun da ma tschiffar. Quai stettia en connex cun la malcuntentientscha dal retg dal Portugal che saja grit perquai che jau saja ma rendì en la Castiglia ad offrir al retg da lez pajais mes servetschs.
L’entir di e l’entira notg n’ha suflà nagin vent. La damaun ma chattava jau tranter La Gomera e Teneriffa.
L’entir venderdi e la sonda fin vers las trais da la notg ha regì calma cumpletta, uschia che nus n’essan betg avanzads.
La sonda vers las trais da la notg è s’auzà in vent dal nordost; sinaquai hai jau tschernì il curs vers vest. Nus essan navigads cunter mar auta, la quala ans ha retegnì, uschia che nus essan avanzads lez di e la proxima notg be 36 miglias marinas.
Nus essan navigads radund 60 miglias marinas. Jau sun ma decidì da nudar pli pauc che quai che nus avevan effectivamain fatg, sinaquai che mia glieud na perdia betg il curaschi, per cas ch’il viadi avess da durar memia ditg. En il decurs da la notg avain nus traversà 120 miglias marinas, tar ina sveltezza per ura da 10 miglias. Ils timuniers han tegnì mal il curs ed en guntgids per in u in mez stritg vers nordvest, quai che jau als hai rinfatschà repetidamain.
Nus avain percurrì 240 miglias marinas, navigond da di e da notg, cun ina sveltezza per ura da 10 miglias; ma jau hai nudà be 192, sinaquai che la squadra na daventia betg malvulenta pervi da la gronda lunghezza dal viadi.
Sur in tschancun da 80 e dapli miglias avain nus cuntinuà noss viadi sin il curs elegì, pia vers vest. Nus avain vis in grond toc d’in arber che stueva avair tutgà ad ina nav da 130 tonnas, il qual nus n’avain però betg pudì salvar, malgrà tuttas stentas. La notg avain nus fatg ulteriuras var 80 miglias, ma per il motiv menziunà survart hai jau nudà be 64.
Entaifer 24 uras avain nus fatg 132 miglias marinas, jau hai però per il medem motiv puspè registrà bundant pli pauc.
En il decurs da quest di e da la notg avain nus percurrì 132 miglias marinas sin noss viadi vers vest; jau hai nudà 12 u 16 miglias pli pauc. Nus avain gì da batter cunter current cuntrari. A l’entschatta da questa notg deviavan las guglias dals cumpass vers nordvest, la damaun mussavan ellas pli ferm vers nordost.
Nus avain cuntinuà noss viadi en direcziun vest ed avain dumagnà en 24 uras 80 miglias; jau hai puspè quintà intginas miglias damain. La glieud da la Niña ha annunzià d’avair vis in irun ed in auter utschè; igl èn quai utschels che na s’allontaneschan mai dapli che 100 miglias marinas davent da la terra.
Quest di e l’autra notg ha mia nav fatg dapli che 108 miglias, adina vers vest. Enten far notg avain nus vis co ch’ina strivla da fieu ch’era magnifica da guardar ha percurrì en ina distanza da 16 fin 20 miglias marinas il tschiel ed è sa sbassada.
Adina en viadi vers vest, essan nus avanzads 156 ulteriuras miglias marinas, da las qualas jau hai però be nudà 144. Il tschiel è sa cuvert ed igl ha pluvì in pau.
Davent da quest di vegnin nus adina a scuntrar in clima miaivel. Cun vair daletg hai jau giudì la bellezza da mintga damaun, a las qualas na mancava quasi nagut per lur magia perfetga ch’il chant da las luschainas.
Igl era sco bell’aura d’avrigl en l’Andalusia. E qua èsi er stà che nus avain vis l’emprima giada grondas quantitads dad erva verda, frestga che pareva d’esser sa distatgada pir dacurt da la terra, uschia che tuts eran da l’avis che nus stoppian ans chattar en vischinanza d’in’insla, betg però da la terra franca; pertge che jau sun da l’avis che la terra franca sa chattia anc pli lunsch davant nus.
Uschia avain nus cuntinuà noss viadi vers vest ed essan avanzads dapli che 200 miglias marinas cun navigar da di e da notg. Puspè hai jau nudà be 188. Il current ha favurisà noss avanzament. Nus avain vis repetidamain bler’erva; adina sa tractavi dad erva che creschiva sin grippa e che vegniva nà dal vest, uschia che nus essan stads da l’avis d’ans chattar en vischinanza da la terra.
Ils chapitanis han mesirà la posiziun e constatà ch’ils cumpass sviavan puspè in bun tant; ils mariners èn sa mussads timids ed inquietads, senza però dir daco. Jau hai remartgà quai ed hai ordinà als chapitanis d’eruir danovamain cun l’alva dal di la posiziun e da controllar las guglias cun il punct dal nord. A quest’occasiun han els constatà che las guglias eran tuttina drizzadas correct. I na derivava betg da quai che las guglias sa muvevan, mabain la staila polara.
Lez glindesdi essan nus fruntads cun l’alva sin quantitads dad erva adina pli grondas che parevan da vegnir d’in flum ed avain alura chattà in giomber vivent, il qual jau hai intercurì e considerà sco ina cler’ensaina che terra sa chattia en vischinanza, damai ch’ins na frunta per ordinari mai sin giombers sur ina distanza da 120 miglias davent da la terra. Nus avain er constatà che l’aua da mar era main salada che dal temp da nossa partenza da las Inslas Canarias, e che l’aria vegniva adina pli miaivla. Uschia eran nus tuts da bun umor e las navs sa concurrenzavan, tgenina che vegnia bain a vesair sco emprima terra. Nus avain vis blers tons e la squadra da la Niña ha er butinà in tal.
Quai èn tut segns ch’i stoppia sa chattar en il vest terra. Nua che jau sper plain fidanza ch’il Dieu Tutpussant, en ils mauns dal qual sa chatta mintga victoria, ans laschia fruntar bainspert sin terra. La damaun hai jau vis in utschè alv che sa numna rabo de junco [ina spezia da marena] che na dorma mai a la mar.
Quest di e la proxima notg avain nus fatg dapli che 220 miglias marinas, ma jau hai be nudà 192. Tut il temp è la mar restada dal tuttafatg quieta e ruassaivla, sco il flum da Sevilla.
Quest di è ì ordavant Martín Alonso cun la Pinta ch’era en svelta cursa, betg senza m’avair fatg a savair ordavant nà da sia caravella ch’el haja vis a sgular vers vest ina gronda rotscha d’utschels e ch’el speria pia da scuvrir en il decurs da la notg terra, uschia ch’el è navigà a velas plainas. Vers nord s’extendeva ina stresa da tschajerina, quai ch’è in indizi ch’i sa chattia terra en vischinanza.
Damai ch’igl è stà per gronda part quiet, avain nus fatg cun navigar da di e da notg be 100 miglias, da las qualas jau hai nudà 88. Vers las diesch da la damaun è in pelican sa platgà a bord da la Santa María; la notg è anc cumparì in segund. Quests utschels han la disa da s’allontanar mai dapli che 80 miglias marinas da la terra. Igl ha dà intgins uradis senza nagin vent, quai ch’inditgescha la vischinanza da terra.
Jau na ma vuleva però betg tegnair si cun ir pli ditg en ziczac per vegnir a savair sch’igl haja là propi terra, cumbain che jau era persvas ch’i stoppian sa chattar tant da la vart meridiunala sco er da la vart settentriunala pliras inslas, quai che correspundeva gea er a la realitad. Pertge che jau aveva be l’intenziun d’avanzar fin en l’India. L’aura ans è favuraivla; perquai èsi plitost inditgà, sche Dieu vi, da contemplar tut quai sin il viadi da return.
Ils chapitanis èn sa mess ad eruir la posiziun; tenor la calculaziun da quel da la Niña ans chattavan nus en ina distanza da 1760 miglias marinas da las Inslas Canarias, entant che quella è vegnida stimada dal chapitani da la Pinta sin be 1680 miglias e da mes chapitani sin radund 1600.
Nus essan navigads cun curs vest tar nord. Pervi dal vent frestg inconstant avain nus savens stuì midar direcziun, uschia che nus essan be avanzads 28 ni 32 miglias marinas. Dus pelicans han cuntanschì la nav principala, pli tard è anc vegnì vitiers in terz, quai ch’ha laschà concluder ch’i sa chattia terra en vischinanza. Nus avain vis blera erva verda, cumbain che nus n’avevan vis il di avant nagina. Mia glieud ha tschiffà cun ils mauns in utschè che sumegliava ina muetta ed aveva er pes sc’ina tala; i sa tractava qua d’in utschè che cumpara sin flums, betg però d’in utschè da mar.
Cun l’alva dal di èn sa platgads sin la nav anc ulteriurs dus u trais pitschens utschels da la terra, ils quals tschivlottavan allegher ed èn puspè svanids suenter la levada dal sulegl. Pli tard è sgulà natiers nà dal vest-nordvest in pelican ed ha cuntinuà ses sgol vers sidost. Da quai han ins pudì concluder ch’el stoppia esser sgulà davent d’in pajais situà en direcziun vest-nordvest, damai che quests utschels dorman sin terra, sgolan però viador la damaun sin la mar en tschertga da vivonda, ma senza mai s’allontanar dapli che 80 miglias marinas da la riva.
L’entir di èsi stà quiet, pir pli tard è s’auzà in pau vent. Nus avain fatg en nossa direcziun dal curs e per part ordaifer quel var 52 miglias marinas. La damaun marvegl avain nus vis uschè gronds quantums da pastg che, vegnind nà dal vest, cuvrivan la mar uschè spess ch’i fascheva l’impressiun sco sche la mar fiss ins suletta massa verda stada airi.
In pelican è vegnì observà. La mar era glischa sco in spievel, sco in flum quiet, e l’aria loma e miaivla. Nus avain scuvert ina balena, quai ch’è puspè stà in indizi per la vischinanza da la terra, pertge che quests animals sa trategnan adina en vischinanza da la terra.
Nus avain tegnì curs vers vest-nordvest, deviond baud dapli sin questa, baud dapli sin l’autra vart. En tut avain nus percurrì var 120 miglias, bunamain senza fruntar sin lezz’erva. Nus avain vis intginas tempestellas ed autras spezias d’utschels.
Da quest vent cuntrari hai jau gì nair da basegn, stueva jau gea incitar tut il temp mia squadra da cuntinuar il viadi, damai ch’els eran da l’avis ch’i na giajan en questas auas nagins vents che sajan adattads da manar enavos nossas navs en Spagna.
Intginas uras n’è stà da vesair quel di nagin’erva, alura è quella però puspè cumparida en gronda spessezza.
Nus avain tegnì vinavant curs vers nordvest, navigond magari pli vers nord ed alura puspè sin il dretg curs, pia vers vest, ed avain percurrì 88 miglias marinas. Nus avain vis ina turturella, in pelican, in auter utschè da flum e plirs utschels alvs; l’erva è puspè daventada fitg spessa, en quella avain nus chattà numerus giombers.
Damai che la mar era dal tuttafatg quieta, ha mia glieud cumenzà a murmurar; els han exprimì l’opiniun che nus na vegnian ad avair nagins vents favuraivels per il viadi da return en Spagna, damai che nus n’avevan mai vis en questa part da l’ocean ina mar auta.
Pli tard però è la mar daventada malruassaivla, e quai senza ch’i fiss s’auzà in vent.
Uschia m’è questa mar auta stada fitg d’engrà. In tal miracul aveva be anc gì lieu dal temp dals Gidieus, numnadamain cur ch’ils Egipzians èn sa mess a persequitar Moses che liberava Israel da la sclavaria.
Il viadi ha cuntinuà en direcziun occidentala; en 24 uras avain nus percurrì 58 miglias marinas, da las qualas jau hai quintà be 48. In pelican è vegnì en vischinanza da la nav e bleras tempestellas èn vegnidas observadas.
Nus avain gì da patir bler da calma; ma alura è s’auzà in vent. Fin sin far notg essan nus navigads vers vest.
Jau hai gì cun Martín Alonso Pinzón, il chapitani da la Pinta, in pli lung discurs en connex cun ina charta che jau al aveva tramess a bord trais dis avant, e sin la quala eran nudadas tschertas inslas da las auas che stuevan sa chattar tenor manegiar da Martín Alonso en questa regiun. Jau hai ditg d’er crair quai. Il fatg però che nus n’essan fin uss anc betg fruntads sin lezzas inslas, sto vegnir attribuì a quai ch’ils currents da la mar chatschavan las navs d’in cuntin en direcziun nordost e che quellas n’eran pervi da quai betg avanzadas uschè lunsch sco quai ch’ils chapitanis crajevan. Entant che nus discurrivan da quai, hai jau dumandà Martín Alonso da trametter nà la charta numnada. Apaina che Pinzón ma l’ha gì bittà nà vi d’ina suga, sun jau dalunga ma mess a la studegiar ensemen cun il chapitani e mes mariners.
Cun la rendida dal sulegl è Martín Alonso cumparì en la part davos da sia nav, ha clamà plain allegria suenter mai ed ha pretendì ina premia perquai ch’el haja scuvert terra. Cur che jau hai udì che Pinzón restia stinadamain tar sia pretensiun, sun jau ma bittà sin las schanuglias per engraziar a Dieu, entant che Martín Alonso ha cumenzà ad urar cun sia squadra il Gloria in excelsis Deo. Il medem ha er fatg la squadra da la Santa María.
Las 30 persunas da la Niña èn raividas sin ils arbers e sin il cordam ed han pretendì senz’excepziun da vesair terra davant sai. Er a mai hai parì sco sch’i stuess sa chattar là terra, e quai en ina distanza da 100 miglias marinas. Fin la notg viaden han tuts repetì unanimamain che quai stoppia esser terra.
Qua hai jau dà ordra da sviar da la direcziun occidentala da fin qua e da prender curs vers sidvest, nua che la terra stueva apparentamain esser vegnida observada. Uschia essan nus navigads lez di 18 miglias marinas vers vest, durant la notg 68 miglias vers sidvest, pia en tut 86. Envers mia glieud hai jau però be discurrì da 52 miglias marinas, per als laschar cumparair pli curt il viadi. En questa moda hai jau manà in quint dubel: la cifra pli bassa era be ina fingida, entant che la pli auta correspundeva a la vardad.
La mar è restada ruassaivla e quieta, uschia che blers mariners èn siglids en l’aua e nudads. Els han vis bleras bramas doradas ed auters peschs.
Nus avain cuntinuà noss viadi vers vest fin suenter las dudesch da mezdi; alura avain nus prendì uschè ditg curs vers sidvest, fin che nus avain percurschì che quai ch’ans aveva parì sco terra era be in toc dal tschiel.
Navigond l’entir di e l’entira notg avain nus percurrì 124 miglias marinas, da las qualas jau hai annunzià a mia glieud be 96. La mar era glischa sco in spievel, l’aria loma ed ordvart miaivla.
Nus avain cuntinuà a viagiar vers vest, en 24 uras avain nus percurrì ulteriuras 96 miglias; a mias squadras hai jau rapportà be da 80 miglias marinas. Numerusas bramas doradas èn vegnidas a la surfatscha, da las qualas ina è vegnida butinada.
Vinavant en direcziun vest. Tar ventins frestgs avain nus fatg 56 miglias marinas, da las qualas jau hai be quintà 52. Nus avain chattà pitschnas quantitads da lezz’erva ed avain tschiffà duas bramas doradas; a bord da las autras navs han ins chattà anc dapli da quellas.
Nus essan navigads cuntinuadamain vers vest. 96 miglias avain nus percurrì, da las qualas 52 èn vegnidas communitgadas a la squadra. La calma è stada la culpa che nus essan avanzads be pauc tranter di e notg. Nus avain vis in utschè che vegn numnà rabihorcado [fregat] ed il qual na maglia nagut auter che quai ch’el prenda davent als pelicans da lur vivonda. El è in utschè da mar, il qual na dorma però betg sin l’aua e che na s’allontanescha mai dapli che 80 miglias marinas da la terra; els cumparan en grond dumber sin las inslas dal Cap Verd. Er dus pelicans èn vegnids en vischinanza da la nav. L’aria era uschè miaivla ed agreabla ch’i mancava tar tut quai be pli il chant da las luschainas. La mar era glischa sco in flum. Pli tard èn cumparids trais pelicans ed in fregat. Bler’erva è vegnida en vista.
Nus avain cuntinuà il viadi vers vest. Pervi da la calma che regiva, essan nus avanzads be var 56 miglias marinas en 24 uras, ma annunzià hai jau sulettamain 44. Quatter pitschens utschels èn sa platgads sin la nav principala, quai ch’era in ferm indizi ch’i sa chatta terra en vischinanza, pertge che uschè blers utschels dal medem gener che sgulavan ensemen na pudevan strusch esser sa spartids dals auters u esser sa perdids. Duas giadas èn vegnids observads mintgamai dus pelicans e bler’erva.
Jau hai constatà che las stailas che vegnan numnadas las Guardias giaschan enten far notg en vischinanza dal bratsch en direcziun occidentala, entant ch’ellas sa chattan enten far di sutvart il bratsch en il nordost; sco ch’i para èn ellas sa spustadas en il decurs da la notg be per trais lingias, quai che correspundess a 9 uras; quai è sa verifitgà mintga notg.
L’entschatta da la notg mussan las guglias dals cumpass ina declinaziun per in stritg da cumpass, entant ch’ellas mussan cun l’alva dal di precis en direcziun da la staila polara, uschia ch’igl è evident che la staila polara è, gist tuttina sco las autras stailas, movibla e che las guglias dals cumpass dian adina la vardad.
Sin noss viadi vers vest avain nus traversà ulteriuras 100 miglias marinas; a mia glieud hai jau annunzià be 80. Igl ha dà in grond uradi. Tenor las calculaziuns dal chapitani a bord da mia nav, fatgas cun l’alva dal di, avevan nus fatg fin qua 2312 miglias marinas en direcziun vest; da mia calculaziun reducida ch’era destinada per mia squadra èn resultadas 2336 miglias, entant che la calculaziun correcta, che jau tegneva secreta, ha muntà a 2828.
Durant il di e la notg sequenta essan nus avanzads 156 miglias marinas sin noss viadi vers vest, da las qualas jau hai menziunà envers mia squadra be 120. La mar è er vinavant restada ruassaivla. Al Segner saja engrazià persuenter.
L’erva vegniva uss nà da l’ost e gieva vers vest, gist il cuntrari da quai ch’igl era stà usità fin qua. La mar era populada da numerus peschs, in da quels avain nus butinà; ultra da quai avain nus vis in utschè alv che sumegliava ina muetta.
Jau sun avanzà sin mes curs usità 188 miglias marinas, da las qualas jau hai be inditgà 160. Tempestellas sgulavan enturn la nav; medemamain era quella circumdada da bler’erva, la quala era per part veglia, per part fitg frestga e che purtava ina sort da fritg. In’autra spezia d’utschels n’avain nus betg observà ed jau hai gì l’impressiun da gia avair laschà davos nus las inslas ch’eran nudadas sin la charta.
Tant l’emna precedenta sco er quests dis segnads d’uschè blers indizis da terra vischina na vuleva jau betg ma tegnair si cun cruschar ditg vi e nà, cumbain che jau era da l’avis ch’i stoppian sa chattar en questa cuntrada inslas. Jau na vuleva però betg perder temp inutil, era la finamira da mes viadi gea l’India, uschia ch’i n’avess fatg nagin senn da sa trategnair qua pli ditg.
Jau sun avanzà 252 miglias marinas vers vest, navigond da di e da notg; a la squadra hai jau be inditgà 184.
Dapli che quaranta tempestellas èn sa platgadas sco rotscha sin la punt, medemamain dus pelicans, sin in dals quals in giarsun-mariner ha bittà crappa.
Medemamain sgulavan enturn la Santa María in fregat ed in utschè alv che sumegliava ina muetta.
Cun ina sveltezza per ura da 11 miglias marinas essan nus navigads en la direcziun usitada, e damai ch’il vent era tschessà in pau en il decurs da la notg, avain nus fatg be 228 miglias, da las qualas jau hai inditgà be 180. La mar era immovibla e glischa. Jau hai engrazià a Dieu da tut cor.
L’aria era ordvart miaivla, nagin’erva n’è vegnida en vista, persuenter fitg blers utschels e muettas; nundumbraivlas randulinas da mar èn crudadas en lur sgol sin la punt da la nav.
Nus essan viagiads 160 miglias marinas pli lunsch vers vest, da las qualas jau hai calculà be 132.
En il decurs da la notg ha Martín Alonso manegià ch’i saja inditgà da navigar en direcziun sidvest tar vest. Jau però hai gì l’impressiun che Martín Alonso haja be ditg quai cun l’intenziun da cuntanscher l’insla da Cipango, entant che jau mez era da l’avis che nus n’arrivian cun midar direcziun betg uschè svelt a terra e ch’i saja pli cunvegnent da fruntar l’emprim sin terra franca e d’explorar pir lura las inslas.
Nus avain cuntinuà il viadi vers vest. Durant duas uras èn las navs navigadas cun ina sveltezza da 13, pli tard da 8 miglias marinas l’ura; stgars in’ura avant la rendida dal sulegl avevan ellas fatg 92 miglias, ma jau hai ditg a mia glieud d’avair fatg be 72.
Cun la levada dal sulegl hai jau vis co ch’è vegnida tratga si ina bandiera vi da l’arber grond da la caravella Niña, la quala, navigond il meglier, sa chattava a la testa, ed hai udì a stgadanar ina chanunada sco signal che terra saja vegnida en vista; pertge ch’uschè aveva jau ordinà da far. Pelvaira èn tuttas trais navs navigadas cun sveltezza maximala, damai che mintga nav vuleva vesair sco emprima la terra e vegnir uschia en possess da la premia ch’ils regents avevan mess en vista a quel che dueva observar sco emprim terra franca. Medemamain aveva jau ordinà che las trais navs duajan navigar tant tar la levada dal sulegl sco er tar la rendida dal sulegl ina sper l’autra, damai ch’igl è da quel temp bler pli simpel d’avair ina lunga vista grazia al fatg ch’ils nivels sa schlian. Essend che nus n’avain vis ni durant il di ni vers saira la terra che la glieud da la Niña crajeva d’avair observà, e ch’in grond dumber d’utschels sgulava dal nord vers sidvest, or dal qual sa laschava supponer ch’els sa rendevan a durmir sin terra u ch’els scappavan forsa da l’enviern che stueva cumenzar en las regiuns da las qualas els sgulavan natiers, e perquai che jau saveva ultra da quai ch’ils Portugais avevan scuvert la gronda part da las inslas che sa chattavan en lur possess tras il sgol d’utschels, sche hai jau dà mes consentiment da bandunar nossa ruta occidentala e da navigar vers vest-sidvest. Dus dis duev’ins suandar questa direcziun.
In’ura avant la rendida dal sulegl ha l’armada prendì la nova direcziun, ha però fatg l’entira notg betg dapli che 20 miglias marinas; damai ch’ella aveva percurrì durant il di var 92 miglias, èn quai stadas en tut 112.
Nus essan navigads en direcziun vest-sidvest ed avain fatg cun esser en viadi da di e da notg stgars 48 miglias marinas; la notg essan nus per part avanzads cun ina sveltezza per ura da 15 miglias. La mar era ruassaivla e paschaivla, sco il flum da Sevilla. Per fortuna da Dieu è l’aria ordvart miaivla, sco il mais d’avrigl a Sevilla; igl è in vair plaschair da la respirar, uschè agreabla è si’odur.
Puspè avain nus observà l’erva, da la quala è vegnì discurrì pli baud, ma quella era dal tuttafatg frestga, e numerus utschels da la terra che sgulavan vers sidvest (in da quels avain nus tschiffà), plinavant corvs, andas ed in pelican.
Nus essan viagiads vinavant vers sidvest, las navs han fatg 20 miglias marinas. Il vent ha midà, uschia che jau sun uss navigà en direcziun vest tar nordvest sur ina distanza da 16 miglias marinas; tut en tut avain nus fatg 44 miglias da di e 90 da notg – a las squadras hai jau be inditgà 68 miglias. L’entira notg avain nus udì a passar sperasvi pitschens utschels.
Jau hai mantegnì la direcziun vest-sidvest. Nus essan navigads cun ina sveltezza per ura da 10 miglias marinas, per part da 12, alura puspè be cun 7 miglias. Cun navigar di e notg avain nus fatg 236 miglias marinas, ma jau hai be calculà 176.
Da quest temp sa lamentava mia glieud da la lunga durada dal viadi, la quala als pareva dad esser insupportabla. I m’è però reussì d’als encuraschar tant sco pussaivel ed jau als hai mess bainbaud en vista il gudogn ch’els pudevan s’acquistar en questa moda. A quai hai jau agiuntà ch’i n’haja nagin senn da far dispita pervi da quai, damai che jau saja decidì da cuntanscher l’India e da cuntinuar il viadi uschè ditg fin che jau vegnia ad esser arrivà là cun agid da Dieu.
Arrivada en l’America
[edit]Jau hai cuntinuà il viadi en direcziun vest-sidvest. Nus avain gì da patir fitg ferm da mar auta, dapli ch’insacura sin noss entir viadi. Nus avain vis intginas tempestellas ed in toc channa verda ch’è sfruschada sper la paraid exteriura da la nav vi. La glieud da la caravella Pinta han vis channa ed in fist ed alura anc pestgà in segund fist, il qual era apparentamain vegnì elavurà cun in fier tagliant; els han ultra da quai tschiffà in pitschen toc channa e vis ina pitschna aissa ed ina sort erva ch’era autra che l’usitada e che creschiva sin terra. Er la squadra da la Niña ha vis indizis da la terra vischina ed il rom d’in spinatsch che purtava fritgs cotschens. Quests segns han fatg che tuts eran da buna luna e plain spetgas.
Quest di avain nus fatg fin la rendida dal sulegl 108 miglias marinas. Suenter la rendida dal sulegl hai jau puspè cumenzà a navigar vers vest. Nus essan avanzads cun ina sveltezza per ura da 12 miglias marinas e fin las 2 da la damaun avevan nus percurrì 90 miglias. Damai che la caravella Pinta era pli svelta che las duas autras navs e m’era navigada ordavant, han ins scuvert a bord da la Pinta sco emprim la terra ed ha er dà ils signals correspundents.
Sco emprim ha scuvert questa terra in mariner cun num Rodrigo de Triana, cumbain che jau aveva remartgà la notg a las 10 davent da la punt elevada en la part davos da la nav ina glisch. Er sche la glisch sbrinzlanta era uschè diffusa che jau n’hai betg ristgà da discurrer da terra, hai jau tuttina clamà Pero Gutiérrez, il funcziunari da la curt dal retg per al dir che jau craja da vesair ina glisch ed al hai supplitgà da guardar sez, quai che quel ha er fatg ed ha propi er vis ella. Medemamain hai jau infurmà Rodrigo Sánchez de Segovia, il qual il retg e la regina avevan attribuì sco observatur da l’armada. Quel n’ha però vis nagut, damai ch’el na pudeva observar nagut davent da ses lieu. Suenter avair annunzià mi’observaziun, han ins vis a traglischar ina, duas giadas la glisch; i veseva or sco sch’ins muventass si e giu ina pitschna chandaila da tschaira, quai ch’avess bain valì en ils egls dals pli paucs sco indizi ch’i sa chattia terra en vischinanza.
Cur che l’entira squadra ha alura urà il Salve regina, il qual tut ils mariners han la disa da chantar en lur moda, ed han alura taschì, hai jau dà a mia glieud il bun cussegl da far guardia sin la punt davant e da far bain attenziun sin che la terra vegnia en vista. Quel tranter els ch’annunzia sco emprim da vesair terra, survegnia immediat ina giacca da saida sco regal, sper tut las remuneraziuns ch’il pèr regent aveva empermess, numnadamain da pajar per vita duranta ina pensiun da 10 000 maravedís.
Las duas da la damaun è la terra vegnida en vista, da la quala nus ans chattavan en ina distanza da ca. 8 miglias marinas. Nus avain tratg en tut las tendas ed essan navigads be cun ina tenda principala, senza tendas lateralas. Alura avain nus smess da navigar ed avain spetgà fin l’alva dal di, ch’era in venderdi, il qual nus essan arrivads tar in’insla ch’ha num en la lingua dals Indians Guanahaní.
Là avain nus dalunga vis indigens nivs. Accumpagnà da Martín Alonso Pinzón e da ses frar Vicente Yáñez, il chapitani da la Niña, sun jau ma rendì a terra a bord d’ina bartga munida cun armas. Là hai jau derullà la bandiera roiala, entant ch’ils dus chapitanis smanavan duas bandieras cun ina crusch verda, sco ch’ella vegniva manada a bord da mintga nav e la quala era munida a dretga ed a sanestra cun ils bustabs F e Y ornads mintgin cun ina curuna. Davant noss egls è sa preschentada ina cuntrada en la quala creschivan plantas d’in verd glischant e ch’era ritga dad auas e da tuttas sorts fritgs.
Jau hai clamà tar mai ils dus chapitanis e tut ils auters ch’eran ids a terra, plinavant Rodrigo de Escobedo, il notar da l’armada, e Rodrigo Sánchez de Segovia, ed als hai ditg da prender enconuschientscha tras lur preschientscha persunala sco perditgas che jau prendia en possess l’insla numnada en num dal retg e da la regina, mes signurs, e da stgaffir las basas giuridicas sco ch’ellas resultan or dals documents ch’èn vegnids mess giu là en scrit.
Immediat èn sa rimnads en lez lieu numerus indigens da l’insla. Bain savend ch’i sa tractia da glieud ch’ins po spendrar e converter a nossa sontga cretta bler meglier tras amur che cun la spada, hai jau prendì avant da far dad els amis, ed hai pia regalà ad intgins dad els chapitschas cotschnas e culaunas da vaider ed anc autras chaussettas da pauca valur, quai ch’als ha legrà nunditg. Els èn daventads uschè buns amis ch’igl era in vair plaschair. Els cuntanschevan nudond nossas navs ed ans purtavan papagagls, chanels da fil da mangola, lungas lantschas e bleras autras chaussas ch’els barattavan cun quai che nus als devan, sco curals da vaider u scalins. Els devan e prendevan tut da cor gugent – ma i ma pareva sco sch’i als mancass dal tut.
Els van enturn nivs, sco che Dieu als ha stgaffì, umens sco er dunnas, da las qualas ina era anc fitg giuvna. Tut quels che jau hai vis eran giuvens, pertge che jau n’hai vis nagin ch’era sur 30 onns. Tuts han ina fitg buna fisionomia e lur fatschas èn bain furmadas ed amablas. Els han chavels spess, sburritschids che sumeglian bunamain cuas-chaval, ils quals èn tagliads curt sur il frunt fin ad intgins tschifs ch’els bittan enavos e portan en tutta lunghezza senza mai na tagliar. Intgins dad els sa colureschan cun colur grischa (els sumeglian ils abitants da las Inslas Canarias ch’han ni ina colur da la pel naira ni in’alva), auters però cun colur cotschna, alva u in’autra colur; intgins dattan si colur be lur fatscha u be la part dals egls u il nas, auters l’entir corp.
Els na manavan cun sai naginas armas, gea quellas n’als èn gnanc enconuschentas; jau als hai mussà las spadas e damai ch’els las han tschiffà per spir nunsavida vi dal tagliom, èn els sa tagliads. Els na possedan nagina sort da fier. Tar lur lantschas sa tracti d’ina sort fist senza fier, il qual è munì vi dal piz cun in dent da pesch u in auter object dir. En general han els ina bella statura e moviments grazius.
Intgins dad els avevan nattas vi da lur corps. Cur che jau als hai dumandà cun agid da la lingua da segns tge che quai haja da signifitgar, m’han els dà da chapir ch’ils abitants da las inslas vischinas penetreschian en lur pajais ed emprovian d’als tschiffar. Jau era e sun anc oz da l’avis ch’i sa tractava d’abitants da la terra franca che vegnivan nà qua per als manar en la sclavaria. Els ston pelvaira esser servients fidaivels e perderts, damai che jau hai fatg l’experientscha ch’els eran buns da repeter en curt temp tut quai che jau scheva; ultra da quai crai jau ch’els pon converter tgunschamain al cristianissem, damai ch’els n’appartegnan sco ch’i para a nagina secta. Sch’i plascha al Tutpussant, vegn jau a prender tar mes viadi da return sis da quests umens cun mai, per als preschentar a Vossas Excellenzas, sinaquai ch’els emprendian la lingua [da la Castiglia]. Sin quest’insla na sun jau fruntà sin nagins animals, danor papagagls.
Cun l’alva dal di buglivi a la riva da quests umens, ils quals èn, sco che jau hai ditg, tuts giuvens e da bella statura. Lur chavels n’èn betg tschurs, mabain glischs e spess sco ina cua-chaval. Lur frunt e lur furma dal chau èn lads, bler pli lads che tar tut las razzas che jau hai vis fin qua, lur egls èn fitg bels e gronds. Nagin dad els n’ha ina pel stgira, anzi sumeglia ella quella dals abitants da las Inslas Canarias, quai ch’è gea er chapaivel, damai che quest’insla sa chatta en il vest, e quai sin il medem grad da latituda sco l’insla El Hierro. Lur chommas èn creschidas a moda guliva, lur venter n’è betg gross e bain furmà.
Els cuntanschevan mia nav sin bartgas ch’eran, per las relaziuns dal pajais, fatgas a moda ordvart inschignusa d’in singul bist, e da las qualas intginas eran uschè grondas ch’ellas purschevan plazza a 40 ed er 45 persunas, entant che autras eran uschè pitschnas che be in um aveva plaz. Els gievan en bartga cun agid da rembels che sumegliavan palas da furn, ed avanzavan en questa moda uschè svelt ch’igl era remartgabel. Cupitga ina bartga, nodan tuts sin l’aua, volvan la bartga puspè ensi e cun agid da zitgas chavortgas ch’els mainan cun sai, svidan els or da las bartgas l’aua ch’era penetrada. Els manavan cun sai chanels da mangola filada, papagagls, lantschas ed autra rauba che giess memia lunsch da vulair enumerar tut, e barattavan quella cunter mintga object ch’ins als offriva, e saja quel anc uschè da pauc.
Jau hai observà tut cun grond’attenziun ed hai empruvà da chattar or, schebain i dettia aur en questa regiun. Cun far quai hai jau remartgà ch’intgins da quests umens avevan perfurà il nas ed avevan chatschà tras la fora in toc aur. Cun agid da la lingua da segns sun jau vegnì a savair ch’ins stoppia navigar vers sid per arrivar tar in retg che possedia gronds vaschs dad aur e blers tocs dad aur. Jau hai uss empruvà d’als persvader da m’accumpagnar, ma hai stuì realisar pli tard ch’els han refusà da far quai. Perquai sun jau ma decidì da restar qua fin damaun a saira per navigar alura vers sidvest, nua che, tenor dir da blers indigens, sa chattia terra tant en il sid sco er en il nordvest e sidvest. Els m’han ultra da quai dà da chapir ch’ils abitants dals territoris situads en il nordvest vegnian adina puspè nà qua ad als cumbatter. Pia sun jau ma decidì d’avanzar vers sidvest en tschertga dad aur e pedras preziusas.
Quest’insla è fitg gronda e dal tuttafatg planiva, senza nagin fastiz d’ina muntogna, persuenter cuverta cun plantas verdas, ritga dad auas e cun ina laguna lada entamez; ella ha ina coluraziun uschè intensiva ch’igl è agreabel da la contemplar. Ses abitants èn fitg obedaivels ed han in grond desideri suenter nossas chaussas; mintga giada ch’els crain da pudair obtegnair insatge a bord da nossas navs, ma èn memia povers per pudair stgamiar insatge persuenter, sa rendan els immediat tar nus nudond e returnan cun la rauba acquistada a terra. Tut quai ch’els possedan, dattan els cun plaschair per mintga chaussetta, e saja quella anc uschè tgutga; els han schizunt stgamià las stgaglias da nossas cuppas e magiels ruts; jau mez hai vis co ch’els han dà 16 chanels mangola per trais ceotís portugais che correspundan ad ina blanca da valuta castiliana; ils chanels han bunamain dà in’arroba [bundant 12 kilos] mangola filada.
Jau hai scumandà il commerzi cun quests products u ch’insatgi s’approprieschia d’insatge da quai, resalvond per mai il dretg exclusiv d’acquistar quai per Vossas Excellenzas, per cas ch’i duessan esser avant maun quantitads pli grondas. Tant la mangola sco er l’aur ch’ils indigens portan en il nas sa chattan sin l’insla, ma jau na vi betg impunder temp da rimnar tut quai per pudair cumprovar mias pretensiuns, pertge che jau na vi betg perder temp a moda inutila, mabain empruvar sch’i ma reussescha da chattar l’insla Cipango.
Sin far notg èn tut ils abitants da l’insla returnads sin terra.
Sin far di hai jau laschà metter ad aua la bartga da mia nav e las bartgas da remblar da las duas caravellas, e sun navigà per lung la costa da l’insla en direcziun nord-nordost per explorar la costa orientala situada da l’autra vart e visitar ils abitadis; da lezs jau hai bainprest vis dus u trais, dals quals ils abitants èn vegnids en rotschas a la costa, ans acclamond ad auta vusch ed engraziond a Dieu. Intgins han manà natiers aur, auters spaisas, entant ch’intgins dad els, realisond che jau na gieva betg a terra, èn sa bittads en l’aua, èn s’approximads nudond ed ans han, tant sco che nus avain chapì, dumandà sche nus vegnian directamain giu da tschiel. In vegl è raivì tar mai en la bartga, entant che auters han clamà natiers ad auta vusch tut ils abitants, umens e dunnas, cun ils pleds: «Guardai ils umens ch’èn vegnids giu da tschiel ed als purtai insatge da mangiar e da baiver.»
Per lung la riva èn sa stumplads in immens dumber dad umens e dunnas, dals quals mintgin aveva purtà insatge cun sai. Els èn sa bittads per terra ed han engrazià a Dieu cun auzar ils mauns encunter tschiel ed ans envidond cun grond sbragizi da vegnir a terra. Ma jau na vuleva betg ir a terra, per tema dals grips e pauc profunds, dals quals l’insla era circumdada. Tranter l’insla e la grippa è la mar profunda e furma in port che po tschiffar las navs da l’entira cristianadad e che posseda in’entrada fitg graschla. Bain datti a l’intern da la tschinta da grips pauc profunds; ma la mar è la uschè ruassaivla sco l’aua en in bigl.
Cun l’intenziun d’inspectar tut per pudair dar a Vossas Excellenzas in rapport precis e per chattar in lieu nua che jau pudess eriger ina pitschna fortezza, hai jau fatg oz in viadi d’exploraziun e sun fruntà sin ina peninsla, sin la quala stevan sis chamonas e la quala sa laschass transfurmar cun lavurar paucs dis en in’insla. Ma jau sun da l’avis ch’ina tala transfurmaziun na saja betg necessaria, damai ch’ils abitants na possedan naginas enconuschientschas spezialas dad armas. Da quai pon Vossas Excellenzas sa persvader persunalmain tar las set persunas che jau hai laschà tschiffar per las manar en Spagna, nua ch’ellas duain emprender nossa lingua, avant che nus las manain puspè enavos. Duessan Vossas Excellenzas dar il cumond da manar tut ils abitants da l’insla en la Castiglia ubain d’als tegnair sin lur atgna insla sco sclavs, sche sa laschass quai far tgunschamain, essend ch’ins vegniss da tegnair sut tut ils auters cun intgins tschuncanta umens e sfurzar tar tut. Sin la peninsla da la quala jau hai gist discurrì, hai jau vis ierts ch’eran emplantads spessamain cun las pli bellas plantas che jau hai vis insacura, lur feglia era d’in verd glischant sco las plantas da la Castiglia ils mais d’avrigl e matg, ed ultra da quai avevi aua da funtauna en abundanza.
Suenter avair explorà precisamain lez lieu d’ancrar, sun jau returnà tar nossa nav e sun navigà vinavant. En viadi hai jau vis uschè bleras inslas che jau na saveva betg propi vers tgenina che jau duaja ma drizzar. Ils indigens che nus avevan prendì cun nus m’han dà da chapir ch’i dettia nundumbraivlas – els m’han numnà var tschient. Jau hai pia empruvà d’eruir tgenina che saja la pli gronda e sun ma decidì d’ir a riva sin quella, quai che jau hai er fatg. Tenor mia stimaziun stueva quest’insla sa chattar en ina distanza da radund 20 miglias marinas da San Salvador; las autras inslas vegnan er a sa chattar circa en la medema distanza da là. Tuttas èn bassas e senza muntognas, ordvart fritgaivlas e populadas spessamain. Cumbain ch’igl era glieud simpla, buna, devi tuttina ostilitads d’insla tar insla.
En viadi tras la Caribica
[edit]Jau aveva laschà passar l’entira notg avant che jau sun m’avischinà a la terra nova, per tema ch’i pudess avair en vischinanza da la costa pauc profunds. Ma damai che l’insla era plitost 28 che 20 miglias marinas davent d’in’autra insla che jau aveva gist bandunà, e ch’il cuntracurrent m’impediva d’avanzar, sche n’hai jau betg pudì ir a riva avant mezdi. Jau hai constatà che la costa che sa chatta da la vart da San Salvador e che s’extenda da nord vers sid ha ina lunghezza da 20 miglias marinas, entant che l’autra costa per lung da la quala jau sun navigà tanscha dad ost vers vest ed ha ina lunghezza da dapli che 40 miglias.
Damai che jau hai vis da qua anora a giaschair en il vest in’insla pli gronda, hai jau laschà trair si las velas per passentar il rest da la notg sin la mar, n’avess jau gea strusch pli pudì cuntanscher il piz occidental da l’insla, a la quala jau aveva dà il num Santa María de la Concepción. Curt suenter la rendida dal sulegl hai jau ancrà tar il piz da l’insla numnà per recognoscar schebain i dettia là aur, damai ch’ils umens che jau hai fatg prender a bord a San Salvador avevan rapportà ch’ils indigens da questa regiun hajan la disa da purtar vi dals pes e vi da la bratscha bratschlets dad aur. Cumbain che jau era da l’avis che quai sajan tut be invenziuns per pudair sa far or da la pulvra suenter esser sbartgads, sche na vuleva jau navigar sper nagin’insla vi senza ir là a riva e prender possess da quella, e quai cumbain ch’il prender en possess in’insla enserrava gia il possess da tut las autras inslas.
Perquai hai jau bittà ancra e sun restà là fin oz glindesdi, cur che jau sun, cun l’alva dal di, m’avischinà cun las bartgas armadas a la costa e sun ì a riva. Ils abitants da l’insla, ch’eran vaira numerus e nivs, appartegnevan a la medema razza ed al medem stgalim da cultura sco quels da San Salvador, ed han acceptà senz’auter che nus essan ids girond per lur insla ed ans han dà tut quai che nus dumandavan. Damai ch’è però sa levà in ferm vent dal sidost, na vuleva jau betg ma fermar pli ditg, sun ì en mia bartga e returnà cun quella tar mia nav.
Arrivà nà qua sun jau fruntà sin in grond canu d’indigens, il qual era sa fermà da la vart da la Niña. In dals abitants da l’insla da San Salvador, ch’era vegnì attribuì a la Niña, è sa bittà en la mar ed è raivì en il canu. La notg avant era in auter da lezs umens scappà a terra – uss è er el raivì en il canu, il qual è navigà davent uschè svelt che nagina da nossas bartgas na fiss stada buna d’al vegnir suenter pervi dal grond avantatg. Uschia ha quest canu, malgrà tut nossas stentas, cuntanschì senza donn la riva, nua ch’ils dus fugitivs èn descendids da quel e fugids svelt, persequitads adumbatten d’intgins da noss umens ch’eran ids a terra per far chatscha sin els.
Nus essan ans patrunads dal canu ch’era vegnì laschà enavos ed avain transportà quel a bord da la Niña, a la quala s’avischinava en quel mument in auter canu d’indigens or d’in’autra direcziun. En quel sa chattava in um che vuleva stgamiar in chanè mangola. Damai che l’indigen n’ha betg sa laschà persvader da vegnir a bord da la caravella, èn intgins mariners sa bittads en l’aua ed al han mess a ferm. Jau mez steva en la vart davos da la nav ed aveva persequità tut. Jau m’hai fatg preschentar l’um, al hai regalà ina chapitscha cotschna, intginas perlas da vaider verdas, las qualas jau al hai mess enturn il bratsch, e dus pitschens scalins, ils quals jau hai fermà vi da sias ureglias, ed hai dà cumond d’al returnar ses canu ch’era gia vegnì auzà a bord d’ina da nossas navs e d’al metter puspè a terra en libertad.
Sinaquai sun jau navigà en direcziun da l’autra grond’insla, la quala jau hai vis a giaschair en il vest. A medem temp hai jau fatg far liber il segund canu, il qual la caravella Niña runava davos sai. Guardond vers la terra, è gist arrivà là e vegnì circumdà d’auters l’indigen che jau aveva mess en libertad ed al qual jau aveva regalà las chaussas numnadas, senza prender persuenter il chanè da mangola che m’era vegnì offert. Il liberà discurriva vivamain ed exprimiva envers ils auters admiraziun per nus, perquai che nus sajan glieud buntadaivla, e che quel che saja fugì ans stoppia franc avair offendì en ina moda ni l’autra e perquai al hajan nus vulì prender cun nus. Jau m’era cuntegnì envers quest um gist perquai uschia, al aveva laschà liber e dà regals, per ch’el emprendia d’ans stimar e sinaquai che, per cas che Vossas Excellenzas duessan puspè ina giada trametter ora qua glieud, quels vegnian retschets buntadaivlamain dals indigens. Ultra da quai avevan ils objects che jau al hai dà ina valur da tut il pli 4 maravedís.
Vers las 10 uras sun jau partì, cun vent dal vest ch’è sa vieut vers sid, e sun navigà en direcziun da l’autra fitg gronda insla, la quala – tenor las indicaziuns dals umens da San Salvador che jau aveva prendì cun mai, exprimidas cun segns – dueva avair aur en abundanza, il qual ils indigens purtavan en furma da rintgs e bratschlets vi da bratscha, chommas, culiez ed ureglias. L’insla Santa María sa chatta en la direcziun dad ost vers vest 36 miglias marinas davent da qua; la costa situada en fatscha s’extenda, sche jau na ma sbagl betg, sur ina lunghezza d’almain 112 miglias dal nordvest vers il sidvest ed è dal tuttafatg bassa e planiva, sco San Salvador e Santa María. La riva sezza è libra da grippa, ma sut l’aua datti er qua, sco sin las autras inslas, vers la terra grippa, uschia ch’ins sto proceder precautamain cun sbartgar e na dastga betg s’avischinar memia fitg a la riva, schebain che l’aua è adina clera e transparenta. En ina distanza da duas chanunadas da la terra è la mar uschè profunda ch’ins na frunta betg sin il fund.
Questas inslas èn segnadas d’in clima temprà e d’ina ritga vegetaziun che las cuvra cun in verd frestg e renda fitg fritgaivlas. I dat qua segir ina massa chaussas che jau n’hai betg emprendì a conuscher, essend che jau na vuleva betg perder temp d’ir a visitar bleras autras inslas, nua che jau sperava da chattar aur. Damai ch’i sa tracta tar l’aur ch’ils abitants da questas inslas portan vi da lur bratscha e chommas propi da dretg aur, avend jau cumpareglià quel cun il mes, e ch’igl exista pia ina cumprova che quel sto esser avant maun sin questas inslas, sche ma vegni a stuair reussir cun agid da Dieu da chattar il lieu nua che quel vegn avant.
Ma chattond jau pia en viadi tranter l’insla Santa María e lezza gronda segund’insla, a la quala jau hai dà il num Fernandina, sun jau fruntà sin in canu, en il qual sa chattava in um sulet che navigava da l’insla Santa María vers l’insla Fernandina. En sia bartga hai jau chattà in pau paun, circa da la grondezza d’in pugn, ina zitga emplenida cun aua, in pau terra cotschna, da la quala el aveva preparà ina buglia, ed intgins fegls satigls che ston vegnir appreziads fitg dals indigens, damai ch’ins m’ha gia surdà in tal a San Salvador sco regal. L’um manava er cun sai in chanastret fatg sez, en il qual sa chattava ina chadaina da perlas da vaider e duas munaidas castilianas; da quai hai jau concludì ch’el vegnia da l’insla San Salvador, saja sa fermà en viadi sin l’insla Santa María e navigheschia uss vers l’insla Fernandina. El è s’avischinà cun ses canu ed ha dumandà da pudair vegnir a bord, quai che jau al hai concedì. Jau hai fatg trair a bord ses canu e metter bain en salv ses possess, alura hai jau dà ordra d’al dar da mangiar paun e mel ed er insatge da baiver. Pli tard al vegn jau a sbartgar sin l’insla Fernandina ed a far restituir ad el ses possess, sinaquai ch’el haja dapertut da rapportar mo dal bun da nus. Sche Vossas Excellenzas tramettan alura ina giada, sche Dieu vul, insatgi nà qua, vegnan quels a chattar in’accoglientscha onuraivla ed a retschaiver dals indigens da tut quai ch’els disponan.
Davent da l’insla Santa María de la Concepción sun jau navigà da mezdi vers l’insla Fernandina, la quala para, guardà nà dal vest, d’esser fitg gronda. L’entir di èsi stà calma, uschia che jau na sun betg pli vegnì a chantun da vesair il fund da la mar e da pudair bittar l’ancra en in lieu adattà; pertge che en quest reguard na pon ins betg esser precaut avunda, uschiglio ristgan ins da perder l’ancra. Perquai hai jau prendì per mauns la chaussa plaunsieu ed hai tegnì la nav l’entira notg fin l’alva dal di en posiziun calma. Pir alura sun jau m’avischinà ad in abitadi, nua che jau sun ì a terra e fruntà sin l’indigen, il qual jau aveva entupà ier sin la mar en in canu. Quel aveva gì da raquintar tant dal bun da nus ch’ils canus dals indigens han circumdà l’entira notg mia nav per ans offrir aua e tut lur rauba. Jau hai laschà reparter a mintgin dad els ina chaussetta sco perlas da vaider enfiladas e singulas, pitschens scalins da tola alva che custan a Castiglia in maravedí ed intgins bindels, quai ch’els han retschet tut cun plaschair e satisfacziun, sco sch’i fissan spir chaussas da gronda valur. Ultra da quai hai jau laschà preparar per els melassa per offrir quella ad els, apaina ch’els vegnivan a bord. Vers la damaun hai jau tramess mia nav a terra a tschiffar aua. La buna glieud ha fatg prescha da mussar a mes umens cun tutta bainvulientscha il lieu, nua che quella era da chattar e da manar las buts al lieu, sco ch’els han insumma manifestà lur intenziun d’ans vulair plaschair en tut.
Quest’insla è fitg extendida, uschia che jau sun ma decidì da navigar enturn ella, damai che, tant sco che jau hai pudì cumprender dals raschienis, sto sa chattar sin ella ubain sin in’insla vischina in’avaina dad aur. Ella sa chatta bunamain 32 miglias marinas en direcziun ost-vest da l’insla Santa María; la costa a la quala jau sun ma trategnì, maina da nord-nordvest vers sid-sidvest. Jau n’hai betg explorà questa costa en si’entir’extensiun, mabain be sin in tschancun da bunamain 80 miglias marinas.
Il mument che jau scriv questas lingias, vom jau a mar cun vent dal sid ed emprov da navigar enturn l’insla per arrivar a Samoet che duai esser l’insla u il lieu nua che sa chatta l’aur, sco che tuts pretendan ch’èn vegnids a guardar mia nav, e sco ch’ans avevan gia dà da chapir ils abitants da San Salvador e Santa María.
Ils abitants da l’insla Fernandina sumeglian ils abitants da las inslas precedentas tant areguard la lingua sco er lur usits; ma quests ultims ma paran in pau pli cultivads, raschunaivels e precauts ch’ils emprims, damai che jau hai constatà ch’els eran buns da sa procurar ina meglra recumpensa ch’ils indigens da las autras inslas. Qua hai jau er vis taila da mangola ch’era tagliada en strivlas, ed umens e dunnas svegliads che portan vi da la part davant dal corp in toc taila che cuvra pli u main lur nivadad.
Quest’insla è dal tuttafatg planiva, verda tras e tras ed ordvart fritgaivla. Sco ch’i para cultiveschan e racoltan ils abitants mintg’onn panitscha sco er auters fritgs da la terra. Jau hai remartgà numerusas plantas ch’eran vaira differentas da las nossas, tranter quellas talas nua che creschan vi dal medem bist roma da different gener, quai che fa in’impressiun dal tuttafatg singulara. Per exempel: In rom purtava la feglia da la channa da zutger, entant ch’in auter veseva or sco il rom d’ina planta da mastic, uschia che sa chattan sin la medema planta tschintg u sis spezias dal tuttafatg differentas. En tutta cas na sa laschava quai betg manar enavos sin enferlas, pertge ch’i na deva nagins indizis persuenter; er na s’occupan ils indigens betg da quai.
Quai che pertutga la religiun, ma pari ch’els na possedian nagin’atgna, e damai ch’igl è glieud bainvulenta, na dastgassi betg esser memia grev, da far dad els cristians.
Ils peschs sa differenzieschan qua talmain da nossas spezias indigenas ch’ins è tut surstà. Intgins sumeglian cots e sbrinzlan en las colurs las pli traglischantas sco blau-tschiel, mellen, cotschen e bleras autras colurs che splenduran in tranter l’auter en tuns uschè fins che mintgin als contempla cun plaschair ed admiraziun. Igl ha er balenas. Sin terra na sun jau fruntà sin insumma nagins animals, cun excepziun da papagagls e luschards, però ha in giarsun-mariner ma ditg d’avair vis ina gronda natra u serp. Chauras, nursas u autras spezias d’animals na sun jau betg vegnì a vesair, sco che jau hai gia menziunà. Bain sun jau ma trategnì là be curt temp, ma lur preschientscha n’avess jau betg pudì survesair. Apaina che jau hai fatg il tur enturn l’insla, vegn jau a rapportar da quai.
Vers mezdi sun jau partì dal vitg nua che jau era ì a riva per far reservas d’aua, e sun ma mess a navigar enturn l’entir’insla Fernandina. Jau aveva l’intenziun da navigar en direcziun sid-sidost, pertge che tenor dir dals Indians che jau aveva a bord ed er d’auters stueva l’insla ch’els numnavan Samoet, sin la quala i dueva avair aur, sa chattar en questas cuntradas meridiunalas. Ma Martín Alonso Pinzón, il chapitani da la caravella Niña, a bord da la quala jau aveva tramess trais da quests Indians, è vegnì nà tar mai per ma dir ch’in da lezs Indians haja dà da chapir indubitablamain ch’i saja bundant pli lev da navigar enturn l’insla nà dal nord-nordvest. Circa 8 miglias marinas davent d’orasum l’insla sun jau fruntà sin in golf situà magnific, il qual, spartì d’in’insla situada tranteren, dispona da duas entradas fitg stretgas. A l’intern però è il batschigl d’aua uschè spazius che tschient navs avessan facilmain plaz, sche la profunditad fiss pli gronda e sch’i fissan avant maun damain grips; er l’entrada stuess avair ina pli gronda profunditad da l’aua. I m’ha parì inditgà da pluminar precisamain quest port da mar, uschia che jau hai bittà ancra ordadora e sun entrà cun las bartgas da tut las navs; qua avain nus constatà ch’el n’era betg profund avunda.
Cur che jau aveva scuvert quest batschigl d’aua, era jau stà da l’avis ch’el furmia la sbuccada d’in flum. Perquai aveva jau ordinà als mariners da manar cun sai butschins per ans proveder cun reserva d’aua. Giond jau cun els a terra, ans èn bainprest vegnids encunter var otg fin diesch umens ch’ans han rendì attents a l’abitadi situà betg lunsch davent. Vi là hai jau tramess a prender aua ils umens ch’eran per part armads e che purtavan per part buts, quai ch’els han er pudì far senza vegnir disturbads. Essend che la funtauna era vaira allontanada, hai jau spetgà enturn duas uras sin lur return. En il fratemp sun jau girà enturn, sut plantas or che tutgan tar il pli bel che jau hai vis insacura.
Lur feglia splendurava en in verd uschè frestg, spess, sco en l’Andalusia il matg. Ma las plantas eran differentas da quellas da nossa patria sco di e notg. Il medem vala dals fritgs, dals fains, da la crappa e da tuttas chaussas. Autras plantas avevi però er che tutgan tar ils geners che creschan tar nus en Castiglia; ma tuttina vesevan quellas or tut auter. Lezzas plantas dals pli differents geners che na creschan betg en la Castiglia, eran avant maun en uschè grond dumber ch’ins na las pudess betg enumerar.
Ils abitants sumegliavan ils indigens da las inslas surmenziunadas en tut lur esser e statura. Els eran er dal tuttafatg senza vestgadira e devan tut lur possess per mintga chaussetta da pauc che nus als purschevan. Jau hai observà co ch’intgins da noss giarsuns-mariners han barattà lantschas per scalgias da vaider u scalgias da cuppas ruttas. Ils mariners ch’avevan manà natiers l’aua m’han rapportà ch’els sajan stads a guardar las avdanzas dals indigens e ch’els hajan chattà en quellas ina nettezza penibla. Letgs e cuvertas, sin ils quals durmiva glieud giuvna, consistan d’ina sort rait da launa. Lur avdanzas èn construidas en furma da tenda e munidas cun chamins auts e buns; ma tranter ils abitadis che jau hai vis, n’era betg in sulet ch’avess disponì da dapli che 12 fin 15 avdanzas. Nus avain pudì constatar qua che las dunnas maridadas purtavan, cuntrari a las mattatschas, chautschas da launa, cun excepziun d’intginas tranter ellas ch’eran radund 18 onns veglias.
Sin quest’insla hai jau vis chauns-luf e pitschens chauns da chatscha. Mia glieud è fruntada sin in indigen ch’aveva fermà vi da ses nas in toc aur da la grondezza d’in mez castellano, sin il qual eran engravadas intginas letras. Jau als hai reproschà da betg avair acquistà quest toc aur tras stgomi, e quai per mintga pretsch ch’il possessur avess pretendì, damai che jau avess gugent savì tge ch’igl era cun quest toc aur. Ma ils mariners han respundì da betg avair ristgà d’al proponer quest stgomi.
Suenter che nus eran stads a prender avund’aua, sun jau returnà tar mia nav e sun navigà vers nordvest per lung da l’entira vart da l’insla fin a la costa opposta che maina da l’ost vers il vest. Danovamain m’han mes Indians declerà che quest’insla saja bler pli pitschna che l’insla Samoet e ch’i fiss meglier da returnar per arrivar pli svelt tar lezza. Qua ha il vent laschà suenter ed è silsuenter vegnì nà dal vest, pia gist encunter la direcziun da nossa cursa; perquai hai jau fatg ralentar la cursa e sun navigà l’entira notg baud en direcziun ost-sidost, baud vers ost u vers sidost. Jau hai fatg quai per betg vegnir en vischinanza da la terra, damai ch’era sa tschentada ina spessa brentina e ch’i fascheva aura stemprada.
Da mesanotg fin bunamain l’alva da la damaun hai pluvì. Anc uss è il tschiel cuvert cun nivels che smanatschan da purtar ulteriuras precipitaziuns. Nus essan returnads tar il piz situà il pli al sidost da l’insla, nua che jau sper da pudair ancrar bain fin ch’igl è cler avunda per avanzar tar las autras inslas, sco che jau aveva quintà da far. Dapi che jau ma chat qua en l’India, hai pluvì pli fitg u pli pauc di per di; Vossas Excellenzas pon esser segiras che quest pajais tutga tar ils pli fritgaivels ed areguard il clima ils pli temprads dal mund.
Cun l’alva dal di sun jau navigà tut tenor il vent ed ì tant sco pussaivel enturn l’insla, uschè ditg sco che quai ha sa laschà far; alura sun jau m’avischinà a la costa, ma senza ir a riva.
Cun l’alva dal di hai jau auzà l’ancra e laschà navigar la caravella Pinta vers ost e sidost, la caravella Niña vers sid-sidost, entant che jau mez sun ì cun mia nav en direcziun sidost. Mes cumond sa clamava uschia che las duas navs hajan da suandar fin las dudesch da mezdi la direcziun inditgada da mai, da bandunar alura quella e puspè sa reunir cun mai.
Suenter strusch trais uras viadi è vegnida en vista en l’ost in’insla, vers la quala nus ans essan dirigids. Anc avant mezdi han las trais navs cuntanschì il piz settentriunal da quella, nua che sa chatta davantvart ina pitschna insla che vegn circumdada vers nord da grips pli pitschens, entant che s’auza tranter la pitschna insla e la gronda in aut grip. Quest’ultima vegn numnada da la glieud da San Salvador Samoet, jau però l’hai dà il num Isabela. Il vent vegniva dal nord e la pitschna insletta numnada avant giascheva en direcziun da l’insla Fernandina, davent da la quala jau era ì a mar en direcziun ost-vest. La costa da l’insla Isabela maina nà da l’insletta sur ina lunghezza da 48 miglias marinas en direcziun vest fin ad in cap che jau hai numnà Cabo Hermoso; quest ultim giascha vers vest, è bel radund e tanschend lunsch viador en la mar è el circumdà d’aua profunda. L’entrada en il golf è l’emprim crappusa e da bassa profunditad da l’aua, ma vers l’aua sa chatta ina riva da sablun, la quala sa tira dal rest per lung da l’entira costa; qua hai jau bittà oz venderdi notg l’ancra e sun ma trategnì là fin la damaun.
Questa part da la costa e quai che jau hai vis fin uss da la costa da l’insla, è dal tuttafatg guliv e planiv. L’insla sezza è il pli bel che jau hai vis fin qua; possian las autras regiuns che jau hai scuvert anc esser stadas uschè grondiusas, sche è quest’insla anc stada bler pli magnifica. Ella è ritga d’autas plantas cun feglia verda, e l’entir territori è situà pli aut che quai ch’igl era il cas tar las autras inslas. Ella ha intginas elevaziuns ch’ins na po bain betg designar sco muntognas per propi, ma che dattan tuttina, tras il cuntrast ch’ellas evocheschan, a la planira ina parita pittoresca. A l’intern dispona ella sco ch’i para da numerusas funtaunas. En il nordost sa mussa in grond premunt, cuvert spessamain cun autas plantas, nua che jau vuleva sbartgar per ir a guardar in lieu uschè plaschaivel; ma jau na sun betg vegnì sin il fund ed avess pudì bittar ancra be pli anora, vers la mar averta. Da l’autra vart era la direcziun dal vent favuraivla per cuntanscher il cap nua che jau ma chat uss ed al qual jau hai, sco ditg, dà il num Cabo Hermoso, perquai che quest cap è propi bel.
Per quests motivs na sun jau betg ì a riva tar quest premunt. Ultra da quai m’ha er la contemplaziun da questa cuntrada verda uschè magnifica – quai ch’ins po pretender cun tutta raschun da tut ils pajais e products da quest’insla –, laschà en in stadi indecis, en tge direcziun che jau duaja ma render, e na pudeva jau betg guardar avunda questa vegetaziun uschè bella ed uschè differenta da la nossa. A mes avis datti sin quest’insla bleras ervas e plantas ch’ins vegn a stimar fitg en Spagna per gudagnar londeror tincturas ch’ins po utilisar per intents medicinals, ma ellas m’èn nunenconuschentas, quai che ma dat grond fastidi. Tar mi’arrivada al cap hai jau sentì in’odur agreabla da flurs e plantas che m’ha intgantà grondamain. Damaun marvegl avant che partir vegn jau ad ir a terra a guardar tge che sa chatta sin quest premunt.
Tenor dir da mes Indians duai viver en ina culegna che sa chatta profund en l’intern in retg che porta bler aur vi da ses corp; jau vi avanzar uschè lunsch en l’intern da l’insla fin che jau chat lez abitadi ed il retg. Jau vesess gugent lez regent e discurriss cun el, damai ch’el regia tenor dir dals Indians sur tut las inslas dal conturn ed è vestgì dal tuttafatg en aur. Malgrà tut n’hai jau betg propi cret las tschantschas da questa glieud, per part perquai che jau n’als chapesch betg endretg, per part perquai che jau sun da l’avis ch’els, che possedan fitg pauc aur, vegnan adina ad avair l’impressiun ch’i saja bler, er sch’il retg porta be pauc aur sin sai.
Quai che jau hai numnà Cabo Hermoso para dad esser in’insla spartida da Samoet; tranter questas duas sto ultra da quai sa chattar in’autra insla. Ma i n’era betg mi’intenziun da perscrutar tut precisamain – pertge che per gliez na bastassan gnanc tschuncant’onns –, mabain da scuvrir tant sco pussaivel novs pajais per, sche Dieu vul, puspè pudair passar il proxim avrigl avant la fatscha da Vossas Excellenzas. A quai stoss jau però agiuntar che jau, per cas che nus avessan da fruntar sin cuntradas, nua ch’è avant maun en abundanza aur e spezarias, ma vegn a trategnair là uschè ditg, fin che jau hai chargià da quai tant sco mo pussaivel. Per quest intent hai jau cuntinuà mes viadi, per chattar lezzas regiuns.
Oz, da bel cler di, hai jau tratg si l’ancra al lieu da l’insla Samoet, nua che jau era restà durant la notg, pia al piz occidental da quella, al qual jau hai dà il num Cabo de la Laguna, entant che jau hai numnà l’entira insla Isabela. Jau aveva l’intenziun da navigar vers nordost e pli tard, da la vart orientala, vers sidvest, nua che duai, tenor dir dals indigens che nus manain cun nus, sa chattar la residenza dal retg da l’insla. Ma enturn enturn era la mar uschè pauc profunda che jau n’hai betg pudì avanzar pli fitg. Jau hai pia stuì vesair en che jau avess stuì far in grond detur sche jau avess cuntinuà a navigar en direcziun sidvest.
Perquai sun jau ma decidì da puspè viagiar vers nord-nordost, sco avant, e dad ir nà dal vest enturn l’insla Isabela. Nus avain però gì in vent uschè moderà che jau sun pir vegnì da m’avischinar la notg a la costa. Damai ch’igl è però fitg privlus da sbartgar sin questas inslas en il stgir – perquai ch’è necessaria ina buna vista per bittar l’ancra en il dretg lieu, damai ch’il fund da la mar è cuvert baud cun sablun, baud cun grippa –, hai jau tegnì la nav l’entira dumengia notg en posiziun calma. Las duas autras caravellas, las qualas avevan anc cuntanschì a temp la terra, avevan bittà l’ancra. Tenor las signalisaziuns usitadas, eran ils dus chapitanis da quellas da l’avis ch’er jau veglia bittar l’ancra; ma quai n’era betg mi’intenziun.
Vers las 10 uras hai jau cuntanschì il cap da la pitschn’insla ed hai manischà mia nav sper las duas autras caravellas. Suenter avair mangià sun jau ì a terra. Jau na sun fruntà sin nagin abitadi, mabain be sin singulas chasas abandunadas; probablamain eran ils abitants da quellas fugids cur ch’i avevan vis nus ad ans avischinar, laschond enavos tut lur rauba da chasa. Jau hai scumandà a mia glieud da sa patrunar d’insatge da quai, ed accumpagnà da mes chapitanis e d’intgins da mes umens, sun jau ma mess sin via a perscrutar l’insla.
Eran las autras inslas che jau aveva visità bain er stadas d’in verd e d’ina fritgaivladad miraculusa, sche hai jau stuì renconuscher che quella era anc bler pli bella cun ses guauds extendids d’in verd glischant e sias vastas lagunas, als urs ed entamez da las qualas sa chattavan guaudets magnifics. Qua sco er en las autras parts da l’insla èn las plantas frestgas e creschan spess ina sper l’autra, l’erva uschè verda sco il mais d’avrigl en l’Andalusia ed il chant dals utschels tuna uschè bain en las ureglias ch’ins vuless restar qua per adina. Papagagls sgolan en rotschas uschè spessas ch’els stgirentan il sulegl, ed ils utschels gronds e pitschens èn represchentads en numerusas spezias che sa differenzieschan da quellas da nossa patria. Er plantas hai en ina gronda varietad che portan fritgs e derasan in’odur savurusa. Jau deploresch fitg da betg enconuscher ellas, sun però segir ch’ellas han tuttas ina valur nizzaivla. Dad ellas, sco er da las ervas, vegn jau a prender cun mai exempels.
Entant che nus chaminavan per lung d’ina da lezzas lagunas, essan nus fruntads sin ina serp, la quala nus avain mazzà e da la quala jau port la pel a Vossas Excellenzas. Apaina ch’il reptil ans aveva remartgà, è quel sa bittà en l’aua. Ma damai che l’aua n’era betg fitg profunda, l’avain nus persequità e mazzà cun culps da lantscha. Ella aveva ina lunghezza da set quartas; jau crai ch’i stoppia dar en questas lagunas numerusas sumegliantas serps. I m’è reussì da scuvrir plantas d’aloe; sinaquai hai jau decidì da far tagliar giu intginas da quellas e da manar damaun var diesch quintals a bord da la nav, perquai ch’igl ha num ch’i saja in lain fitg custaivel.
En tschertga d’aua da baiver essan nus arrivads en in abitadi che sa chattava en proxima vischinanza da qua, circa 2 miglias marinas dal punct nua che nus avevan bittà l’ancra. Chattond ils abitants da quel adagur nus, èn tuts scappads e sa zuppads cun lur possess en muntogna. Jau n’hai betg tolerà ch’ins als prendia davent insatge, e sche quai avess er be la valur d’ina guglia. Pli tard èn intgins indigens s’avischinads a nus. In dad els ha schizunt tschiffà in pau confidenza, uschia che jau al hai dà intgins scalins e perlas da vaider; da quai ha el demussà in plaschair uffantil. Per approfundar nossas relaziuns amiaivlas e far diever da quellas a moda nizzaivla, hai jau fatg dumandar ils indigens per aua. Ils abitants da l’insla èn alura er, suenter che jau era returnà sin mia nav, cumparids a la riva cun lur zitgas emplenidas cun aua, exprimind visiblamain lur plaschair d’ans porscher aua. Sco engraziament persuenter als hai jau anc fatg surdar ina corda cun perlas a vaider e sinaquai han els declerà da vulair returnar l’autra damaun.
Mes plan era d’emplenir en quest lieu tut las buts da nossas navs cun aua per pudair partir da tut temp en cas da bun’aura; e d’explorar l’entir’insla fin ch’i ma saja reussì da scuntrar lur retg e d’al intimar da ma surdar l’aur dal qual el duaja esser en possess. Sinaquai vuleva jau partir vers ina fitg gronda insla, la quala stueva esser tenor mes manegiar Cipango – sch’ils rapports constattan che derivan dals Indians ch’èn tar mai a bord, ils quals numnan quest’insla Colba. Els savevan da rapportar ch’i sa chattian là fitg grondas navs e numerus navigaturs. Silsuenter vuleva jau visitar anc in’autra insla, numnada Bofío, la quala duai medemamain esser fitg extendida. En viadi vegn jau a visitar las inslas situadas tranteren e ma vegn ad orientar tenor la dumonda sche jau chat là aur e spezarias u betg. En tutta cas sun jau fermamain decis d’avanzar fin a la terra franca e da cuntanscher la citad Quisay per surdar al Grond Khan las brevs da Vossa Excellenza e da returnar cun sia resposta.
L’entira notg vargada ed il di dad oz hai jau spetgà qua, sinaquai ch’il retg u autra glieud da quest’insla ma portian aur u auters objects da valur. Numerus Indians èn cumparids, ils quals sumeglian quels da las autras inslas, èn nivs e colurads en las pli differentas colurs. Els han manà cun sai lantschas e chanels da mangola per las fatschentas da barat ch’els han fatg cun intgins mariners per tocs da vaider, stgaglias da cuppins ruts e da vaschs da terracotga. Intgins da quests Indians purtavan tocs dad aur ch’eran fermads vi da lur nas; quels purschevan els fitg gugent per in da quests pitschens scalins u per perlas da vaider; ma i sa tractava da quantitads uschè pitschnas ch’i n’ha betg valì la paina da discurrer da quai. Tuts eran grondamain surstads da nossa cumparsa e manegiavan che nus sajan vegnids giu da tschiel. Or d’in pitschen lai che sa chatta qua en vischinanza, ed il qual nus avain numnà Cabo del Isleo, avain nus tschiffà aua per nossas navs. En quest lai ha Martín Alonso Pinzón, chapitani da la Pinta, mazzà in’ulteriura serp, la quala sumegliava en tut quella dad ier e mesirava medemamain set quartas. Ultra da quai hai jau laschà manar a bord tant aloe sco quai che nus avain chattà.
Oz vuleva jau partir vers l’insla Cuba, la quala sto, tenor ils rapports dals indigens, esser areguard sia grondezza e sia ritgezza identica cun l’insla Cipango. Perquai hai jau l’intenziun da betg pli ma trategnair qua pli ditg e na vegn er betg a navigar enturn quest’insla per ir a tschertgar il lieu principal sco quai che jau aveva gì en il senn pli baud, per discurrer cun il retg u signur da questa terra – avend jau gea sez pudì constatar ch’i n’existan qua naginas minas dad aur. Ultra da quai fissan necessaris vents fitg differents per pudair navigar enturn l’insla, ils quals na vegnivan gist il mument betg da la direcziun giavischada.
Damai che jau stoss plinavant ir en tschertga da las cuntradas cun las qualas sa laschan stabilir il pli tgunsch relaziuns commerzialas, n’hai dà per mai nagin motiv da perder qua pli ditg temp. Perquai vi jau cuntinuar il viadi e visitar bleras cuntradas, fin che jau vegn a fruntar sin in pajais ch’è ritg da differents products, cumbain che jau sun segir ch’i creschan sin l’insla nua che jau ma chat bleras spezias da spezarias. Per mes grond displaschair na sun jau betg versà en quai – hai jau gea vis millis da differentas spezias da plantas cun ils pli differents fritgs che creschan qua da quel temp en tutta frestgezza, sco en Spagna ils mais da matg e zercladur. Tuttina sfarlattusa è la ritgezza da fains e flurs. Ma en tut questa ritgezza hai jau be pudì distinguer la planta d’aloe, da la quala jau, sco gia rapportà, hai laschà manar ina quantitad commensurada a bord da las navs per las preschentar a Vossas Excellenzas.
Fin uss na m’èsi betg anc stà pussaivel da partir vers Cuba, damai ch’i regia absoluta calma, entant ch’igl ha pluvì ier da tschiel rut, senza però esser fraid. Il cuntrari: durant il di èsi chaud e las notgs èn qua uschè miaivlas sco las notgs da matg en l’Andalusia.
Ier vers mesanotg hai jau auzà l’ancra nà dal Cabo del Isleo, ch’è situà en il nord da l’insla Isabela, per navigar vers l’insla Cuba, da la quala la glieud da San Salvador che jau main cun mai sa da dir ch’ella saja fitg vasta e commerzianta; quella duai posseder aur e spezarias en abundanza e là duain sa chattar grondas navs e blers commerziants. Tenor indicaziun dals Indians è Cuba situà en direcziun vest-sidvest, quai che po constar, damai che jau stoss concluder da lur lingua da segns e da las remartgas dals auters abitants da las inslas – dals quals la lingua m’è gea estra – ch’i sa tractia da l’insla Cipango, da la quala vegnan rapportadas las chaussas las pli miraculusas, e la quala sto, tenor las indicaziuns da las chartas che jau hai vis, sa chattar en questas auas. Cun l’alva ha il vent laschà suenter; persuenter hai cumenzà a plover, sco ch’igl aveva pluvì l’entira notg. Fin vers mezdi sun jau avanzà cun in vent moderà; pli tard è quel però creschì fermamain, uschia che tut las velas da mia nav, da la pli gronda fin la pli pitschna, èn scufladas dal tuttafatg.
Uschia hai jau cuntinuà mes viadi fin sin far notg. Il Cabo Verde da l’insla Fernandina, il qual è situà en la vart meridiunala da la part occidentala da l’insla, è restà enavos en ina distanza da ca. 28 miglias marinas vers nordvest. Damai ch’il vent era daventà vaira burascus e ch’i m’era nunenconuschent, tge distanza che jau aveva da percurrer fin l’insla Cuba e che jau na la vuleva da l’autra vart betg scuvrir da notg, essend che tut questas inslas èn circumdadas da pauc profunds, uschia ch’ins po be bittar l’ancra sin la mar averta, en ina distanza da dus sajets da chanun; e damai ch’i para ultra da quai inditgà da sbartgar be da di pervi da la cumposiziun differenta dal fund da la mar, il qual è baud sablunus, baud interrut da grippa, sun jau ma decidì da serrar tut las velas cun excepziun dal foc e da cuntinuar a viagiar be cun quel.
En il fratemp è il vent daventà pli ferm e m’ha laschà avanzar svelt, quai che m’ha fatg vegnir in pau malsegir. Vitiers regiva profunda stgirezza ed ina ferma plievgia crudava giuador, uschia che jau hai dà il cumond dad er trair en il foc. Per consequenza essan nus avanzads l’entira notg be otg miglias marinas.
Suenter la levada dal sulegl hai jau cuntinuà mes viadi fin las nov en direcziun vest-sidvest. Suenter ina distanza da 20 miglias marinas han las navs midà direcziun ed èn navigadas vers vest. Fin l’ina da mezdi e vinavant fin las trais èn ellas avanzadas cun ina sveltezza per ura dad otg miglias marinas, traversond uschia en tut 44 miglias.
Qua avain nus scuvert, en ina distanza da 20 miglias marinas, set u otg inslas, situadas ina davos l’autra dal nord vers il sid.
Jau hai cuntanschì questas inslas nà dal sid e sun fruntà sur ina distanza da 20 u 24 miglias marinas sin pauc profunds; tuttina hai jau bittà l’ancra.
Mes Indians che sa chattavan a bord han declerà ch’ins haja da navigar da qua davent cun lur canus in di e mez fin a Cuba.
Da qua davent avain nus cuntinuà noss viadi vers Cuba, manegiond ch’i stoppia sa tractar tenor ils rapports dals Indians areguard sia grondezza e sia ritgezza dad aur e curals da l’insla tschertgada, numnadamain da Cipango.
Cun l’alva dal di avain nus auzà l’ancra en vischinanza da lezzas inslas, las qualas jau hai numnà Islas de Arena, pervi da la mar pauc profunda che tanscheva en il sid da quellas fin 24 miglias marinas vers la mar averta. Fin l’ina essan nus, cun ina sveltezza per ura dad otg miglias marinas, navigads en direcziun sid-sidvest, faschond 40 miglias. Fin sin far notg avain nus traversà ulteriuras 28 miglias marinas, navigond adina en la medema direcziun.
Anc avant ch’igl è daventà dal tuttafatg stgir, avain nus vis terra. La notg, durant la quala igl ha pluvì fitg ferm, essan nus ans rendids tar in lieu da refugi. La sonda avain nus surmuntà fin la rendida dal sulegl 68 miglias marinas vers sid-sidvest.
Scuverta ed exploraziun da Cuba
[edit]Da qua anora sun jau penetrà vers sid-sidvest, per cuntanscher l’insla Cuba al lieu situà il pli damanaivel. Jau sun navigà d’in bellezza flum siador, il qual na zuppava nagins privels en furma da pauc profunds u d’auter gener; l’entir tschancun da riva, per lung il qual jau sun navigà, aveva in’aua clera, profunda. La sbuccada dal flum aveva ina ladezza da 12 bratschs, gist avunda per pudair sa mover en ziczac entrond cunter il vent. Jau hai bittà l’ancra a l’intern da la sbuccada, in culp da chanun davent da la riva.
Jau n’enconusch nagin lieu che fiss pli bel. Las duas rivas dal flum flancavan plantas verdentas en plaina fluriziun ch’avevan ina tut autra parita che quellas en la patria. Quellas eran cuvertas cun las pli differentas sorts flurs e fritgs, tranter ils quals utschellins fitg pitschens tschivlavan dultschin. Igl aveva qua in grond dumber da palmas ch’appartegnevan ad in auter gener che quellas da Guinea e da la Spagna; quellas eran da grondezza mesauna, avevan a la fin naginas fibras da cellas e feglia fitg lada, cun la quala ils indigens cuvrivan ils tetgs da lur chasas. Il terren era planiv e guliv.
Jau sun descendì da la schaluppa e sun ì a terra. Sinaquai sun jau m’avischinà a duas chamonas, da las qualas jau hai supponì ch’ellas tutgian a pestgaders. Ma cur che jau sun m’avischinà, han ils indigens prendì plain tema la fugia.
En ina da questas chamonas hai jau chattà in chaun che na giappava betg. En omaduas pendevan raits fatgas da fibras da palmas, sughets, ina pertga fatga da corn, crutschs dad ossa ed auters utensils da pestgar; a l’intern avevi pliras scossas. Tenor mes giuditgar pudevan questas chamonas porscher suttetg a bleras persunas. Jau hai ordinà da laschar tut en bun urden, quai ch’è er vegnì fatg. L’erva era uschè auta sco en l’Andalusia ils mais d’avrigl e matg; tranter quella hai jau er chattà blera portulaca e ravas da pavlar.
Alura sun jau puspè muntà en la schaluppa e navigà in tschancun dal flum siador. Jau confess d’avair resentì in tal daletg intern vesend quests ierts flurints e guauds verds ed udind il chant dals utschels che jau na sun betg stà bun da ma far liber e da cuntinuar mes viadi. Quest’insla è bain la pli bella che egls d’uman han vis insacura, ritga da lieus d’ancrar excellents e da flums profunds. Tenor mes giuditgar n’ha l’ocean probablamain mai inundà la terra sur la riva or, essend che la vegetaziun tanscha bunamain fin a la mar – in fatg ch’ins na po betg constatar en regiuns nua che la mar è burascusa. Confermà vegn quai er dal fatg che jau hai dapi che jau ma trategn amez tut questas inslas betg gì da supportar in sulet stemprà.
L’insla ha bellas ed autas muntognas che na s’extendan però betg fitg lunsch; l’ulteriura part da l’insla è segnada d’elevaziuns che regordan a la Sicilia. Tant sco che jau crai d’avair chapì da las indicaziuns fatgas tras segns dals Indians che jau aveva prendì cun mai da l’insla Guanahaní, è quest’insla ritga d’aua e vegn percurrida da diesch flums; ins dovria dapli che ventg dis per ir cun lur canus enturn l’insla.
Gist cur che jau m’avischinava cun mias navs a la terra, èn cumparids dus canus. Strusch ch’ils indigens che sa chattavan lien han remartgà ch’ils mariners han ascendì lur navs ed han cumenzà a remblar per mesirar la profunditad dal flum e chattar il meglier lieu per bittar l’ancra ch’els han prendì la fugia.
Ils Indians savevan da raquintar ch’i sa chattian sin quest’insla minas dad aur e perlas. E propi hai jau scuvert in lieu che pareva adattà per la furmaziun da perlas e medemamain conchiglias che furman in cler indizi persuenter. Jau na crai da betg ir en èr che las immensas navs dal Grond Khan sbartgan qua e ch’ins ha da far davent da qua fin a la terra franca be in viadi sin la mar da diesch dis.
Jau hai battegià quest flum sin il num San Salvador.
Jau hai fatg auzar l’ancra e sun navigà davent da quest golf vers vest per cuntanscher la citad, en la quala abita il retg dal pajais, sco che jau hai cret da stuair concluder dals rapports dals Indians. Jau hai scuvert 24 miglias marinas en direcziun nordvest e 40 miglias vers ost mintgamai in cap. Suenter quatter ulteriuras miglias marinas hai jau vis in flum, dal qual la sbuccada n’era betg uschè lada sco quella da l’auter flum; jau al hai dà il num Río de la Luna.
Nus essan navigads viaden la notg, fin che nus avain cuntanschì in auter flum ch’era pli grond che l’emprim – sco che jau hai concludì da la lingua da segns dals Indians –, en il conturn dal qual jau hai vis in pèr bels abitadis. Quest flum hai jau numnà Río de Mares.
Jau hai tramess duas bartgas a s’infurmar davart in da quests abitadis. Ina da questas navs hai jau laschà accumpagnar d’in dals Indians che nus avevan prendì cun nus, ils quals eran gia buns da s’exprimer in pau e sa mussavan cuntents da pudair esser en cumpagnia da cristians. Ma ils abitants da questa colonia – umens, dunnas ed uffants – han prendì la fugia tut surura. Jau hai scumandà a tuts da tutgar insatge. Tenor mi’opiniun eran quests abitadis bundant pli bels che tut ils auters che nus avevan vis fin qua, e ston tenor mes giuditgar avair ina parita adina meglra, tant pli che nus ans avischinain a la terra franca.
Questas avdanzas eran construidas en furma da chamona, fitg spaziusas e svegliavan l’impressiun d’in champ militar. Ma ellas n’eran betg ordinadas en retschas, uschia ch’ellas na furmavan naginas vias, mabain s’auzavan baud qua e baud là or da la terra. A l’intern èn ellas scuadas fitg schuber; lur mobiglias èn ornadas ritgamain. Ins ha chattà bleras plasticas che represchentavan figuras femininas, e numerusas mascras elavuradas a moda artistica. Jau na sai betg propi, schebain ils abitants da l’insla dovran quests objects sco decoraziun ubain sch’els servan ad acts cultics religius. En questas avdanzas avevi er chauns, ils quals na urlavan mai; plinavant utschels selvadis e dumestitgads, raits fatgas surprendentamain bain, armas ed utensils da pestgaders. Nagin n’ha ristgà da tutgar insatge da quai.
Jau manegel ch’i sa tractia tar ils abitants da quest’entira strivla da la costa da pestgaders che mainan lur pestga en l’intern da l’insla, la quala è talmain gronda e bella che jau na la pudeva betg admirar avunda. Jau hai chattà plantas che purtavan fritgs d’ in gust extraordinari, e sun stà da l’avis ch’i stoppian sa chattar a l’intern vatgas ed auter muvel, damai che jau sun fruntà sin restanzas d’ossa che pareva da derivar dal chau d’in bov.
L’entira notg avain nus udì il chant da da tuttas sorts utschels ed il gringrar dals grigls, quai ch’ha legrà tuts da cor. L’aria emplenida da bunas odurs era fin durant il di ni fraida ni chauda. Durant il passagi da las autras inslas fin tar quest’insla avevan nus gì da patir da gronda chalur, entant che quai n’era qua betg il cas, damai ch’i regia qua in clima miaivel sco il mais da matg. Il fatg che nus eran fruntads en autras regiuns sin ina gronda chalur, è bain d’attribuir a quai che las autras inslas n’han nagina muntogna e ch’il vent vegn là da l’ost e maina perquai cun sai blera chalur.
L’aua da quests flums è salada en lur sbuccadas. Ils Indians avevan en lur abitadis aua dultscha; ma nus n’avain betg chattà or, nua ch’els van a tschiffar quella. Las navs pon tgunschamain navigar en ziczac sin il flum numnà il davos, e quai tant cun entrar sco er cun sortir. Ultra da quai porschan ils flums al navigatur puncts d’orientaziun fidabels. La profunditad dal flum munta 7 fin 8 fils a l’entrada e 5 fils dal flum siador. Quest’entira zona da mar sto tenor mes giuditgar adina esser ruassaivla e quieta sco il flum da Sevilla; la consistenza da l’aua promova la furmaziun da perlas. Jau hai chattà grondas lindornas, las qualas eran però dal tuttafatg senza gust e na sumegliavan insumma betg quellas da la Spagna.
(Uss descriva l’admiral la posiziun dal flum e dal port da mar, dal qual è gia vegnì discurrì survart, ed al qual el aveva dà il num San Salvador. En ses conturn duain s’auzar bellas, autas muntognas sco la Peña de los Enamorados. Ina da quellas ha al piz ina furmaziun da grip che sumeglia ina moschea graziusa. L’auter flum e port, nua che l’admiral è sa trategnì, vegn circumdà en l’ost da duas muntognas radundas, entant ch’in cap tanscha en il vest-nordvest da quai fin lunsch en la mar.)
Jau hai bandunà il Río de Mares en il nordvest ed hai scuvert in cap ch’è cuvert spessamain cun palmas ed al qual jau hai perquai dà il num Cabo de Palmas. Suenter in viadi sin la mar da 60 miglias marinas, han ils Indians a bord da la caravella Pinta declerà ch’i sa chattia davos mintga cap in flum e ch’ins possia arrivar davent da là en in viadi sin la mar da quatter dis a Cuba. Il chapitani da la Pinta ha exprimì envers mai l’opiniun che lez Cuba, dal qual ils indigens discurrivan, saja ina citad e ch’i sa tractia tar il pajais per lung la costa dal qual nus navigavan d’in continent fitg vast che tanschia fitg lunsch vers nord. Il retg da quest territori sa chattia en guerra cun il Grond Khan, il qual ils Indians numnavan Cami, sumegliant sco ch’i devan a ses pajais u a sia citad il num Faba u auters nums.
Jau sun uss ma decidì da navigar tar lez flum e da trametter al retg da lez territori in regal cun la brev accumpagnanta dals retgs catolics. Quest’incumbensa hai jau confidà ad in mariner ch’era gia stà en la medema funcziun a Guinea, ed al hai dà sco escorta intgins Indians da Guanahaní, ils quals èn stads pronts d’accumpagnar quest mess sut la cundiziun ch’els vegnian suenter il return da quest viadi tramess enavos sin lur inslas.
Tenor mia stimaziun è il lieu nua che jau ma chat gist situà 42 grads en il nord da l’equator. Jau vegn a far tut il pussaivel da visitar il Grond Khan, il qual sto, tenor mes manegiar, sa trategnair en questa cuntrada ubain en la citad Catay che tutga a lez regent ed è fitg gronda, sco ch’ins m’ha segirà avant mia partenza da la Spagna. L’entir pajais è planiv e situà magnific; la mar è là fitg profunda.
L’entira notg sin la mesemna sun jau navigà en ziczac e sun arrivà tar in flum, en il qual jau n’hai però betg pudì entrar, damai che l’aua n’era betg suffizientamain profunda; ils Indians han bain manegià che las navs possian entrar tuttina tgunsch sco lur canus. Uschia essan nus navigads vinavant fin in cap che tanscheva lunsch en la mar e ch’era circumdà da tuttas varts cun pauc profunds. Alura m’èsi reussì da scuvrir in golf, en il qual las pitschnas navs pudevan entrar senza che jau mez avess pudì avanzar en quest golf, damai ch’il vent aveva midà uss dal tuttafatg vers nord e la costa era orientada en direcziun nord-nordvest e sidost. Sinaquai hai jau vis in segund cap che s’extendeva anc pli lunsch en la mar. Pervi da quai ed en vista al fatg ch’il tschiel pareva d’annunziar in ferm vent, sun jau stà sfurzà da returnar tar il Río de Mares.
Cun la levada dal sulegl hai jau laschà ir a terra las bartgas en direcziun dals abitadis che sa chattavan là; ma els han constatà che tut ils abitants eran fugids. Suenter in temp è cumparì in um sulet. Jau hai dumandà da laschar en pasch quest indigen, sinaquai ch’el survegnia confidenza ed hai laschà s’allontanar las navs da la riva.
Suenter la tschavera hai jau vulì trametter a riva in da mes Indians. Chattond quel adagur lez indigen, al ha el clamà da lunsch da betg avair tema, damai che nus sajan buna glieud che na fetschian a nagin dal mal e tuttavia betg subdits dal Grond Khan; il cuntrari: nus hajan regalà ritgamain ils abitants da las bleras inslas che nus avevan visità. Sinaquai è l’Indian siglì en l’aua ed è nudà a riva. Dus indigens ch’eran cumparids là al han prendì per il bratsch ed accumpagnà tar lur chasas, nua ch’ins al ha interrogà e survegnì ils scleriments giavischads. Suenter ch’ils Indians dal lieu eran s’atschertads che nagin n’als veglia far dal mal, èn els sa quietads, han plaunsieu gì fidanza ed han ascendì en grond dumber sedesch canus, en ils quals els han manà cun sai mangola filada ed autras piculezzas. Jau hai però scumandà da tutgar insatge da quai, sinaquai che tuts realiseschian che jau saja unicamain en tschertga dad aur, il qual ils indigens numnavan nucay. Uschia èsi stà l’entir di in ir e vegnir d’indigens che navigavan tar las navs e returnavan puspè sin terra. Er numerus da mes umens èn sa rendids sin terra, senza ch’i als fiss capità insatge. Jau hai bain pudì constatar ch’ils indigens purtavan aur vi da lur corp; ma jau n’hai er betg survesì ch’in dad els aveva fermà en ses nas in toc d’argient elavurà, uschia che jau hai concludì ch’i stoppia dar en lezza regiun argient.
Ils indigens han dà da chapir cun lur lingua da segns ch’i vegnian ad arrivar en l’interval da trais dis numerus commerziants or da l’intern dal pajais per acquistar ils products che nus hajan manà cun nus, e ch’els portian novitads dal regent da quest pajais (tant sco ch’ins ha pudì cumprender da lur gests, viveva lez retg en ina distanza da quatter dis viadi); pertge ch’els avevan tramess intgins dals lur en l’entira cuntrada per annunziar mi’arrivada. Quels tutgavan tar la medema sort da glieud, cun ils medems usits sco ils auters indigens, sin ils quals nus eran fruntads fin qua. Tant sco che jau hai pudì pertschaiver, n’han els nagina religiun. Fin il di dad oz n’hai jau vis betg ina giada ils Indians che jau main cun mai a far in’uraziun, auter ch’il Salve Regina ed Ave Maria ch’els uran cun mauns ad aut sco ch’ins als ha mussà, faschond er latiers il segn da la crusch.
Quests Indians discurran tuts la medema lingua; els èn amis tranter pèr e tuts èn dal tuttafatg nivs. Jau crai ch’i sa tracta tar tut quests pajais da nagut auter che d’inslas che sa chattan en faida cun il Grond Khan, il qual els numnan Cavila, entant ch’els numnan il pajais sez Bafan. E qua gievani medemamain nivs sco ils auters.
Il flum è ordvart profund, uschia che las navs pudessan sbartgar en sia regiun da sbuccada directamain sin terra. Aua dultscha chatt’ins be 4 miglias marinas davent da la sbuccada. I na dat nagin dubi ch’i sa tracta qua da terra franca e che jau ma chat davant Zaitón e Quinsay, en ina distanza da circa 400 miglias marinas dad omadus lieus. Quai resulta dal cumportament da la mar, da la quala ils currents han qua in tut auter decurs che fin uss. Ier, cur che jau sun navigà vers nordvest, hai jau quità ch’i saja fitg fraid.
Jau sun ma decidì da trametter a terra dus Spagnols, numnadamain in tschert Rodrigo de Jerez ch’abita ad Ayamonte, ed in segund Spagnol cun num Luis de Torres, in gidieu convertì ed anteriur servient dal guvernatur da Murcia, il qual duai apparentamain dumagnar la lingua ebraica e caldeica ed er chapir in pau arab. Cun els hai jau dà dus Indians; in da quels hai jau elegì tranter quels che jau aveva embartgà a Guanahaní, entant che l’auter derivava da l’abitadi situà en vischinanza dal flum.
Jau hai dà a tuts chadainas da perlas da vaider, sinaquai ch’els sajan abels da sa procurar tras stgomi mangiativas, per cas ch’els avessan mancanza da quai. Suenter sis dis duevan els puspè esser da return. Ultra da quai als hai jau dà musters da spezarias, per ch’els possian s’infurmar sch’i sajan avant maun sumegliantas spezarias. En pli als hai jau instruì, en tge moda ch’els duain recognoscar il lieu da segiurn dal retg da lez pajais e tge ch’els duain, suenter esser sa scuntrads, drizzar or a quel en num dals regents da la Castiglia: Quests ultims m’hajan tramess per al surdar ina brev scritta d’agen maun ed in regal, dumandar suenter ses bainesser, metter ad ir relaziuns amicablas ed al porscher tut lur buns servetschs ch’al fissan d’engrà ed uschia vinavant.
Ultra da quai hai jau cusseglià chaudamain a mes ambassadurs da far indicaziuns ed exploraziuns precisas davart tschertas provinzas, ports e flums, dals quals jau aveva udì, e d’eruir quant lunsch davent da mes lieu d’ancrar che quels sa chattian ed auter pli. Sin il lieu hai jau calculà en il decurs da las otg cun il quadrant l’autezza da la staila polara e sun vegnì al resultat che nus ans chattian al 42avel grad da latituda. Tenor mias calculaziuns avain nus percurrì da l’insla El Hierro fin a lez punct 4568 miglias marinas ed avain uss bittà l’ancra visavi la terra franca.
En il decurs da la damaun sun jau muntà en mia schaluppa. Damai che lez flum sa schlargia a sia sbuccada ad in grond lai, il qual furma in excellent port, cun aua profunda e senza naginas furmaziuns da grip, cun ina riva ch’era sco fatga per reparar las navs a terra ed ultra da quai munida cun blera laina, sun jau entrà en quest flum e navigà var 2 miglias marinas dal flum siador. Là hai jau chattà aua dultscha e sun muntà sin ina collina per survesair in pau pli detagliadamain il pajais. Ma pervi dals guauds da feglia spess che s’extendevan lunsch enturn, n’hai jau pudì vesair nagut. Damai che jau sentiva ina ferm’odur, hai jau senz’auter supponì ch’i stoppian esser avant maun ervas e plantas.
Quai che sa purscheva a mi’egliada era uschè grondius che jau na vegniva betg stanchel d’admirar tut. In vair daletg è il viv chant d’utschels gronds e pitschens.
En il decurs dal di han numerus canus d’indigens circumdà las navs per far commerzi da barat cun chaussas fatgas da laina e cun raits, en las quellas els durmivan, pia hamacs.
Cun l’alva dal di sun jau ma rendì cun mia schaluppa a terra per far chatscha sin intgins utschels che jau aveva vis avant in pèr dis. Tar mes return è Martín Alonso Pinzón vegnì tar mai e m’ha purtà dus pitschens tocs scorsa-chanella. El m’ha rapportà ch’in Portugais ch’era a bord da la Pinta haja observà co ch’in Indian haja manà grondas quantitads da quai a bord; ma el n’haja betg ristgà da cumprar insatge, per tema da vegnir chastia sco che jau aveva smanatschà a tut quels che fetschian commerzi da barat. Martín Alonso ha ultra da quai fatg a savair che lez Indian haja mussà coclas cotschnas ch’avevan la grondezza da nuschs. Er il segund mariner da guardia da la Pinta ha rapportà d’avair scuvert plantas da chanella. Immediat sun jau ma rendì al lieu inditgà, hai però constatà ch’i na sa tractava betg da chanella. Jau hai mussà ad intgins da lezs Indians las provas da chanella e paiver che nus avevan manà cun nus nà da la Castiglia. Quels han fatg a savair d’enconuscher questas spezarias; cun segns han els inditgà ch’i sa chattian betg lunsch da qua en direcziun sidost grondas quantitads da lezzas spezarias.
Jau als hai er mussà aur e pierlas e sin quai han intgins indigens pli vegls respundì ch’i saja avant maun en in lieu che vegnia numnà Bohío aur en abundanza e ch’ils abitants da lezza cuntrada portian vi da la bratscha e las chommas, enturn culiez e vi da las ureglias aur; là sajan er avant maun pierlas. Ultra da quai crai jau d’avair chapì da lur discurs ch’i sa chattian en lez pajais navs pli grondas e rauba; quai tut saja situà en il sidost. Anc pli lunsch davent fruntian ins sin umens ch’hajan be in egl e tals ch’hajan in gnif da chaun, che sa nutreschian da charn umana e stgavazzian immediat mintga uman ch’els possian tiers per baiver ses sang ed al chastrar.
Jau sun sinaquai puspè ma rendì sin mia nav ed hai decidì da spetgar sin il return dals dus umens che jau aveva tramess en tschertga dal Grond Khan. Duessan els returnar senza las bunas novitads giavischadas, vegn jau a partir en tschertga d’auters pajais.
Questa glieud è fitg obedienta e schenada e, sco che jau hai gia menziunà, dal tuttafatg niva. Els n’enconuschan ni armas ni leschas. La terra è ordvart fritgaivla e porta in grond dumber da mames, ina sort carottas che gustan suenter chastognas, en pli bagiaunas che na sumeglian betg las nossas e surtut blera mangola che na dovra betg vegnir plantada, mabain che crescha a moda selvadia en furma da plantas grondas en vals situadas tranter la muntogna. Tenor mes avis racoltan els la mangola durant tut las stagiuns, damai che jau hai vis vi da la medema planta capslas da mangola avertas sper talas che s’avrivan gist u che flurivan. En la terra creschan ultra da quai millis differentas sorts fritgs che jau na poss nunpussaivel descriver tuttas. Quai tut sto però avair ina gronda valur d’utilisaziun.
La damaun hai jau laschà trair la Santa María e las duas autras navs a terra, e quai betg tuttas trais a medem temp, mabain en tala moda che mintgamai duas restavan ina sper l’autra en l’aua per garantir la segirezza da las squadras, cumbain che, tenor mes giuditgar, lezs indigens èn dal tuttafatg nunprivlus e ch’ins avess pudì trair senza nagina tema tuttas trais navs a medem temp a terra per las catramar e reparar.
Durant quest temp è il segund mariner da guardia da la Niña s’annunzià tar mai ed ha dumandà suenter ina premia, damai ch’el haja scuvert mastic (rascha da la planta da mastic); ma el na saja betg abel da preschentar ina prova, damai ch’el haja pers quella en viadi. Jau al hai empermess la premia giavischada ed hai incumbensà Rodrigo Sañchez e maister Diego d’inspectar las plantas, da las qualas era vegnida rutta giu lezza rascha. Tar lur return han els pelvaira manà cun sai in pitschen toc da lezza rascha, la quala jau hai tegnì en salv ensemen cun intgins roms da lezza planta, per als preschentar al retg ed a la regina. I sa tractava propi da rascha da mastic; ma ins la sto racoltar durant la dretga stagiun. En lez lieu è da chattar uschè bler mastic ch’ins po gudagnar milli quintals ad onn.
Jau hai er chattà là grondas quantitads d’in lain che ma pareva dad esser aloe. Lez port da mar è in dals megliers dal mund, cun in clima excellent ed ina populaziun paschaivla, e damai ch’el vegn dominà d’in cap grippus vaira aut, pon ins eriger qua ina pitschna fortezza, sinaquai ch’ils commerziants chattian in quartier segir e protecziun cunter in eventual stadi ostil, per cas ch’il port duess sa sviluppar ad in lieu da deposit per propi. Il Segner tutpussant, en ils mauns dal qual èn messas tuttas victorias, veglia laschar ir en vigur tut quai che serva a ses plans!
In Indian m’ha fatg a savair cun gests che la rascha da mastic saja buna cunter mal il magun.
La notg passada èn returnads ils dus umens che jau aveva tramess ad explorar la cuntrada situada a l’intern. Els m’han rapportà d’esser arrivads suenter avair percurrì 48 miglias marinas tar in abitadi che cumpigliava var 50 chamonas e radund milli abitants, damai che viveva, sco ch’igl è cumprovà, en la medema chasa plira glieud ensemen. Questas chamonas sumegliavan tendas spaziusas d’in champ militar. Els sajan vegnids beneventads dals indigens tenor usit cun gronda pumpa; umens e dunnas als sajan currids encunter per als pudair vesair ed als hajan alloschà en las meglras chasas. Ils Indians hajan exprimì lur grond smirvegl e dà da chapir ch’els crajan ch’ils novarrivads sajan vegnids directamain giu da tschiel, als tutgond, bitschond mauns e pes ed offrind ad els lur spaisas.
Ils dus Spagnols han ultra da quai rapportà che tar lur arrivada en lezza colonia, ils capos als hajan purtà fin tar la pli nobla chasa ed als hajan purschì duas sutgas, sin las qualas els sajan sa tschentads, entant ch’ils indigens hajan prendì plaz enturn enturn els per terra. L’Indian ch’als aveva accumpagnà fin là haja explitgà als auters Indians la moda da viver dals cristians e declerà ch’els sajan brava glieud. Sinaquai sajan ils umens sa retratgs per far plazza a las dunnas, las qualas sajan medemamain sa tschentadas en rudè enturn ils Spagnols per terra, han bitschà a quels mauns e pes, ed als han tutgà per sa persvader ch’els sajan propi da charn e sang. La finala als hajan els supplitgà da prender almain tschintg dis dimora tar els.
Ils Spagnols als han mussà chanella, paiver ed autras spezarias che jau aveva dà cun els. Sinaquai als han ils Indians fatg a savair che talas spezarias creschian ritgamain en il conturn, e quai vers sidost, ma ch’els na sappian betg sch’ellas creschian er al lieu. Damai ch’i n’è betg reussì ad els da survegnir indicaziuns davart la citad tschertgada, han ils dus mess puspè enchaminà la via da return. Sch’els fissan stads d’accord, als avessan accumpagnà dapli che tschintgtschient umens e dunnas, damai ch’els eran da l’avis ch’ils esters returnian puspè en tschiel.
Tuttina èn s’unids cun els in dals capos dal lieu cun ses figl e ses sclav. Jau als hai retschavì cordialmain ed hai mussà sin ils blers pajais ed inslas che sa chattavan en lezza regiun. Jau ponderava da preschentar lez capo al retg ed a la regina e na sai betg or da tge luna, danor per tema, lez capo ha vulì returnar enten far notg sin terra. Per betg permalar el e damai che la nav era tratga a riva, al hai jau laschà ir, ma betg senza ch’el m’haja empermess da returnar cun l’alva dal di. Ma el n’è mai pli cumparì.
Ultra da quai han ils dus Spagnols raquintà d’avair scuntrà sin via entiras fullas d’indigens che returnavan tar lur abitadis, tegnend en maun fieu ed ervas spezialas per sa fimentar tenor lur usits. Els n’èn fruntads sin nagin abitadi ch’avess cumpiglià dapli che tschintg chamonas. Dapertut èn els vegnids recepids en medema moda.
Els han vis numerusas spezias da plantas, ervas e flurs odurusas, las pli differentas spezias d’utschels ch’èn nunenconuschentas en Spagna, ultra da quai pernischs, luschainas ed aucas che cumparan là fitg numerusas. Els n’han remartgà nagins animals a quatter chommas, danor chauns che n’urlavan betg.
Il terren è fitg fritgaivel; sin quel vegn plantà mames e plantas da fava che na sumeglian betg las nossas. Els han vis grondas quantitads mangola criva, filada ed elavurada ed han stimà ch’i vegnia rimnà en ina singula chamona ina quantitad da mangola d’in pais da bundant 500 arrobas e ch’ins pudess gudagnar da quai mintg’onn 4000 quintals. Jau sun da l’avis che la mangola na vegn betg plantada e che la racolta da mangola dura l’entir onn. I sa tracta d’ina spezia da mangola fitg fina ch’ha ina capsla fitg gronda. Ils indigens vendevan lur bain per pretschs minimals, uschia ch’els devan nà per in bindel curt u per in’autra chaussetta ch’ins als purscheva in entir chanaster mangola.
Questa glieud n’enconuscha nagina malizia ed è pauc guerrila. Umens e dunnas van enturn nivs, sco che Dieu als ha stgaffì. Bain portan las dunnas ina taila da mangola enturn lur coissas; ma quai è gia tut. Els èn plain respect. La colur da lur pel n’è betg fitg stgira e pli clera che quella da las dunnas sin las Inslas Canarias. Jau sun persvas, prinzis illusters, che tut quests umans daventassan buns cristians, uschespert che umens pietus e cartents vegnan a dominar lur lingua. Perquai sper jau tar Dieu che Vossas Excellenzas vegnian bainbaud a sa resolver da trametter nà qua tals umens, per pudair converter uschia gronds pievels ed integrar quels en il ravugl da la baselgia, betg auter che quai che lezs pievels èn vegnids destruids che na vulevan betg confessar la trinitad da Bab, Figl e Sontg Spiert. E cur ch’il temp terrester da Vossas Excellenzas vegn ad esser a fin – pertge che nus tuts essan mortals –, alura vegn a reger en ils reginavels la pli gronda quietezza, damai ch’els vegnan ad esser deliberads da mintga eresia e da mintga nauschaspiert, entant che las olmas da Vossas Excellenzas vegnan a passar davant lur Creatur, dal qual jau supplitgesch instantamain ch’el dettia a Vossas Excellenzas ina lunga vita ed in’extensiun cuntinuanta da Voss reginavels e dominis, e dettia la ferma voluntad da derasar la sontga cretta cristiana, sco che Vossas Excellenzas han fatg quai fin uss. Amen!
Oz hai jau puspè laschà metter ad aua mia nav e ma prepar per la cuntinuaziun dal viadi, vulend navigar gievgia proxima en num dal Tutpussant vers sidvest, en tschertga dad aur, spezarias e novs pajais.
Exploraziun da la Caribica
[edit]Las emprimas uras da la damaun hai jau bandunà il flum da las mars en direcziun d’in’insla che mes Indians numnavan decididamain Babeque, sin la quala tenor lur lingua da segns ils indigens rimnavan durant la notg a la riva cun glisch da tizuns l’aur, il qual els battevan sinaquai cun il martè a barras. Per cuntanscher quest’insla ston ins navigar en direcziun ost tar sid.
Suenter esser navigads sur in tschancun da 32 miglias marinas per lung da la costa, hai jau scuvert in flum. Ulteriuras 16 miglias marinas pli tard sun jau fruntà sin in segund curs d’aua che pareva d’esser bler pli grond ed impurtant che tut ils flums scuverts fin qua. Per dus motivs sun jau entrà ni en l’in ni en l’auter flum. L’emprim e pli impurtant motiv è stà che l’aura e las relaziuns dal vent intimavan da cuntinuar il viadi en tschertga da l’insla Babeque surmenziunada. Per l’autra avess jau pudì distinguer da qua anora, schebain igl avess gì en vischinanza da la costa ina citad fitg populada e d’impurtanza. Ultra da quai fissan stadas necessarias navs cun damain sfunsada che mias atgnas per navigar dal flum siador, ed jau avess stuì impunder memia bler temp sche jau fiss ma retegnì cun explorar tals flums che basegnavan in’expediziun separada.
Tut quests tocs da la costa eran colonisads, surtut en vischinanza dal flum, il qual jau hai numnà Río del Sol. Jau hai ponderà il di avant ch’i fiss cunvegnent da prender cun mai intgins dals abitants da las rivas dals flums, per als preschentar als regents spagnols, sinaquai ch’els emprendian la lingua spagnola e fissan alura, suenter lur return en la patria, abels da far indicaziuns vardaivlas areguard las atgnadads da l’intern dal pajais e da daventar uschia translaturs dals cristians. A medem temp adoptassan els noss usits e nossas isanzas sco er nossa cretta.
Quest ultim ma para inditgà perquai che jau hai mez pudì ma persvader che quests pievels na disponan da nagin agen cult e na pratitgeschan er nagin’idolatria. Percunter hai jau pudì constatar ch’els èn fitg obedaivels e senza malart e na possedan naginas armas. Els na mazzan nagin e na priveschan er nagin da sia libertad; gea, els èn tuts uschè timids e schenads che tschient dad els scappan dad in singul dals noss, cumbain ch’els skerzan gugent cun els. Cartents da natira, èn els disposts a crair ch’i dettia in Dieu en tschiel ed èn dal tuttafatg persvas che nus essan vegnids giu da tschiel. Els repetan cun tutta premura las uraziuns che nus faschain e fan il segn da la crusch. Perquai ston Vossas Excellenzas sa resolver da far dad els cristians. È ina giada fatga l’entschatta, vegn ad esser gudagnà entaifer curt temp in grond dumber da pievels per nossa cretta, entant che la Spagna vegn a medem temp ad acquistar vasts territoris e ritgezzas respectablas. Quest ultim pretend jau considerond ch’i ston senza dubi esser avant maun en quests pajais grondas quantitads dad aur. La pretensiun da mes Indians ch’i dettia sin questas inslas cuntradas, en las qualas els gudognian l’aur ch’ornescha lur culiezs, ureglias, bratscha e chommas, è tuttavia vardaivla. Ultra da quai datti qua segiramain er pedras preziusas, perlas e nundumbraivlas spezias da spezarias.
Al Río de Mares, nà dal qual jau sun partì la notg passada, datti segir in grond dumber da rascha da mastic. Ins pudess anc augmentar quel cun emplantar chatschs, ils quals creschan svelt e sa laschan tagliar giu da las plantas vi da las qualas els pruin. Questas ultimas èn fitg numerusas e grondas ed han feglia e fritgs sco la planta da mastic; ellas èn però bundant pli grondas che quai che Plinius las descriva, sco che jau mez hai pudì constatar sin l’insla Chios en l’archipel grec. Jau hai ordinà da sgriflar intginas plantas per m’atschertar ch’i culia or rascha e tschiffar quella. Ma damai ch’i ha pluvì durant l’entir temp che jau sun ma trategnì sper lez flum, hai jau be pudì ma procurar pitschnas quantitads, las qualas jau vegn a preschentar a Vossas Excellenzas. La pitschna racolta pudess er derivar da quai che la stagiun actuala n’è betg adattada per furar las plantas, quai che stuess tenor mes avis esser lura il cas, sche las plantas portan bunamain fritgs madirs, en questa cuntrada pia vers la fin da l’enviern, apaina che la primavaira s’avischina.
Plinavant vegni a dar qua ina ritga racolta da mangola, la quala ins na dovra gnanc manar en Spagna, mabain vegn a pudair vender a moda fitg avantagiusa en las citads dal Grond Khan ch’ins vegn senza dubi a scuvrir, ed en las citads d’auters imperis che vegnan a sa stimar fortunads da pudair servir a Vossas Excellenzas. Nus vegnin ultra da quai er a pudair metter en vendita auters products e raubas or da la Spagna e dals pajais da l’ost, essend che las citads, da las qualas i sa tracta qua, sa chattan da qua anora en il vest. Qua fruntan ins er sin grondas quantitads da lain d’aloe, cumbain che quel n’ha nagina valur spaziala. Fitg preziusa è percunter la rascha da mastic, damai che quella cumpara be sin l’insla Chios surmenziunada, nua ch’ins – sche mia memoria na sbaglia betg – po far in gudogn da bel e bain 50 000 ducatas. A la sbuccada dal flum gia numnà sa chatta il meglier port da mar che jau hai vis insacura. Quel è profund e lad, en in lieu protegì ch’è sco fatg per eriger ina citad ed ina fortezza e nua che las navs pon sbartgar gist davant il rempar da mir. Ultra da quai è il pajais situà ad aut e dispona d’in clima excellent e da buna aua da baiver.
Ier è sbartgà tar mai in canu, en il qual sa chattavan sis mattatschs, dals quals tschintg èn vegnids a bord da la nav; jau als hai fatg tegnair en fermanza, per als prender cun mai en Spagna. Pli tard hai jau tramess intgina da mia glieud tar ina chasa che sa chattava da la vart occidentala dal flum. Els èn returnads en cumpagnia da set dunnas per part pli giuvnas, per part pli veglias e da trais mattatschs, ils quals jau vi medemamain prender en Spagna. Jau hai fatg quai or da la persvasiun ch’ils umens vegnian a sa cumportar meglier en Spagna sch’els hajan cun els dunnas da lur pajais, damai ch’igl è savens stà il cas che umens or da Guinea ch’eran vegnids manads en il Portugal per emprender la lingua dal pajais èn, tar il return en lur patria, cur ch’ils Portugais manegiavan da pudair trair profit dal bun tractament e dals regals ch’ins als aveva fatg, sparids per adina, apaina mess sin terra. Mes indigens na vegnivan betg a far quai; avend lur dunnas cun sai, vegnan els a far servetschaivlamain tut quai ch’ins als vegniva a dir. Questas dunnas d’Indians vegnan a mussar a las nossas lur lingua, la quala è sin tut las inslas indianas la medema; là sa chapeschan tut ils indigens tranter pèr e frequentan tut questas inslas sin lur canus. A Guinea èsi auter: là discurrani milli differentas linguas ed ils abitants d’ina regiun na chapeschan betg la lingua dals abitants d’in auter lieu.
Questa notg è cumparì a bord da mia nav il conjugal d’ina da lezzas dunnas e bab dals trais uffants – in mattatsch e duas mattatschas – che jau aveva tegnì enavos, e m’ha supplitgà da dastgar accumpagnar ses chars. Quai m’ha plaschì fitg e tut ils Indians èn stads satisfatgs da quai, uschia che jau suppon ch’els sajan tuts parentads in cun l’auter. Lez conjugal vegn ad esser tranter 40 e 45 onns vegl.
Igl era vaira fraid; perquai na fissi betg stà prudent da viagiar d’enviern vers nord en tschertga da novs pajais. Quest glindesdi hai jau fatg cun mia nav fin la rendida dal sulegl 72 miglias marinas en direcziun ost tar sid, fin che jau hai cuntanschì in cap, il qual jau hai battegià Cabo de Cuba.
L’entira notg sun jau cruschà si e giu cun mia nav u sun restà en il medem lieu, per pudair observar la damaun ina chavorgia u in tagl tranter duas muntognas, il qual m’era dà en egl anc la saira e che vegn dominà da dus pizs fitg auts. I fascheva l’impressiun sco sche la terra da Cuba sa chattass precis visavi quella da Bohío, quai ch’ils Indians che jau manava cun mai m’han dà da chapir cun segns.
Da bel cler di sun jau navigà vers il pajais ed hai passà ina peninsla che m’era dada en egl la notg passada en ina distanza da circa otg miglias marinas. Jau hai cuntanschì in grond golf ch’era situà 20 miglias marinas vers sid-sidvest, danunder che jau hai stuì percurrer ulteriuras 20 miglias per cuntanscher in cap nua che sa chattava tranter las duas muntognas surmenziunadas ina foppa, da la quala jau n’hai però betg pudì constatar sch’igl haja là in port da mar u betg.
Damai che jau vuleva ir a visitar l’insla numnada Babeque, la quala sa chattava en l’ost da mia posiziun e nua ch’i dueva, sco ch’i vegniva ditg, dar bler aur, ed essend che jau n’hai constatà nagins abitadis pli gronds che m’avessan pudì persvader da star pli ditg e n’hai er betg chattà in lieu adattà che m’avess pudì servir sco refugi cunter il vent, il qual era creschì surprendentamain ferm, sun jau ma decidì da puspè ir a mar e da navigar cun il vent, che vegniva nà dal nord, en direcziun orientala.
Uschia sun jau navigà cun ina sveltezza per ura da 8 miglias marinas ed hai fatg da las diesch la damaun, pia dal cumenzament dal viadi, fin la rendida dal sulegl 56 miglias en l’ost dal Cabo de Cuba. Jau hai constatà che la distanza dal cap dal golf surmenziunà fin tar il pajais da Bohío, il qual era situà da la vart protegida dal vent, muntava 80 miglias marinas. L’entira costa s’extenda dad ost-sidost vers vest-nordvest.
L’entira notg passada hai jau cruschà cun tutt’attenziun, damai ch’i fiss tenor mes avis stà malprecaut da navigar da notg tranter questas inslas, senza las avair inspectà oravant da rudent. Mes Indians m’avevan dà da chapir ier mardi ch’ins stoppia far dal flum da las mars fin l’insla Babeque in viadi sin la mar da trais dis; sa chapescha è manegià cun quai in viadi sin la mar cun lur canus, cun ils quals ins n’avanza betg dapli che 28 miglias marinas per di. Da l’autra vart ha il vent laschà suenter e damai che jau stueva navigar vers ost, pudeva jau be avanzar en direcziun ost tar sid. En vista a quest fatg ed ad autras circumstanzas disfavuraivlas sun jau stà sfurzà da restar fin oz en damaun en lezza cuntrada.
Cun l’alva dal di sun jau ma decidì d’ir a tschertgar in lieu da sbartgar, damai ch’il vent na vegniva betg pli dal nord, mabain dal nordost; senza el fiss jau stà sfurzà da puspè returnar tar ils ports, nà dals quals jau era partì per l’insla Cuba. En il decurs da la notg hai jau percurrì 24 miglias marinas vers ost tar sid e sun arrivà sin l’autezza dal pajais. Jau hai cuntinuà mes viadi en direcziun sid, navigond 4 miglias marinas per lung la costa. A la costa hai jau vis bleras inslas pitschnas che vegnivan percurridas da chanals e chavas; ma damai ch’i suflava in ferm vent e la mar era malruassaivla, n’hai jau betg ristgà da navigar tranter ellas or. Enstagl sun jau navigà per lung la costa vers nord-nordvest, en tschertga d’in lieu protegì, dals quals i deva bain inqual, ma nagin ch’avess purschì avunda protecziun.
Suenter in viadi da 64 miglias marinas sun jau fruntà sin in golf d’ina ladezza da 1 miglia marina e fitg profund, il qual furmava ina sort sbuccada da flum, la quala purscheva in bun port da mar. Entrond sun jau l’emprim navigà vers sid-sidvest, alura vers sid e la finala vers sidost; dapertut sun jau fruntà sin ina ladezza suffizienta e sin buna profunditad da l’aua. Ina giada arrivà, hai jau scuvert in dumber d’inslas talmain grond che jau na sun betg stà bun da las dumbrar. Ellas eran da grondezza mesauna ed autsituadas e cuvertas spessamain cun plantas da tuttas sorts e nundumbraivlas plantas. En fatscha da tantas inslas da bellezza m’ha tschiffà in grond smirvegl. Mes pèr regent illuster po esser segir ch’i para tenor mes avis da sa tractar tar las muntognas che jau aveva gia observà il di avant a lezza costa e sin questas inslas da las pli autas dal mund e da las pli bellas e cleras, senza nagin fastiz da nivel e naiv. Al pe da questas muntognas è la mar ordvart profunda. I vegnan quai bain ad esser las numerusas inslas ch’èn inditgadas sin las chartas en l’Orient Extrem. Quellas zuppan franc gronds stgazis da crappa preziusa e spezarias. Ellas s’extendan fitg lunsch vers sid e daventan vers tuttas varts pli ladas. Jau las hai numnà la Mar de Nuestra Señora, entant che jau hai dà al golf che sa chatta sper l’entrada da la mar vers questas inslas il num Puerto del Príncipe. En quest golf sun jau be entrà in curt tschancun, gist lunsch avunda per ma far in maletg da tut cun il propiest da returnar in’autra giada.
(Qua s’externescha l’admiral en pleds talmain entusiastics davart la fritgaivladad, la bellezza e la grond’autezza da las inslas ch’el ha scuvert en quest port ch’el drizza als regents spagnols la supplica da betg sa smirvegliar da quest chant da laud, il qual pudess cumparair in pau exagerà, ed ha segirà ch’el dia be la tschientavla part dals pleds che la cuntrada avess merità. Intginas da questas inslas sveglian l’impressiun sco sch’ellas tenschessan fin en tschiel e vesan or sco il piz d’in diamant, entant che autras èn sisum plattas. La mar situada als pes da quellas è uschè profunda ch’er ina fitg gronda caracca pudess sbartgar. Tut questas inslas èn cuvertas spessamain cun guaud e n’han nagina grippa.)
Jau sun ma decidì d’explorar quest archipel cun mias schaluppas. Sin intginas da questas inslas hai jau chattà rascha da mastic e grondas quantitads dad aloe, sin autras plantaziuns da las ragischs or da las qualas ils Indians fan lur paun; en blers lieus hai jau vis ad arder fieu. Aua dultscha n’hai jau betg chattà. Nus n’avain inscuntrà betg olma umana, damai che tut ils abitants avevan prendì la fugia.
Per lung da l’entira distanza che nus avain percurrì sun jau fruntà sin ina profunditad da la mar da 15–16 fils; il fund da la mar era dapertut sablunus, senza nagin fastiz da grip, pia dal tuttafatg tenor giavisch dals mariners, als quals igl è bain enconuschent che grippa donnegescha las sugas da las ancras da las navs.
Damai che jau aveva la disa d’eriger tar mintgin da mes lieus da sbartgar ina crusch, vuleva jau er far qua il medem e sun navigà cun mia bartga tar l’entrada da lez golf. Sin ina lieunga da terra hai jau chattà duas travs da gronda dimensiun, da las qualas ina era pli lunga che l’autra, che stevan talmain bain en furma da crusch ina sur l’autra ch’in lainari na las avess betg pudì enchastrar meglier. Jau hai fatg davant questa crusch ina pitschna devoziun ed hai laschà eriger cun quest lain in’autra crusch fitg gronda ed auta. Giond per lung da la riva, hai jau chattà channa, e damai che jau na saveva betg, nua che quella creschia, hai jau supponì ch’ella saja vegnida chatschada nà qua tras in dals flums e manada a la riva.
Alura sun jau ma rendì tar in golf in pau pli pitschen, situà da l’autra vart da l’entrada dal golf vers sidost. Qua eran mantunads craps e grips ad ina sort cap, al pe dal qual la mar era uschè profunda che la pli gronda nav a vela dal mund avess pudì sbartgar en quest lieu senza stuair bittar l’ancra, e giaschess là uschè segir sco en in doc. Jau sun da l’avis ch’ins pudess eriger qua cun pitschnas expensas ina fortezza, per cas ch’i duess sa sviluppar en avegnir in vast traffic commerzial sin lezza mar cuverta cun inslas.
Returnà tar mia nav, hai jau vis co ch’ils Indians che jau aveva prendì cun mai eran occupads cun pestgar grondas conchiglias che vivan en questas auas. Sinaquai hai jau cumandà a mes umens da sfunsar per vegnir a savair sch’i sajan avant maun conchiglias da curals. Ils mariners han pelvaira chattà bleras austras, però senza curals. Quai è bain d’attribuir a quai che la stagiun da lur svilup, che sto tenor mes avis crudar sin ils mais da matg e zercladur, è passada.
Mes mariners han tschiffà in animal che veseva or sco in tais ed han tranter auter pestgà in pesch che sumeglia in portg; franc na sa tractavi tar quel betg d’in ton, damai ch’el era cuvert dal tuttafatg cun squamas e n’aveva auter che la cua ed ils egls naginas parts lomas. Sut il cuirass da squamas aveva el in’avertura per laschar sortir ses excrements. Jau hai laschà metter il pesch en sal, per al pudair mussar a ses temp al retg ed a la regina.
Baud la damaun sun jau ma rendì en mia bartga per visitar las inslas situadas en direcziun sidvest, sin las qualas jau n’era betg anc sbartgà. Jau hai vis in vaira grond dumber da quellas, tuttas fitg fritgaivlas e plaschaivlas da guardar; e d’insla tar insla era la mar adina fitg profunda. Intginas da questas inslas vegnivan percurridas da curs d’aua, dals quals jau hai supponì ch’els hajan d’engraziar lur origin a funtaunas d’aua dultscha che naschian sin ils pizs da las muntognas.
En ina tscherta distanza sun jau fruntà sin in curs d’aua pitschen, cler, il qual curriva paschaivlamain en ses letg da sablun. Enturn enturn s’extendevan pradas plaschaivlas, ornadas cun numerusas palmas ch’eran bler pli autas che tut quellas da fin qua. Daspera stevan gronds nuschers che sumegliavan ils nuschers indics. En pli hai jau vis grossas mieurs, che sumeglian medemamain quellas che cumparan en l’India, e giombers d’immensa grondezza. Numerus utschels èn sgulads si davant mai. Jau hai sentì ina ferma savur da mustgat ed hai concludì da quai ch’i stoppian er viver en questa cuntrada tschiervs-mustgat.
Dals sis giuvens Indians che jau aveva tschiffà al Río de Mares e prendì a bord da la caravella Niña, èn oz ils dus pli vegls fugids.
Er oz sun jau ì cun blera da mia glieud a bord da las schaluppas, per drizzar si a l’entrada tar il Puerto del Príncipe, en in lieu bain visibel nua ch’i n’aveva naginas plantas, la gronda, magnifica crusch che jau aveva laschà fabritgar da las duas travs surmenziunadas.
En questas cuntradas èn las differenzas tranter mar bassa e mar auta bler pli grondas ch’en mintg’auter golf che jau aveva scuvert fin qua – in fatg che na fa betg surstar sch’ins resguarda il dumber d’inslas, da las qualas la mar è cuverta qua. Fluss e refluss sa cumportan en questa cuntrada auter che quai ch’igl è il cas en nossas auas, pertge ch’en il golf nua che jau ma trategn gist, èsi stà mar bassa cur che la glina sa chattava en sidvest tar sid. Damai ch’igl era ina dumengia, na vuleva jau betg navigar vinavant.
Jau hai bandunà il golf avant l’alva dal di e da gronda calma. Pli tard, pli vers sid, è il vent creschì in pau nà da l’ost, uschia che l’armada è sa drizzada vers nord-nordost. Tar la rendida dal sulegl è vegnì visibel a l’orizont sid-sidvest, en ina distanza da ca. 28 miglias marinas, il Puerto del Príncipe.
Navigond vers ost avain nus vis l’insla Babeque en ina distanza da ca. 60 miglias marinas. L’entira notg essan nus navigads vers nordost ed avain percurrì be stgars 60 miglias marinas. Fin las 10 la damaun da l’auter mardi avain nus fatg 12 miglias marinas en direcziun nordost tar nord, pia en tut 72 miglias.
En l’ost-sidost è cumparida l’insla u las inslas da Babeque; il vent vegniva da la direcziun cuntraria. Cur che jau hai percurschì che la direcziun dal vent na sa midava betg ed essend la mar ultra da quai muventada, sun jau ma decidì da returnar a Puerto del Príncipe, danunder che jau era partì, e dal qual jau ma chattava uss en ina distanza da 100 miglias marinas. Per dus motivs na vuleva jau betg navigar vers la pitschna insla che jau aveva battegià cun il num Isabela, da la quala jau era be 48 miglias marinas davent e nua che jau avess anc pudì sbartgar il medem di: Per l’ina perquai che jau aveva chattà adagur vers sid duas ulteriuras inslas che jau vuleva explorar, per l’autra perquai che jau temeva ch’ils Indians, che jau stoss manar per tut pretsch en la Castiglia, prendian la fugia. Pertge che quests Indians, ils quals jau aveva prendì a bord a Guanahaní – l’insla che jau hai numnà San Salvador, situada be 32 miglias marinas davent da l’insla Isabela – fan speranzas che jau als laschia returnar tar lur chasas, apaina che jau haja chattà l’aur.
Perquai sun jau returnà tar il Puerto del Príncipe. Ma jau na sun betg stà bun d’entrar en il port, essend ch’i fascheva gia stgir cur che jau sun arrivà là e ch’ils currents m’han stgatschà vers nordvest. Damai hai jau fatg in’ulteriura midada da curs e sun navigà vers nordost, cun ferm vent. A l’entschatta da la terza guardia da notg ha il vent laschà suenter in pau ed è sa vieut, uschia che jau hai midà direcziun vers ost tar nord. Il vent vegniva dal sid-sidost, cun l’alva dal di percunter nà dal sid, bunamain nà dal sidost. Suenter la levada dal sulegl hai jau vis il port Puerto del Príncipe, che sa chattava en il sidvest, ed hai constatà ch’ina distanza da 48 miglias marinas ma separava da quel.
Cun l’alva dal di hai jau cuntinuà a navigar cun vent dal sidvest. Jau sun però avanzà be plaun, perquai ch’igl aveva cumenzà ad avair current cuntrari, ed hai damai fatg fin la saira be 24 miglias marinas. Pli tard ha il vent vieut vers ost, uschia che jau navigava uss sid tar sid. Cun la rendida dal sulegl hai jau constatà che jau aveva percurrì ulteriuras 12 miglias marinas.
Uss ma chattava jau sin 42 grads ladezza settentriunala, sco en il Puerto de Mares; ma jau dubitesch l’exactezza dal quadrant, il qual jau, ina giada ì a terra, hai l’intenziun d’examinar.
(Ses dubi era pelvaira giustifitgà, pertge ch’igl era nunpussaivel ch’el era avanzà uschè lunsch vers nord, damai che questas inslas sa chattan sin il 30avel grad da ladezza. Tuttina aveva el la tendenza da crair ch’il quadrant giaja endretg, damai ch’el ha inditgà ina ladezza settentriunala sumeglianta a quella da la Castiglia. Avess quai propi constà, alura fiss l’admiral però sa chattà sin l’autezza ed en vischinanza da Florida. Ma nua fissan alura idas a finir las inslas, da las qualas el pretenda da las avair gì davant sai?
L’admiral agiunta che la gronda chalur ch’el haja scuntrà qua, al haja intimà anc dapli da dar expressiun a quest dubi. Igl è en tutta cas evident ch’el fiss fruntà sin frestgezza e betg sin chalur, sch’el fiss sa chattà a las costas da Florida. Da l’autra vart èsi tuttina cler ch’i na po esser al 42avel grad da ladezza en nagina part dal mund chaud, danor sche quai fiss vegnì chaschunà d’ina casualitad – «in cas dal qual jau na sai betg ch’el avess insumma gì lieu insacura».
Da questas autas temperaturas, sut las qualas l’admiral di d’avair patì, tira el la conclusiun ch’i stoppia avair en questa part da l’India vasts giaschaments dad aur.
Il di dad oz è Martín Alonso Pinzón sa separà cun sia caravella Pinta da las duas autras navs, e quai betg be senza avair survegnì in tal cumond, mabain cunter la voluntad explicita da l’admiral. Quel rapporta che Pinzón haja agì en tala moda be or d’engurdientscha, manegiond da chattar bler aur sch’el suondia las indicaziuns d’in dals Indians che l’admiral aveva fatg ir a bord da la Pinta. Uschia è Pinzón sa fatg si e davent senza prender resguard sin l’ulteriura part da l’armada e senza che la trid’aura al avess sfurzà da midar curs, suandond sulettamain si’atgna decisiun. En quest lieu scriva l’admiral: «Ed anc bleras autras tridas chaussas m’ha el ditg e fatg».)
La notg sin la gievgia è l’armada navigada en direcziun sid tar ost, accumpagnada d’in vent da l’ost miaivel. Durant la guardia da la damaun han els gì vent dal nord-nordost; tuttina hai jau mantegnì il curs per explorar il pajais che jau aveva pertschavì en lezza direcziun. Ma cun la levada dal sulegl ma chattav’jau, pervi da currents disfavuraivels, tuttina lunsch davent da là sco il di avant. Lezza terra era però anc var 40 miglias marinas davent.
En il decurs da la notg è Martín Alonso medemamain navigà vinavant vers ost, per cuntanscher l’insla Babeque, nua che dueva, tenor dir dals Indians da la Pinta, sa chattar bler aur. El sa muveva en purtada da l’egl da la Santa María, ca. 16 miglias davent da quella. L’entira notg sun jau avanzà vers la terra, hai laschà serrar intginas velas ed envidar la laterna davos, damai ch’i ma pareva sco sche Pinzón navigass vers mai; lez avess tgunschamain pudì far quai, sch’el avess vulì, essend che la notg era clera e ch’i gieva in vent favuraivel.
L’entir di sun jau navigà vers la terra, mantegnend il curs meridiunal, e quai tar in vent flaivel nà da l’ost-nordost ed in current ch’engrevgiava talmain il s’avischinar a la terra che nus ans chattavan tar la rendida dal sulegl tuttina lunsch davent da quella sco la damaun. Da l’autra vart dal cap ch’era dà en egl l’emprim, è uss sa mussà in ulteriur pajais, anc pli oriental, il qual ils Indians a bord numnavan Bohío. Els han fatg a savair che lez pajais saja fitg grond e ch’i vivian là umans ch’hajan in egl amez il frunt, ils quals els han designà sco cannibals, e dals quals els avevan apparentamain gronda tema. Vesend els che jau steva per ir vers lezza terra, han els bunamain pers ils pleds da la tema, damai ch’els han declerà ch’ils cannibals sajan armads fitg bain e che quels als vegnian a tschiffar e mangiar.
Jau crai ch’i stoppia tuttina sa chattar in minz vardad en las pretensiuns dals Indians e che lezs indigens, gist perquai ch’els portan armas, na possian betg esser creatiras irraschunaivlas. Lezs cannibals vegnan bain ad avair mess en fermanza intgins Indians, ils parents dals quals han alura, vesend ch’els n’èn betg returnads, sa mess en testa che quels sajan vegnids mangiads. La finala avevan intgins Indians gea er supponì il medem da nus cristians, cur che nus essan cumparids l’emprima giada tar els.
Jau sun navigà l’entira notg e ma chattava vers las trais en vischinanza da la terra sper l’Isla Llana, pia al medem lieu sco cur che jau era stà en viadi vers l’insla Babeque. Ma jau n’hai betg ristgà d’ir memia datiers, damai che l’undada en lez golf situà tranter muntognas ma pareva memia ferma.
La finala sun jau arrivà en la Mar de Nuestra Señora, ch’era cuverta cun numerusas inslas, e sun avanzà en l’intern da quest lieu d’ancrar che furma la finiziun da l’entrada en l’archipel. Avess jau gì pli baud enconuschientscha da quest lieu d’ancrar segir e na fiss jau betg ma trategnì cun explorar las inslas surmenziunadas, alura n’avess jau betg gì basegn d’ir a tschertgar insanua auter. Ma en tutta cas na crai jau betg ch’i saja stà temp pers d’avair explorà lezzas inslas. Cur che nus essan stads datiers da la costa, hai jau tramess or mia bartga a laschar giu il plum. Ins ha constatà in pauc profund extendì cun 6 fils aua; ma la plazza d’ancrar aveva ina profunditad da 20 fils, cun funs senza grip e sablunus.
Sinaquai èn ins entrà, cun navigar l’emprim vers sidvest, alura vers vest, laschond en il nord lezz’insla che furma cun ina vischina ina sort golf che fiss abel da tschiffar tut las navs da la Spagna, en port u er senza esser fermadas, dal tuttafatg protegidas dal vent. Quest’entrada nà dal sidvest, en la quala ins navighescha cun curs sid-sidvest, ha en il vest ina sortida lada e profunda, uschia che mintgin che vegniss davent dal nord pudess navigar senza difficultads tranter questas inslas per las inspectar senza midar latiers la direcziun da viadi directa.
Las inslas numnadas sa chattan al pe d’ina gronda chadaina da muntognas che maina dad ost vers vest. L’insla sper la quala nus avain bittà l’ancra è la pli lunga da tut las nundumbraivlas inslas che sa chattan per lung da lezza costa. Vers anora, per lung da la muntogna numnada, vegn ella circumdada d’in grip che s’extenda fin l’entrada dal golf. Quai tut sa chatta en il sidvest. Ma er per lung da l’Isla Llana s’extenda in grip, il qual è però pli pitschen che l’emprim. Da tut quai resulta ch’i sa chatta tranter las duas inslas in bratsch da la mar da grond’extensiun e profunditad.
Arrivads a l’intern dal plaz d’ancrar, avain nus vis en direcziun sidost in grond, bel curs dal flum, dal qual l’aua, che curriva pli ritgamain che tar mintg’auter flum che nus avevan scuvert fin qua, sa laschava baiver fin tar sia sbuccada en la mar. Là sa chattava in banc da sablun; giev’ins però dal flum siador, fruntav’ins puspè sin bass da 8–9 fils. Sias rivas èn, sco che quai è er il cas tar auters flums, flancadas da palmas e guauds.
Anc avant la levada dal sulegl sun jau ma rendì cun mia schaluppa tar in cap che sa chattava en il sidost da l’Isla Llana, en ina distanza da circa 6 miglias marinas, perquai che jau era da l’avis ch’i stoppia cular là in bun dutg. Suenter esser remblà nà dal sidost enturn il cap ed avair traversà radund duas lunghezzas da balester, hai jau scuvert in dutg pli grond cun aua fitg clera, il qual crudava cun fracass da l’autezza d’ina muntogna. Arrivà là, hai jau vis a traglischar en l’aua intgins craps cun avainas melnas sco aur. Qua sun jau ma regurdà ch’ins frunta a la sbuccada dal Tejo, en vischinanza da la mar, sin aur, e perquai hai jau pensà che quai saja franc er qua il cas. Jau hai laschà prender si intgins da quests craps, per als surdar al pèr regent.
Durant far questa lavur, han intgins giuvens mariners cumenzà a clamar dad aut ch’els vesian plantas da guglias. Guardond jau sinaquai vers la muntogna, hai jau remartgà grondas, bellas plantas da guglias, da las qualas jau poss pretender senza exagerar ch’ellas stevan dretg si sco chandailas ed eran d’immensa grossezza ed autezza. Vesend quai, sun jau ma legrà dal patratg ch’ins possia pia er far qua travs, aissas ed arbers per construir navs che na fissan betg main grondas che quellas en Spagna. En pli hai jau vis ruvers e madrons, in bel flum ed il material necessari per construir ina resgia che sa laschass far ir cun la forza da l’aua. Las autas, bellas muntognas manavan cun sai in clima ch’era pli miaivel che mintgin auter sin il qual nus eran fruntads fin qua.
A la riva hai jau remartgà blera crappa da colur brina sco fier ch’il flum aveva manà nà là, ed anc in’autra sort crappa che derivava tenor manegiar d’intgins mariners or da minas d’argient. Qua sun jau er ma procurà in bist ed in sparun per renovar l’arber davos da la Niña.
Da l’autra vart da la sbuccada dal flum arriv’ins tar in golf lad e profund, il qual sa chatta al pe d’in cap orientà vers sidost, en il qual tschient navs betg fermadas avessan tgunschamain plaz. Il lieu d’ancrar ma pareva senza paregl, e medemamain las autas muntognas, da las qualas currivan a val curs d’aua abundants, clers. Dapertut enturn per lung las costas creschivan guauds da guglias – uschè lunsch ch’ins pudeva vesair s’extendevan guauds spess, bels da las pli differentas spezias da plantas. Remblond vinavant, sun jau anc vegnì sper dus, trais auters flums vi.
(Il rapport ch’el scriva per il pèr regent spagnol davart las impressiuns da questa cuntrada, surtut dals guauds da guglias, intenda da ludar quella fin sum. El exprima en quel ses profund plaschair e sia satisfacziun d’avair pudì beneventar tut questas chaussas, surtut ils guauds da guglias, damai ch’ins possia construir cun lur agid navs a bainplaschair, sch’ins mainia be natiers ils instruments necessaris, cun excepziun dal lain e da la rascha che sajan omadus avant maun en abundanza. El di da n’exagerar en nagina moda cun sias descripziuns, sch’el pretendia ch’i haja plaschì al signur d’adina mussar ad el ina meglra chaussa suenter l’autra. El saja arrivà en il decurs da sias scuvertas da lieu tar lieu ch’hajan adina purschì meglier e pli bel; quai valia tant per las terras, guauds, fritgs e flurs sco er per la populaziun, ils ports e las relaziuns dad aua. Sch’el sez, ch’haja pudì vesair questas chaussas miraculusas cun agens egls, saja plain admiraziun, quant pli vegnian alura quels che vegnian ad udir a raquintar da questas chaussas a vegnir tschiffads d’anc pli grond smirvegl. Ma be tgi ch’haja la finala gì chaschun d’admirar sez tut quai, vegnia ad esser abel da crair per propi.)
Cun l’alva dal di avain nus auzà l’ancra en il port da Santa Catalina, davos l’Isla Llana, nua che nus ans chattavan, ed essan navigads cun flaivel vent dal sidvest per lung da la costa vers il Cabo del Pico situà en il sidost. Damai ch’il vent ha laschà suenter durant il viadi, avain nus cuntanschì vaira spert nossa finamira. Arrivads là, hai jau remartgà en direcziun sidost tar ost in auter cap che sa chattava en ina distanza da ca. 60 miglias marinas. Da l’autra vart da quel hai jau anc vis in ulteriur cap situà sidost tar sid ca. 20 miglias marinas davent da la nav; a quel hai jau dà il num Cabo de Campana, n’al hai però betg pli cuntanschì da di, damai ch’il vent era puspè tschessà.
Durant l’entir di avev’ins percurrì 32 miglias marinas. Per lung da quest traject relativamain curt hai jau pudì notifitgar nov lieus d’ancrar respectabels e tschintg flums ch’èn tuts vegnids admirads fitg dals mariners. Jau sun stà en il cas da pudair observar tut quai, damai che jau hai laschà navigar las navs fitg datiers da la terra. Questa cuntrada vegn percurrida d’auts dies da muntogna, ils quals èn ni deserts ni grippus ed accessibels tras bellas muntognas. Tant vals sco muntognas èn cuvertas spessamain cun plantas autas, robustas, l’aspect da las qualas è stà in vair plaschair, e che parevan, guardà da dalunsch, d’esser per gronda part coniferas. Da l’autra vart dal Cabo del Pico, vers sidost, sa chattan duas pitschnas inslas, da las qualas mintgina pudess avair in’extensiun dad otg miglias marinas e che disponan da trais lieus d’ancrar adattads e da duas sbuccadas da flums.
Per lung da l’entira costa n’hai jau vis nà da la mar betg in sulet abitadi. Ma malgrà quai na sa laschi betg snegar ch’igl haja dà tals; pertge che dapertut nua che nus gievan a terra, chattavan nus indizis che quella era abitada. Tar la terra che jau hai scuvert oz en il sidost da Cabo de Campana vegni a sa tractar da l’insla che vegn numnada dals Indians Bohío. En questa supposiziun sun jau ma sentì confirmà dal fatg ch’il cap surmenziunà era situà lunsch davent da lez pajais.
Tut ils Indians che jau hai inscuntrà fin qua, n’han fatg nagin misteri da lur tema dals abitants da Caniba u Canima. Els pretendan che lezs sajan da chasa sin l’insla Bohío, la quala sto tenor mes avis esser fitg gronda. Quests cannibals duain strair davent ils Indians da lur pajais e chasas, damai che lezs èn timids e n’èn betg buns da sa defender. Mes Indians che sa chattavan a bord avevan la disa da betg abitar en las regiuns da costa, damai che l’insla Bohío sa chatta memia datiers. Apaina che l’armada è sa preparada da navigar en direcziun da Bohío, èn ils Indians vegnids tschiffads da spira desperaziun da vegnir mangiads. Latiers han els sincerà ch’ils cannibals hajan in sulet egl ed ina fatscha da chaun.
Jau era da l’avis che quai ch’ils Indians schevan na constettia betg, ed hai suspectà ch’i na sa tractia tar ils mangiaumans temids da nagin auter che da subdits dal Grond Khan ch’als mainian en praschunia.
Ier vers la rendida dal sulegl sun jau arrivà en vischinanza dal Cabo de Campana. Schebain ch’il tschiel era cler ed il vent quiet, e cumbain che jau aveva tschintg u sis buns lieus d’ancrar da la vart protegida cunter il vent, sche n’hai jau tuttina betg vulì m’avischinar a la terra per bittar l’ancra. Enstagl hai jau tegnì la nav l’entira notg en posiziun calma, pront da tut temp da cuntinuar il viadi per cuntanscher senza retard la mira fixada, ma fermond però tuttina qua e là pli ditg che previs, perquai ch’i m’era in grond plaschair ed in daletg d’admirar lezza cuntrada intacta e plain bellezza. Pervi dal fluss e refluss e dals currents eran nus vegnids manads en il decurs da la notg dapli che 20 fin 24 miglias marinas en il sidost dal lieu nua che nus ans chattavan enten far stgir, ed il qual m’aveva parì d’esser situà en proxima vischinanza dal Cabo de Campana. Ultra da quai avevi fatg l’impressiun sco sch’i s’avriss gist da l’autra vart dal cap in toc mar che parteva la terra en duas parts ed entamez la quala sa chattava in’insla. Considerond tut quai sun jau ma decidì da navigar enavos.
Cun vent dal sidvest hai jau cuntanschì il lieu nua che jau aveva remartgà l’entrada apparenta en lez toc mar. Qua hai jau pudì constatar ch’i sa tractava d’in vast golf che vegniva serrà da l’autra vart d’in cap, dal qual s’auzava in’auta muntogna quadratica ch’aveva fatg da lunsch l’impressiun ch’i sa chattia là in’insla.
Il vent ha vieut vers nord; sinaquai sun jau puspè ì en direcziun sidost, per navigar per lung la costa e pudair observar tut. Uschia hai jau scuvert sutvart il Cabo de Campana in vast lieu d’ancrar ed in grond flum. Mintga pèr miglias marinas hai jau pudì constatar in nov curs d’in flum ed hai uschia scuvert en tut otg flums. La distanza dal Cabo de Campana fin l’ultim dals otg flums munta a 20 miglias marinas, e quai en direcziun sidost. La gronda part da quels han ina sbuccada vasta e clera, senza bancs da sablun u grippa, ed èn perquai adattads fitg bain sco lieu da refugi per navs cun gronda sfunsada.
En l’ulteriur decurs da mes viadi per lung da quests tocs da la costa hai jau scuvert en il sidost da l’ultim curs dals flums menziunads survart in grond abitadi, il pli grond sin il qual nus essan fruntads fin qua. Jau hai vis co ch’in’entira rotscha d’indigens nivs è currida vers la riva, sbragind dad aut e smanond lur lantschas. Damai che jau aveva gust da discurrer cun els, hai jau dà il cumond da serrar las velas e bittar l’ancra. Sinaquai hai jau tramess a terra las schaluppas da mia nav e da la caravella Niña, las laschond navigar en in urden, grazia al qual ils mariners ed ils Indians na pudevan far nagut dal mal in a l’auter. A medem temp aveva jau dà ordra a mia glieud da regalar als Indians las chaussettas ch’els manavan cun sai.
A l’entschatta han ils Indians dà da chapir cleramain ch’els na sajan tuttavia betg pronts da laschar vegnir ils alvs a riva e ch’els als vegnissan a far resistenza. Ma vesend che las navs vegnivan adina pli datiers da la terra e ch’ils passagiers da quellas avevan tut auter che tema dad els, èn els sa retratgs da la riva da la mar. Sinaquai han ils cristians mess a terra trais dad els, manegiond ch’ils selvadis vegnian ad avair confidenza sche be dus u trais mariners vegnian a terra. Quests ultims han er immediat clamà en la lingua dals indigens, da la quala els avevan en il fratemp emprendì intginas expressiuns dals Indians ch’els manavan cun sai, da betg avair tema dad els; ma ils indigens èn tuts currids davent, laschond enavos gnanc in sulet. Ils trais cristians èn sinaquai avanzads fin a las chamonas dals indigens; ma els n’han chattà nagin’olma d’uman ed er nagins objects u rauba da chasa, uschia ch’els èn returnads tar las navs.
Vers mezdi han ins puspè tratg si las velas per cuntanscher in bel cap che s’extendeva en la mar en l’ost en ina distanza da circa 32 miglias marinas. Suenter avair traversà 2 miglias marinas en il medem golf, hai jau scuvert en direcziun sid in plaz da sbartgar fitg spezial, entant che s’extendeva en il sidost en in conturn da bellezza ina planira vasta e fritgaivla, la quala, situada tranter muntognas, era cuverta cun pitschnas collinas. En quella sa preschentavan davant ils egls numerusas culegnas abitadas spessamain e cuntradas bain cultivadas, uschia che jau hai gì il desideri da sbartgar en lez lieu d’ancrar per prender si contact cun ils Indians dal lieu e vegnir en pli stretg contact cun quels. Lez golf sa preschenta en tala moda che quel merita – suenter tut il laud che jau hai gia laschà prevegnir als plazs d’ancrar che jau hai visità – anc bler pli grond laud, considerond ils terrens ch’al circumdeschan, il clima miaivel ed ils abitadis che sa chattan là.
(L’admiral s’externescha uss en descripziuns fabulusas davart la bellezza da la cuntrada e da las plantas, coniferas e palmas che creschan là e da la planira levamain undegiada che s’extenda vers sid-sidvest e che tutga cun ses numerus curs d’aua che curran giu da las muntognas tar las pli bellas chaussas dal mund.)
Ma chattond cun mias navs visavi l’entrada dal port en direcziun sid, sun jau fruntà sin in flum, en il qual ina galera avess pudì navigar tgunschamain. L’entrada dal flum è situada uschia ch’ins la remartga pir en sia proxima vischinanza: sia bellezza m’ha intimà da navigar sin quel uscheditg che la sfunsada da mia bartga lubiva quai e che jau sun fruntà sin ina profunditad da 5 fin 8 fils. Jau sun navigà cun las bartgas in bun toc da lez flum siador. La frestgezza plaschaivla da quest flum, si’aua clera che laschava guardar ins fin sin il fund, la varietad da palmas da differenta furma che tutgavan tar las pli bellas ed autas che jau aveva vis insacura, ensemen cun nundumbraivlas autras plantas grondas e verdas e la prada verda, nua che utschels laschavan resunar lur chant – tut quai pareva da ma drizzar in invit mit da ma stabilir qua per adina.
O vus prinzis ils pli illusters, quest pajais è en tuts reguards uschè bel e surpassa areguard graziusadad ed amabladad mintg’autra cuntrada, sco ch’il di victorisescha sur da la notg cun la glisch. Perquai aveva jau per disa da dir a mia glieud che, quant fitg che jau ma stentia er da dar a Vossas Excellenzas in rapport detaglià davart tut quai che jau aveva vis, ni mia lingua ni mia scrittira vegnian ad esser abels d’As manar avant egl la realitad. En vista ad ina tala bellezza n’era jau betg bun da m’exprimer da spir smirvegl e na chattava nagins pleds. Uschia hai jau descrit las autras cuntradas cun lur plantas e fritgs, cun lur pradas e lieus d’ancrar e tut quai ch’era degn da vegnir menziunà uschè bain sco che jau hai pudì, ma betg sco ch’i fiss stà commensurà; pertge che tuts ma devan raschun ch’i na possia nunpussaivel dar in’anc pli bella cuntrada. Uschia vi jau pli gugent taschair, ma betg senza exprimer il giavisch che auters, che vulan rapportar lasura en scrit, possian vesair quai cun lur agens egls. Alura vegnan quels a far sez l’experientscha che, vulend ins satisfar a la cuntrada, ins vegn pelvaira a vegnir cun pleds pauc pli datiers da la vardad che quai ch’igl è reussì a mai.
(Plinavant agiunta l’admiral il suandant:)
Jau na vi betg exponer pli detagliadamain, tge ritgas racoltas che sa laschassan far en quest pajais. Ina chaussa però, prinzis illusters, è tscherta: En quests pajais ston esser avant maun stgazis natirals da gronda valur d’explotaziun; ma jau na ma trategn en nagin lieu fitg ditg, damai che jau vi visitar uschè vasts tschancuns da la terra sco pussaivel e rapportar a Vossas Excellenzas surlonder. Ultra da quai na chapesch jau betg la lingua dals indigens, ils quals na m’enclegian da lur vart betg; er mia glieud ha difficultads da sa far chapir. Ils Indians che jau main cun mai interpreteschan magari il senn d’in pled precis il cuntrari. Er na ma fid jau betg dal tut dad els, damai ch’els han gia empruvà dapli ch’ina giada da fugir. Ma la finala vegn jau gea, cun l’agid da Dieu, ad emprender d’enconuscher uschè blers da quests pajais sco pussaivel; alura vegn jau pass per pass er ad emprender lur lingua ed a laschar mussar quella a mes accumpagnaders, damai che jau hai constatà ch’ils indigens discurran dapertut il medem dialect.
Tut quai vegn cun il temp a manar a ritgs gudogns. Er vegn ins ad avair quità da manar ils abitants da quests pajais al cristianissem, quai che na duess betg esser memia grev, essend ch’els n’han nagin’atgna religiun e na pratitgeschan gnanc idolatria. Vossas Excellenzas vegnan a laschar eriger qua citads e fortezzas ed a converter la populaziun.
Jau poss sincerar a Vossas Excellenzas ch’i na po dar sin l’entir mund nagin auter pajais che surpassa questas cuntradas areguard fritgaivladad, miaivladad da las stagiuns ed abundanza d’aua buna e sanadaivla; quai cuntrari als flums da la Guinea ch’èn impestads dal tuttafatg. Per fortuna da Dieu n’ha fin uss gnanc in da mes umens gì da patir er be in zic da mal il chau u stuì giaschair per esser malsaun, cun excepziun d’in vegl ch’ha crappa da la vaschia e ch’ha patì si’entira vita da quai – ma er el ha bandunà ses letg da malsaun suenter dus dis. Uschia èsi stà sin tuttas trais navs.
Sche Nossas Excellenzas vulessas pia – sche quai cunvegna a Dieu – trametter nà qua umens erudits ubain laschar vegnir quels nà qua or d’agen impuls, vegnan quels a pudair confermar la vardad da mias constataziuns. Sche jau hai discurrì survart d’in lieu fitg adattà per eriger ina citad fortifitgada, il qual jau hai elegì tant pervi dal lieu d’ancrar situà ordvart favuraivel sco er pervi da ses conturn, sche sa basa er quai betg main sin la vardad. Tuttina na sa lascha lezza cuntrada betg cumparegliar cun questa. Medemamain datti tranter la Mar de Nuestra Señora e la cuntrada nua che jau ma chat actualmain ina fitg gronda differenza, damai ch’i sto dar a l’intern dal pajais numerusas colonias abitadas spessamain e stgazis natirals prezius, uschia che l’entira cristianadad po far qua en tut ils lieus che jau hai scuvert ed en quels che jau sper anc da scuvrir avant mes return en Castiglia in traffic commerzial lucrativ, e quai surtut la Spagna, a la quala tut sto esser suttamess. Vossas Excellenzas na vegnan betg a dastgar vertir che persunas da l’exteriur sa stabileschan qua, las qualas n’èn betg cristians catolics, uschiglio vegniss fatga en paglia la finamira da l’interpresa, numnadamain la derasaziun gloriusa dal cristianissem ed il princip che be buns cristians dastgan sa domiciliar en questas cuntradas.
(L’admiral è pia ì dal flum siador ed ha constatà che quel disponiva da plirs bratschs laterals. Navigond el alura per lung il lieu d’ancrar, ha el scuvert pitschens guauds plaschaivels che sumegliavan in curtin squisit e datiers da là in canu ch’era fatg d’in singul bist e ch’aveva la lunghezza d’ina bartga da dudesch rembels; quel sa chattava sut in tetg da protecziun fatg da travs ch’era cuvert cun gronds fegls da palmas, bain protegì dals radis dal sulegl e da la plievgia. L’admiral agiunta anc che quest lieu saja adattà il meglier per eriger in vitg u ina citad cun fortezza, damai ch’i sajan avant maun in fitg bun lieu d’ancrar, bun’aua, terrens fritgaivels, in conturn favuraivel e blera laina.)
L’entir di hai pluvì, il tschiel è restà zuglià en in grisch stgir. Perquai hai jau, malgrà che jau avess pudì navigar grazia al vent dal sidvest favuraivel per lung da la costa, decidì da restar en il port surmenziunà, damai che jau n’avess betg pudì observar bain la terra, quai che munta adina in privel per las navs. Mia glieud è ida a terra a lavar lur vestgadira. Intgins èn penetrads in bun toc en l’intern ed èn arrivads tar abitadis extendids ch’eran vids, damai ch’ils abitants da quels eran sa fatgs si e davent. Cun returnar èn quests mariners suandads in auter curs dal flum ch’era situà pli bass ed era pli grond che quel, en il qual sa chattavan las navs.
Pervi da la plievgia nuninterrutta e l’aura cuverta e nivlusa n’han ins er oz betg cuntinuà il viadi. Intgins umens da l’equipa da las navs èn sa rendids tar in abitadi situà en il nordvest, ma las chamonas eran tuttas desertas e bandunadas. Per via èn els fruntads sin in um vegl che n’era betg bun d’als ir ord via. Els al han tegnì airi, regalà ina piculezza e puspè laschar ir. Jau al avess gugent vis e discurrì, per al vestgir ed interrogar, damai che jau era fascinà da la posiziun fortunada e dals blers avantatgs che la cuntrada purscheva ad in’ovra da colonisaziun, e che jau era ultra da quai da l’opiniun che quella saja populada spessamain.
Ils mariners ch’eran penetrads en ina da lezzas chamonas han chattà là in toc rascha, il qual jau conserv per al preschentar al retg ed a la regina; dapertut là nua ch’igl ha rascha ston er esser avant maun blers auters products nizzaivels. En in’autra chasa han ils mariners chattà ina chavazza d’in uman ch’era tschentada en in chanastret, il qual era da sia vart pendì en in auter chanaster vi d’in pal; en in’ulteriura colonia han els fatg la medema scuverta. Damai che questas chasas eran spaziusas avunda per dar suttetg ad intginas persunas, hai jau tratg da quai la conclusiun che mintgina da questas chavazzas stoppia avair udì al progenitur da la famiglia, dal qual ils abitants da mintga singula chamona derivavan.
Er oz n’ans èsi betg stà pussaivel da cuntinuar il viadi, damai ch’i suflava in vent da l’ost, pia in vent dal tuttafatg cuntrari a la direcziun che jau vuleva prender. En il fratemp hai jau laschà ir a terra otg umens bain armads, accumpagnads da dus Indians, per explorar las colonias situadas a l’intern dal pajais e purtar novas da quellas.
Ils mariners èn er avanzads fin tar pliras chasas, n’han però chattà nagin’olma d’uman e nagins objects, damai che tut ils indigens eran sa fatgs ord la pulvra. Percunter èn els fruntads sin quatter giuvens umans che lavuravan sin il funs. Vesend quels ils cristians, han els prendì la fugia senza ch’ins als avess pudì tschiffar. Mes exploraturs han percurrì in lung traject e scuvert numerusas colonias cun terren fritgaivel cultivà e gronds curs da flums. La finala han els vis sper in da lezs flums in canu che mesirava 95 quartas ed era fatg d’in sulet bist; quel era fabritgà a moda fitg guliva e pudeva tschiffar tgunschamain 150 passagiers.
Considerond il vent cuntrari e la daratga, n’hai jau er oz betg bandunà mes plaz d’ancrar. Sin ina muschna datiers da l’entrada en il port, il qual vegn protegì en il sidost da si’entrada d’ina lieunga da terra, hai jau laschà eriger ina gronda crusch. Tgi che vul entrar en il golf, sto sa tegnair pli fitg vers il piz situà en il nordvest che vers il surmenziunà, pertge che malgrà ina profunditad da l’aua da 12 fils per lung da las duas lieungas da terra, hai a l’entrada dal golf in pauc profund che tanscha bunamain fin la surfatscha da la mar che s’extenda vers sidost. Sche necessari, pon ins però navigar tranter lezza lieunga da terra ed il pauc profund, damai che la mar cuntanscha tranteren ina profunditad da 12 fin 15 fils. En mintga cas vegn ins però a stuair navigar vers sidvest cun entrar en il golf.
Damai ch’il cuntravent ha cuntinuà, n’hai jau betg pudì ir a mar. En lezzas cuntradas sufla il vent mintga notg nà da la terra, ma las navs ch’han prendì refugi en quest lieu d’ancrar na dovran betg temair pli gronds stemprads, damai ch’il pauc profund situà davant il golf na lascha betg sentir il furiar da la mar.
En questa sbuccada dal flum ha in giarsun-mariner chattà ina sort da crap che para da cuntegnair aur, uschia che jau l’hai conservà cun tut quità per la pudair consegnar a mes suveran. En distanza d’in culp da chanun culan gronds curs da flums en la mar.
En vista a la malaura cuntinuanta hai jau anc spustà ina giada il di da la partenza e decidì d’explorar in cap situà magnific che sa chattava 1 miglia marina davent dal golf en direcziun sidost. Cun in pèr umens armads sun jau ma mess en mias schaluppas en viadi nà là. Als pes da quest cap s’extenda la sbuccada d’in bel flum. Entrond là en direcziun sidost, hai jau constatà che la sbuccada sezza era 100 pass lada ed 1 fil bassa; pli lunsch dal flum siador devi però profunditads da l’aua da 12, 5, 4 e 2 fils, uschia che mintga nav spagnola pudess navigar sin il curs dal flum. Nus essan navigads per lung d’in bratsch dal flum vers sidost ed avain scuvert in pitschen golf, en il qual giaschevan tschintg fitg gronds canus ch’eran elavurads a moda admirabla e sumegliavan navs corsaras.
Al pe da la spunda era il pajais cultivà ritgamain, dapertut tanschevan numerusas plantas siador spessamain ina sper l’autra. Chaminond d’in trutg si, essan nus arrivads tar ina sort plazzal naval ch’era endrizzà e cuvert a moda excellenta; en quel sa chattava in canu protegì da tutt’aura, il qual era medemamain fatg d’in singul bist e dumbrava 17 bancs da remblar. Igl è stà in vair daletg d’admirar sias bellas furmas e ritgs ornaments.
Sinaquai sun jau raivì sin ina muntogna, da la quala il piz era dal tuttafatg planiv e cultivà cun plantas ed auters fritgs da la terra, tranter ils quals jau hai er remartgà zitgas. Entamez lezza planira auta s’extendeva la colonia. S’avischinond nus però als abitants da quella, han quels immediat prendì la fugia cur ch’els ans han vis. Sinaquai ha in dals Indians ch’ans accumpagnava empruvà da contractar cun ils indigens e d’als quietar cun sincerar ch’els n’hajan nagut da temair, damai che nus sajan buna glieud. Jau hai laschà reparter scalins e rintgs da mesch e curals da vaider verds e mellens, quai ch’als ha fatg grond plaschair.
Ma damai che jau hai pudì constatar ch’els possedevan ni aur ni in auter object da valur, m’hai parì cunvegnent d’als laschar en pasch, suenter che jau era m’atschertà che l’entira cuntrada era populada ritgamain; ils indigens però eran per gronda part fugids da la tema.
(L’admiral sincerescha a ses prinzis che diesch da ses umens fissan buns da fugentar dieschmilli da lezs Indians, talmain gronda saja lur mancanza da curaschi e timiditad.
Ultra da quai n’avevan els naginas armas cun excepziun da fists, a la fin dals quals els fermavan in piz da lain endirì en fieu. L’admiral ha uss decidì da returnar tar las navs, betg senza esser stà uschè prudent ed avair prendì davent als indigens ils fists, als regalond persuenter rauba da vaider ed autras chaussas da pauc, quai ch’els han acceptà fitg gugent.)
Arrivads al lieu nua che nus avevan laschà enavos las navs, hai jau tramess intgins da mes umens tar lezza elevaziun, la quala jau aveva ascendì avant curt, damai che jau aveva gì l’impressiun d’avair vis là ina gronda masaina. Anc avant che lezza glieud saja returnada, èn ils Indians sa rimnads en grond dumber en vischinanza dal lieu nua che stevan las schaluppas, en las qualas jau aveva gia prendì plaz cun mi’entira suita. In da lezs indigens è ì en il flum, è s’avischinà fin a la part davos da las bartgas ed ha discurrì ad in discurrer senza che nus chapeschian er be in pled da quai ch’el scheva. Jau hai be remartgà ch’ils auters Indians auzavan durant ses pled da temp en temp ils mauns vers tschiel e cumenzavan a sbragir dad aut, quai che jau hai però interpretà uschia ch’els ans vulevan garantir lur bunas intenziuns ed exprimer lur plaschair davart noss’arrivada.
Ma bainbaud hai jau remartgà co che l’Indian che jau aveva cun mai ha midà colur en fatscha, è vegnì pallid sco rascha, ha cumenzà a tremblar vi da l’entir corp ed ans ha intimà gesticulond sco in nar d’ans allontanar il pli svelt pussaivel dal flum, damai che lezs indigens sajan sin il precint d’ans mazzar tuts ensemen. Sinaquai è el s’avischinà ad in da nus che smanava ina schlingia chargiada e l’ha mussà als abitants da l’insla. Jau hai concludì da ses cumportament ch’el als fetschia chapir che lezz’arma tanschia fitg lunsch e mazzia. Alura ha il medem Indian tschiffà ina spada, ha tratg quella or da la taja e tegnì vi a ses cumpatriots cun repeter sia pretensiun. Udind ils Indians quai, han els prendì en tutta prescha la fugia. L’indigen però tremblava er anc sco feglia da trembel cur ch’il privel era daditg stgatschà, essend el temelitg e senza curaschi, schebain ch’el era da ferma statura.
Jau na vuleva betg bandunar il letg dal flum, mabain hai dà cumond da navigar dal flum siador per cuntanscher il lieu nua ch’ils Indians, dal tuttafatg nivs e colurads cotschen, eran danovamain sa rimnads en grond dumber; intgins dad els purtavan sin chau in ornament da plimas e tuts tegnevan en maun in fasch lantschas.
Jau sun m’avischinà ad els, als hai tanschì vi intgins tocs paun ed als hai supplitgà da dar persuenter lur lantschas. Els èn gugent stads pronts da far quai, han prendì per mintga lantscha in scalin, in rintg da mesch u curals da vaider ed èn vegnids uschè paschaivels e confidents ch’els vegnivan fitg datiers da nossas bartgas e devan tut lur possess per la pli pitschna piculezza ch’ins purscheva en stgomi. Ils mariners avevan mazzà ina tartaruga e fatg en tocs ses cuirass. Nà da la bartga han ils giarsuns-mariner tanschì vi als Indians in toc da quella, uschè grond sc’in’ungla dal maun, ed ils Indians han surdà persuenter sco object da stgomi in fasch lantschas.
Quests insulans sumegliavan dal tuttafatg quels che nus avevan scuntrà fin qua. Er els eran da l’avis che nus sajan vegnids giu da tschiel e devan lur entir possess da cor gugent per mintga piculezza ch’ins als purscheva; perquai sun jau da l’avis ch’els na faschessan er betg auter cun aur e spezarias sch’els possedessan insatge da quai.
A mai è dada en egl là ina bella chamona, betg fitg gronda, la quala possedeva sco tut las autras en questa cuntrada duas entradas; jau sun entrà ed hai vis plain admiraziun ina sort abitaziun cun singulas chombras ch’eran construidas en ina moda e maniera che na sa lascha betg descriver; dal palantschieu sura pendevan conchiglias ed auters objects. Jau era da l’opiniun ch’i sa tractia tar quest edifizi d’in tempel. Jau hai clamà natiers ils Indians ed hai empruvà d’intervegnir dad els cun agid da la lingua da segns sch’els fetschian qua lur devoziuns, ma els han ditg da na. In dad els ha schizunt tanschì cun il maun vi dal palantschieu sura, ha prendì giu quai che sa chattava si là e m’ha offert tut quai. Jau sun ma cuntentà d’acceptar in pau da quai.
Jau sun ì a mar cun vent temprà ed hai bandunà la plazza d’ancrar, a la quala jau aveva dà il num Puerto Santo. Suenter in viadi da 8 miglias marinas essan nus fruntads sin il bel flum, dal qual jau hai discurrì ier, ed essan navigads, suenter esser ids enturn il cap, en direcziun ost-sidost vers vest-nordvest per lung da la costa fin al Cabo Lindo ch’è situà en ina distanza da 20 miglias ost tar sid dal Cabo del Monte. 6 miglias marinas dal Cabo del Monte davent cula en la mar in flum plitost graschel, cumbain ch’el para d’avair ina sbuccada profunda. 3 miglias marinas da là davent hai jau vis in auter, fitg grond flum che stueva vegnir da fitg profund en l’intern. Sia sbuccada aveva ina ladezza da var tschient navs, senza nagin pauc profund, e purscheva cun ina profunditad da l’aua da 8 fils ina buna pussaivladad d’entrar. Jau hai tramess ina schaluppa a laschar giu il plum e sun vegnì a savair che l’aua dultscha tanschia fitg lunsch viaden en la mar. Il flum tutga bain tar ils pli respectabels che jau aveva scuvert fin qua ed en ses conturn ston sa chattar numerusas colonias d’Indians. Da l’autra vart dal cap grazius sa chatta in grond golf che porscha ina buna basa sch’ins arriva nà da l’ost-nordost, sidost e sid-sidost.
L’entira notg sun jau restà cun mia nav sin l’autezza dal cap grazius, nua che jau era arrivà cun la rendida dal sulegl per prender en vista la terra che s’extendeva vers ost. Cun l’alva dal di hai jau vis en ina distanza da 10 miglias marinas en l’ost in auter cap. Nus essan navigads sper quel vi ed avain vis che la costa midava direcziun vers sid ed alura vers sidvest.
Bainbaud hai jau scuvert en questa direcziun in auter cap, fitg bel ed imposant, che sa chattava en ina distanza da 28 miglias marinas da l’emprim. Jau vuleva ir en direcziun da quel, ma hai alura tuttina desistì da far quai cun l’intenziun da cuntanscher l’insla da Babeque che dueva, tenor dir dals Indians che jau manava cun mai, sa chattar en direcziun nordost. Jau n’hai però tuttina betg pudì ir vers l’insla Babeque, damai ch’il vent è sa vieut e vegniva uss nà dal nordost.
Sin la cuntinuaziun dal viadi vers sidost hai jau scuvert ina vasta insla, da la quala ils Indians m’avevan fatg da savair. Quels la numnavan Bohío ed ella duaja, sco ch’els han sincerà, esser colonisada spessamain. Ils abitants da Cuba u Juana e da tut las autras inslas avevan gronda tema dals abitants da Bohío, damai che quels sajan cannibals. Mes Indians m’han raquintà en lur lingua da segns bleras autras chaussas miraculusas, ma jau n’als hai betg cret e sun plitost da l’avis ch’ils abitants da Bohío sajan pli malizius e scorts ch’ils auters indigens ch’èn vegnids tschiffads dals emprims pervi da lur mancanza da forza e curaschi e manads en sclavaria.
Cur ch’il vent ha alura suflà per part nà dal nordost e per part nà dal nord, hai jau decidì da bandunar Cuba u Juana che jau aveva tegnì fin qua pervi da si’extensiun per in continent, essend jau gea navigà be per lung d’ina part da la costa ed avend gia percurrì en quest interval 480 miglias marinas. Jau hai prendì curs sidost tar ost, damai che la terra che jau aveva vis sa chattava en il sidost. Cun questa direcziun da la cursa hai jau segirà che nus avanzian, essend ch’il vent midava trasor dal nord vers il nordost e dal nordost vers l’ost e sidost.
Perquai ch’il vent suflava cun tutta forza, hai jau laschà metter tut las velas. E damai che la mar era ruassaivla ed il current lubiva d’avanzar svelt, èn las navs navigadas da la damaun marvegl fin l’ina da mezdi cun ina sveltezza per ura dad otg miglias marinas, e quai durant betg dal tut sis uras, essend che las notgs han en questas regiuns ina durada da var quindesch uras. Pli tard sun jau navigà cun ina sveltezza da 10 miglias marinas l’ura, uschia che las navs han percurrì fin la rendida dal sulegl 88 miglias en direcziun sidost.
I fascheva gia notg. Jau hai cumandà a la caravella Niña, ch’avanzava pli spert che mia nav, d’ir ordavant ad explorar ina plazza d’ancrar che jau aveva vis. Cur che la Santa María ha, gia en il stgir, cuntanschì l’entrada da lez port che sumeglia il golf da Cádiz, hai jau mess or mia schaluppa per laschar far mesiraziuns da la profunditad. La glieud en la nav ha envidà ina glisch. Ma avant che la Santa María ha cuntanschì il lieu da staziunament da la Niña ed ha spetgà adumbatten che la nav la dettia il segn d’entrar en il port, è la glisch da la nav sa stizzada. Sinaquai è la caravella Niña navigada viador en la mar averta ed ha dà a mia nav in signal traglischant. Apaina che nus ans eran avischinads avunda a la Niña, m’han ins fatg a savair quai ch’era succedì. Cur che la schaluppa è entrada en il golf, han ses passagiers puspè envidà la glisch, vers la quala la Niña è navigada. Jau però na sun betg stà bun da suandar cun mia nav ses exempel ed hai passentà la notg cun cruschar si e giu.
Scuverta ed exploraziun da l’insla Hispaniola
[edit]Cun l’alva dal di sa chattava mia nav 16 miglias marinas davent dal golf. Jau hai numnà quel Puerto María. Ad in bel cap situà sid tar vest hai jau dà il num Cabo de la Estrella. Jau era da l’avis che quest cap furmia il piz meridiunal da lezza insla e saja situà en ina distanza da 28 miglias marinas. En ina distanza da radund 40 miglias marinas è cumparì en l’ost in auter toc terra, anc pli grond, ch’era furmà sco in’insla. Medemamain en orientaziun orientala hai jau chattà adagur en ina distanza da circa 54 miglias marinas in ulteriur fitg bel cap cun conturas marcantas, al qual jau hai dà il num Cabo del Elefante. En l’ost-sidost sun jau passà sper in terz cap vi, il qual jau hai numnà Cabo Cinquin.
En il sidost sun jau stà bun da percorscher en ina distanza da ca. 20 miglias marinas in golf che s’avriva sco in entagl d’ina muntogna vers la mar e che sumegliava in flum. Ultra da quai hai jau gì l’impressiun da pudair distinguer tranter il Cabo del Elefante ed il Cabo Cinquin in fitg grond chanal. Intgins mariners pretendevan ch’i sa tractia qua propi d’in chanal che spartia il vast pajais da lezza insla pli pitschna ch’els avevan vis a giaschair vers ost. Jau l’hai dà il num Isla de la Tortuga.
La pli gronda da las duas inslas fascheva l’impressiun d’esser ina vasta planira, auta e senza pli grondas elevaziuns, furmada plitost sco ina bella cuntrada d’ierts, che pareva d’esser per gronda part cultivada; ils ers regurdavan als champs da granezza da la planira enturn Córdoba il mais da matg. En il decurs da la notg avain nus vis numerus fieus, in’observaziun ch’è sa repetida il proxim di; i fascheva l’impressiun sco sche quai fissan signals da glisch ch’annunziavan a s’avischinar la glieud, cun la quala ils abitants da l’insla sa chattavan en stadi da guerra. L’entira regiun da la costa da l’insla s’extendeva vers ost.
Nus essan entrads la saira en il lieu d’ancrar, al qual jau hai dà il num Puerto de San Nicolao, en onur dal sontg, la festa dal qual vegniva festivada oz. Jau sun stà surstà a moda positiva da la bellezza e posiziun avantagiusa dal golf. Cumbain che jau hai ludà ils golfs da Cuba sur tutta mesira, na desist jau betg da pretender che quest na saja tuttavia betg inferiur als auters golfs, mabain als surpassia anc per lunschor. L’entrada ha ina ladezza da 6 miglias marinas; per entrar ston ins navigar vers sid-sidost, schebain ch’ins pudess, grazia a sia vasta extensiun, prender tge direcziun ch’ins vuless. Vers sid-sidost tanscha il golf otg miglias marinas viaden en il pajais. Sper l’entrada situada da la vart meridiunala sa chatta ina sort premunt, davos il qual la costa s’extenda a moda monotona fin tar il cap. Là sa chatta ina riva magnifica cun in guaud spess, las millis differentas plantas dal qual eran plain fritgs che jau hai tegnì per spezarias e nuschs-mustgat; damai che quels eran però fitg aschs, n’èsi betg stà pussaivel da distinguer lur gener. La riva sez percurriva in pitschen flum.
La profunditad da lez golf è respectabla, pertge che fin la lunghezza d’ina nav davent da la terra n’è il plumin cun ina corda da 40 fils betg fruntà sin il fund. Dal lieu da pluminar fin la riva è la mar senza nagina grippa e tras e tras 25 fils profunda. Tuttina favuraivlas èn las relaziuns dal lieu da las duas varts dal port. Fitg datiers da la terra ha la mar ina profunditad da 15 fils, uschia che l’entira costa n’enconuscha nagins lieus pauc profunds. Schizunt en proxima vischinanza da la riva, circa ina remblada davent da quella, ha la mar anc ina profunditad da 5 fils.
Suenter avair explorà per lung da sia lunghezza orientada vers sid-sidost quest batschigl d’aua, en il qual milli caraccas pudessan cruschar cumadaivlamain, hai jau er anc retschertgà in bratsch da la mar ch’è orientà vers nordost e che tanscha dapli che 2 miglias marinas en la terra. Jau hai constatà che quel era dapertut tuttina lad, sco sch’el fiss vegnì endrizzà intenziunadamain en questa moda. Quest bratsch da la mar, ch’aveva ina ladezza da ca. 25 pass, ha in tal decurs ch’ins na vesa nà da l’intern betg la grond’entrada dal golf, uschia ch’i para da sa tractar d’in port intern. La mar ha qua tras e tras ina profunditad da 11 fils, cun fund glittus u sablunus; là nua che las navs sbartgan, ha il bratsch da la mar dad omaduas varts ina profunditad da 8 fils.
Il conturn da quest port ha ina parita amiaivla, graziusa, er sch’i n’ha naginas plantas. Jau hai gì l’impressiun che quest’insla saja bler pli crappusa che tut quellas che nus avevan scuvert fin qua. E che las plantas sajan bundant pli pitschnas, tranter las qualas sa chattavan bleras spezias da plantas che creschan er en Spagna sco ruvers verds, ruvers, plantas cun frajas ed autras pli; il medem vala er per las plantas ed ils fains. La terra sezza è autsituada e planiva ed ha in bun clima. Percunter n’hai jau anc sentì nagliur uschè blera frestgezza sco qua, cumbain ch’ins na po betg discurrer da fradaglia per propi, mabain mo d’ina temperatura ch’era pli bassa ch’en las regiuns che nus avevan visità fin qua.
Visavi il golf sa derasa ina val bain situada, tras la quala maina il flum surmenziunà. Qua ston sa chattar tenor mes avis numerusas colonias. En quai sun jau ma sentì confermà tras la preschientscha da blers canus, dals quals intgins avevan la grondezza d’ina bartga da remblar cun 15 bancs da remblar.
Cur che las navs èn s’avischinadas, èn ils Indians sa fatgs or da la pulvra, sco ch’avevan fatg quels da las autras inslas. Ils indigens da las pitschnas inslas che jau aveva prendì cun mai han demussà in tal desideri da returnar en lur patria che jau hai ponderà d’als manar enavos, apaina che jau vegnia a bandunar l’insla sin la quala jau ma chattava gist. Pertge ch’els sa mussavan disfidants dapi ch’els avevan realisà che jau n’era betg intenziunà da returnar en lur patria. Per quest motiv na crajeva jau betg propi quai ch’els schevan, nundir che jau n’als chapiva betg meglier ch’els mai.
Dals abitants da l’insla avevan mes Indians ina tema infinita. Per m’encleger cun quels, avess jau stuì passentar intgins dis en quest golf, quai che jau n’hai però betg fatg damai che jau vuleva per l’ina anc scuvrir blers auters pajais e temeva per l’autra che la bell’aura na tegnia betg pli ditg. Jau hai sperà ch’ils Indians vegnian tuttina ad emprender cun il temp mia lingua ed jau a chapir lur lingua, uschia ch’i ma fiss pussaivel da returnar pli tard nà qua a discurrer cun ils abitants da l’insla. Dettia Dieu che jau chattia in ritg deposit dad aur, avant che jau return en Spagna.
Vers la fin da l’emprima guardia da la damaun hai jau laschà trair si tut las velas e bandunà il port da San Nicolás. In tschancun da 4 miglias marinas sun jau navigà cun vent dal sidost vers nordost fin al cap che vegn furmà tras il bratsch da la mar surmenziunà. En il sidost sun jau passà in cap ed en il sidvest il Cabo de la Estrella situà en ina distanza da 24 miglias marinas. Da qua anora sun jau avanzà vers ost per lung da la costa sur ina lunghezza da 48 miglias marinas fin al Cabo Cinquin. Lezza costa è situada fitg ad aut e la mar è la fitg profunda, damai che quella mussa en vischinanza da la riva ina profunditad da 20 fin 30 fils e ch’ins frunta anc ina chanunada da là davent betg sin il fund. Jau sun navigà cun vent dal sidvest senza quitads per lung la costa. Il cap menziunà n’è betg dapli ch’ina chanunada davent dal port da San Nicolás e vuless ins sparter quel da la terra franca, sa furmass tras quai in’insla cun ina circumferenza da radund 34 miglias marinas.
La terra sa chatta anc adina aut sur la mar. Las plantas che prospereschan là n’èn betg fitg grondas, mabain han la dimensiun dals ruvers verds e da las plantas cun frajas che creschan en la Castiglia. 4 miglias marinas davant il Cabo Cinquin hai jau vis tras l’entagl tranter duas muntognas ina vasta val che paradava en in verd frestg, sco surtratga cun champs d’ierdi, e che stueva tenor mes avis esser abitada spessamain. Da l’autra vart da questa val tanschan siador autas muntognas.
Arrivà tar il Cabo Cinquin, hai jau vis en il nordost en ina distanza da ca. 32 miglias marinas il cap da l’Isla de la Tortuga. Ina chanunada davent dal cap sa chatta in grip ch’ins vesa pervi da si’autezza lunsch enturn. Dal Cabo Cinquin anora hai jau constatà ch’il Cabo del Elefante giascheva ca. 70 miglias marinas davent en direcziun ost tar sid. La costa è dapertut stippa. Suenter in ulteriur viadi da 28 miglias marinas sun jau fruntà sin in grond cap ed hai vis en l’intern da la terra vals extendidas, champs ed auts dies da muntognas, quai che regurdava tut fitg a la Castiglia. 8 miglias marinas pli lunsch sbucca en la mar in flum fitg profund, ma graschel, il qual lubiss però tuttina ad ina caracca d’entrar, damai che la sbuccada n’ha nagina grippa u bancs da sablun. Suenter ulteriuras 16 miglias marinas hai jau chattà in nov golf, il qual era lad avunda e tanscheva 1 miglia marina viaden en la terra. Qua vegniv’ins pir sin il fund trais pass davent da la riva, nua che sa laschava constatar ina profunditad da la mar da 15 fils.
Malgrà ch’igl era pir l’ina da mezdi, ch’i spetgava pia anc ina gronda part dal di e che jau aveva en il dies in vent ordvart favuraivel e frestg, m’hai tuttina parì cunvegnent da tschertgar refugi, damai ch’il tschiel annunziava ferms urizis e ch’i regiva ina gronda stgirezza, la quala era gia per insatgi ch’enconuscha la regiun plain privels, tant pli però per navigaturs che traversan auas nunenconuschentas. Jau hai dà a lez golf il num Puerto de la Concepción ed hai bittà l’ancra en in pitschen flum, il qual sbucca a la fin dal golf, suenter avair sauà per lung da ses curs champs e terrens da gronda bellezza. Sinaquai sun jau ì en mia schaluppa munida cun raits da pestgar. M’avischinond a la riva, è siglida en mia bartga ina litschala da la mar, sco ch’ellas cumparan er en Spagna. Fin qua n’avevan nus anc vis nagins peschs ch’avevan sumeglià quels da la Castiglia. Ils mariners han tschiffà e mazzà numerusas solas ed autras spezias da peschs che cumparan er en la Castiglia.
Jau hai explorà lezza cuntrada ed hai constatà ch’ella era cultivada tras e tras. Ins udiva il pitgar da las luschainas ed il chant d’autras spezias d’utschels, sco en la Castiglia. Nus avain remartgà dus umens ed als avain vulì ir encunter, ma els han immediat prendì la fugia. En viadi avain nus chattà mirtas ed autras plantas ed erva – l’entira vegetaziun da la cuntrada cun sias planiras e muntognas regorda fitg a la Castiglia.
Igl ha daratgà fitg ferm, e dal nord ha suflà in ferm vent. Il golf pareva da porscher protecziun cunter tut ils vents, cun excepziun da l’actual. Malgrà tut quai n’han las navs patì nagin donn, damai che la refratga aveva bler spazi e ch’i n’è perquai betg stà necessari da fermar quellas. Suenter mesanotg ha il vent suflà dal nordost, pli tard da l’ost. Ma da quai è quest golf protegì perfetgamain tras l’Isla de la Tortuga.
Er oz hai anc pluvì detg ferm. L’aura aveva ina tempra invernala, sco il mais d’october en Castiglia. Fin uss n’avain nus anc vis nagina colonia, cun excepziun d’ina chamona en il port da San Nicolás, la quala aveva ina pli bella parita ed era construida cun dapli premura che las avdanzas en las regiuns che nus avevan perscrutà fin qua.
L’insla è fitg extendida, i na ma faschess betg surstar, sch’ella avess ina circumferenza minimala da 800 miglias marinas. Ultra da quai è ella cultivada entiramain. Ils abitadis èn situads senz’excepziun lunsch davent da la costa. Sia posiziun sto però lubir als abitants da remartgar l’arrivada da navs, uschia ch’els han temp da s’allontanar cun tut lur possess. En fugia envidan els fieus sco ch’igl è, per motivs da signalisaziun, usità da far en guerra.
L’entrada en quest golf ha ina ladezza da milli pass, quai che correspunda ad 1 miglia marina. I n’ha là nagins pauc profunds e nagins lieus bass, gea en l’entir batschigl dal port cuntanschev’ins il fund pir en proxima vischinanza da la riva. Il golf tanscha var 3000 pes en l’intern dal pajais, è liber da grippa ed ha in fund sablunus, uschia che mintga nav po entrar senza quitads e po sbartgar senza mesiras da precauziun spezialas. En la part interna dal golf sbuccan dus pitschens flums. Da l’autra vart s’extendan planiras ch’èn bellas da guardar, las qualas regordan a las planiras da la Castiglia, ma surpassan anc quellas. Quai m’ha intimà da numnar il pajais Isla Española.
Il ferm vent dal nordost fascheva navigar las navs la dieschavla part d’ina miglia marina davent da l’ancra, quai che m’ha fatg surstar. Jau hai attribuì quai al fatg ch’ins aveva bittà l’ancra memia datiers da la riva e ch’il vent vegniva nà da la terra.
Damai ch’il vent suflava anc adina cuntrari a la direcziun da viadi previsa, hai jau cumandà a sis umens bain armads d’ir a riva e penetrar 8 u 12 miglias marinas en l’intern dal pajais ad explorar quel uschè bain sco pussaivel. Questa glieud è er sa messa en viadi, è però returnada senza esser fruntada sin abitadis u indigens. Els avevan be vis intginas chamonas, sendas fitg ladas e bleras grondas plazzas da fieu abandunadas. Ils terrens, sur ils quals lur viadi als aveva manà, tutgavan tar ils megliers dal mund; quels eran cuverts spessamain cun plantas da mastic, da las qualas els han prendì or in pau rascha e manà cun sai intginas provas. Rascha da mastic era avant maun en abundanza; ma i n’era betg anc il temp da retrair quella, damai che la rascha che cula da quel temp da la planta na direntescha betg a gumma.
Damai ch’il vent vegniva anc adina da l’ost e nordost, n’èsi er oz betg stà pussaivel dad ir puspè a mar.
L’Isla de la Tortuga, che sa chatta visavi lez golf situà en il nord, para dad esser fitg gronda. Sias costas meridiunalas han bunamain il medem decurs sco quellas da l’Isla Española. Ellas sa chattan sin il pli 10 miglias marinas ina ord l’autra, e quai mesirà davent dal Cabo de Cinquin, il piz il pli orasum da l’Isla de la Tortuga, danunder che la costa s’extenda vers sid.
Jau hai ponderà da navigar tranter lezzas duas inslas per pudair giudair la vista sin l’Isla Española, quai ch’è il pli bel ch’ins po s’imaginar e perquai che quai era, tenor dir da mes Indians, la via per arrivar tar l’insla da Babeque che duai esser in’insla fitg extendida, ritga d’autas muntognas, da flums e planiras. L’insla da Bohío duai esser pli gronda che l’insla Juana, sco ch’els numnavan Cuba, ed ella na duai betg esser circumdada da mar. Quai lascha supponer ch’els manegiavan cun quai la terra franca che sa chatta da l’autra vart da l’Isla Española, ch’els numnan Caritaba, e la quala duai esser immens gronda. Damai ch’ils indigens da tut questas inslas vivan d’in cuntin en gronda tema dals abitants da Caniba, ston ins supponer ch’els vegnan turmentads da persequitaders malizius.
Perquai repet jau anc ina giada ch’i na po sa tractar tar Caniba da nagin auter che da lezza stirpa dal Grond Khan, il domini dal qual sto tanscher fin bunamain nà qua. El sto avair navs ch’arrivan fin qua a tschiffar ils abitants da questas inslas. Damai ch’ils praschuniers na returnan betg pli, è sa furmada la cretta ch’els sajan vegnids mangiads. Di per di chapin nus ed ils Indians meglier in l’auter, er sch’i capita qua e là che nus ans malchapin en tschertas chaussas.
Cur che puspè be intgins umens èn ids a terra, han els chattà in pau rascha da mastic, la quala è però restada liquida, quai che jau hai attribuì a las ultimas daratgas. Sin l’insla Chios vegn la rascha rimnada il mars, ma qua en questas regiuns transozeanicas, nua che regia in clima bler pli chaud, stuess la racolta tenor mes giuditgar avair lieu il mais da schaner.
Ils mariners han tschiffà numerus peschs che sumegliavan quels da la Castiglia, sco gobiuns, salmuns, merluzs, bramas doradas, sgombers, litgivas, corvinas, giombers da mar e sardinas. Ultra da quai han els chattà fitg bler aloe.
Er oz n’essan nus betg ids a mar pervi dal vent cuntrari. Jau sun perquai ì a terra ed hai erigì a l’entrada dal port, sin ina collina bain visibla, situada en il vest, ina gronda crusch per render visibel che quest pajais tutgia a Vossas Excellenzas, e quai avant tut en il segn da Jesus Cristus noss signur ed en onur da l’entira cristianadad.
Suenter questa ceremonia èn intgins mariners raivids sin la muntogna per inspectar da tuttas sorts plantas. Tuttenina han els udì a s’avischinar ina gronda fulla da glieud, spir indigens dal tuttafatg nivs. Mia glieud als ha pledentà ed è s’avischinada ad els; cun stenta als èsi reussì da tschiffar ina dunna, senza vegnir da pudair tiers anc auters, malgrà che jau als aveva dà l’incumbensa da pigliar intgins da lezs indigens per als far dal bun e stgatschar lur tema, sinaquai che, sch’igl avess da dar qua inqual valur d’utilisaziun, quai che sto senz’auter esser il cas en vista a la ritgezza dal pajais, ils indigens sa sentian pledentads d’ans metter a disposiziun quellas.
Uschia han ils trais umens manà lezza dunna, ch’era fitg giuvna e bella, sin mia nav, nua ch’ella è vegnida en discurs cun ils Indians che sa chattavan a bord, damai ch’els discurrivan tuts la medema lingua. Jau l’hai laschà trair en vestgadira ed hai regalà perlas da vaider, zainets da mesch ed anels. Alura l’hai jau puspè, faschond segns da respect sco che jau aveva adina per disa da far, laschà manar a terra, accumpagnada d’intgins passagiers da la nav e da trais Indians che duevan negoziar cun ils indigens. Ils mariners che sa chattavan cun lezza dunna giuvna en la bartga cur ch’els l’han puspè manà a terra, m’han rapportà pli tard che questa dunna na vuleva betg pli bandunar la bartga, mabain puspè returnar tar la nav per star là ensemen cun las autras dunnas indianas che jau aveva tschiffà a Puerto de Mares, sin l’insla Juana u Cuba.
Intgins Indians ch’eran cumparids avant en societad da lezza giuvna dunna, èn vegnids en canus dal flum giuador. Ma cur ch’els èn arrivads tar l’entrada dal port ed han vis las navs, èn els sa fermads, han bandunà ils canus ed èn returnads a pe tar lur abitadi. En la fora-nas purtava quest’Indiana in toc aur, in segn che quest metal prezius stoppia vegnir avant sin quest’insla.
Ils trais umens che jau aveva tramess en cumpagnia da lezza Indiana a l’intern dal pajais, èn returnads tar las navs a las trais da la notg ed han rapportà ch’els n’hajan betg ristgà d’avanzar cun l’Indiana fin tar la colonia, per part perquai che quella sa chattava memia lunsch davent, per part perquai ch’els hajan gì tema. Ultra da quai eran els da l’avis ch’i vegnian oramai a vegnir l’auter di numerus Indians tar las navs, damai che lezza Indiana haja per franc raquintà dad els. Ma jau n’hai betg pudì spetgar da vegnir a savair sch’i dettia en lezza regiun ritgezzas natiralas custaivlas, quai che jau sperava en vista a la bellezza e fritgaivladad da quella, e da vegnir en contact cun ils indigens per als dumagnar uschè lunsch da daventar subdits fidaivels dal retg e da la regina.
Perquai sun jau ma decidì da trametter ina nov’expediziun vers lezza colonia, ma fidond che las expectoraziuns avantagiusas che l’Indiana stueva avair fatg envers ils auters members da sia stirpa areguard l’amiaivlezza e buntad dals cristians hajan rendì quels bainvulents. Per quest intent hai jau elegì nov umens bain armads ch’eran capavels d’exequir l’incumbensa ch’als era vegnida adossada, ed als hai tramess a terra accumpagnads d’in da mes Indians. Questa glieud è alura er avanzada fin lezza colonia che sa chatta 18 miglias marinas davent da la costa da la mar en direcziun sidost entamez ina vasta planira.
Arrivads là, han els vis che quella era vida ed abandunada e ch’ils abitants da l’insla eran fugids cur ch’ils cristians èn s’avischinads vers l’intern dal pajais, laschond enavos bains e possess. La colonia cumpigliava var milli chamonas e pudeva dar suttetg a plirs milli abitants. L’Indian ch’els avevan prendì cun sai, è currì suenter als fugitivs, clamond a quels da star airi e da betg avair tema, damai che quests esters n’arrivian betg da Cariba, mabain sajan vegnids gist il cuntrari giu da tschiel e regalian a tut quels ch’els entaupian las pli finas chaussas. Questas affirmaziuns han fatg sin ils indigens ina tala impressiun ch’els han plaunsieu puspè gì confidenza e che bunamain 2000 dad els èn vegnids encunter als cristians, e quai, sco ch’igl è lur disa, tegnend ils mauns vi dal chau sco segn da lur gronda stima ed amicizia. Malgrà tut quai han els trembla uschè ditg vi da lur entir corp, fin ch’els han sa laschà persvader dal cuntrari tras ils pleds da l’Indian ed il cumportament bainvulent da mia glieud.
Quests ultims han en pli rapportà ch’ils Indians, suenter esser sa quietads dal tuttafatg, sajan ids tar lur chamonas per returnar cun da tuttas sorts victualias, surtut cun il paun niames, il qual vegn fatg d’ina sort ragisch che vesa or sco grondas ravas e che vegn plantà ed utilisà dals indigens en tut questas cuntradas sco lur mangiativa principala. Da quella fan els lur paun che gusta suenter chastognas – mintgin ch’ha mangià da quel, manegiava ch’el mangia chastognas. Er peschs ed autra rauba en lur possess han els manà natiers.
Damai che mes Indians avevan chapì che jau giavischava d’avair in papagagl, stoi esser ch’in dad els ha tradì quest giavisch als indigens dal lieu, ils quals han alura er regalà en tutta prescha papagagls e tut il giavischà, e quai senza pretender insatge persuenter. Els ans han supplitgà da betg puspè ir davent e d’almain passentar la notg tar els, empermettend d’ans vulair regalar anc bler auter ch’els avevan conservà là si en la muntogna.
Entant che quests Indians discurrivan cun nus, è cumparida tut nunspetgadamain ina gronda gruppa d’indigens, amez la quala sa chattava er l’um da lezza Indiana che jau aveva puspè tramess a chasa en tutt’onur, e la quala els purtavan uss natiers sin lur givels. Els èn vegnids a dir a mai persunalmain engrazia per il tractament bainvulent e per ils regals fatgs. Mia glieud ha savì raquintar che quests indigens hajan ina parita anc pli plaschaivla e sa mussian bler pli averts che quels che nus avevan entupà fin qua – cumbain che jau n’hai betg propi chapì questa pretensiun, essend che quai valeva gea er per ils abitants da las autras inslas.
Areguard la bellezza da quests indigens eran ils exploraturs da l’avis ch’ins na la possia betg cumparegliar cun quella dals abitants da las autras inslas; gea, tranter las dunnas avevan els vis duas mattatschas ch’hajan gì ina pel uschè clera ch’ins las avess pudì tegnair per Spagnolas. Ultra da quai han els savì rapportar da las cuntradas tras las qualas els eran passads che quellas sajan uschè bellas e fritgaivlas ch’ellas mettian quellas da la Castiglia per lunschor en la sumbriva.
Sa basond sin mias atgnas observaziuns ed en vista a quai che jau aveva uss sez avant egl, hai jau tendì vers la medem’opiniun ed hai cret a mia glieud che la cuntrada che jau haja uss davant mai na sa laschia cumparegliar en nagina moda cun lezza val, da la quala els eran gist returnads e la quala sa differenzieschia schizunt da la cuntrada enturn Córdoba sco il di e la notg. Ils terrens sajan tuts cultivads; entamez curria in flum che mainia uschè blera aua ch’el possia sauar l’entira cuntrada.
Las plantas da guaud sajan dal verd il pli frestg ed autas plantas e fains plain fritgs stettian en plaina fluriziun, tranteren mainian vias ladas, bunas e bain mantegnidas. La temperatura sumeglia quella da la Castiglia il mais d’avrigl, entant che luschainas ed auters utschels tschivlavan allegher sco en la patria spagnola ch’igl era in plaschair. Er durant la notg laschavan tschertas spezias d’utschels udir lur chant dultsch, accumpagnà dal chantar dals salips e dal quachegiar da las raunas. La pestga saja tuttina redaivla sco en Spagna. Ultra da quai hajan els vis bleras plantas da mastic, aloe e plantaziuns da mangola, ma aur n’hajan els chattà nagin, quai che na fa però betg surstar sch’ins tira en consideraziun quant curt ch’els èn sa trategnids en questas cuntradas.
Uss hai jau vulì eruir, quantas uras ch’il di duria e quantas la notg ed hai constatà che l’ura da sablun è sa svidada ventg giadas da sulegl tar sulegl, e quai cumpigliond mintga svidada da l’ura da sablun ina mes’ura. Ma igl è pussaivel ch’igl haja dà in sbagl tar questa calculaziun, saja ch’ins n’ha betg vieut a temp l’ura da sablun, saja ch’il sablun n’è betg culà tras regularmain. Cun agid dal quadrant hai jau eruì che nus ans chattian al 34avel grad da latituda.
Nus essan partids dal Puerto de la Concepción cun vent nà da la terra, il qual è bainbaud tschessà; quai è capità mintga giada cur che nus essan navigads en lezzas auas. Pli tard è s’auza vent da l’ost, cun agid dal qual jau sun navigà vers nord-nordost en direcziun da l’Isla de la Tortuga, da la quala jau hai chattà adagur ina lieunga da terra. A quella hai jau dà il num Punta Pierna; ella sa chattava a la fin ost-nordost da l’insla, da la quala nus ans chattavan en ina distanza da var 12 miglias marinas. Da là anora hai jau scuvert in’autra lieunga da terra, la quala jau hai numnà Punta Lanzada. Quella era medemamain situada en il nordost en ina distanza da ca. 17 miglias marinas. Damai ston ins percurrer dal punct il pli orasum l’Isla de la Tortuga fin la Punta Aguda var 44 miglias marinas en direcziun ost-nordost. Per lung da lezza costa s’extendan intgins lungs tschancuns da rivas da sablun.
Il terren da l’Isla de la Tortuga è situà vaira ad aut, ma senza nagina muntogna. L’entira cuntrada è bella, colonisada ritgamain sco l’Isla Española e cultivada en tala moda ch’ins pudess pensar d’avair davant sai la cuntrada enturn Córdoba.
Damai che nus avevan vent cuntrari e na pudevan oramai betg navigar vers l’insla Baneque, sun jau ma decidì da puspè returnar tar il Puerto de la Concepción, n’hai però betg pudì avanzar fin ad in flum ch’è situà 8 miglias marinas en l’ost dal golf numnà.
Jau hai bandunà ina segunda giada il Puerto de la Concepción per cuntinuar noss viadi. Ma il mument che nus avain banduna il port, essan nus vegnids surprais d’in ferm vent da l’ost, il qual ans ha impedì da cuntinuar il viadi. Perquai sun jau navigà vers l’Isla de la Tortuga. Arrivà là, hai jau midà direcziun e sun ì vers lez flum che jau aveva vulì explorar il di avant. Ma er questa giada n’hai jau betg cuntanschì mia finamira, schebain ch’i m’è, 2 miglias marinas davent da là, da la vart protegida cunter il vent, reussì d’ir ad ina riva, nua che jau hai chattà ina buna plazza d’ancrar.
Suenter avair gì fermà bain las navs, sun jau muntà en mia bartga per ir ad explorar il flum. Crajend d’esser arrivà a l’entrada da quel, sun jau navigà d’in bratsch da la mar siador; ma remartgond mes sbagl, sun jau ma vieut ed hai chattà 2 miglias marinas pli lunsch l’entrada dal flum, la quala era però strusch 1 fil profunda ed aveva in current furibund. Malgrà quai sun jau avanzà cun mias bartgas sin il flum per cuntanscher ils lieus che mes exploraturs avevan vis tschel di. Jau hai laschà bittar a terra ina suga e fermar las bartgas vi da quella; sinaquai las han ils mariners tratg duas chanunadas dal flum siador: pervi dal curs dal flum ordvart ferm n’essan nus betg vegnids pli lunsch. Jau hai scuvert intginas chamonas ed ina vasta vallada plain colonias, la quala il flum percurriva. Anc mai n’hai jau vis insatge pli bel.
A la sbuccada dal flum sun jau er fruntà sin intgins indigens, ils quals èn però dalunga currids davent. Da quai hai jau tratg la conclusiun che lezza buna glieud stoppia avair da patir fermamain da persecuziuns ch’els vivevan talmain en stadi da tema. Pertge che strusch che nus ans mussavan insanua, prendevan ils Indians la fugia ed envidavan fieus d’alarm sur l’entir pajais. Quai è succedì sin l’Isla Española e sin l’Isla de la Tortuga anc bundant pli savens che sin las autras inslas.
Jau hai numnà la vasta val Valle del Paraíso ed il flum Guadalquivir, damai ch’el è tuttina grond sco quel sper Córdoba; ses letg ha ina riva da glera e ses curs è bain navigabel.
Vers mesanotg, tar in vent frestg nà da la terra, essan nus ids davant lez golf a mar, ed ans allontanond da las costas da l’Isla Española, è sa levà in vent da l’ost, uschia che nus avain pudì navigar cun il vent. Sin l’auta mar è cumparì in canu en il qual seseva in singul Indian. Quai m’ha fatg surstar fitg, damai che jau sun ma dumandà co che lezza crosa da nusch possia sa tegnair sin las undas cun il vent furius. Jau hai dà ordra da prender l’indigen cun ses canu a bord da la Santa María, al hai tractà cun tutta amiaivlezza e regalà perlas da vaider, brunsinas e rintgs da mesch. Alura al hai jau manà tar ina colonia che sa chattava 16 miglias marinas davent da qua a la riva da la mar. Là sun jau sbartgà, damai ch’i sa tractava d’in bun lieu da refugi.
Il vitg che s’extendeva per lung da la riva da la mar ma pareva d’esser vegnì erigì pir da curt, damai che las chamonas da quel avevan ina parita anc dal tuttafatg nova. L’Indian ha bainspert cuntanschì cun ses canu la terra ed ha raquintà als indigens da la buntad da mia glieud. Ma la nova da quai era gia arrivada qua nà d’auters pajais che nus avevan percurrì, uschia ch’ans èn currids encunter tar l’emprima nova da noss avischinar bundant 500 umens. Pauc pli tard è er cumparì lur retg e sinaquai èn tuts sa mess giu per lung da la riva, en proxima vischinanza da las navs ch’eran navigadas fin fitg datiers da la terra.
L’emprim èn els raivids in suenter l’auter, pli tard blers en ina, a bord da mia nav, ma senza manar insatge cun sai. Malgrà quai han els dà cun tutta servetschaivladad ils paucs grams dad aur dal pli pur ch’intgins dad els purtavan sin sai vi da las ureglias ed en il nas. Jau als hai tractà tuts bain, essend els la meglra e pli obedaivla glieud dal mund, ed oravant tut, perquai che jau sper tar Dieu che Vossas Excellenzas fetschias dad els buns cristians e tras quai Voss subdits, sco ils quals jau als consideresch gia uss. Remartgond ch’il retg numnà era sa mess giu a la riva da la mar e che tuts al demussavan la pli grond’onur, al hai jau tramess in regal, il qual il retg ha prendì encunter cun grondas ceremonias.
Quest capo d’Indians pudeva avair 20 u 21 onns. In patriarc da la stirpa ed auters cussegliaders al sustegnevan, al devan cussegls ed eran responsabels per sias ovras, essend ch’il retg discurriva be paucs pleds. In Indian or da mia suita è vegnì en discurs cun el ed al ha declerà che nus cristians che sajan vegnids giu da tschiel sajan en tschertga dad aur e veglian ir sin l’insla Baneque. Il retg ha respundì che nus na possian far nagut meglier, damai ch’i saja avant maun bler aur sin lezz’insla. Sinaquai ha el inditgà ad in da mes umens ch’al aveva surdà il regal la via la pli avantagiusa, manegiond che nus vegnian ad avair cuntanschì en dus dis nossa finamira. E duessan nus avair da basegn d’insatge da ses pajais, sch’al duain nus be far a savair, el ans vegnia gugent a procurar quai da tut temp.
Il retg e tut ses cumpatriots gievan enturn dal tuttafatg nivs, inclus las dunnas, senza mussar il minim turpetg. Els tutgavan tar ils pli bels indigens, ils quals nus avevan scuntrà fin qua. La colur da lur pel era vaira clera, e sch’els sa vestgissan e sa protegissan dal vent e da l’aura, sche fissan els alvs sco ils abitants da la Spagna. Il pajais era en tuts reguards extraordinariamain bun e bel, la chalur n’era betg uschè ferma sco insanu’auter. Il terren mussava elevaziuns; sin las pli autas muntognas pudess ins arar cun bovs la terra e dapertut s’extendevan valladas e funs cultivads. En l’entira Castiglia na datti nagina cuntrada che pudess star a pèr a lezza cuntrada areguard fritgaivladad ed amabladad.
Quest pajais è, sco l’Isla de la Tortuga, cultivà dal tuttafatg, betg auter che la planira enturn Córdoba. Ils abitants cultiveschan las uschenumnadas ajes, ina sort pitschens chatschs, ils quals chatschan ragischs che vesan or sco ravas; quellas vegnan racoltadas, pisadas manidel e truschadas ad ina pasta da paun. Suenter la racolta vegnan ils chatschs puspè plantads en in auter lieu, nua che mintga singul chatscha danovamain quatter u tschintg ragischs, las qualas èn vaira savurusas e gustan suenter chastognas. Qua crescha ina spezia dad ajes spezialmain gronda. Jau hai vis a Guinea fritgs da la terra sumegliants, ma qua cuntanschan els la grondezza d’in pe. Ils abitants èn corpulents e ferms, tuttavia betg uschè smagrids e flaivels sco ils indigens che jau hai scuntrà pli baud. Ins po discurrer bain cun els; er els na possedan nagina religiun.
Las plantas da lezza cuntrada han sucs uschè ferms che lur fegls perdan la colur verda e survegnan ina parita nairenta. Igl è stà in daletg da contemplar vals e flums, l’aua clera ed ils terrens, nua che pon crescher fritgs da paun e fains per pavlar da tuttas sorts spezias d’animals, e sin ils quals ins pudess endrizzar ierts e tut las spezias da plantas giavischadas.
En il decurs dal suentermezdi è il retg sa rendì sin mia nav, nua che jau al hai retschet cun las duidas onurs, ed al hai fatg explitgar che jau stettia en servetsch dals retgs da la Castiglia che sajan ils pli pussants prinzis dal mund. Ma ni ils Indians che sa chattavan a bord da la caravella, ils quals han agì sco translaturs, ni il retg sez m’han cret er be in pled, damai ch’els eran tuts fermamain persvas che nus cristians sajan descendids giu da tschiel e ch’il Reginavel da la Castiglia sa chattia en tschiel e betg sin terra.
Nus avain vulì offrir al retg spaisas da la Castiglia. Strusch ch’el aveva sagià ina buccada da quellas, ha el tanschì il rest da las spaisas a ses cussegliaders e patriarcs ed a tut si’ulteriura suita. Jau poss sincerar a Vossas Excellenzas che quests pajais, surtut l’Isla Española, èn talmain bels e fritgaivels ch’ins po nunpussaivel exprimer quai en pleds. Quest’insla, sco er tut las autras inslas, fan part dal possess da Vossas Excellenzas, gist tuttina sco la Castiglia; per exequir il domini dovr’ins be sa stabilir qua ed ordinar als indigens da suandar tut ils cumonds. Pelvaira poss jau percurrer cun ils paucs umens che m’accumpognan tut questas inslas senza stuair temair ch’i capitia insatge. Jau hai pudì constatar che mes trais mariners ch’eran ids a terra han fatg prender la fugia in’entira rotscha d’indigens be tras lur cumparair, cumbain ch’els n’als vulevan far nagut dal mal. Els na possedan naginas armas, n’èn betg guerrils, nunprivlus, nivs ed uschè temelitgs che milli dad els na laschassan betg s’avischinar ad els trais da mes umens. Persuenter èn els pronts d’obedir, lavurar ed exequir tut quai ch’è necessari. Damai fissi inditgà da sa servir dad els per laschar eriger citads e vitgs e d’als mussar nossa moda da sa vestgir ed usits.
En il decurs da la notg ha suflà in ferm vent dal nord-nordost, il qual n’ha però betg leventà fitg ferm la mar situada davant lezza riva, damai che questa riva vegn protegida tras l’Isla de la Tortuga, la quala è situada davant quel sco in rempar. Jau sun restà là er quest di ed hai laschà ir a terra ils mariners a pestgar cun las raits.
Ils Indians avevan grond plaschair da pudair esser en nossa cumpagnia ed ans han surdà diversas frizzas dals abitants da Caniba, pia dals cannibals. I sa tractava da lungas bavrolas, al piz da las qualas era integrà in toc lain pitschen e giz ch’era vegnì endirì en il fieu. Dus dad els han mussà sin tschertas parts dal corp, nua che mancavan intgins tocs charn ed han dà da chapir ch’ils cannibals als hajan mors giu quellas – ma jau n’als hai cret betg pled.
Puspè hai jau tramess a la riva da mia glieud, la quala è entrada en in vitg ed ha retschet per perlas da vaider intgins tocs dad aur pitgads a fegls satigls. Jau hai vis co ch’in dad els, il qual ils auters numnavan cacic (capo) ed il qual jau hai tegnì per il guvernatur da la provinza, tegneva en ils mauns in fegl d’aur da la grondezza d’in maun e fascheva sco sch’el vuless stgamiar quel per insatge auter. Alura è el puspè returnà tar sia chamona, entant ch’ils auters èn restads a la riva, ed è sa mess a far en tocs il fegl per stgamiar quel toc per toc. Suenter avair pudì stgamiar tut l’aur ha el dà da chapir ch’el haja fatg ir per auter aur e ch’el vegnia a purtar quel pli tard insacura. Quest inschign da martgadar, lur usits, lur obedientscha e lur saun giudizi èn in mussament evident ch’i sa tracta da glieud cun experientscha e versada dapli che tut ils auters pievels che nus avevan inscuntrà fin qua.
Il suentermezdi è arrivà nà da l’Isla de la Tortuga in canu cun 40 umens. Entant che quel è s’avischinà a la riva, èn tut ils abitants dal vitg ch’eran preschents sa mess sin terra per demussar lur intenziuns paschaivlas. Ma avant eran intgins, alura tut ils passagiers dal canu ids a terra per als envidar al cumbat. Qua è il cacic stà si tut sulet ed ha procurà cun pleds che parevan da cuntegnair ina smanatscha ch’els èn returnads tar lur canu. En quest connex ha el er sprizzà sin els e bittà crappa suenter il canu. Suenter che la glieud da l’Isla de la Tortuga era, faschond segns d’obedientscha, puspè ida en lur canu, ha il cacic tschiffà in crap ed ha dà quel ad in da mes umens, sinaquai che quel al bittia. Ma mes um n’ha betg vulì. A questa chaschun ha il cacic pia attestà envers mai sia bainvulientscha, entant ch’il canu è bainbaud s’absentà.
Sinaquai m’han ils Indians declerà ch’i dettia sin l’Isla de la Tortuga dapli aur che sin l’Isla Española, damai che l’emprima sa chattia pli datiers da l’insla Baneque. Ma jau na crai betg ch’i saja avant maun sin l’Isla Española u er sin l’Isla de la Tortuga aur, mabain sun da l’avis che l’aur ch’ils indigens possedan derivia da Baneque e ch’els retiran pauc aur da là, damai ch’els na pon offrir nagut da stgamiar. Il terren è segnà d’ina tal’abundanza e fritgaivladad ch’ils abitants da l’insla na dovran ni s’occupar da lur da viver ni sa strapatschar grondamain cun sa procurar vestgadira, damai ch’els van enturn nivs.
Jau sun da l’avis da ma chattar betg lunsch davent da las minas dad aur ed jau sper che Dieu ma laschia chattar lez lieu. I m’era enconuschent che jau vegniss a duvrar davent dal port en il qual jau ma chat da preschent fin l’insla Baneque quatter dis da navigaziun, quai che correspunda ad ina distanza da 120 fin 160 miglias marinas, las qualas jau pudess, sut cundiziuns da vent favuraivlas, percurrer en in sulet di.
Er quel di hai jau passentà a lezza riva, per part perquai ch’i na gieva nagin vent, per part perquai ch’il cacic m’aveva empermess da purtar aur. Jau n’hai bain betg prendì lezza decisiun perquai che jau sperava da retschaiver grondas quantitads da lez metal prezius – jau era segir ch’i na sajan avant maun sin l’insla nagins giaschaments d’aur –, mabain per pudair m’infurmar precisamain davart l’origin da l’aur.
Cun l’alva dal di hai jau dà il cumond, da munir mia nav e la Niña cun bandieras ed ensainas, en onur da la festa da Santa María de la O, pia per festivar il di da l’annunziaziun, entant ch’ils chanuns han sajettà ina salva d’allegria. Il retg da quest’Isla Española era partì la damaun marvegl da sia residenza che sa chattava tenor mias calculaziuns radund 20 miglias davent da la mar, ed è arrivà en la terz’ura tar la colonia, nua ch’eran gia cumparids intgins da mes umens ch’eran vegnids tramess a terra a guardar sch’ina furniziun dad aur saja arrivada. Quels m’han annunzià la vegnida dal retg, il qual è s’avischinà accumpagnà da bundant 200 umens, purtà da quatter Indians en ina sort purtantina. El era anc vaira giuven, sco che jau hai gia menziunà. Entant che jau gentava en la part davos da mia nav, è il retg vegnì a bord cun si’entira suita.
Segiramain avessan Vossas Excellenzas gì plaschair da vesair il cumportament festiv dal retg e la stima demussada envers el da ses subdits, e quai bain chapì siond tuts nivs. Strusch ch’il retg era arrivà sin la nav ed era vegnì a savair che jau ma chattia en la part davos da quella, m’ha el surprais andetgamain cun sia preschientscha ed è sesì giu sper mai senza ma laschar temp d’al ir encunter u almain da star si da maisa. Cur ch’el è entrà en la part davos da la nav, ha el fatg segn als auters da star dadora, quai che tuts han suandà cun premura e respect ed èn sa tschentads sin la punt, cun excepziun da dus umens pli vegls che jau hai tegnì per ses cussegliaders, ils quals han prendì plaz davant ses pes. Igl ha gì num che quai saja il cacic.
Manegiond d’al stuair dar insatge da mangiar, hai jau ordinà d’al servir da las spaisas, da las qualas jau mangiava gist. Uschia han els sagià da tut las spaisas ch’als èn vegnidas messas a maisa, sco sch’els vulessan sa segirar ordavant, ed han fatg porscher las restanzas als subdits, ils quals han tuts mangià in pau da quai. Betg auter èsi ì cun il da baiver, els han manà la bavronda purschida a la bucca e l’han dalunga dà vinavant als auters. Faschond quai han tuts demussà in cumportament ordvart festiv; els han discurrì be paucs pleds in cun l’auter, ils quals, uschè lunsch sco che jau hai pudì chapir, eran purtads d’ina seriusa calma. Ses dus cumpogns da maisa pendevan en il vair senn dal pled vi dals lefs dal retg; els na discurrivan betg be cun el, mabain er per el.
Suenter la tschavera al ha in dignitari surdà cun ina profunda reverenza ina tschinta, la quala sumegliava en ses tagl in pau quellas ch’èn usitads en la Castiglia. Il retg ha prendì en consegna la tschinta e l’ha regalà a mai cun dus tocs dad aur elavurà fitg satigl. Da quai stoi dar qua tenor mes avis fitg pauc.
Bain però sto il pajais d’origin da l’aur, nua che quel cumpara ritgamain, esser betg lunsch davent da qua. Ensemen cun ina cuverta che giascheva sin mes letg e da la quala jau hai cret ch’ella al stoppia plaschair, al hai jau regalà ina bella chadaina d’ambra che jau purtava enturn culiez, in pèr chalzers cotschens ed ina buttiglia aua da flurs d’oranschas. Da tut quai ha el gì in immens plaschair.
El e ses cussegliaders han exprimì lur displaschair che nus na possian betg ans far chapir. Da ses pleds hai jau en tutta cas concludì che l’entira insla ma stettia a disposiziun, per cas che jau avess basegn d’insatge. Jau m’hai sinaquai laschà purtar ina da mias chaschas da brevs, sin la quala igl ha ina medaglia d’aur da quatter ducatas cun il purtret da Vossas Excellenzas. Jau al hai mussà quella ed al hai anc fatg ina giada a savair che Vossas Excellenzas domineschias la pli bella part dal mund e che Vus sajas ils prinzis ils pli respectads. Las standartas roialas e las autras bandieras cun il segn da la crusch ha el admirà grondamain. El è alura sa vieut a ses dus cussegliaders, als explitgond che Vossas Excellenzas stoppias per franc esser prinzis pussants, e ch’els m’hajan senza dubi tramess fin a quest lieu d’uschè lunsch davent, numnadamain dal tschiel. Nus avain anc discurrì in brav temp vivamain in cun l’auter, e cumbain che jau na chapiva betg tut, na m’èsi betg sfugi ch’il retg na fascheva nagin misteri da si’admiraziun envers tut quai ch’era capità e ch’el aveva udì.
Damai ch’igl era gia vegnì tard e ch’il retg vuleva puspè sa metter sin via da return, al hai jau, cun las onurs duidas, laschà manar en mia bartga a riva, entant ch’ils chanuns da las navs han sajettà ina salva. Arrivà a terra, è el sa rendì cun dapli che 200 umens vers sia patria. In da ses uffants purtava sin ses givels in um fitg bainvis. Il retg ha fatg porscher a tut ils mariners e passagiers da las navs spaisas ed ha fatg attenziun ch’ins als tractia a moda servetschaivla. In mariner, il qual al era scuntrà en viadi, m’ha pudì rapportar ch’ils regals che jau aveva purschì al retg vegnivan purtads ordavant d’in dignitari, entant che ses figl al suandava cun gronda suita; in frar dal retg, tschiffà da dus umens vi da la bratscha, gieva a pe, accumpagnà da quasi tuttina blers indigens. Er a quel, ch’era arrivà a bord in pau suenter ses frar roial, aveva jau regalà intginas piculezzas.
En questa moda sun jau vegnì a savair uss ch’il retg vegniva numnà dals Indians cacic.
En il decurs da quest di avain nus acquistà tras stgomi be pitschnas quantitads dad aur. Persuenter sun jau vegnì a savair d’in vegl dal vitg d’indigens ch’igl haja en ina distanza da var 400 miglias marinas intginas inslas situadas datiers ina da l’autra, nua che vegnia manà a la glisch bler aur. L’indigen ha schizunt ristgà da pretender ch’ina da questas inslas saja dal tuttafatg or dad aur e ch’i saja avant maun sin las autras uschè bler aur ch’els crivlavan quel suenter al avair rimnà, per al liberar dal sablun; alura vegniva quel luentà per far londeror barras d’aur ed autras chaussas, las furmas da las qualas el ha dissegnà suenter cun ses det.
Quest vegl ha er mussà en tge direcziun che las inslas surnumnadas sa chattian, uschia che jau sun ma decidì da las ir a tschertgar. Jau avess prendì cun mai quest indigen, sch’el na fiss betg stà in mess respectà dal retg. Avess jau almain pudì communitgar cun lez um, alura al avess jau supplitgà da m’accumpagnar sin mes viadi vi là, essend che jau era, cun resguard da la bun’enclegientscha tranter Indians e cristians, da l’avis ch’el avess senz’auter consentì da far quai. Damai che jau hai però gia considerà quests indigens sco subdits dals regents da la Castiglia e che jau n’aveva per l’autra nagin motiv d’als mulestar, hai jau desistì da far quai.
Amez la plazza dal vitg dals Indians hai jau laschà eriger in’immensa crusch. Ils Indians èn sa gidads uschè diligentamain latiers ed han ditg las uraziuns cun tala fervur che jau dastg sperar, cun l’agid da Dieu, da vesair bainbaud a dar dad els buns cristians.
Finalmain èsi stà pussaivel la notg da trair si las velas per bandunar il bratsch da la mar che vegn furmà da l’Isla de la Tortuga e da l’Isla Española. Ma cun l’alva dal di è danovamain s’auzà in vent da l’ost, il qual ans ha impedì l’entir di d’ans allontanar da qua e da cuntanscher in golf sin il qual ins era fruntà e nua ch’ins pudeva chattar refugi la notg. En il conturn hai jau scuvert quatter lieungas da terra, in grond golf ed in flum. Ultra da quai hai jau pertschavì in grond premunt, sin il qual sa chattava in abitadi sparpaglià. Davostiers s’extendeva ina val tranter bleras autas muntognas ch’eran cuvertas spessamain cun plantas, pinias e.a. Sin ils Dos Hermanos s’auza in dies da muntogna imposant che s’extenda dal nordost vers il sidost. En direcziun ost-sidost davent dal Cabo de Torres sa chatta in’insla, la quala jau hai numnà Santo Tomás, damai ch’il di da sia scuverta era la saira avant il di da festa da quest sontg. Tant sco che jau hai pudì giuditgar da lunsch, era quest’insla ritga da premunts e golfs per lung da si’entira circumferenza da la costa; en il vest da quella s’extendeva lunsch viaden en la mar in premunt ch’era per part planiv, per part elevà, uschia che jau al hai numnà Cabo Alto y Bajo.
60 miglias marinas ost tar sid davent dal Cabo de Torres s’auza ina muntogna pli auta che las autras, la quala s’extenda vers la mar e sumeglia da lunsch in’insla. Jau l’hai numnà Monte Caribata, tenor il num da questa provinza. Questa muntogna porscha ina bella vista, damai ch’ella è cuverta spessamain cun plantas verdas ed è libra da tschajera e naiv. L’aria era lezza giada uschè miaivla sco en Castiglia il mais da mars, entant che las plantas na vesevan or betg auter ch’il mais da matg en la patria. Las notgs duravan 14 uras.
Vers la rendida dal sulegl essan nus entrads en in golf, il qual s’avra tranter l’insla Santo Tomás ed il Cabo de Caribata, nua che nus avain bittà l’ancra. Quai fiss in grondius port che pudess tschiffar las navs da l’entira cristianadad. Tgi che s’avischina l’emprima giada nà da la mar, ha l’impressiun che l’entrada dal port na saja betg transibla, damai che sa chatta davant quella, davent da la muntogna fin bunamain tar l’insla, in banc da grippa, dal qual il decurs è fitg irregular. Perquai ston ins tschertgar cun tutta precauziun in passadi ch’è 7 fils profund e lad avunda per pudair entrar senza privel. Davosvart ha la mar ina profunditad da 12 fils. Ina giada a l’intern dal port, è mintga nav ch’è fermada buna da resister a tut ils stemprads. Davant l’entrada dal golf sa chatta in banc da sablun ch’è cuvert cun plantas; qua ha la mar be ina profunditad da 7 fils. Ma igl ha numerus lieus pauc profunds, uschia ch’igl ha num d’esser precaut, avant che la nav è arrivada a l’intern dal golf. En il sidost da quel s’extenda ina val cultivada ritgamain, la quala è circumdada d’autas muntognas, cuvertas cun guaud, che paran da tanscher cun lur pizs fin en tschiel. Franc datti qua pli autas elevaziuns che sin l’insla Teneriffa da las Canarias che vala sco ina da las inslas las pli autsituadas dal mund. Da questa vart da l’insla Santo Tomás, en ina distanza da circa 4 miglias marinas, sa chattan ina segunda ed ina terza insla ch’èn ritgas da bunas plazzas d’ancrar, schebain circumdadas da pauc profunds. Là hai jau er scuvert intgins abitadis e fieus che ardevan.
Oz sun jau navigà cun mias navs tar il port, il qual m’ha plaschì talmain che jau na fatsch betg main che d’al declerar sco il pli bel da tut ils ports che nus avain visità fin qua. Ins na ma veglia betg renfatschar d’avair surchargià las autras plazzas d’ancrar cun tal laud che jau vegn uss en embarass da chattar pleds adequats e stoss temair ch’ins ma rinfatschia mias laudavaglias. Mia pretensiun para en tutta cas d’esser giustifitgada tras quai che jau hai cun mai vegls mariners experimentads che conferman quai che jau di; ultra da quai vegniss mintgin che navigass sin questas auas a la medema conclusiun, numnadamain che mes laud e mia renconuschientscha envers ils auters lieus d’ancrar sajan tuttina vardaivels sco il fatg che quest lieu d’ancrar surpassa tut ils auters.
Ventgatrais onns a la lunga sun jau navigà sin la mar, senza m’absentar insacura pli ditg da quella, ed uschia hai jau emprendì d’enconuscher l’entir ost e vest. Jau sun er vegnì en las auas nordicas fin en l’Engalterra, alura a Guinea; ma nagliur n’hai jau gì il plaschair da chattar uschè bels ports – adina megliers ch’ils auters. Jau sun da tut temp ma fadià da scriver tut cun la pli gronda precauziun e repet anc ina giada d’avair descrit tut a moda vardaivla, essend che quest lieu d’ancrar surpassa tut ils auters e pudess tschiffar tut las navs dal mund. El porscha ina protecziun talmain segira ch’ins pudess fermar là ina nav cun la pli veglia suga.
Davent da l’entrada fin sia part la pli entadim mesira il lieu d’ancrar ina lunghezza da 20 miglias marinas. Jau hai remartgà intgins terrens cultivads ritgamain, cumbain che quai vala per l’entira cuntrada, ed hai cumandà a dus da mes umens da sa render a terra e d’ascender ina collina per tschertgar da là anora abitadis, damai ch’ins na pudeva vesair da las navs anora nagut da quai.
Vers las diesch da la notg èn intgins indigens s’avischinads a mia nav cun lur canus, per pudair contemplar da pitschna distanza mai e mia glieud sco creatiras miraculusas. Jau als hai alura er retschet ed als hai regalà intginas piculezzas, da las qualas els èn sa legrads da tut cor.
Tar lur return han ils dus umens rapportà d’avair vis in grond abitadi, ed els han mussà en la direcziun en il qual el sa chattava, betg lunsch davent da la mar. Sinaquai hai jau cumandà da navigar en la direcziun inditgada, fin che nus essan arrivads en vischinanza da la terra. Là hai jau vis a currer intgins Indians vers la riva, cun tut ils segns d’anguscha. Perquai hai jau fatg fermar per dar temp als Indians che sa chattavan tar mai a bord da communitgar cun ils indigens e da far chapir quels ch’ins na veglia far nagut dal mal ad els. Uschia èn ins plaunsieu s’enclegids. Suenter ch’ils Indians èn sa quietads in pau a la giada, èn els vegnids natiers en uschè grond dumber che l’entira riva era plaina.
Umens, dunnas ed uffants currivan gesticulond vi qua e vi là a prender il paun ch’els preparan or da las niames, numnadas dad els ajes, il qual è fitg alv e gustus. Alura han els manà natiers zitgas e crias da terra che sumegliavan quellas fatgas en la Castiglia, ed anc bler auter, dal qual els savevan che jau aveva giavischà. Tut lur bains devan els cun ina tala cordialitad ch’ins stueva propi sa smirvegliar.
Ins na po er betg dir ch’els repartevan lur bains a moda uschè servetschaivla, perquai che quels avessan gì pauca valur; pertge che n’emporta betg sch’els purschevan in toc aur u ina cria aua, adina era lur cumportament il medem, e nagut na sa lascha enconuscher meglier che sch’insatgi regala insatge da cor gugent.
Quests indigens possedan ni lantschas ni autras armas; er ils auters abitants da l’India, la quala sto esser fitg gronda, n’han nagut da quai. Umens e dunnas èn dal tuttafatg nivs. Sin l’insla Juana sco er sin las autras inslas purtavan las dunnas in cuvracoissas da mangola davant lur turp u eran vestgidas cun ina sort chautschetta, surtut quellas ch’avevan surpassà il 12avel onn da vita. Qua percunter eran tuts, giuven e vegl, tuttina nivs. Tranter quels eran dunnas da fitg bella statura che vegnivan encunter a nus sco emprimas per engraziar al tschiel ed ans porscher tut lur bains, surtut chaussas mangiablas, sco ajes, nuschs e diversas sorts fritgs, da las qualas jau hai laschà torrer intginas, per las pudair surdar al pèr regent spagnol.
Er las dunnas dals auters abitadis èn sa cumportadas en medema moda, avant che lur umens han procurà ch’ellas sa zuppian. Perquai hai jau cumandà a mes cumpogns da viadi ina giada per adina da n'offender nagin e da na prender davent nagut als indigens cunter lur veglia, mabain da dar ina recumpensa per tut il retschavì.
I na po nunpussaivel avair dà insacura creatiras da pli bun cor, orientadas pli pauc a sasezzas ed a medem temp uschè timidas sco lezs indigens che devan nà tut, renunziavan a tut per porscher a nus e che, apaina ch’els vesevan nus, ans currivan encunter, ils mauns plain regals.
Sinaquai hai jau tramess sis da mes umens ad inspectar lez abitadi. Ils Indians han surchargià lezs mess cun segns da respect ed als han regalà tut lur bains, crajend fermamain che jau e mia glieud sajan vegnids directamain giu da tschiel. Da crair quai na renunziavan er betg ils Indians da las autras inslas che jau aveva prendì a bord, cumbain ch’els eran vegnids sclerids areguard quai.
Pauc suenter èn arrivads intgins canus cun indigens che m’han, en num d’in capo d’Indians sesent a l’intern dal pajais, supplitgà d’anc visitar avant mia partenza lez abitadi. Damai che quel, situà sin ina peninsla, sa chattava sin la via che jau vuleva oramai prender, e che lez capo ma spetgava a la testa da ses pievel, sun jau ma decidì da dar suatientscha a l’invit. Avant che jau sun però ma mess sin via vi là, è sa radunada a la riva ina fulla surprendentamain gronda e tuts – umens, dunnas ed uffants – m’han supplitgà da betg ir davent, mabain da star tar els. Ils mess da lez capo che m’aveva dumandà da vegnir tar el, han spetgà cun tutta pazienza en lur canus, faschond attenziun che jau na giaja betg davent senza avair visità avant lur signur e patrun.
E propi sun jau lura er ì a visitar lez capo, il qual spetgava gia sin mai ed aveva en il fratemp preparà ina massa mangiativas. Apaina ch’al è vegnida annunziada mi’arrivada, ha il capo fatg seser tut sia glieud ed ha dà il cumond da purtar las mangiativas tar las bartgas, cun las qualas jau era vegnì a riva. Cur ch’els èn s’accurschids che jau hai retschet cun plaschair tut quai che vegniva purschì, èn bunamain tut ils Indians currids enavos tar lur abitadi, il qual na pudeva betg esser fitg lunsch davent, a manar natiers anc autras mangiativas, papagagls ed autra rauba da lur possess; els han fatg quai cun tala servetschaivladad e cordialitad ch’igl era strusch da crair. Jau als hai regalà da mia vart perlas da vaider, rintgs da mesch e scalins da metal, betg forsa perquai ch’ils Indians avessan dumandà da mai in cuntraregal, mabain perquai ch’i ma pareva inditgà ed opportun oravant tut perquai che jau als resguardava gia sco cristians e subdits dals regents da la Castiglia eguals a tut ils auters. Ins dovra be anc chapir lur lingua per als dar ordras, las qualas els ademplissan senza marmugnar.
La finala sun jau ma decidì da returnar tar mias navs. Qua han tut ils Indians, tant um sco er dunna ed uffant, clamà en cor da betg ir davent dad els e da restar en lur mez. Cur che jau sun partì, m’èn intgins canus occupads spessamain suandads fin tar mia nav, nua che jau hai laschà retschaiver ed ospitar els a moda la pli amicabla, betg senza als regalar divers objects ch’als han legrà grondamain.
Durant mi’absenza era cumparì a bord da mia nav in auter capo or da las regiuns occidentalas. Cumbain che la nav aveva bittà l’ancra bunamain 2 miglias davent da la riva, èn blers indigens nudads fin tar la nav. Damai che quest capo era gia puspè s’absentà tar mes return, hai jau tramess intgina da mia glieud tar el a s’infurmar davart lezz’insla. Il capo da quella ha retschet mes mess a moda la pli cordiala, als ha accumpagnà tar ses vitg ed als ha regalà intgins tocs dad aur. Arrivads a la riva d’in vast flum, èn ils indigens nudads a l’autra riva, entant che mia glieud è sa fermada e turnada enavos, essend ch’els n’eran betg abels da traversar quels.
Dapertut en questa cuntrada vargan si autas muntognas cuvertas cun guaud ch’ins pudess pensar ch’ellas tutgian cun lur pizs il tschiel. Cumpareglià cun quellas stattan la bellezza ed autezza da las muntognas da Teneriffa enavos dal tuttafatg. Valladas plaschaivlas, fritgaivlas spartan las muntognas ina da l’autra. A la fin meridiunala dal golf sa derasa ina planira extendida, da la quala ils cunfins n’èn betg visibels. Quella s’extenda sur 60 fin 80 miglias marinas e vegn percurrida en si’entira lunghezza d’in flum; ella è colonisada vastamain e cultivada ritgamain e porscha durant questa stagiun in aspect frestg, verd, sco sch’ins sa chattass il mais da matg u zercladur en la Castiglia, cumbain che las notgs duran 14 uras e la cuntrada è orientada dal tuttafatg vers nord.
Quest lieu d’ancrar porscha ina protecziun segira cunter tut ils vents, damai ch’el è serrà enturn enturn e profund avunda. En ses conturn viva ina populaziun paschaivla, miaivla che na dispona da naginas armas. Mintga nav che sa chatta lien po sa sentir segira da l’attatga nocturna d’ina nav ostila, pertge che malgrà l’entrada d’ina ladezza da 8 miglias marinas vegn quella restrenschida stretgamain tras la chadaina da grippa situada davantvart che tanscha bunamain fin a la surfatscha da l’aua, uschia ch’i resta be in passadi graschel, quai che fa l’impressiun sco sche mauns d’umans avessan gist anc laschà uschè bler spazi per laschar passar ina nav.
Qua ha la mar ina profunditad da 7 fils, fin al cunfin d’ina pitschna insla, da la quala la riva è surcreschida parzialmain cun plantas. L’entrada sa chatta vers vest; mintga nav po s’avischinar a la grippa senza problems. En il nordvest sa chattan en ina distanza da 4 miglias marinas davent da la fin dal golf trais pitschnas inslas ed in grond curs d’in flum.
Jau repet che quai è il meglier port da mar dal mund. Jau al hai numnà Puerto de la Mar de Santo Tomás, damai ch’igl è oz il di da festa da quest sontg e che si’extensiun giustifitgescha la denominaziun ‹mar›.
Cun l’alva dal di hai jau fatg trair si tut las velas, per cuntinuar mes viadi en tschertga da lezzas inslas che duain, tenor dir dals Indians, esser uschè ritgas d’aur ch’intginas dad ellas sa cumponan da dapli aur che da terra. Ma damai che l’aura era disfavuraivla, hai jau puspè stuì turnar en il port. Sinaquai hai jau tramess la bartga a tschiffar peschs cun raits.
Il regent da questa regiun, il qual aveva in abitadi en vischinanza, ha tramess tar mai in grond canu, occupà spessamain, sin il qual sa chattava er in da ses subdits ils pli nobels, a ma dumandar da vegnir cun mias navs a visitar ses abitadi e m’inditgond a medem temp ch’el ma veglia dar tut ses possess. Tras quest mess m’ha el fatg surdar ina tschenta che purtava enstagl d’ina tastga ina mascra cun duas grondas ureglias battidas en aur, ina lieunga ed in nas. Damai ch’i sa tracta da glieud da bun cor ch’è pronta da dar tut quai ch’ins dumonda, èn els s’avischinads a la bartga, han surdà la tschenta ad in giarsun-mariner ed èn alura sa fermads cun lur canu da la vart da mia nav per communitgar lur messadi.
Avant che jau vegnia da chapir endretg tge ch’els vulevan, è stada passada ina buna part dal di, essend ch’er mes Indians avevan lur difficultads da chapir lezs abitants da l’insla, damai che quels designavan intginas chaussas cun autras expressiuns. Finalmain m’èsi però reussì da leger or da lur lingua da segns selvadis tant sc’in invit.
Pia sun jau ma decidì d’ir a mar la dumengia, cumbain che jau na tirava per ordinari betg si las velas sontgs dis da festa – betg forsa perquai che jau fiss superstizius, mabain or da profunda pietusadad. Jau hai er fatg quai perquai che jau hai sperà ch’ils abitants daventian buns cristians e subdits dals regents da la Castiglia, mussavan els gea las meglras inclinaziuns, uschia che jau als considerava gia uss sco tals. Pudeva jau pia avair speranza ch’els vegnian a servir al retg ed a la regina en charezza, sche hai jau da mia vart vulì bain ad els e sun ma stentà d’als satisfar en tut.
Ma avant mia partenza hai jau tramess sis da mes umens en in grond vitg ch’era situà 12 miglias marinas vers vest, damai ch’il cacic dal lieu era passà sperasvi e m’aveva communitgà da posseder intgins tocs dad aur. Cur che mia glieud è arrivada là, ha il capo purschì il maun al notar che sa chattava tranter ils mess. Quest ultim aveva jau incumbensà da guardar che mes cumpogns na sa laschian betg surmanar da far insatge nausch envers ils indigens. Pertge che quels eran buntadaivels e generus, entant che l’engurdientscha da mes cumpogns n’enconuscheva nagins cunfins. Els na sa cuntentavan betg da survegnir per in toc bindel u vaider, per ina stgaglia da terracotga u in’autra chaussa senza valur tut quai che lur cor desiderava, mabain vulevan rubar als Indians tut lur possess, cumbain che jau als aveva scumandà quai severamain. Ed er sch’ils abitants da l’insla pudevan, cun excepziun da l’aur, be surdar chaussas da pitschna valur, sche aveva jau, en vista a lur buntad ed al fatg ch’els devan per sis pierlas da vaider in toc aur, ordinà che nagut na dastgia vegnir retschet dad els, senza als dar persuenter insatge sco cuntraregal.
En questa moda ha il capo pia manà il notar, accumpagnà d’in grond pievel, tar sia chasa, nua ch’el ha laschà servir als cristians insatge, entant ch’ils Indians als han surdà da tuttas sorts tailas da mangola e chanels da mangola filada. La saira, a chaschun dal cumià, ha il capo regalà als Spagnols trais aucas grassas ed intgins tocs dad aur. Numerus indigens als han accumpagnà sin lur viadi da return, purtond ils regals sin lur givels. Betg avunda cun quai, vulevan els schizunt purtar ils cristians sin lur dies, quai ch’els han propi er fatg cur ch’igl ha gì num da traversar intgins flums e regiuns palidusas.
Jau hai ordinà da dar al capo insatge, quai ch’ha legrà fitg ferm el e ses entir pievel. Tuts eran persvas dal fatg che nus sajan vegnids giu da tschiel, uschia ch’els sa stimavan fortunads d’ans avair vis da fatscha en fatscha.
Be lez di eran arrivads dapli che 120 canus plains tar las navs. Mintgin da quels ha purtà insatge per nus esters, surtut paun, peschs, crias da crap cun aua e diversas spezias da sems. Da quels han els mess in graunin en ina cuppa emplenida cun aua, la quala els han alura bavì, quai che duai esser tenor dir da mes Indians in’acziun ordvart sontga.
Pervi da calma na m’èsi betg stà pussaivel d’ir a mar en direcziun dal pajais da lez capo che m’aveva supplitgà da far ina visita. Enstagl hai jau laschà accumpagnar vers chasa ils trais mess d’Indians che m’avessan duì servir sco guids, e quai d’intginas navs en las qualas avevan prendì plazza plirs mariners ed il notar da l’expediziun. Entant che quels èn sa mess sin via, hai jau tramess dus da mes Indians vers l’abitadi situà en vischinanza dal lieu d’ancrar. Quels èn returnads suenter curt temp accumpagnads d’in auter capo, il qual ha sincerà che l’Isla Española saja ritga d’aur e ch’ins vegnia er d’autras regiuns nà qua ad acquistar aur, uschia che jau possia chattar là tant sco che jau be veglia. En il fratemp eran anc vegnids natiers ulteriurs indigens, ils quals han confermà dal tuttafatg questas novas e ch’han er pudì dir co ch’ins rimnia l’aur. Jau hai gì difficultads da chapir lur expectoraziuns, ma en tutta cas sun jau stà persvas ch’i stoppia avair là bler aur e che jau, per cas ch’i ma reussiss d’eruir il lieu d’explotaziun, vegniss a pudair acquistar a moda bunmartgada u schizunt gratuita grondas quantitads da quest metal prezius custaivel. Durant mes segiurn da trais dis hai jau pudì acquistar en il conturn bels tocs dad aur e na poss perquai betg crair che quel vegnia importà d’insanua auter. Il Tutpussant, en ils mauns dal qual giascha tut, ma veglia gidar e ma laschar vegnir tiers quai ch’el chatta per bun.
Fin quel mument che jau met en scrit tut quai, èn arrivadas a bord dapli che milli persunas, las qualas han tuttas manà insatge cun sai. Eran ils indigens s’avischinads a la nav in culp da balester, stevan els dretg si en lur canus, tegnevan lur regals cun ils mauns ad aut e clamavan latiers: «Prendai, prendai!» Almain 500 Indians avevan cuntanschì la nav nudond, damai ch’els na disponivan betg d’avunda canus; e quai cumbain che quellas avevan bittà l’ancra 4 miglias davent da la riva.
Tranter quests visitaders sa chattavan er quatter capos u ils figls da quels, cun l’entira famiglia. Jau als hai laschà regalar tuts ritgamain, damai che quai vegn a purtar ses tschains. Dieu ma gidia en sia misericordia da chattar quest aur u anc meglier lezzas minas d’aur, damai che blers pretendan qua da las enconuscher.
En il decurs da la notg èn returnadas las navs ch’eran partidas la damaun. Ils passagiers han rapportà d’avair fatg ina lunga via e d’avair scuntrà tar la muntogna Caribata numerus canus, ils passagiers dals quals vulevan, là nua che las bartgas da mia glieud eran en viadi, ir a vesair ils cristians. Jau era persvas che l’entira populaziun da l’insla, la quala sto esser pli gronda che l’Engalterra, ma vegniss a visitar, sche jau pudess cuntanscher lez port fin la festa da Nadal. Ils canus dals indigens han accumpagnà las bartgas fin tar la colonia d’Indians, la quala era tenor dir dals mariners per lunschor la pli gronda e construida il pli bain da tut ils abitadis che nus avain inscuntrà fin qua, e che quella sa chattia 12 miglias marinas en il sidost da la Punta Santa.
Damai ch’ils indigens, remblond en lur canus, avanzavan fitg svelt, eran els arrivads avant las bartgas ed avevan annunzià al cacic l’arrivada dals cristians. Fin qua n’era jau anc betg vegnì a savair, schebain l’expressiun cacic muntia tant sco retg u administratur. Per designar in capo dovran ils Indians er il pled nitayno, senza che jau saveva però, sch’i saja manegià cun quai in retg, in administratur ubain in derschader.
La finala era il cacic ì encunter als cristians, entant che dapli che duamilli abitants dal lieu eran sa radunads sin la plazza dal vitg, la quala fascheva in’impressiun vaira schubra. Quest retg aveva retschavì ils passagiers da la nav a moda fitg cordiala, e mintga abitant dal vitg als aveva offert insatge da baiver u da mangiar. Silsuenter aveva il retg regalà a mintgin dad els taila da mangola, cun la quala sa vestgivan las dunnas, papagagls ed intgins tocs dad aur per mai. Er ils abitants dal vitg avevan surdà als mariners talas tailas ed autra rauba da chasa; e mintga cuntraregal, e saja quel anc uschè pitschen, han els recepì cun tant plaschair sco sch’i sa tractass d’ina reliquia.
Cur che mia glieud vuleva sa metter la saira tard en viadi da return, als ha il retg supplitgà da restar in di pli ditg. Apaina ch’ils Indians han realisà ch’els na sa laschavan betg persvader da far quai, als hani accumpagnà in tschancun, purtond tut quai ch’il cacic ed ils auters cristians als avevan regalà sin lur givels fin tar las navs ch’eran restadas enavos a l’entrada dal flum.
Anc avant la levada dal sulegl hai jau fatg auzar las ancras e sun ì a mar, sustegnì da vent nà da la terra. Tranter ils numerus Indians ch’eran vegnids dis avant a bord da mia nav e ch’avevan enumerà divers lieus nua che vegniva gudagnà l’aur, aveva jau remartgà in um che pareva d’esser ubain pli perdert e pli enclinà vers nus, ubain in oratur pli versà ch’ils auters. A quel hai jau deditgà fitg bler’attenziun, al hai dumandà da restar a bord da mia nav e da m’accumpagnar fin las minas d’aur, quai che quel ha er empermess gugent da far. Ultra da quai è quest Indian stà bun da persvader in da ses cumpogns u parents d’al accumpagnar. Tranter ils auters lieus che vegnivan tenor lur indicaziuns en dumonda sco lieus da chat d’aur, han omadus numnà Cipango, ch’els designavan cun l’expressiun Cibao, nua che quest metal prezius dueva cumparair tenor lur decleraziuns en grondas quantitads; il cacic dal lieu duai posseder entiras bandieras pitgadas or dad aur; sia residenza sa chattia fitg lunsch en direcziun ost.
Vossas Excellenzas veglian avair la curtaschia da ma crair ch’i na po dar lunsch enturn nagins megliers e pli obedaivels umans che quests qua. Vossas Excellenzas pon pelvaira sa legrar da tut cor ch’ins vegn bainbaud a pudair far da quests Indians buns cristians ed als instruir en ils usits e las isanzas dal reginavel, damai ch’i na po dar nagliur ina meglra populaziun e pli bellas cuntradas. Jau sun m’exprimì plain entusiassem davart la populaziun ed il territori da l’insla Juana ch’els numnan Cuba. Ma en vardad giascha tranter quest’Isla Española e lezz’autra ina differenza sco tranter di e notg. Jau na crai strusch ch’insatgi auter ch’avess vis tut quai s’exprimiss davart tut quai en autra moda che quai che jau hai fatg.
I resta in fatg che las cuntradas ed ils abitadis da quest’Isla Española, la quala ils indigens numnan Bohío, èn simplamain grondius. Ils abitants han ina natira spezialmain amiaivla ed ina moda da discurrer plaschaivla ch’als differenziescha fitg da quella dals abitants da las autras inslas, la moda da s’exprimer dals quals para da cuntegnair spir smanatschas. Tant umens sco dunnas èn creschids bain ed han ina colur da la pel stgira. Ma els tuts colureschan lur corp, saja quai cun colur naira u in’autra, il pli savens cun cotschna; a mai è vegnì ditg ch’els fetschian quai per sa proteger cunter ils radis dal sulegl. Las colonias e las chasas èn bellas e schubras, al chau da quellas sa chattan capos u derschaders, als quals els obedeschan a moda admirabla. Quests manaders èn segnads da paucs pleds e da rigurusadad morala; savens expriman els in cumond cun in segn dal maun, il qual l’entir pievel chapescha surprendentamain svelt.
Tgi che vul entrar en il golf da Santo Tomé, sto navigar sin l’autezza d’in’insla pitschna, planiva, situada bun 4 miglias marinas davent da l’entrada. Quest’insla che sa chatta entamez ha survegnì il num Amiga. En vischinanza da quella ston ins l’emprim sa volver vers vest, laschond enavos l’insla en l’ost, e navigar pir lura vers quella. Ins sto far attenziun da tegnair questa direcziun, damai che s’extenda da l’autra vart in banc da grippa che vegn nà da l’ost, e da la vart vers la mar ultra da quai trais pauc profunds. Quest banc da grippa tanscha bunamain la lunghezza d’in culp da chanun vitiers la pitschn’insla; ins è necessità da navigar tras quest passadi stretg, nua che la mar cuntanscha cun fund sablunus ina profunditad da 7 fils. A l’intern vegnan ins a chattar ina plazza d’ancrar che pudess tschiffar tgunschamain tut las navs dal mund. Er als pes da la muntogna Caribata sa chatta vers vest in grond e bel lieu d’ancrar.
Naufragi e construcziun dal fort Navidad
[edit]Ier sun jau ì cun vent moderà davent dal Golf da Santo Tomé fin a la Punta Santa, a l’autezza da la quala jau hai tegnì en ina distanza da 4 miglias marinas la nav en posiziun calma. Vers las 11 da la notg sun jau ma mess a letg, damai che jau na m’aveva gia dapi dus dis ed ina notg lubì nagin sien. Essend ch’i regiva calma cumpletta, ha er il timunier vulì sa lubir in pau ruaus ed ha surdà il timun ad in giarsun-mariner.
Quai aveva jau scumandà severamain durant l’entir viadi, remartgond ch’ins na dastgia mai surlaschar il timun a giarsuns-mariners, n’emportia betg sch’i saja calma u betg. En vardad n’aveva jau da temair il mument ni pauc profunds ni grippa. Lezza dumengia, cur che jau aveva tramess las bartgas tar il cacic, eran questas ultimas navigadas sperasvi en l’ost da la Punta Santa, ed ils passagiers da las navs avevan vis l’entira costa ed ils lieus pauc profunds che s’extendan en l’ost-sidost da la Punta Santa sur ina lunghezza da 12 miglias marinas, sco er ils lieus da passagi; quai n’aveva jau sin l’entir viadi betg pudì far ina giada. A noss signur hai plaschì che da mesanotg, cur che jau era ì a letg, regiva calma cumpletta e la mar era glischa sco ieli, cur che tuts èn sa mess giu ed han confidà il timun ad in giarsun-mariner.
Uschia èsi capità ch’il current ha manà la nav en tut ruaus cunter in pauc profund, il qual era, malgrà ch’igl era notg, gia d’udir e da vesair fitg dalunsch. Qua ha il giarsun-mariner, sentind a fruntar il timun sin il fund ed udind a fracassar, cumenzà a far in terribel sbragizi. Jau al hai udì a clamar e sun immediat stà al lieu, anc avant ch’insatgi auter aveva remartgà che nus eran fruntads sin il fund. Bainbaud è er cumparì sin la punt il possessur da la nav ch’aveva gist da sa render sin guardia. Ad el ed als auters mariners hai jau cumandà d’ascender la bartga che vegniva tratga suenter e da bittar en la mar davent da la part davos in’ancra ch’els avevan prendì cun els. Enstagl d’exequir quai che jau als aveva adossà, èn els però remblads tar la caravella Niña che sa chattava en ina distanza da 2 miglias marinas davent da nus.
Cur che jau hai remartgà quai e constatà a medem temp che la profunditad da l’aua sa reduciva adina dapli e ch’i smanatschava a la nav in privel serius, hai jau dalunga laschà bittar enturn l’arber principal e liberar la nav da mintga pais danvanz per empruvar da la metter puspè ad aua. Damai che l’aua vegniva adina pli pauc profunda, n’èsi però betg reussì da far quai; essend che la caravella era numnadamain s’inclinada in pau, è entrada tras las chavas aua, la quala ha cumenzà ad emplenir la part inferiura da la nav. En il fratemp è vegnida en agid ina bartga da la caravella Niña. Avend la squadra da quella remartgà che la bartga ma vuleva laschar en empatg, n’als han ins betg lubì da vegnir là a bord; perquai èn ils passagiers da la bartga stads necessitads da puspè returnar tar mia nav.
Essend che jau na veseva nagina pussaivladad da salvar la nav, sun jau ma stentà da purtar en segirtad la squadra. Damai ch’i suflava però in ferm vent nà da la terra, che la notg era gia avanzada fermamain e che jau na pudeva betg constatar cun tschertezza, a tge punct ch’ins possia sortir da la regiun da quests pauc profunds, hai jau spetgà fin l’alva dal di.
Jau hai tramess ina bartga a terra, en la quala sa chattavan Diego de Arana da Córdoba, l’auditur maior da l’armada, e Pedro Gutiérrez, il maiordom da Vossas Excellenzas, per communitgar al cacic tge ch’era succedì.
Cur ch’il cacic è vegnì a savair questa trista novitad, è el stà fitg contristà da nossa sperdita ed ha dalunga tramess tar nossa nav tut ils abitants da ses vitg cun blers gronds canus. Là essan nus immediat ans mess tuts a stgargiar la nav. Entaifer curt temp avevan nus manà a terra tut quai che sa chattava sin la punt superiura, uschè custaivel è stà l’agid che lez cacic ans aveva laschà pervegnir. Pli tard ans ha el concedì persunalmain ensemen cun ses frars e parents tut il sustegn, tant sin la nav sco er a terra, per che tut sa spleghia bain. Da temp en temp ha el tramess tar mai intgins da ses parents, ils quals m’han supplitgà bragind da betg prender quai memia grev, el ma veglia surlaschar gugent tut quai ch’el possedia.
Jau poss segirar sontgamain a Vossas Excellenzas che noss possess n’avess betg pudì vegnir conservà meglier en tut la Castiglia, e che betg ina guglia da quel saja ida a perder. Pertge ch’el ha laschà mantunar tut en vischinanza da sia chasa, nua che tut la rauba dueva restar fin che vegnian libras las chamonas, en las qualas tut ha pudì vegnir mess sut tetg. Umens armads han tegnì l’entira notg guardia davantvart. Latiers eran el e tut ils ses mo larmas, sco sch’els sezs avessan subì donns, uschè amicabla, sacrifitganta e concilianta è questa brava glieud che Vossas Excellenzas ma pon crair ch’i na po dar en tut il mund nagins megliers umans e nagin pli bel pajais.
Els charezzan lur proxims sco sasezs; latiers preschentan els trasor la natira la pli miaivla ed accumpognan lur pleds curtaschaivels adina cun in rir. Bain van umens e dunnas enturn dal tuttafatg nivs, ma Vossas Excellenzas pon esser segiras ch’els han ina moralitad irreproschabla e servan al retg cun gronda submissiun. Quest ultim è uschè temprà ch’igl è in aspect vaira edifitgant. Surprendenta è la memoria da quest pievelet e sia brama da savair, la quala als incitescha da dumandar baud quai, baud l’auter e d’eruir causa ed effect da tut.
Cun l’alva dal di è cumparì oz il retg dal pajais a bord da la Niña, nua che jau ma chattava. Quasi cun larmas en ils egls m’ha el supplitgà da ma far nagins quitads, el ma dettia en cas da basegn tut ses possess ed ans haja gia mess a disposiziun duas chamonas; sche necessari possian nus er anc retrair ulteriuras. Ultra da quai sajan avant maun avunda canus per stgargiar tut da la nav ch’haja fatg naufragi e manar a terra tut la glieud che sa chattia sin quella, sche jau giavischia quai. Tut quai ha il cacic exequì durant la notg, e quai senza che la minima chaussa fiss vegnida davent. Talmain èn quests umans libers da tutta engurdientscha suenter bains esters ed è il retg sez uschè undraivel.
Entant che jau conversava cun il cacic, è cumparì in canu che vegniva d’in’autra regiun, ils passagiers dal qual purtavan sin sai intgins tocs dad aur ch’els vulevan barattar per in dals scalins ch’als èn uschè chars. Il canu n’era betg anc sa fermà sper la nav ch’ils Indians che sa chattavan lien han cumenzà a sbragir dad aut ed a mussar ils tocs dad aur clamond ils pleds «chuq, chuq!», quai che signifitgava bain ils scalins uschè desiderads. Vesend quai ulteriurs passagiers da canus, che derivavan medemamain d’autras regiuns, han els clamà mai avant lur return e m’han supplitgà da conservar per els in scalin fin il di ch’els veglian returnar a ma surdar quatter tocs dad aur da la grondezza d’in maun. Quests pleds m’han legrà grondamain. Pauc pli tard m’ha in mariner ch’era returna da la riva rapportà ch’i saja da smirvegliar, tge tocs dad aur ch’ils cristians ch’eran ids a terra hajan pudì sa procurar en stgomi per rauba da pauc; per in pitschen bindel hajan ils Indians dà tocs dad aur en la valur da dapli che dus castellanos. Ma quai na saja nagut cumpareglià cun quai che vegnia pir ad esser disponibel en il decurs d’in mais.
Il cacic da sia vart ha gì grond plaschair da vesair mai uschè cuntent, e damai ch’el ha remartgà che jau giavischava d’avair bler aur, m’ha el dà da chapir en la lingua da segns d’enconuscher il lieu situà betg tant lunsch davent da qua, nua che saja da chattar aur en abundanza. Jau duaja be star ruassaivel, possia però esser segir ch’el ma vegnia a procurar tant aur sco che jau veglia. Jau hai dà raschun al cacic e crai che l’aur stoppia surtut esser avant maun a Cipango, ch’ils Indians numnavan Cibao, en uschè grondas quantitads ch’els na pudevan gnanc stimar quel endretg. Jau vuleva explotar là l’aur, cumbain che quel cumpara er sin l’Isla Española, numnada Bohío, e quai surtut en la provinza Caribata.
Il retg ha mangià sin la caravella en mia cumpagnia. Pli tard è el ì cun mai a terra e m’ha surchargia cun segns da respect e d’amicizia. El m’ha laschà sagiar intginas sorts dad ajes, en pli giombers, charn da selvaschina ed er da lur paun, il qual ha num en la lingua d’Indians cazabí. Sinaquai m’ha el preschentà intginas plantaschas da mangola che sa chattavan sper la colonia. Dapli che milli indigens nivs ans èn suandads. Il cacic però era vestgì cun ina chamischa ed in pèr guants che jau al aveva regalà; il pli grond plaschair aveva el dals guants. Vi da sia moda da mangiar decenta e ses cumportament vesev’ins ch’el era da derivanza nobla. Nus avain mangià e bavì ditg e bain, e vers la fin han ins purtà al retg ina sort ervas u fains, cun ils quals el è s’unschì en ils mauns per render quels loms, sco che jau manegel, entant ch’ins m’ha purschì aua per ma lavar ils mauns.
Suenter avair finì da mangiar, sun jau ì a riva, m’hai laschà dar in artg tirc e frizzas ed hai dà cumond ad in da mes umens ch’era versà en il diever da quest’arma da sajettar cun quella. Il retg che n’aveva si’entira vita anc mai vis in’arma, è stà surstà sur tutta mesira. Quai aveva ses motiv en il fatg ch’ins era vegnì en il decurs dal discurs sin ils abitants da Caniba, ch’ils Indians numnavan Caribes, ils quals vegnivan tar l’Isla Española a rubar ils umens, manond cun sai artgs e frizzas che n’avevan nagin piz da fier; pertge che en tut questas cuntradas n’enconuschevan ins ni il fier ni l’atschal u auters metals, cun excepziun da l’aur e da l’arom, cumbain che jau hai be pudì constatar pitschnas quantitads da quest ultim metal.
Sinaquai hai jau dà da chapir al capo dals Indians tras segns ch’ils regents da la Castiglia vegnian a dar ordra d’extirpar ils Caribes ed als vegnian a far manar avant tuts cun taglià giu ils mauns. Alura hai jau anc laschà suandar ina chanunada ed in sajet cun ina funda. Il cacic è stà surstà autamain areguard la forza da penetraziun dals projectils. Cur che ses accumpagnaders han udì a fracassar ils sajets, èn els sa bittads per terra.
Alura m’han els purtà ina gronda mascra da fatscha da la quala ils egls, las ureglias ed autras parts da la fatscha consistivan da gronds tocs dad aur, ed anc auter cliniez dad aur ch’il retg m’ha mess persunalmain enturn il chau ed enturn il culiez, durant ch’el ha laschà reparter als ulteriurs cristians autras custaivladads. Tut quai m’ha divertì e consolà. Mes pensiers profunds pervi da la sperdita da mia nav han cumenzà a tschessar en vista a l’enconuschientscha ch’il Segner aveva laschà far naufragi la nav gist en lez lieu per fundar qua ina colonia.
Questa disfortuna è daventada la raschun da tants auters eveniments ch’ins na la po betg designar sco tala, mabain là sto bler pli tgunsch considerar sco fortuna. Pertge che sche jau n’avess betg pers qua mia nav, avess jau senza dubi cuntinuà mes viadi sin la mar averta, senza ma trategnair en quest lieu, damai ch’el è situà a la fin d’in grond golf, en il qual sa chattan er in u dus lieus pauc profunds. Er n’avess jau betg laschà enavos là ina part da mia squadra, ed er sche jau avess vulì far quai, n’als avess jau betg pudì proveder suffizientamain cun las mangiativas e las materialias da construcziun per ina fortezza che fissan stadas necessarias. E propi era blera da mia glieud sa drizzada a mai cun la supplica d’als dar la lubientscha da pudair star enavos en lez lieu.
Jau hai dà cumond d’eriger il meglier pussaivel ina fortezza cun ina tur ed in foss profund. Ma betg forsa perquai che jau avess considerà questa mesira da precauziun sco necessaria visavi ils indigens. Pertge che jau sun da l’avis da pudair suttametter cun mia glieud l’entir’insla, la quala ha in’extensiun ch’è pli gronda ch’il Portugal e populada dubel spess. Ils indigens èn dal tuttafatg nivs ed en mintga reguard betg guerrescs. Jau hai fatg quai perquai ch’i ma pareva inditgà d’eriger questa fortezza tenor pretensiuns militaras, sch’ins resguarda la lunga distanza da questas cuntradas dals reginavels da Vossas Excellenzas, e cun l’intenziun da mussar als Indians quant inschignus ils subdits da Vossas Excellenzas èn e d’als render uschia obedaivels a Vossas Excellenzas en submissiun affectuusa.
Pia vegnan quels ch’èn restads enavos qua a pudair disponer d’avunda laina per eriger la fortificaziun ed ad esser provedids ritgamain cun provisiuns da paun e vin che tanschan per in entir onn. Ultra da quai vegnan els ad avair a lur disposiziun suffizientamain semenza, la bartga da la Santa María, intgins lainaris ed auters umens che vulan sa chasar qua per servir a Vossas Excellenzas ed a ma far il plaschair d’explorar las minas d’aur. Uschia han tuttas circumstanzas contribuì ad eriger questa colonia; in avantatg tut spezial èsi stà che la nav è urtada uschè miaivel ch’ins n’ha strusch sentì, damai ch’i regiva ni mar auta ni vent.
(Uschia sa cloma il rapport da l’admiral. El agiunta anc auter per cumprovar ch’igl è stà ina fortuna che la nav ha gist fatg naufragi en quest lieu. En quai è sa mussà evidentamain la voluntad da Dieu, il qual giavischava ch’el possia laschar enavos qua navigaturs. Na fissan il possessur da la nav e la squadra, ils commembers da la quala eran quasi tuts cumpatriots dad el, betg sa fatgs culpaivels d’ina insubordinaziun cun tralaschar da bittar l’ancra nà da la part davos da la nav per retegnair la nav, sche fiss la Santa María mitschada entira ed ì fiss stà nunpussaivel d’obtegnair la buna nova davart il pajais e la glieud, sco quai ch’igl è succedì ils dis da la fermada sfurzada. Grazia a la lavur da quels che restan enavos qua, vegn quai anc ad esser pli fitg il cas en l’avegnir. Pertge che l’admiral ha persequità durant ses entir viadi senz’interrupziun la finamira da scuvrir novs pajais e da sa trategnair nagliur dapli ch’in di, danor sche vents opposts u calma cuntinuanta al sfurzassan ad in segiurn pli lung. A quest cumportament al necessitava il fatg che sia nav era fitg pesanta e betg adattada per viadis d’exploraziun. Sch’el aveva tuttina stuì sa cuntentar da quai, sch’era la culpa d’attribuir als abitants da Palos, ils quals n’avevan betg tegnì lur empermischun fatga envers il retg e la regina d’equipar navs adattadas per l’interpresa.
L’admiral remartga a la fin che da l’accessori da la nav na saja ì a perder gnanc ina gutta u in’aissa, essend che la nav sa chattava en il medem bun stadi sco tar la partenza, danor ch’ins aveva stuì rumper si en intgins lieus la paraid da la nav per pudair manar a terra las buts dad aua e tut la rauba, nua che tut è vegnì mess en salv bain e segir, sco che nus avain gia descrit. L’admiral agiunta plinavant ch’el speria da chattar qua suenter ses return da la Castiglia in’entira but plain aur che la glieud possia avair s’acquistà en il fratemp tras stgomi. Pertge che fin lura vegnian els bain ad avair scuvert lezza mina dad aur ed il lieu nua che creschian las spezarias, da las qualas el speria che quellas sajan avant maun en uschè grondas quantitads ch’il retg e la regina vegnian ad esser en il cas anc avant che sajan spirads trais onns da prender per mauns la conquista da la sontga fossa.)
Per quest motiv hai jau explitgà envers Vossas Excellenzas che l’entir gudogn che resultia da mi’interpresa stoppia vegnir impundì per la reconquista da Jerusalem. Vossas Excellenzas han gì la buntad d’exprimer Vossa renconuschientscha davart quai e da dir che quest plan As saja fitg bainvis ed As stettia fitg a cor, er senza il gudogn dal qual jau aveva discurrì.
Cun l’alva dal di è il retg da quest pajais sa rendì a bord da la caravella e m’ha annunzià ch’el haja tramess sia glieud en tschertga dad aur per ma cuvrir dal tuttafatg cun aur, anc avant che jau giaja a mar; perquai duaja jau anc spustar mia partenza. Il cacic, ses frar ed in auter parent ch’era dad el spezialmain bainvis, han mangià cun mai. Ils dus ultims han explitgà da ma vulair accumpagnar en la Castiglia.
Enaquella han intgins indigens purtà la nova che la caravella Pinta haja bittà l’ancra en in flum che sa chattia il pli oradim l’insla. Dalunga ha il cacic tramess là in da ses canus, en il qual è er viagià sin mes cumond in da mes mariners che m’era spezialmain attaschà e fidaivel. En il fratemp hai jau accelerà mias preparativas per il viadi da return en la Castiglia.
Per procurar per in decurs svelt e regular da la construcziun da la fortezza e survegliar las lavurs ch’avevan da far ils umens che stevan enavos, sun jau ì a terra. Jau aveva gì l’impressiun ch’il retg m’haja vis ad ascender sia nav senza ma laschar sentir quai e sco sch’el fiss ì il pli svelt pussaivel a chasa, nua ch’el ha dà ad in da ses frars l’incumbensa da ma retschaiver e manar tar ina chasa, la quala el ans aveva gia mess a disposiziun e che tutgava tar las pli grondas e bellas da l’abitadi. Là avev’ins rasà or ina matta da strom, sin la quala ins m’ha laschà prender plaz.
Sinaquai ha il frar dal retg tramess tar ses parent roial in portascut cun il messadi che jau ma chattia là, sco sch’il cacic n’avess betg la minima idea da tut quai. Jau era da l’avis che tut saja ina chaussa fatga per dar al capo la chaschun da ma render anc dapli onurs. Apaina ch’il portascut ha gì drizzà or ses messadi, è il retg currì natiers e m’ha mess enturn culiez ina gronda platta dad aur ch’el tegneva enta maun. Jau sun ma trategnì fin tard la saira cun il retg davart quai che restava anc da far.
Cun l’alva è cumparì a bord da la caravella in nev dal retg fitg giuven, scort e curaschus. Damai che jau na vegniva betg unfis da m’infurmar davart il lieu dal giaschament d’aur, dumandava jau tuts suenter quel, chapiva jau gea grazia a la lingua da segns gia baininqual chaussa ch’els vulevan exprimer. Uschia hai jau er drizzà intginas dumondas al giuven um, il qual m’ha savì rapportar che quatter viadis dad in di en l’ost da qua sa chattia in’insla, numnada Guarionex, ed anc autras pli cun num Mocorix, Mayonic, Fuma, Cibao e Coroay, nua che sa chattian grondas quantitads dad aur. Jau hai prendì per enconuschientscha quests nums.
Pli tard m’è vegnì rapportà ch’il retg saja apparentamain vegnì a savair tras in da ses frars da las scuvertas da ses nev ed haja perquai pretendì pled e fatg dal giuven um. Gia autras giadas aveva jau remartgà che Guacanagarí fascheva tut per evitar che jau vegnia a savair nua che l’aur vegniva gudagnà, e quai sulettamain per impedir che nus stgomian l’aur en auters lieus, mabain retirian quel be tras el. Ma dapertut qua sin l’Isla Española hai uschè bler aur ch’igl è da smirvegliar. Sin far notg m’ha il cacic tramess ina mascra dad aur e m’ha supplitgà d’al vulair dar persuenter in lavor ed ina cria d’aua. Jau hai pensà ch’il retg giavischia quests objects, per laschar producir objects sumegliants a quels, uschia che jau al hai immediat laschà pervegnir omadus.
Sin gentar sun jau ì a terra ed hai gist cuntanschì quella cur ch’èn arrivads tar il retg Guacanagarí tschintg capos ch’eran tributars a quel. Tuts purtavan in ornament da chau e demussavan ina cumparsa statala. Mes signurs e patruns avessan segir grond plaschair, sch’els pudessan vesair cun agens egls quest cumportament plain maniera. Cur che jau sun ì a terra, m’è il retg vegnì a retschaiver, m’ha purschì il maun e manà fin tar lezza chasa, nua che jau era ì a star in pèr dis avant e nua che sa chattavan ina matta ed intginas sutgas, sin ina da las qualas jau hai prendì plaz. Il cacic ha prendì giu ses ornament da chau ed ha mess si a mai quel, e sinaquai hai jau da mia vart prendì giu ina culauna che consistiva da vairs achats cotschens e d’auters craps che glischavan en vivas colurs e l’hai mess al cacic enturn culiez. Plinavant hai jau tratg or mes lartg mantè cotschen stgarlat munì cun ina capuza che jau aveva tratg en per festivar il di ed hai vestgì il retg cun quel. A medem temp al hai jau laschà trair en in pèr chalzers da colur, per ils quals jau aveva fatg ir en il fratemp sin la nav ed al hai mess vi dal det in grond rintg d’argient, damai che jau era vegnì a savair ch’il retg Guacanagarí era sa stentà d’acquistar in rintg cumparegliabel ch’el aveva vis vi dal det d’in dals mariners. Il retg è sa mussà fitg satisfatg e cuntent da quai. Dus dals capos ch’eran arrivads la damaun èn vegnids nà là nua che jau ed il cacic ans trategnevan, e m’han surdà duas grondas plattas dad aur che mintgin dad els purtava sin sai.
Qua è arrivà in indigen cun la novitad ch’el haja bandunà avant dus dis la caravella Pinta en in golf situà en l’ost. Sinaquai sun jau ì a bord da la Niña, nua che Vicente Yáñez, il cumandant da la caravella, ha fatg a savair d’avair chattà plantas da rabarber, e quai sin l’Isla Amiga a l’entrada dal Golf da San Santo Tomé, 24 miglias marinas davent da noss lieu actual; el haja reconuschì la feglia e las ragischs. Il rabarber duai purtar a la surfatscha da la terra ina sort roma cun fritgs che sumeglian muras verdas, bunamain sitgas; il pitschen bist che crescha datiers da las ragischs saja uschè fin e mellen sco la meglra colur da malegiar, entant che la ragisch situada sut la terra sumeglia in grond pair.
En il decurs da quest di hai jau procurà ch’i vegnia manà a bord laina ed aua per il viadi da return en Spagna, essend che jau vuleva infurmar ils regents spagnols uschè svelt sco pussaivel davart ils resultats da l’expediziun ed als far trametter anc dapli navs per scuvrir tut quai ch’i deva anc d’explorar. L’entir’interpresa era gia grondiusa ed impurtanta avunda, tuttina avess jau perscrutà gugent avant mia partenza l’entira cuntrada che s’extendeva vers ost cun navigar per lung da la costa en tschertga dals megliers lieus per fundar in punct da sustegn, nua ch’ins pudess importar muvel ed auters products utilisabels. Damai che jau era però be pli en possess d’ina suletta nav, na m’hai betg parì prudent da m’exponer als privels ch’ina cuntinuaziun dals viadis da scuverta pudessan manar cun sai. Tutta sventira deriva oramai da la deserziun da la caravella Pinta.
Enturn mesanotg hai jau tramess mia bartga en direcziun da l’Isla Amiga en tschertga da rabarber. Vers saira èn els returnads cun in grond chanaster rabarber. Ils mariners n’avevan betg pudì manar cun sai dapli, damai ch’els avevan tralaschà da prender cun sai ina pala per pudair chavar or las ragischs; en tutta cas hai jau laschà manar a bord questa pitschna quantitad per la pudair preschentar al retg ed a la regina sco exempel.
Il retg da questa cuntrada aveva tramess in grond dumber da canus per laschar tschertgar aur.
Il canu tramess en tschertga da la Pinta è returnà senza resultat. Il mariner ch’als aveva accumpagnà ha declerà d’avair vis en ina distanza da 80 miglias marinas in cacic che purtava sin ses chau duas grondas tavlas dad aur e las haja immediat prendì giu cur ch’ils Indians che sa chattavan en la bartga hajan drizzà ad el il pled. Er auter indigens, ils quals el aveva scuntrà, purtavan aur sin sai.
Jau era persvas ch’il retg Guacanagarí stoppia avair scumandà a tuts ses subdits da vender a nus aur, sinaquai che mintga commerzi da barat giaja tras ses mauns. Tuttina sun jau vegnì a savair da dus lieus, nua che l’aur cumpareva en quantitads uschè grondas ch’ils indigens na devan nagina paisa a quai. Er las spezarias ch’els consumavan èn avant maun en grondas quantitads ed han ina pli gronda valur d’explotaziun che paiver e chanella. Jau hai mess fitg a cor als umens che jau vuleva laschar enavos qua da sa procurar da quai tant sco mo pussaivel.
La damaun sun jau ma rendì a terra a prender cumià dal retg Guacanagarí e ma metter alura, en num da Dieu, en viadi vers chasa. Jau hai tramess al retg ina chamischa. Alura al hai jau vulì demonstrar l’effect d’ina bumbardada; perquai hai jau dà cumond da sajettar cun in chanun sin ina vart da la nav ch’aveva fatg naufragi. Quai hai jau er fatg en vista al fatg ch’igl era stà raschieni dals Caribes, cun ils quals ils Indians sa chattavan en guerra. Il cacic ha pudì vesair quant lunsch ch’è ida la balla da chanun, la quala è, suenter avair penetrà la vart da la nav, crudada lunsch viador en la mar. Sinaquai hai jau laschà fingir mia glieud armada in cumbat ed explitgà al cacic ch’el na dovria betg avair tema dals Caribes, er sch’els avessan d’arrivar fin qua. Quai tut hai jau fatg cun l’intenziun d’intimar Guacanagarí da viver en bun’amicizia cun ils cristians che restan enavos, e per al far respect.
Il cacic ha supplitgà mai e mes accumpagnaders en sia chamona per mangiar là cun nus. Cun questa chaschun al hai jau cusseglià en spezial Diego de Arana, Pedro Gutiérrez e Rodrigo Escobedo, ils quals jau hai elegì communablamain sco mes substituts e manaders da la squadra che resta enavos, sinaquai che tut vegnia ordinà e manà prudentamain en servetsch da Dieu e da Vossas Excellenzas. Il cacic n’ha betg zuppentà si’attaschadadad e sia dolur areguard mia partenza planisada, surtut cur ch’el m’ha vis ad embartgar. In favurit dal retg m’ha infurmà che quel haja empustà ina statua da spir aur, uschè gronda sco jau mez e che jau duaja retschaiver quella entaifer diesch dis. Tuttina sun jau m’embartgà cun l’intenziun d’ir dalunga a mar. Las relaziuns da vent na m’han però betg lubì da far quai.
Sin l’Isla Española, numnada dals Indians Bohío, hai jau pia laschà enavos sco garnischun da la fortezza 39 umens ch’eran tuts buns amis dal retg Guacanagarí. Els stevan sut il commando da Diego de Arana, da Pedro Gutiérrez, l’administratur da las finanzas roialas e maiordom da la Castiglia, e da Rodrigo Escobedo da Segovia, in cusrin da frà Rodrigo Pérez. Ad els hai jau transferì tut la pussanza che m’avevan concedì ils regents da la Spagna. Jau als hai surdà tut la rauba ch’il retg e la regina avevan procurà per stgamiar cunter aur. Ultra da quai als hai jau surlaschà tut quai ch’era anc sa chattà a bord da la Santa María, sco biscotg da navs per in entir onn, vin, muniziun e la schaluppa da la nav. Cun agid da tut quai duevan ils mariners sa render a temp inditgà en tschertga da la mina d’aur, uschia che jau pudeva sperar da fruntar tar mes return sin bler aur e da pudair eruir grazia a lur indicaziuns in lieu adattà per fundar ina citad. Pertge ch’il golf, davent dal qual jau partiva uss, na ma pareva betg cunvegnent, surtut betg perquai che l’aur vegniva manà davent da l’ost nà qua e che nus vegnissan tant pli datiers da la Spagna, pli lunsch che nus avanzavan vers ost. Ultra da quai als hai jau laschà enavos graun per semnar e tut mes uffiziers, il notar da l’armada, in medi, in cusunz ed autras persunas dal fatg, las qualas eran tuttas a medem temp er mariners cun experientscha.
Er quest di na sun jau betg anc ì a mar, damai che jau sun vegnì a savair tras intgins Indians che jau aveva gì pli baud tar mai a bord che auters indigens cun lur dunnas arrivian tar mai cun l’alva dal di. Essend che la mar era in pau muventada, na pudeva la bartga betg ir a terra per els, uschia che jau sun ma decidì da, cun agid da Dieu, partir pir l’auter di.
Fiss la caravella Pinta stada tar mai, avess jau tgunschamain pudì rimnar anc in’entira but plain aur. Pertge che en lez cas fiss jau navigà senza quitads per lung da la costa da questas inslas. Damai che jau steva però persul cun mia nav, n’hai jau betg ristgà da far quai, per tema ch’in incap ma pudess render nunpussaivel il viadi da return en la Castiglia e ch’i giessan tras quai a perder a mes regents ed a la posteriuritad tuttas novitads custaivlas davart mias scuvertas.
Avess jau savì segiramain che la caravella Pinta cun Martín Alonso Pinzón returnia fortunadamain en Spagna, n’avess jau betg laschà ma deviar da mi’intenziun. Ma jau n’aveva naginas novas dad el e na saveva betg nua ch’el era restà; e damai che Pinzón, ina giada ch’el fiss arrivà en Castiglia, pudess empruvar d’engianar il retg e la regina cun in rapport fauss per mitschar dal chasti merità; ed essend ch’el era uss er anc sa fatg culpaivel d’esser s’absentà senza nagina plenipotenza da l’armada, mettend uschia en privel tut ils avantatgs che sa laschavan sperar da l’interpresa, sche n’hai jau betg dastgà retardar pli ditg il return a chasa, fidond sin quai ch’il Tutpussant ans vegnia a conceder bun’aura e manar tut ad ina buna fin.
Columbus sa metta sin viadi da return
[edit]Cun ils emprims radis da la levada dal sulegl hai jau auzà l’ancra da mia nav e sun ma mess cun vent modest sin il viadi da return. La pitschna bartga ha stratg suenter la Niña en direcziun nord-nordvest, per guntgir il pauc profund tras in passagi pli lad che tar l’entrada. Questas entradas u chanals han lubì d’avanzar fin il lieu Navidad, essend che la mar n’è qua mai pli pauc profunda che tranter 9 e 3 fils.
Las costas che sa chattan qua tanschan dal nord-nordvest en direcziun nordost ed han ina lada riva. La terra s’extenda sur ina lunghezza da 16 miglias marinas planiv vers l’intern, dal Cabo Santo fin al Cabo de Sierpe. Da là davent s’auzan muntognas d’in’autezza respectabla. L’entira cuntrada è colonisada ritgamain, ils abitants paran, da giuditgar tenor lur cumportament envers nus, dad esser glieud buna ed onesta.
La caravella è navigada vinavant vers ost cun curs sin in’auta muntogna ch’ins avess er pudì tegnair da dalunsch per in’insla. Quai n’è però betg il cas, damai ch’ella è colliada tras ina lieunga da terra planiva cun la terra franca e sumeglia ina bella tenda; jau l’hai dà num Monte Cristi. Pervi dal vent modest avain nus pudì ans avischinar a questa muntogna be sin ina distanza da 24 miglias marinas. En viadi essan nus fruntads sin quatter inslas da sablun pitschnas, fitg bassas, circumdadas d’in tschupè da spelms. Tranter la costa e lezs spelms sa derasa ina vasta surfatscha da mar che s’extenda vers Monte Cristi sur ina lunghezza da 80 miglias en direcziun sidost, la quala sto esser da bassa profunditad e ritga da bancs da sablun. Dapertut sbuccan qua numerus curs da flums en la mar, ils quals n’èn però betg navigabels. Il mariner che jau hai tramess cun in canu en tschertga da la Pinta, ha percunter pretendì d’avair scuvert in flum, en il qual las navs avessan senz’auter pudì entrar.
24 miglias marinas davent da Monte Cristi hai jau, suenter avair controllà in vast conturn da la mar sin pauc profunds e grippa, fatg bittar l’ancra da mia nav tar ina profunditad da la mar da 19 fils, ed hai passentà là la notg.
Cun l’alva dal di hai jau fatg trair si tut las velas, sustegnì d’in vent nà da la terra ch’è sa midà pli tard en in vent da l’ost. En il sid-sidost da Monte Cristi, tranter quel ed ina pitschn’insla, pareva dad esser in lieu d’ancrar adattà per passentar la notg. Uschia sun jau navigà vers sid-sidost, m’avischiond a la muntogna fin 24 miglias marinas, nua che jau sun fruntà sin ina profunditad da l’aua da 17 fils senza nagina grippa. Pli tard cuntanscha l’aua be ina profunditad da 12 fin 9 fils, cur ch’ins sa chatta en ina distanza da be pli 4 miglias marinas da lezza muntogna; ma il fund è dapertut sablunus.
Cur che jau hai cuntanschì il bratsch da la mar situà tranter la muntogna e la pitschn’insla, hai jau constatà be pli ina profunditad da l’aua da 3½ fils durant la mar bassa, uschia che jau hai pudì bittar tgunschamain l’ancra. Jau sun muntà en mia bartga per ma render sin l’insla, nua che jau hai scuvert fuainas ed auters fastizs ch’inditgavan che pestgaders stuevan esser sa trategnids qua. Ultra da quai hai jau chattà numerus craps da colur u plitost ina crappera cun blera crappa, la quala, tagliada correspundentamain, pareva adattada fitg bain per eriger baselgias ed auters edifizis monumentals e la quala sumegliava quella che jau aveva chattà sin l’insla da San Salvador. Er bleras plantas da mastic hai jau chattà là.
Il Monte Cristi furma ina bella elevaziun da dimensiuns graziusas, entant che ses entir conturn cumpiglia ina planira fritgaivla e magnifica da contemplar. En l’ost da quai, en ina distanza da radund 24 miglias marinas, hai jau scuvert in cap, al qual jau hai dà il num Cabo del Becerro. Tranter quel ed il Monte Cristi s’extenda sur ina lunghezza da 8 miglias marinas ina chadaina da spelms, la quala è almain interrutta d’intgins chanals che paran percurribels. Ma i na fiss betg da cussegliar da vulair traversar quels da notg ed ins stuess trametter ordavant ina nav per mesirar la profunditad da l’aua.
En l’ost da Monte Cristi fin al Cabo del Becerro è la costa tras e tras sablunusa e planiva, l’ulteriura terra è situada fitg ad aut e segnada da bellas elevaziuns cultivadas. A l’intern tanscha dal nordost vers il sidost ina da las pli bellas chadainas da muntogna che jau hai vis insacura, e la quala sumeglia fitg la Sierra de Córdoba. Pli lunsch vers sid e sidost cumparan en gronda distanza autras muntognas da grond’autezza e s’extendan valladas verdas, vastas e grondiusas che vegnan percurridas da numerus flums. Tut quai purscheva in aspect talmain plaschaivel e bel che mia descripziun entusiasmada na ma para betg exagerada.
Anc pli lunsch en l’ost dal Monte Cristi m’è dà en egl in toc terra che pareva medemamain d’esser ina muntogna auta e bella, nà da la quala s’extenda sur var 100 miglias marinas en direcziun nordost tar ost in pajais situà betg fitg ad aut.
La plazza d’ancrar da la quala è vegnì discurrì è protegida da tut ils vents, cun excepziun da quels che derivan dal nord e nord-nordvest. Ma quels cumparan qua fitg darar, ed ultra da quai pon ins sa render en segirtad da quels davos las pitschnas inslas, nua che la mar ha ina profunditad da 3 fin 4 fils.
Cun l’alva dal di sun jau ì a mar per navigar vers ost suandond la costa. Qua hai num d’esser fitg precaut, perquai ch’i sa chattan per lung da quella numerus pauc profunds grippus e sablunus. Ma ins po er cuntanscher buns lieus d’ancrar, sch’ins sa serva da tscherts chanals che mainan tranter ils pauc profunds.
Suenter las dudesch da mezdi è s’auzà in ferm vent da l’ost, uschia che jau hai fatg ascender in dals mariners l’arber principal a guardar enturn. Qua ha el vis a navigar natiers la caravella Pinta cun il vent da l’ost. La Pinta s’avischinava a la Niña, ma damai ch’ins na pudeva betg bittar ancra pervi dal fund grippus, sun jau navigà vers il Monte Cristi e la Pinta m’è suandada.
Pauc pli tard è cumparì Alonso Pinzón a bord da la Niña, nua che jau spetgava sin el. El è s’exculpà cun la pretensiun d’esser vegnì spartì da mai senza ses vulair ed allegond motivs che duevan dar pais a ses pleds. Ma jau hai percurschì ch’i sa tractava be da motivs apparents, essend che Pinzón ha, la notg ch’el è sa separà da mai, agì uschia be ord superbia ed engurdientscha. Jau na m’hai betg pudì explitgar l’agir superbi ed infam, dal qual mes subordinà era sa fatg culpaivel envers mai sin quest viadi. Tuttina hai jau vulì zuppentar er questa giada mia nauscha luna, sco che jau aveva gia fatg ina giada, per intervegnir en l’operar dal diavel, il qual vuleva far ir ad aua l’entir’interpresa.
Pli tard sun jau vegnì a savair che Martín Alonso vuleva sa profitar da las indicaziuns d’in dals Indians ch’eran vegnids tramess a bord da la Pinta, ed il qual aveva ditg ch’i saja da chattar bler aur sin l’insla numnada Baneque. Martín Alonso ha perquai pensà da betg laschar mitschar l’avantatg da sia nav pli svelta ed ha vulì navigar da sai or vers lezz’insla, ma laschond a mesa via; entant che jau planisava da cumparair per lung da l’insla Juana sin l’Isla Española, essend che omaduas sa chattavan en direcziun ost. Suenter avair sbartgà sin l’insla Baneque e n’avair chattà là nagin aur, è el navigà vers las costas da l’Isla Española, da la quala auters Indians, che la numnavan Bohío, avevan palesà e pretendì ch’i sa chattian là aur e minas d’aur en abundanza. Per quest intent era el, circa avant ventg dis, s’avischinà fin a 60 miglias marinas al lieu Navidad. Da quai resulta che la novitad surdada dals Indians che la Pinta saja puspè cumparida, è tuttavia stada correcta, ma che la caravella stueva gia puspè esser partida cur ch’il canu ch’era vegnì tramess dal cacic Guacanagarí ha cuntanschì il lieu inditgà.
Sin via da stgomi ha la Pinta rimnà vaira bler aur. Per in curt bindel han ils Indians dà tocs dad aur da la grondezza da dus dets, gea mintgatant schizunt da la grondezza d’in maun. La mesadad da quai ha Martín Alonso tegnì enavos per sai, il rest ha el repartì tranter sia squadra. Sa drizzond als regents da la Spagna cuntinuescha l’admiral en ses rapport: En questa moda, prinzis illusters, hai jau enconuschì la voluntad miraculusa da Dieu da perder gist en lez lieu mia nav, essend quel il pli adattà da l’entir’insla per fundar ina filiala en proxima vischinanza da las minas dad aur.
Davos l’insla Juana duai sa chattar vers sid in’autra grond’insla, nua che aur cumpara en pli grondas quantitads che quai ch’igl è il cas qua, e nua ch’ins rimna tocs da la grondezza da fava, entant ch’ils tocs dad aur da las minas d’aur sin l’Isla Española han be la grondezza d’in graun. Lezz’insla duai vegnir numnada Yamaye [Giamaica]. Pli lunsch vers ost duai sa chattar tenor rapports da pliras persunas in’insla sin la quala vivan be dunnas. L’Isla Española e l’insla Yamaye sa laschan cuntanscher nà da la terra franca en diesch dis cun in canu, quai che correspunda ad ina distanza da 240 fin 280 miglias marinas; la populaziun è qua vestgida.
Oz è vegnida stuppada ina fora ch’era sa furmada vi da la paraid da la Niña, e l’entira caravella è vegnida catramada da nov. Ils mariners èn ids a terra a far provisiuns da laina ed han chattà bler mastic ed aloe.
Oz n’essan nus betg ids a mar pervi dal vent da l’ost e dal sidost memia ferm. En consequenza da quai hai jau dà il cumond da proveder las navs cun las provisiuns da laina e d’aua necessarias per la durada dal viadi da return, damai che jau hai, ma tegnend vi da mia direcziun da viadi, tuttina gì il giavisch da perscrutar tant sco pussaivel las costas da l’Isla Española. Ma la finala n’hai jau betg pudì realisar mes plan, damai ch’ils umens che jau aveva engaschà sco chapitanis da la caravella, numnadamain ils frars Martín Alonso e Vicente Yáñez e lur aderents, han cret da stuair pretender ord spir engurdientscha e vanagloria tut per sai, n’èn betg stads buns da stimar l’onur d’esser vegnids elegids da mai sco mes partenaris e n’han suandà mes cumonds ni pli baud ni uss.
Els han schizunt sa laschà surmanar da pretender e da far per spir gritta las chaussas las pli impertinentas. Martín Alonso m’ha, senza motiv plausibel, laschà a mesa via il temp tranter ils 21 da november ed ils 6 da schaner, sulettamain per ma refusar si’obedientscha. Jau aveva prendì en cumpra plain pazienza tut questas insubordinaziuns per pudair manar l’interpresa ad ina buna fin. Da l’autra vart na pudeva jau però betg spetgar da vegnir liber da questa societad malvulenta, envers la quala ins sa sentiva necessità cunter veglia da far bella tschera visavi il gieu malign da l’insubordinaziun permanenta. Considerond quai, m’hai, cumbain che jau aveva er glieud undraivla enturn mai, parì opportun da betg m’occupar da la puniziun dals culpants, mabain da returnar uschè svelt sco pussaivel e senza nagin’ulteriura fermada en Castiglia.
Jau hai ascendì mia bartga e sun ì cun quella fin tar il flum che maina 4 miglias marinas en il sid-sidost dal Monte Cristi. Da là han ils mariners prendì la reserva d’aua necessaria. Jau hai pudì constatar che la riva da sablun a la sbuccada dal flum, il qual era lad e profund, cuntegneva surprendentamain bler aur, er sch’ils graunins eran fitg pitschens. Probablamain vegn l’aur manizzà sin ses viadi da las funtaunas dal flum fin sia sbuccada. Bain hai jau er chattà numerus graunins d’aur da la grondezza d’ina lentiglia, ma la gronda part da quels eran uschè fins sco pulvra d’aur.
Damai ch’igl era mar auta e che l’aua da la mar sa maschadava cun l’aua dultscha, hai jau dà cumond da navigar uschè lunsch dal flum siador fin ch’ins chattia aua da baiver. Nà da la bartga èn las buts vegnidas emplenidas cun aua. Tar il return tar las caravellas han ils mariners schizunt chattà per lung dals rintgs da tschiffar numerus tocs d’aur. Jau hai numnà quest flum Río del Oro; survart sia sbuccada ha el ina profunditad da l’aua suffizienta e sa chatta 68 miglias marinas davent dal lieu Navidad. Tranteren sbuccan anc ulteriurs gronds flums en la mar, dals quals trais èn d’accentuar spezialmain, perquai che jau sun da l’avis ch’igl è da chattar là anc bler dapli aur ch’en il curs dal flum che jau hai perscrutà. Quels èn pli gronds ch’il flum d’aur, cumbain che lez è bunamain uschè lad sco il Guadalquivir sin l’autezza da Córdoba. Ma jau n’hai prendì cun mai nagut da quest sablun che cuntegna aur, damai che Vossas Excellenzas disponan gia en proxima vischinanza dal lieu Navidad da grondas quantitads da quel. Ultra da quai na vuleva jau betg pli perder temp, mabain ma metter cun velas plainas sin viadi da return en Spagna, per pudair far enconuschent tut mias ovras e vegnir liber dals cumpogns senza disciplina.
Vers mesanotg sun jau ì a mar cun vent dal sidost ed hai cuntanschì in cap che jau hai numnà Punta Roja, il qual sa chatta precis 60 miglias marinas en l’ost da Monte Cristi. Trais uras avant la rendida dal sulegl hai jau bittà là l’ancra. Da notg na vuleva jau betg bandunar quest lieu protegì, damai ch’i sa chatta en il conturn numerusa grippa che po vegnir privlusa, uschè ditg che quella n’è anc betg vegnida perscrutada.
L’entir conturn da Monte Cristi fin lez lieu d’ancrar furma ina planira auta surtratga cun cuntradas fritgaivlas; da la vart s’auzan muntognas impressiunantas che tanschan da l’ost vers vest, che vegnan cultivadas dal tuttafatg e che furman il territori d’origin da numerus curs da flums.
Per lung da l’entira costa hai in grond dumber da tartarugas, da las qualas ils cuirass èn gronds sco in scut. Ils mariners han tschiffà intginas dad ellas ch’eran ruschnadas a terra a metter lur ovs.
Cun l’agid da Dieu vi jau ma metter questa notg sin il viadi da return, senza ma laschar retegnair da nagut da quai, essend che jau aveva gea chattà quai che jau aveva tschertgà, e che jau na ma vuleva laschar en cun Martín Alonso sin nagina dispita, uschè ditg che Vossas Excellenzas n’essas betg vegnidas orientadas dals resultats da mia navigaziun.
Alura na vegn jau a stuair supportar naginas insultas pli d’umans malvulents e nauschs che vulan far valair senza nagin resguard lur atgna voluntad cunter quel ch’als aveva dà ina tal’onur.
Las emprimas uras da la damaun hai jau bandunà mes lieu d’ancrar e sun arrivà tar in flum situà 12 miglias marinas vers sidost, il qual jau hai numnà Río de Gracia. A sia sbuccada, nua ch’è sa purschì vers ost in bun lieu d’ancrar, hai jau bittà l’ancra. Cun entrar fruntan ins sin in banc da grippa che sa chattà stgars sut la surfatscha da la mar; a l’intern però è il port fitg favuraivel e bain protegì, schebain impestà dal bau da laina. La caravella Pinta era vegnida donnegiada malamain durant ses segiurn da sedesch dis en lezzas auas per midar tras stgomi aur, quai ch’era il sulet ch’interessava Martín Alonso. Quel era pir sa resolvì dad ir encunter a mai cur ch’el era vegnì a savair dals Indians che jau ma trategnia a la costa da l’Isla Española e ch’el na ma pudeva oramai betg pli ir ord via.
Pinzón avess vis gugent che tut ils umens da la Pinta avessan engirà da betg esser sa trategnids là pli ditg che sis dis, ma la malvulientscha da lez uman era in fatg uschè evident ch’el na sa laschava betg zuppentar. El aveva relaschà ina lescha, tenor la quala el pretendeva per sai la mesadad da l’aur ch’ins acquistava tras stgomi u en autra moda. Betg avunda cun quai, aveva el fatg manar suenter sia partenza cun la forza a bord quatter Indians e duas mattatschas. Jau hai dà cumond da vestgir quests indigens e d’als metter puspè sin la terra, sinaquai ch’els possian returnar en lur colonias.
Be en questa moda pon ins servir a Vossas Excellenzas, essend ch’ils umens e las dunnas tutgan a Vossas Excellenzas, sajan quai abitants da questa u d’autras inslas. Qua però, nua che Vossas Excellenzas disponan gia d’ina filiala e nua ch’è avant maun ina gronda quantitad d’aur, da terren cultivabel e da spezarias, sto la populaziun vegnir respectada ed onurada anc dapli.
Vers mesanotg, sustegnids d’in vent favuraivel nà da la terra, essan nus sortids dal Río de Gracia. Nus essan navigads 16 miglias marinas en direcziun ost fin tar in cap che jau hai numnà Belprado. 32 miglias marinas pli lunsch vers sidost s’auza ina muntogna, a la quala jau hai dà il num Monte de Plata.
72 miglias marinas en l’ost dal cap Belprado s’auza il cap che jau hai numnà Cabo del Angel. Tranter quel ed il Monte de Plata sa chattan in golf e las pli bellas cuntradas, tut planiras autas che tanschan fin lunsch en l’intern dal pajais. Da l’autra vart da quai s’extenda ina gronda, bella chadaina da muntognas che tanscha da l’ost vers il vest. Al pe da la muntogna s’avra in bun lieu d’ancrar, dal qual l’entrada ha ina ladezza da 14 quartas. L’entir conturn è colonisà vastamain e sto esser tenor mes avis fitg ritg da flums e d’aur. En l’ost dal Cabo del Angel, en ina distanza da 16 miglias marinas, sa mussa ina lieunga da terra che jau hai numnà Punta del Hierro; anc pli lunsch vers ost s’auza in cap al qual jau hai dà il num Punta Secca. Ulteriuras 24 miglias marinas vers ost sa chattan il Redondo e silsuenter il Cabo Francés.
4 miglias marinas davent da là sa chatta il Cabo del Buen Tiempo, pli lunsch vers sid suonda in segund cap, il qual jau hai numnà Cabo Tejado. Lez di hai jau surmuntà in grond tschancun, damai che vent e current han accelerà mes avanzar. Pervi dals pauc profunds hai jau preferì da betg bittar ancra, mabain da tegnair la nav sur notg en posiziun calma cun velas serradas.
Las emprimas uras da la damaun hai jau cuntinuà il viadi cun ferm vent vers ost ed hai percurrì en questa moda fin la rendida dal sulegl tut en tut 44 miglias marinas. Alura hai jau chattà adagur vers sid en ina distanza da 48 miglias marinas terra e sun avanzà en lezza direcziun. Na vulend jau betg exponer mias navs ad in privel, hai jau fatg en il decurs da la notg be 28 miglias marinas en direcziun nord-nordost. In cap situà en proxima vischinanza hai jau numnà Cabo de Padre e Hijo, damai che quel sa cumponiva en l’ost da dus gronds grips singuls, in pli grond che l’auter. Otg ulteriuras miglias marinas vers ost hai jau scuvert in golf bel e spazius ch’era circumdà da duas muntognas, quai che furmava in lieu d’ancrar situà a moda fitg favuraivla che purscheva ina leva entrada. Damai ch’igl era anc baud la damaun, che jau na vuleva subir nagin retard e ch’ils vents vegnivan en pli en questas auas per gronda part nà da l’ost, entant ch’i suflava uss in vent dal nord-nordvest, n’hai jau betg gì l’intenziun da ma trategnair qua.
Pia hai jau cuntinuà mes viadi vers ost fin tar in fitg aut cap che crudava stip vers la mar ed al qual jau hai dà il num Cabo del Enamorado. Arrivà là, hai jau scuvert in ulteriur cap, il qual era fitg aut e radund e furmà dal tuttafatg da grip niv; quel sumegliava en sia furma il Cabo de San Vicente en il Portugal e sa chattava radund 12 miglias marinas en l’ost dal Cabo del Enamorado.
Suenter esser arrivà sin l’autezza da quest ultim cap, hai jau scuvert en la vischinanza da quel in vast golf, enzamez il qual sa chattava ina pitschn’insla. Qua hai jau bittà l’ancra tar ina profunditad da la mar da 12 fils ed hai tramess a terra la nav per procurar per aua dultscha e per eruir sch’ins possia s’avischinar als indigens. Quels però han tuts ensemen prendì la fugia.
Jau sun er ma trategnì qua per vegnir a savair sche la terra che sa chattava davant mes egls tutgia propi tar l’Isla Española, ubain sche quest golf furmia, sco che jau aveva pensà l’emprim, in chanal, il qual spartia l’insla numnada d’ina segund’insla; pertge ch’i ma pareva strusch credibel che l’Isla Española haja ina tal’extensiun.
I na m’è betg reussì da bandunar quest golf, damai ch’i mancava il vent nà da la terra che fiss stà necessari per far quai. Ma jau vuleva vegnir davent da qua per chattar in lieu d’ancrar pli favuraivel, essend ch’il lieu d’ancrar actual na purscheva nagin refugi suffizient. Ultra da quai aveva jau l’intenziun d’observar tge effects atmosferics che resultian da la conjuncziun da la glina cun il sulegl, la quala jau spetgava per il 17avel di dal mais, en pli l’opposiziun da la glina cun Jupiter, la conjuncziun da quel cun Mercur e la finala l’opposiziun dal sulegl cun il planet Jupiter. Tut quests effects astronomics mainan per ordinari a ferms vents.
En il fratemp hai jau tramess la nav vers ina bella riva, nua ch’ils mariners duevan rimnar ajes da mangiar. Sin terra èn els fruntads sin intgins umens munids cun artgs e frizzas, cun ils quals els han cumenzà in discurs e dals quals els han cumprà dus artgs e numerusas frizzas. Ils Spagnols han dumandà in dad els da vegnir a bord da la caravella Niña per discurrer cun mai, quai che quel ha er fatg.
Quest indigen aveva tratgs bundant pli trids che tut ils Indians sin ils quals nus eran fruntads fin qua. Sia fatscha era stgarvunada dal tuttafatg, quai che correspunda a l’usit general da questa glieud che sa dattan si gugent da tuttas sorts colurs. El purtava chavels lungs ch’eran liads enavos en in singul nuf e che sa chattavan en ina sort rait da plimas da papagagls. El era niv sco tuts da ses pèr. Jau era da l’avis ch’el appartegnia als Caribes che mangian umans e ch’il golf che jau aveva vis il di avant e che pareva da sparter la terra en duas parts furmia en vardad in chanal che separia ina segund’insla.
Jau sun m’orientà tar quest indigen davart ils Caribes, mussond vers la terra ch’ins veseva vers ost e la quala jau aveva observà ier avant che entrar en il golf. L’Indian m’ha respundì ch’ins chattia là bler aur, mussond cun il maun sin la part davos da la nav ch’era vaira gronda, sco sch’el vuless dir tras quai ch’i dettia là tocs d’aur da questa grondezza. Quest indigen duvrava per designar aur l’expressiun tuob, entant che las noziuns caona e nocay, las qualas vegnivan duvradas dals Indians da las parts da l’insla che nus avevan perscrutà sco emprim resp. che vegnivan duvradas persuenter dals abitants da San Salvador e da quels da las autras inslas, n’eran betg enconuschentas. Ultra da quai ha el fatg a savair che l’insla Matinino saja abitada cumplainamain da dunnas, senza in sulet um, e ch’i dettia là bler tuob, vul dir aur ed arom; quella sa chattia pli lunsch vers ost che Carib. El ha er discurrì d’in’insla cun num Goanin, nua ch’ins chattia bler aur. Da questas inslas era jau gia vegnì a s’avair d’autras varts.
En las regiuns che nus avevan visità fin qua vivevan tut ils indigens en tema permanenta dals abitants da Carib, in’insla che vegniva er numnada Caniba, ma ch’aveva num sin l’Isla Española Carib. Jau crai ch’i stoppia sa tractar tar quels d’umens temeraris, damai ch’els avanzavan fin tar tut questas inslas e mangiavan ils umans ch’els eran buns da tschiffar.
En il decurs da mes discurs cun l’Indian sun jau stà bun da chapir intginas da sias expressiuns, uschia che jau sun vegnì al cler davart inqual chaussa. En tutta cas eran ils Indians che sa chattavan a bord abels da chapir anc dapli, malgrà la differenza tranter las linguas, la quala è d’attribuir a la gronda distanza tranter lur pajais d’origin.
Jau hai fatg porscher a l’Indian spaisas ed al hai regalà in toc taila verda e cotschna, sco er perlas da vaider, tut chaussas ch’ils indigens appreziavan fitg. Sinaquai hai jau cumandà d’al metter a terra, betg senza al avair intimà da manar aur sin la nav sch’el saja abel da procurar tal; ch’i saja avant maun aur en quest lieu, hai jau cret da pudair concluder d’intginas chaussettas da quest metal prezius che l’indigen purtava sin sai.
Arrivond la nav a terra, èn cumparids davos las plantas almain 55 umens ch’eran dal tuttafatg nivs. Quels avevan chavels lungs, sco las dunnas da la Castiglia, e purtavan in ornament da chau da plimas da papagagl che pendevan davosgiu. Mintgin dad els era munì cun in artg.
L’Indian è ì a terra ed ha procurà che ses cumpatriots mettian d’ina vart artg e frizzas, sco er in pal ch’è sco in fitg grev ... [betg legibel] e ch’als serva sco spada. La finala èn els s’avischinads a la bartga, entant ch’ils Spagnols che sa chattavan en quella èn ids a terra ed han cumenzà a cumprar artgs, frizzas ed autras armas dals indigens, sco che jau als aveva ditg. Cur ch’els han gì vendì tut quai, na vulevan els dar nà nagut pli ed han schizunt cumenzà ad attatgar ils cristians ed a vulair metter a ferm quels. Els èn pia currids en tutta prescha enavos tar il lieu nua ch’els avevan mess per terra artg e frizzas, ed èn alura returnads tar ils cristians tegnend enta maun sughets, cun ils quals els als vulevan liar. Ma ils cristians èn stads attents, sa regurdond da mes pleds, cun ils quals jau als aveva admonì da far la pli grond’attenziun. Vesend a currer natiers ils Indians, han els sezs cumenzà l’attatga, quai ch’ha gì per consequenza ch’in Indian è vegnì blessà vi dal davos cun ina lantscha, entant ch’in auter ha survegnì tras ina frizza ina plaja vi dal pèz. En vista a lur nunsuccess han ils Indians prendì la fugia, laschond enavos artg e frizza sparpagliads per terra, cumbain che be set Spagnols eran stads visavi 50 dad els. Ils cristians avessan commess ina veritabla mazzacra, sch’il chapitani cumandant n’avess betg impedì els da far quai cun dar l’ordra d’ir a bord da la nav e da remblar enavos tar la caravella.
Cur che jau sun vegnì a savair quai, era jau d’ina vart vilà, da l’autra vart m’hai però legrà, pertge ch’i ma pareva giavischabel ch’ils abitants da l’insla vegnian intimidads dals cristians. Senza dubi avevan quests Indians nauschas intenziuns, udivan els gea tar la stirpa dals Caribes ch’eran cannibals. Dueva pia la nav da lezs 39 umens che jau aveva laschà enavos en la fortezza ed abitadi Navidad penetrar fin qua, n’avessan quests selvadis betg pli ristgà d’assaglir ils Spagnols ch’eran ids a terra. E na duevan quests guerriers betg tutgar tar la stirpa dals Caribes, sche ston els almain esser da chasa betg lunsch davent da lezs, avair ils medems usits ed esser glieud senza tema, quai ch’als differenziescha fermamain da tut ils auters ch’èn ordvart temelitgs ed incapabels da sa dustar.
Gugent avess jau tschiffà intgins dad els. Sco ils abitants da l’Isla Española envidavan quests Indians numerus fieus.
En il decurs da la notg vuleva jau trametter umens a spiunar las chasas da quests Indians e prender en fermanza intgins dad els, damai che jau era da l’avis ch’i sa tractia da Caribes. Ma pervi da ferms vents da l’ost e nordost e mar auta na m’èsi betg stà pussaivel da realisar quai. La damaun però avain nus vis davent da nossas navs ina massa da quests selvadis che campavan a la riva. Sinaquai hai jau laschà s’avischinar a la riva ina nav cun umens bain armads. Dalunga han ils indigens circumdà la part davos da la nav, ordavant lez Indian ch’era vegnì dis avant a bord da la Niña, ed al qual jau aveva dà regals. Tranter els sa chattava er in cacic, il qual aveva dà a l’Indian numnà intgins craps per als porscher als navigaturs sco segn da pasch e da segirezza. Quest cacic è ì cun trais da ses umens en la nav ed è vegnì a bord da la caravella. Jau als hai tractà cun tutta curtaschia ed hai regalà al cacic in chapè cotschen, perlas da vaider ed in toc taila cotschna, quai ch’el ha per part er partì cun ses accumpagnaders. Il cacic ha sinaquai empermess da purtar l’auter di ina mascra dad aur ed ha declerà ch’igl haja tant qua sco er a Carib e Matinino bler aur. Alura hai jau relaschà quests Indians ch’èn sa rendids leds e cuntents sin terra.
Las duas caravellas manavan bler aua vi da la carena. La culpa da quai èn ils catramaders da Palos, ils quals avevan enraschà fitg mal las navs e ch’eran sa fatgs davent cur ch’els avevan realisà che jau aveva scuvert l’engion ed als vuleva puspè trair nà per far bun tut. Malgrà che las navs laschavan penetrar in pau aua, sper jau ch’il Tutpussant che m’aveva lubì da traversar saun e salv l’ocean ma vegnia er ad accumpagnar sin mes return cun sia cumpassiun. Pertge che al Segner en tut sia buntadaivladad e sabientscha eri bain enconuschent, quantas discordanzas che jau aveva gì da surmuntar avant che jau possia bandunar la Castiglia, damai ch’i n’aveva là nagin ch’era bainvulent envers mi’interpresa danor il Tutpussant ch’aveva enconuschì mes pli profund intern e Vossas Excellenzas, ils regents da la Spagna.
Tut questas malempernaivladads han gì per consequenza che Vossas Excellenzas han manchentà entradas en l’autezza da tschient milliuns, suenter che jau era entrà en Voss uffizi, pia ils 20 da quest mais avant set onns, gnanc da discurrer da la vendita ch’ins pudess gudagnar dad oz davent cun questa summa. Dieu il Tutpussant vegn er a chattar per quai in remedi.
(L’admiral affirmescha si’intenziun da vulair sa metter sin via vers chasa, damai ch’in ulteriur segiurn fiss dal tuttafatg inutil en vista al succedì. Probablamain sa referescha l’admiral cun quai a l’incident cun ils Indians.)
Il di dad oz m’è vegnì fatg a savair ch’il pli grond giaschament dad aur saja da chattar en il conturn da l’abitadi Navidad, il qual sa chatta gea gia en possess da Vossas Excellenzas. Sin las inslas Carib e Martinino saja avant maun bler arom, ma l’explotaziun da quel na vegnia betg ad esser uschè simpel, essend ils abitants da Carib cannibals. Da qua anora pudeva jau vesair vaira bain l’insla Carib, la quala jau vuleva exnum ir a visitar. Matinino saja abità be da dunnas. Omaduas inslas vuleva jau visitar e prender cun mai intgins da ses abitants.
En il fratemp hai jau tramess a terra mia bartga, ma il cacic dal lieu n’è betg sa mussà, essend ses abitadi situà lunsch davent da qua; el ha però tegnì si’empermischun e m’ha tramess sia curuna d’aur. Ultra da quai èn arrivads numerus indigens cun mangola, paun, artgs e frizzas. Suenter ch’els han gì stgamià quai, èn quatter giuvens s’avischinads a la caravella. Damai che jau hai supponì ch’els sajan infurmads davart tut las inslas che sa chattavan vers ost per lung da la via che jau vuleva prender, hai jau gì l’intenziun d’als prender cun mai en Castiglia.
Ils abitants da questa cuntrada n’avevan ni fier ni in auter metal enconuschent, schebain ch’igl era suenter in uschè curt segiurn mo pussaivel da vegnir sisur pauc davart il pajais e la glieud. Ultra da quai ston ins prender en consideraziun che jau chapiva be a moda fragmentara la lingua dals indigens, entant ch’ils Indians n’eran betg stads buns d’emprender en quest curt temp uschè bain il spagnol sco quai che jau avess vis gugent.
Ils artgs dals indigens eran uschè gronds sco quels dals quals ins sa serva en Frantscha ed Engalterra, entant che las frizzas e las lantschas sumegliavan quellas dals auters abitants da las inslas. Quels vegnan fatgs da las finiziuns dal tuttafatg gulivas da channa giuvna ed han ina lunghezza d’in bratsch e mez u dus. Lur piz furma in fist curt e giz ch’è in pau pli lung che la ladezza d’in maun, al lieu dal qual auters mettan in dent d’in pesch u in fain. Els bittan quels en ina moda che na po betg far grond donn als pertutgads.
Qua devi bler mangola e mastic sco er aur ed arom. Tenor mes giuditgar eran ils artgs fatgs da lain da taisch. Ultra da quai avain nus chattà bler ají – paiver indigen – il qual gusta bler pli savurus che quel ch’è en diever en Spagna; tut las spaisas vegnivan cundidas cun quel, quai che duai esser fitg salutaivel. 50 caravellas sa laschassan chargiar mintg’onn cun tut.
En il golf nua che nus avevan bittà l’ancra hai jau chattà grondas quantitads da l’erva, sin la quala nus eran fruntads sin noss viadi sur l’ocean. Da quai hai jau cret da pudair concluder ch’i sa chattian guliv en direcziun orientala davent da las inslas ch’eran gia scuvertas ulteriuras inslas, essend che questa spezia da fain cumpara be en lieus cun pauc profunditad da la mar, pia en vischinanza da la terra. Sche quai constat, alura stuessan questas inslas indicas esser situadas betg fitg lunsch davent da las Inslas Canarias, e quai en ina distanza da main che 1600 miglias marinas.
Return sur l’Atlantic
[edit]Trais uras avant la levada dal sulegl hai jau bandunà lez golf, al qual jau aveva dà num Golfo de las Flechas. L’emprim cun vent nà da la terra, pli tard cun vent dal vest sun jau navigà en direcziun ost tar nord per cuntanscher l’insla Carib, nua ch’abitavan lezs selvadis dals quals tut ils abitants da las inslas che nus avevan perscrutà avevan ina terribla tema, perquai ch’i gieva la tuna ch’els traversian cun lur nundumbraivels canus questas auas e mangian tut ils umans ch’els vegnian da tschiffar.
La direcziun che jau aveva da prender sun jau vegnì a savair d’in dals quatter Indians che jau aveva tschiffà il di avant en il Golfo de las Flechas. Suenter in viadi da 64 miglias marinas m’han ils Indians sincerà che l’insla tschertgada sa chattia en il sidost, uschia che jau hai laschà far la midada da curs respectiva. Ma suenter ulteriuras 8 miglias marinas è s’auzà in vent ch’era adattà fitg bain per il viadi da return en Spagna. Damai che jau era ultra da quai m’accurschì che mias squadras sa mussavan deprimidas cur ch’ellas han realisà che las navs sviavan da la direcziun vers chasa, e damai che las duas caravellas faschevan adina dapli aua e che nagin auter agid ch’il sustegn da Dieu n’ans steva a disposiziun, hai jau stuì dar si la midada da curs, la quala manava, tenor mes avis, tar l’insla Carib. Uschia hai jau tegnì curs vers Spagna en direcziun nordost tar ost ed hai fatg fin la rendida dal sulegl 48 miglias marinas.
Qua han ils Indians explitgà ch’ins arrivia en questa moda sin l’insla Matinino, nua che vivan be dunnas. Jau avess visità fitg gugent lezza insla per preschentar al retg ed a la regina tschintg u sis da quests selvadis feminins. Ma jau aveva tema ch’ils Indians n’enconuschian betg precis la direcziun, e pervi da las navs che laschavan entrar aua na vuleva jau betg spustar pli ditg il viadi da return.
Jau era però persvas che quest’insla da dunnas existia propi e ch’ils umens da Carib l’onuravan durant tscherts temps cun lur visita. Naschiva in mattatsch, vegniva quel tramess sin l’insla dals umens, entant che las dunnas salvavan las mattatschas novnaschidas tar ellas. Las duas inslas eran tenor mes avis allontanadas 40 ni 48 miglias marinas ina da l’autra; davent dal golf da las frizzas munta lur distanza en direcziun sidost var 60 u 80 miglias, uschia ch’ils Indians stuevan esser sa sbagliads en lur indicaziuns.
Cur ch’il Cap da l’Isla Española, che jau aveva numnà San Theramo, è vegnì ord vista, sun jau navigà da bellezz’aura 148 miglias marinas en direcziun ost tar nord.
Ier suenter la rendida dal sulegl ha il vent laschà suenter in pau. Cun ina sveltezza da 4 miglias marinas han las navs fatg 28 miglias. Pli tard, cur ch’il vent è puspè daventà pli ferm, èn ellas avanzadas 8 miglias marinas l’ura, uschia ch’ellas han dumagnà en tut 84 miglias en direcziun nordost tar ost. Jau hai observà bler da lezz’erva sin la quala ins frunta en l’ocean.
Durant la notg essan nus avanzads cun vent miaivel 40 miglias marinas en direcziun ost-sidost; fin la levada dal sulegl avain nus fatg 30 miglias en direcziun sidost tar ost.
Davent da l’alva ha il viadi cuntinuà l’entir di cun vent variant, miaivel, ed jau hai dirigì il curs baud vers nord, baud vers nordost. Tut en tut stim jau d’avair fatg 60 miglias marinas. Qua e là hai jau puspè vis a nudar erva. Il di avant era la mar plaina da ton; jau crai che quests peschs arrivian davent da qua tar il golf nua ch’il duca da Conil e da Cádiz tschiffa ton.
Damai ch’è cumparì en questas auas in fregat, il qual è sgulà enturn la Niña ed è silsuenter sgulà vinavant en direcziun sidost, sun jau stà da l’avis ch’i stoppian sa chattar betg fitg lunsch davent da qua intginas inslas. En direcziun ost-sidost da l’Isla Española stuessan esser situadas las inslas da Carib, Martinino ed anc bleras autras.
En il decurs da la notg hai jau traversà 56 miglias marinas en direcziun nord tar ost e 64 miglias en direcziun nordost tar nord. Cun l’alva sun jau navigà cun ferm vent da l’ost-sidost en direcziun nord, faschond en tut 84 miglias marinas. La mar era cuverta cun pitschens tons; pelicans e fregats circumdavan la nav.
Durant la notg ha il vent laschà suenter, è alura però creschì ad in ferm suffel. Las navs han percurrì en direcziun nordost 20 miglias marinas. Suenter l’alva han ellas fatg ulteriuras 11 miglias marinas vers sidost e pli tard 36 miglias en direcziun nord-nordost.
L’aria era miaivla e loma, sco a Sevilla ils mais d’avrigl e matg, entant che la mar è – Dieu saja ludà – adina stada ruassaivla. Numerus fregats, tempestellas ed autras spezias d’utschels han sa laschà vesair.
Ier suenter la rendida dal sulegl sun jau navigà cun vent da l’ost e nordost cunter nord tar ost. Fin vers mesanotg èn las duas caravellas avanzadas cun ina sveltezza per ura da 8 miglias marinas, faschond en tut 56 miglias. Pli tard cuntinueschan ellas lur viadi en direcziun nord-nordost, avanzond cun ina sveltezza per ura da 8 miglias marinas en il decurs da l’entira notg 104 miglias en direcziun nordost.
Suenter l’alva han ellas cuntinuà cun vent da l’ost vers nord-nordost; oramai han ellas fatg en il decurs dad indesch uras 88 miglias marinas, minus 1 miglia che jau hai pers cun m’avischinar a la caravella Pinta per pudair discurrer cun Martín Alonso Pinzón.
Jau hai quità che las temperaturas sajan pli bassas ch’ils dis precedents e sun perquai stà da l’avis ch’ellas crodian pli e pli, pli lunsch vers nord che nus avanzian; quai era er d’attribuir al fatg che – essend ch’il globus daventa pli stretg vers ils dus pols – las notgs vegnivan adina pli lungas.
Ier suenter la rendida dal sulegl sun jau ì cun vent da l’ost en direcziun nord-nordost, entant ch’il vent midava mintgatant vers sidost. En il decurs da las uras da notg hai jau fatg sin mes viadi 72 miglias marinas. Cun sveltezza per ura variabla e faschond be pitschnas midadas da curs, han las duas caravellas fatg fin vers las 11 uras da l’avantmezdi ulteriuras 32 miglias marinas en direcziun ost-nordost. Damai ch’il vent ha cun ina giada chalà, n’essan nus betg pli avanzads lez di. Ils Indians èn siglids en la mar a nudar. Numerus utschels èn sgulads enturn las navs; la surfatscha da la mar era cuverta cun lezza enconuschent’erva.
La notg passada avain nus gì da patir da relaziuns da vent fitg variablas. Damai che jau aveva ponderà tut a fund e prendì las mesiras ch’in bun mariner è semper obligà da tegnair en egl, hai jau laschà ir las duas navs tenor lur bainplaschair. Uschia avain nus cuntinuà noss viadi vers nordost tar ost sur in tschancun da 84 miglias marinas.
Da temp en temp era jau sfurzà da spetgar sin la Pinta ch’avanzava be plaun, perquai ch’ella pudeva trair a niz mo pauc sia vela directiva, essend che l’arber davos sa chattava en in nausch stadi. Avess ses chapitani Alonso Pinzón procurà durant ses segiurn sin las inslas indicas cun tuttina blera premura per in nov arber sco quai ch’el ha impundì per sa sparter da mai, sperond da pudair emplenir sia nav cun aur, alura avess quel senz’auter pudì sa laschar metter en urden.
Il tschiel è sa mussà ils davos dis tras e tras cuvert, senza ch’i plovia, entant che la mar è stada ruassaivla sco in flum. Cur ch’il sulegl è levà, essan nus navigads ina part dal di en svelta cursa radund 30 miglias marinas en direcziun nordost; il rest dal di essan nus avanzads ulteriuras 30 miglias en direcziun nord-nordost.
Durant l’entira notg passada avain nus, pervi da relaziuns da vent variablas, fatg be 44 miglias marinas vers nordost. Suenter l’alva essan nus avanzads 50 miglias marinas vers ost.
Jau sun navigà cun mias navs ina part da la notg 38 miglias marinas en direcziun ost-nordost, pli tard hai jau fatg 6 miglias en direcziun nord-nordost. Tar la rendida dal sulegl hai jau constatà che jau aveva, pervi dal vent miaivel, fatg en il decurs da l’entir di be 27 miglias marinas.
Mes mariners han butinà in ton ed in grond squagl, quai ch’ans è stà fitg d’engrà, damai che nus n’avevan a bord da la nav naginas autras mangiativas che biscotg da navs, vin ed ajes indicas.
L’ultima notg èn las duas caravellas avanzadas en direcziun ost tar sid per ulteriuras 56 miglias marinas. Cun l’alva avain nus midà noss curs sin ost-sidost, alura sin sidost. Fin las 11 uras l’avantmezdi avevan nus fatg en tut 40 miglias marinas. Pli tard hai jau laschà ralentar la cursa, faschond fin sin far notg 24 miglias marinas vers nord.
En il decurs da quest’emna èn las duas caravellas, midond lur curs tut tenor las relaziuns da vent, navigadas vers la patria senza ch’i dettia incaps pli gronds. Ellas han fatg en quest interval total 729 miglias marinas. La mar è restada tut il temp ruassaivla. Il tschiel era serain e l’aria uschè miaivla sco il mais d’avrigl en Castiglia. Savens era la mar cuverta uschè spess cun lezz’erva ch’ins avess pudì pensar da traversar in pauc profund, sch’ins n’avess betg savì da tge ch’i sa tractia insumma.
Questa notg avain nus fatg 116 miglias marinas cun vent da davos e mar glischa sco in spievel. A mai parevi sco sche la staila polara sa chattia aut a l’orizont sco tar il Cabo de San Vicente en il Portugal. Jau n’hai betg pudì mesirar l’autezza dal sulegl, ni cun l’astrolabi ni cun il quadrant, damai che las undas ch’avevan cumenzà en il fratemp m’han impedì da far quai. En il decurs dal di hai jau cuntinuà mes viadi en direcziun ost-nordost cun ina sveltezza per ura da 10 miglias marinas, faschond uschia en 11 uras 108 miglias.
La notg essan nus navigads vers ost tar nord. Tut en tut avain nus fatg uschia 130 miglias marinas. I fascheva trid’aura e pluveva. La temperatura è crudada intgins grads; da quai hai jau concludì che nus n’ans chattian anc betg en vischinanza da las Azoras. Suenter la rendida dal sulegl hai jau fatg ina midada dal curs e sun navigà vers ost. En il decurs dal di avain nus traversà 77 miglias marinas.
Er durant questa notg hai jau mantegnì la direcziun da la cursa vers ost, faschond en tut 55 miglias marinas. En il decurs dal di essan nus avanzads cun ina sveltezza per ura da 10 miglias marinas, uschia che nus avain surmuntà en 11 uras 110 miglias. Nus avain vis numerusas tempestellas ed intgins fists da lain che nudavan, quai ch’ha inditgà la vischinanza da terra.
En il decurs da la notg essan nus avanzads 143 miglias marinas vers ost. Durant il di èn las navs sa muvidas cun ina sveltezza per ura da 14 miglias marinas, uschia che nus avain fatg durant l’entir di 154 miglias.
Vicente Yáñez ha constatà che l’insla Flores è sa mussada en il decurs da questa damaun en il nord e l’insla Madeira en l’ost da sia nav. Roldán ha pretendì che l’insla da Fayal u San Gregorio sa chattia en direcziun nordost e Puerto Santo vers ost. Igl èn cumparidas grondas quantitads d’erva.
Durant la notg sun jau navigà vinavant vers ost. Damai che las duas caravellas èn avanzadas cun ina sveltezza per ura d'en media 10 miglias marinas, han ellas fatg en 13 uras 130 miglias. Durant il di èn ellas vegnidas vinavant ulteriuras 88 miglias marinas. Tenor mias calculaziuns sa chattavan las navs oz 300 miglias marinas en il sid da l’insla Flores. Il pilot Pedro Alonso era da l’avis ch’ins vegnia, cun tegnair il curs nordic, a passar tranter las inslas Tercera e Santa María, entant ch’ins arrivia cun curs oriental sperasvi l’insla Madeira, 48 miglias marinas davent da sia costa nordica.
Ils mariners han vis ina sort d’erva che sa differenziava da quella che nus avevan observà cun vegnir; quella sumegliava l’erva che cumpara ritgamain en las auas en il conturn da las Azoras. Pli tard han els però puspè scuvert la medem’erva sco durant la vegnida.
En il decurs da questa notg avain nus fatg 48 miglias marinas en direcziun ost. Suenter l’alva han las navs percurrì fin mezdi 27 miglias marinas; fin la rendida dal sulegl han ellas surmuntà il medem dumber da miglias, pia en tut 54 en direcziun sid-sidost.
En il decurs da la sonda e durant la notg sin la dumengia han las navs percurrì en direcziun orientala ina distanza da 198 miglias marinas. Suenter l’alva da la dumengia han las navs fatg tar ina sveltezza per ura da 9 miglias entaifer 11 uras 99 miglias marinas.
Sin mia caravella han Vicente Yáñez, Sancho Ruiz, Pedro Alonso Niño e Roldán empruvà d’eruir la posiziun da las navs sin la charta. Tut quests quatter chapitanis eran da l’avis che las navs sa chattian fitg lunsch en l’ost da las Azoras ed en il sid da l’insla Santa María che furma l’ultima da quest archipel d’inslas; gea, els han schizunt pretendì d’esser s’allontanads var 20 miglias marinas da l’insla Santa María e da sa chattar en vischinanza da l’insla Madeira davant Puorto Santo. Jau però era conscient da betg esser avanzà uschè lunsch, mabain d’ans chattar bler pli lunsch enavos che quai che mes chapitanis vulevan vesair.
Tenor mias calculaziuns laschavan nus enavos l’insla Flores en il nord e navigavan vers ost en direcziun da Nafe a la costa africana, passond la costa nord da l’insla Madeira da la vart dal vent. Mes chapitanis avevan pia cret che nus ans chattian var 600 miglias marinas pli datiers da la Castiglia che quai che jau aveva calculà. En quel mument che terra vegn en vista, sa lascha eruir, tge calculaziuns ch’èn stadas pli gistas. Cun vegnir, avain nus vis lezz’erva pir en ina distanza da 1052 miglias marinas davent da l’insla El Hierro.
Durant la notg han las navs fatg cun ina sveltezza per ura da 12 miglias 156 miglias marinas, en il decurs dal di èn ellas avanzadas ulteriuras 66 miglias. Nus avain observà blers utschels, uschia che nus avain pudì crair d’ans chattar en vischinanza da la terra.
Fin l’alva essan nus navigads ulteriuras 73 miglias marinas vers ost. Alura han las undas cumenzà ad ir ad aut ed in veritabel stemprà è prorut. Na fiss la caravella betg uschè solida e n’avessan nus betg gì mess ella puspè uschè bain en urden, avess jau stuì temair il mender. L’entir di avain nus fatg cun tutta bregia 48 miglias marinas.
Davent da la rendida dal sulegl fin l’alva dal di essan nus stads opposts a ferms bufs, entant che la mar è ida ad aut ed in stemprà ha cumenzà. Trais giadas hai chamegià en il nord-nordost, quai ch’era tenor mes avis in indizi ch’in stemprà arrivia da là u giaja en lezza direcziun. L’entira notg èn las navs idas senza velas, pli tard hai jau laschà metter per part las velas ed hai fatg uschia 52 miglias marinas.
En il decurs dal di ha il vent laschà suenter in pau, per returnar alura cun nova forza. La mar stgimava tut selvadi, autas undas creschivan ina sur l’autra e crudavan sur las navs. Tuttina èn las navs avanzadas 55 miglias marinas.
En il decurs da la notg è prorut in stemprà, las undas han cuntanschì dimensiuns starmentusas; quellas vegnivan da tuttas varts, sa precipitavan ina sin l’autra e chatschavan la nav talmain en las stretgas che quella na pudeva ni avanzar ni sa liberar or da quest enfiern, per alura ir en tocca vi da las paraids da la Niña. Jau hai dà cumond da metter fitg a bass la vela da l’arber mesaun, gist avunda per retegnair in pau la nav da las undas precipitantas. En questa moda avain nus fatg en trais uras 20 miglias marinas.
Damai che la mar ed il vent furiavan però adina pli fitg e ch’il privel daventava pli e pli smanatschant, hai jau laschà liber vau a las forzas dal stemprà, essend ch’i na deva nagin auter spendrament pli.
Uss ha er la Pinta, che sa chattava sut il commando da Martín Alonso Pinzón, sa laschà manar dal vent ed è svanida or da mi’egliada, malgrà che jau hai dà l’entira notg signals traglischants cun la laterna da bord, ils quals la Pinta ha respundì uschè ditg ch’il stemprà ha lubì quai. Alura è ella però vegnida memia fitg or da la direcziun da mes curs. Jau mez sun navigà l’entira notg en direcziun nordost tar ost sur ina distanza da 54 miglias marinas.
Cun l’alva è la fermezza dal stemprà be anc creschida, entant che la mar n’enconuscheva nagin cunfin en si’agitaziun. Mia nav navigava be anc cun tratg si mez la vela da l’arber mesaun, per evitar che la nav sfundria sut las massas da las undas. Ella è navigada en direcziun ost-nordost ed ha alura vieut vers nordost, faschond uschia en 6 uras 30 miglias marinas.
Qua hai jau cumandà da laschar decider tras la sort, tgenin dals mariners che duaja sa render tar il lieu da pelegrinadi da la Santa María da Guadalupe ad offrir a questa Nossadunna miraculusa ina chandaila da tschintg glivras. Per quest intent hai jau laschà rimnar tantas chicas sco ch’eran umans a bord, engravar en ina ina crusch, metter quellas en ina chapitscha e scurlattar quella cun tutta forza. Sco emprim hai jau tschiffà viaden ed hai tratg or la chicra munida cun la crusch. Uschia era la sort pia crudada sin mai e perquai m’hai jau considerà da qua davent sco pelegrin ch’aveva d’ademplir ses vut.
Ed anc ina segunda giada è vegnida tratga la sort per trametter in auter pelegrin a Santa María de Loreto, il lieu da pelegrinadi situà en la marca d’Ancona en il stadi papal, nua che Nossadunna ha fatg e fa anc adina gronds miraculs. La sort è crudada sin in mariner da Puerto di Santa María cun num Pedro de Villa, al qual jau hai empermess da restituir ils custs da viadi. In terz pelegrin dueva tegnair en la baselgia da Santa Clara de Moguer ina guardia da notg e laschar leger là ina messa. La sort è er crudada questa giada sin mamez.
Sinaquai avain jau e tut mes cumpogns fatg l’empermischun solenna d’ir en il pajais nua che nus vegnissan a chattar spendrament vestgids be en ina chamischa en ina processiun tar ina baselgia consecrada a Nossadunna ad urar.
Sper quests vuts generals ha mintgin anc fatg in vut per sasez, damai che nagin na carteva da mitschar da quest stemprà che pareva da tragutter tut. Il privel daventava anc pir tras quai che la caravella n’aveva nagin ballast, essend che las mangiativas consumadas e l’aua duvrada avevan sbassà considerablamain la chargia da la nav. La speranza che la bell’aura ch’aveva regì durant noss segiurn sin las inslas vegnia a durar, m’aveva tegnì enavos da munir la nav cun il ballast necessari; percunter aveva jau gì l’intenziun da far quai cun sbartgar sin l’insla da las dunnas. Quest’incunvegnientscha hai jau empruvà da metter en urden cun laschar, apaina che quai è stà pussaivel, emplenir tut las buts dad aua e da vin vidas cun aua da mar.
(Sinaquai enumerescha l’admiral ils motivs ch’al hajan prendì tutta tema ch’il Segner pudess admetter ses naufragi e rinforzà en el la speranza ch’il Tutpussant al vegnia a salvar, sinaquai che la novitad ch’el aveva da surdar als regents da la Spagna na giaja betg a la malura cun el.)
Jau avess supportà l’entira miseria cun dapli calma, sch’i fiss be sa tractà da mia persuna. Pertge che jau sun bain conscient d’engraziar mia vita al Creatur suprem, essend jau gia stà autras giadas uschè datiers da la mort che be in sulet pass ma spartiva da las portas da la perpetnadad. Quai che m’empleniva però cun dolur infinita era il patratg ch’il Dieu Tutpussant m’haja dà en sia grazia ina cretta indestruibla en mi’interpresa e m’haja gidà a la victoria – per uss, nua che tut ils adversaris stuevan taschair e Vossas Excellenzas duevas vegnir enritgidas tras mi’ovra areguard reputaziun e pussanza statala, far ir quai tut en malura tras mia mort.
Ma er quai fiss anc stà supportabel, sche mia perdiziun n’avess betg er muntà la perdiziun da tut mia glieud, a la quala jau aveva mess en vista in ritg gudogn. En lur embarass n’han els betg be smaledì lur destin ch’als aveva fatg participar a quest’interpresa, mabain m’han prendì terribel en mal da betg avair dà suatientscha a lur resoluziun da sa volver.
Nunditg trist m’ha rendì surtut il patratg d’avair laschà enavos en l’ester a Córdoba senza nagin sustegn mes dus uffants, e quai gnanc pudend ma gloriar ch’ils servetschs che jau hai rendì a Vossas Excellenzas possian vegnir renconuschids sco tals, uschia che Vossas Excellenzas pudessan As sentir intimadas d’als sustegnair. Jau pensava bain d’ina vart ch’il Signur na possia mai admetter ch’in’interpresa che rendia onur a sia baselgia e la quala jau aveva, suenter tuttas fadias ed adversitads, manà ad ina buna fin, possia restar nunfinida ed jau mez ir a smerscha. Ma tuttina crajeva jau da stuair supponer ch’il Tutpussant veglia interrumper en quest lieu mi’interpresa, saja per betg avair merità quai, ubain cun l’intenziun da betg vulair conceder a mai in’uschè gronda gloria sin terra. Ed uschia hai jau, en mia desperaziun, ponderà co che Vossas Excellenzas, per cas che jau vegniss per la vita e las navs sfundrassan, vegnissas tuttina a savair l’andament da quest’interpresa curunada da success. I stueva dar ina via da laschar pervegnir a Vossas Excellenzas la novitad dal success da mes viadi.
Cun quest’intenziun hai jau scrit en il curt temp che ma steva a disposiziun sin fegls da pergiamina tut quai che sa referiva a la scuverta da lezs pajais che jau aveva empermess d’exequir. Jau hai inditgà lien il temp che jau hai duvrà, las vias che jau hai prendì, las qualitads dals pajais scuverts e las caracteristicas da lur abitants, ils quals eran, entaifer tut quai dal qual jau aveva prendì possess en num da Vossas Excellenzas, daventads Voss fidaivels subdits. Quest scriver bain sigillà hai jau drizzà a Vossas Excellenzas ed hai empermess a quel ch’al consegnia serrà ed entir ina recumpensa da milli ducatas, sinaquai che, per cas ch’igl avess da vegnir en mauns esters, lezza recumpensa retegnia il chattader da sa profitar da ses cuntegn. Alura m’hai jau fatg purtar ina gronda but. Jau hai zuglià il scriver en in toc taila da tschaira, hai chatschà quai en in ulteriur toc tschaira e mess tut en la but, la quala jau hai alura, bain serrada, bittà en la mar. Tuts eran da l’avis che quai saja in’ovra pietusa.
Bain savend che lezza but na pudess forsa betg cuntanscher ses lieu da destinaziun, ma che las navs sa muvevan almain anc en direcziun da la Castiglia, hai jau anc preparà in segund messadi en medema moda e deponì quel en la part davos da la nav, sinaquai che, per cas che la nav avess da sfunsar, la but nodia a bun gartetg sin la surfatscha.
(Curt suenter han cumenzà stemprads e daratgas, il vent ha midà vers vest, uschia che l’admiral è navigà cun vent da davos tschintg uras a la lunga be cun la vela da foc, malgrà che la mar era anc vaira malruassaivla. Uschia ha el fatg 10 miglias marinas en direcziun nordost.)
Sin las Azoras
[edit]Ier, suenter la rendida dal sulegl, ha il tschiel cumenzà a sa sclerir en il vest, ed i fascheva l’impressiun sco sch’il vent vegniss da là. Jau hai sinaquai laschà metter sper la vela gronda er las velas lateralas. Igl aveva anc adina autas undas, las qualas eran però londervi da tschessar. En il decurs da las 13 uras da notg ha la nav fatg cun ina sveltezza per ura da 4 miglias marinas 52 miglias vers ost-nordost.
Cur ch’il sulegl è levà, avain nus vis en direcziun ost-nordost davant il piz da la nav terra; ils ins eran da l’avis ch’i sa tractia da l’insla Madeira, auters han manegià ch’i saja il grip da Sintra en il Portugal, en vischinanza da Lissabon. Bainprest ha il vent suflà nà da l’ost-nordost cunter la direcziun dal viadi, entant ch’immensas undas sa precipitavan nà dal vest. 20 miglias marinas separavan la nav da la terra. Tenor mias calculaziuns crajeva jau da ma chattar en las auas da las Azoras e che la terra che nus avevan vis stoppia oramai tutgar latiers. Mes chapitanis e mes mariners èn però sa surdads a l’illusiun da gia avair davant sai las costas da la Castiglia.
L’entira notg sun jau navigà en ziczac per pudair constatar tge pajais che sa chattia davant nus, cumbain ch’i stueva apparentamain sa tractar d’in’insla. Baud essan nus navigads vers nordost, baud vers nord-nordost; fin ch’il sulegl è rut tras e che nus essan sinaquai navigads vers sid per arrivar tar l’insla, la quala nus na pudevan betg pli vesair, perquai ch’il tschiel era cuvert cun nivels stgirs. Qua avain nus scuvert in’autr’insla, la quala sa chattava en ina direcziun da 32 miglias marinas davos la nav.
Da l’alva fin la rendida dal sulegl sun jau navigà en ziczac vi e nà per pudair m’avischinar a l’insla, avend però da cumbatter fitg cunter il ferm vent e la mar malruassaivla. Enturn l’ura ch’ils mariners han la disa d’urar l’Ave Regina, pia enten far notg, han intgins mariners chattà adagur da la vart quieta dal vent ina sclerida che pareva da vegnir da la direcziun da l’insla che nus avevan vis il di avant. Jau hai fatg navigar vinavant en ziczac ed hai empruvà da m’avischinar tant sco pussaivel a la glisch, per pudair vesair cun l’alva ina da questas inslas. Lezza notg m’hai jau permess in pau ruaus, essend che jau n’aveva dapi la mesemna ni durmì ni mangià, uschia che jau aveva chommas tut airias dal fraid e da la fom.
La dumengia enten far cler essan nus navigads vers sid-sidost ed avain cuntanschì sin far stgir l’insla, ma pervi da la stgiraglia n’avain nus betg pudì constatar tge insla ch’i saja.
Ier, suenter la rendida dal sulegl, hai jau fatg in gir enturn l’insla per chattar in bun lieu d’ancrar e per guardar enturn. Arrivads en in tschert lieu, hai jau bittà l’ancra, l’hai però dalunga pers e sun returnà sin l’auta mar, nua che jau sun navigà en ziczac l’entira notg.
Cun l’alva dal di sun jau anc m’avischinà ina giada a la costa nord da l’insla e cur che jau hai chattà in bun lieu d’ancrar, hai jau bittà ina segund’ancra e tramess sinaquai ina nav a terra per explorar la cuntrada. Ils mariners han dumandà ils abitants nua ch’els possian ir a terra ed èn vegnids a savair che l’insla sa numnia Santa María e tutgia tar las Azoras.
Tut ils abitants da l’insla eran perina ch’i n’haja, da quai ch’ins possia sa regurdar, betg furia in stemprà uschè burascus sco ils ultims quindesch dis, e na pudevan betg smirvegliar avunda co che nus sajan mitschads. La glieud da l’insla ha engrazià a Dieu il signur e mussà grond plaschair che jau aveva scuvert l’India.
(L’admiral rapporta uss ch’el haja fatg ses viadi sin la mar senza nagin’intschertezza e ch’el haja fatg calculaziuns precisas tenor sia charta nautica, sch’ins abstraheschia da quai ch’el saja stà da l’avis d’esser avanzà gia bler pli fitg.
Tuttina saja el stà conscient ch’el sa chattia en las auas da las Azoras e che l’insla situada davant el stoppia tutgar tar quellas. Dal rest haja el laschà crair tuts d’avair fatg in pli lung viadi per manar en èr ils chapitanis e mariners ch’eruivan la posiziun da la nav, damai ch’el na vuleva tradir a nagin il secret da questa via maritima en l’India. Pertge che nagins da ses cumpogns da viadi n’eran infurmads precis davart la via ch’els avevan percurrì, uschia che nagin n’avess pudì prender cun tutta segirezza la medema via.)
Suenter la rendida dal sulegl èn cumparids tuttenina trais abitants da l’insla a la riva ed han cumenzà a sbragir dad aut. Jau hai sinaquai tramess ina nav a riva a prender questa glieud che manava cun sai giaglinom e paun frestg e ch’è s’avischinada cuntut a la caravella. Quai è succedì in dals ultims dis dal tschaiver. Quests umens m’han surdà en num dal chapitani u guvernatur da l’insla, che sa numnava Joáo da Castanheira, anc autras chaussas. Quest guvernatur ha pretendì da ma conuscher bain e m’ha fatg a savair ch’el na possia deplorablamain betg vegnir persunalmain tar mai, damai ch’i saja gia notg e che mes lieu da segiurn sa chattava memia lunsch davent dad el; ma el vuleva vegnir l’autra damaun a ma visitar e ma purtar cun questa chaschun ulteriuras ritgas provisiuns. En pli m’ha el fatg drizzar or ch’el vegnia a manar enavos a bord da la caravella ils trais Spagnols ch’eran ids a terra e sa rendids a l’intern dal pajais. El haja salvà quels la notg tar sai, essend che lur descripziuns da nossas aventuras da viadi sajan stadas uschè divertentas.
Jau hai dà ordra da tractar ils mess dal chapitani cun tut respect ed als hai laschà preparar letgs, sinaquai ch’els possian passentar la notg a bord da la nav, essend ch’igl era gia tard la saira e la citad situada lunsch davent. Avend ils umens da la Niña fatg la gievgia passada, cur ch’els eran exposts sin la mar a las orrurs dal stemprà, differents vuts, prendend tranter auter avant da far en l’emprim pajais nua che sa chattia ina baselgia consecrada a la Sontga Mamma da Dieu en ina processiun e vestgids be cun chamischa oraziuns d’engraziament, sche hai jau ordinà che la mesadad da mia squadra duaja sa render tar ina sort eremitadi che sa chattava a la riva da la mar a tegnair lur empermischun, entant che jau als vuleva suandar pli tard cun l’autra mesadad da mes cumpogns da viadi.
Cartend da ma pudair sentir qua segir avunda, ma fidond sin la purschida da vart dal guvernatur e sin il stadi da pasch che regiva tranter il Portugal e la Castiglia, hai jau dumandà ils trais Portugais ch’eran stads mes giasts, da sa render en la citad a dumandar en mes num il plevon da vegnir nà qua a celebrar ina messa. La mesadad da la squadra da la Niña è damai sa rendida, vestgida be en chamischas, tar lez eremitadi ad ademplir lur vut da pelegrinadi. Entant ch’ils mariners faschevan lur devoziun, è currì natiers in triep abitants da l’insla, per part a chaval, per part a pe, sut il commando dal guvernatur, ed als ha fatg tuts praschuniers.
Sminond nagut dal mal, hai jau spetgà fin las 11 uras sin il return da la nav, per ademplir da mia vart cun l’autra mesadad da mia glieud l’empermischun. Remartgond però che mes umens na cumparevan betg pli, hai jau cumenzà a temair ch’els vegnian ubain tegnids a ferm ubain che la nav haja fatg naufragi, essend l’insla circumdada enturn, enturn da grippa. Damai che lez eremitadi era cuvert d’ina peninsla, na m’eri betg pussaivel da vegnir a savair tge ch’era capità là. Sinaquai hai jau fatg auzar l’ancra e sun navigà cun la nav fin avant l’eremitadi, nua che jau hai observà blers umens a chaval che descendevan dalunga, prendevan armads plaz en ina nav e sa preparavan da navigar tar mia caravella per sa patrunar da mai.
Qua è il guvernatur stà si amez la nav ed ha dumandà da mai la segirezza per si’atgna persuna. Jau al hai concedì quai ed hai dumandà il Portugais tge che quai haja da muntar ch’i na sajan da vesair nagins dals Spagnols en sia nav. Jau hai envidà il guvernatur da vegnir ruassaivlamain a bord da mia nav ed al hai sincerà cun buns pleds da vulair ademplir tut ses giavischs. En vardad aveva jau l’intenziun da metter a ferm il guvernatur, per cuntanscher uschia la liberaziun da mes cumpatriots. Cun quest engion da guerra na rumpeva jau tuttavia betg l’empermischun fatga envers il Portugais areguard l’inviolabilitad da sia persuna, essend che quel aveva gea sco emprim betg tegnì si’empermischun da pasch e da segirezza persunala ch’el aveva fatg il di avant visavi mai ed ils auters. Ma il guvernatur ch’aveva nauschas intenziuns n’ha betg ristgà da metter pe sin mia nav.
Cur che jau hai remartgà ch’il Portugais n’aveva betg en il senn da vegnir a bord da la caravella, hai jau drizzà ad el la dumonda, per tge motiv ch’el haja tegnì enavos mia glieud ed al hai exponì che ses proceder stoppia displaschair al retg da la Castiglia, essend ch’ils Portugais vegnian adina tractads en il domini dals retgs da la Castiglia cun tut respect e possian sa mover e sa domiciliar là libramain sco a Lissabon sez. Jau hai agiuntà ch’il retg e la regina m’hajan dà sin via brevs da recumandaziun per tut ils prinzis e signurs da quest mund, las qualas jau al possia preschentar, sch’el s’avischinia. Jau saja l’admiral da l’ocean e viceretg da l’India che tutgia uss a Vossas Excellenzas, da las qualas jau al possia mussar ils cumonds suttascrits d’agen maun e las brevs sigilladas.
Pelvaira al hai jau er mussà da dalunsch lezs documents, al explitgond ch’il retg e la regina da la Castiglia sajan colliads en stretga amicizia cun il retg dal Portugal e che jau haja retschet da mes regents l’incumbensa da demussar a las navs portugaisas, sin las qualas jau dueva fruntar, il duì respect. Per cas ch’il guvernatur na duess betg dar liber mia squadra messa a ferm, vegniss jau tuttina a cuntinuar mes viadi fin en la Castiglia, damai che jau haja anc a bord ina squadra suffizienta per pudair navigar fin a Sevilla.
La finala al hai jau dà da ponderar ch’el ed ils ses vegnissan punids severamain, per cas ch’el na vuless betg desister da sias intenziuns ostilas. Sinaquai han il guvernatur e ses accumpagnaders respundì ch’ins n’enconuschia sin l’insla ni in retg ni ina regina da la Castiglia, nundir lur brevs; els n’hajan nagina tema dals regents da la Castiglia ed han anc agiuntà sco ina smanatscha ch’els als veglian mussar tge ch’il Portugal saja. Quels pleds han sveglià mi’indignaziun. Jau hai uss cumenzà a crair ch’i saja prorut suenter mia partenza da Palos tranter ils dus reginavels ina divergenza d’opiniuns ubain ch’igl haja schizunt dà ina ruptura, uschia che jau n’hai betg pudì desister da betg esser culpant al guvernatur la resposta respectiva.
Sinaquai è il guvernatur puspè stà en pe en sia nav e m’ha cumandà en tutta furma d’entrar cun la caravella en il port, essend che ses signur e retg al haja dà il plainpudair da far quai.
Jau hai clamà tut tgi che sa chattava a bord da la caravella sco perditgas dals pleds e da las ovras dal guvernatur ed hai impegnà al guvernatur ed a sia glieud mes pled che jau na vegniss betg a bandunar mia caravella avant ch’avair tschiffà tschient Portugais e manà quels en Castiglia, e quai betg senza avair tutgà avant l’entir’insla cun fieu e spada. Alura hai jau danovamain bittà l’ancra en lez lieu nua che jau m’era fermà avant, essend ch’il vent e l’aura eran pegiurads talmain che jau n’hai pudì far nagut auter.
Jau hai puspè fatg metter en urden la nav e cumandà d’emplenir las buts cun aua da mar e da munir la nav cun il ballast necessari. Damai che jau aveva in nausch lieu d’ancrar e stueva temair ch’ils grips che sa chattavan sin il fund da la mar vegnian a tagliar mias suas, quai ch’è propi er capità curt suenter, sun jau ì a mar en direcziun da l’insla San Miguel, cumbain che jau saveva ch’i na saja da chattar nagliur en la regiun da las Azoras in bun lieu d’ancrar che pudess porscher in refugi segir cunter l’aura che regiva. Uschia na m’è restà nagut auter che da ma surlaschar puspè a bun gartetg a la mar.
Jau aveva pia bandunà il di avant l’insla Santa María per ma render tar l’insla San Miguel a tschertgar in bun port, nua che jau pudeva supportar la malaura che cuntinuava cun ferms vents e mar burascusa. Fin sin far notg sun jau errà vi e nà, senza vesair insanua terra, damai che spessa tschajera e stgirenta notg cuvrivan tschiel e mar.
Jau ma chattava en in vair embarass, essend che jau aveva a disposiziun a bord da la caravella be trais mariners cun experientscha, entant ch’ils ulteriurs cumpogns da viadi na chapivan betg bler da l’art da navigar. Uschia m’hai jau laschà chatschar l’entira notg, quai che m’ha chaschunà gronda fadia e n’era betg senza privel pervi dal stemprà che cuntinuava. Ma il Segner è stà buntadaivel cun mai, essend che las undas sa precipitavan natiers be d’ina vart. Na fiss quai betg stà uschia e fiss la mar, sco ils dis precedents, stada da tuttas varts en alteraziun, avess jau gì da cumbatter cunter in privel bundant pli grond.
Cur ch’il sulegl è levà e l’insla San Miguel n’era anc betg da vesair, sun jau ma decidì da returnar tar l’insla Santa María ad empruvar anc ina giada da manar en segirtad mia glieud, la nav, las suas e las ancras che jau aveva laschà enavos là. Jau n’hai betg pudì ma smirvegliar avunda ch’i regiva en las auas en la regiun da lezzas inslas in tal stemprà, entant che jau era navigà l’entir enviern senza mai ma fermar cun bell’aura cuntinuanta vers l’India, e quai senza che la mar m’avess difficultà la navigaziun er be per in’ura. Là n’era jau stà expost a nagins privels, entant che jau stueva supportar qua in tal stemprà. Schebain che jau aveva fatg tras cun ir in stemprà quasi tuttina ferm en vischinanza da las Inslas Canarias, sche hai jau giudì durant la cuntinuaziun dal viadi in tschiel serrain ed ina mar ruassaivla.
Ils teologs e sabis filosofs han bain raschun cun lur pretensiun ch’il parvis terrester sa chattia en l’Orient Extrem, damai che quel dispona d’in clima ordvart miaivel, entant che las inslas che jau hai scuvert uss, furman la fin da l’ost.
Ier sun jau navigà enavos tar l’insla Santa María, nua che jau hai puspè bittà l’ancra en lez lieu u port, nua che jau aveva gia chattà pli baud refugi. Suenter curt temp è cumparì sin in da lezs grips che sa chattavan en fatscha in um ch’ans ha fatg segn cun ses mantè ed ha clamà a la glieud da la caravella da betg ir davent. Gist suenter è s’avischinada la bartga da la Niña en la quala sa chattavan tschintg mariners, dus plevons ed in notar public ch’han supplitgà per lur persunas l’immunitad persunala. Suenter che jau hai concedì quai, han els ascendì la caravella. Essend ch’i fascheva gia notg, han els durmì a bord da la nav, nua che jau als hai purschì tuttas commoditads pussaivlas.
L’autra damaun m’han ils Portugais dumandà d’als mussar ils scrivers d’autorisaziun dals retgs da la Castiglia per vegnir a savair, sche jau haja propi fatg lez viadi per incumbensa e cun plenipotenza da lezs regents. Jau hai bain sentì ch’els han be insistì sin quai per pudair cumprovar che lur agir saja tuttavia stà giustifitgà. Sch’els mussavan oz in tut auter cumportament, sche be perquai ch’els n’avevan betg pudì sa patrunar uschè tgunsch da mia persuna sco quai ch’els avevan pensà. Stuend els renconuscher che questa furbaria n’als era betg reussida, sa stentavan els uss da far ir ad aua las repressalias cun las qualas jau aveva smanatschà, per tema che jau vegnia uss a metter en la pratica quellas. Per pudair liberar ils umens ch’ils Portugais avevan mess a ferm, m’hai jau laschà commover d’als mussar la circulara ch’il retg e la regina avevan scrit e m’avevan affidà, en la quala els sa drizzavan a tuts prinzis e signurs. Ultra da quai als hai jau anc mussà auters documents, cun ils quals jau era vegnì munì ed als hai purschì tut quai che jau possedeva.
Cun quai èn ils Portugais sa cuntentads ed èn puspè sa rendids a terra. Dalunga èn ils praschuniers vegnids mess en libertad e la nav da la Niña puspè manada natiers. Jau sun vegnì a savair da la squadra liberada ch’ils abitants da l’insla na m’avessan betg puspè laschà liber, sch’i als fiss reussì da sa patrunar da mia persuna, damai ch’il guvernatur da l’insla duai avair declerà che ses retg e patrun al haja cumandà quai.
En il decurs dal di dad ier hai cumenzà a dar in pau scleridas, uschia che jau hai laschà auzar las ancras e sun navigà enturn l’insla a chattar in bun lieu d’ancrar e prender a bord laina e crappa sco ballast. Ma in tal sun jau pir vegnì d’explorar tard, dal temp da l’uraziun da la saira.
Ier saira hai jau bittà l’ancra per ir a chargiar laina e crappa, ma pervi da la mar auta n’è la nav betg vegnida fin sin terra. Vers la fin da l’emprima guardia da notg èn s’auzads vents dal vest e dal sid, uschia che jau hai immediat laschà metter sut las velas, damai ch’ins s’exponiss en las auas da questas inslas a gronds privels, sch’ins vuless laschar s’avischinar il vent dal vest cun avair bittà l’ancra.
Essend ch’il vent vegniva uss dal sidvest e ch’i suandava a quel per ordinari il vent dal sid, ils quals eran omadus adattads fitg bain per cuntinuar il viadi en direcziun da la Castiglia, sche hai jau dà il cumond da betg embartgar a fin il ballast, mabain d’ir a mar vers ost. En questa moda sun jau, fin la levada dal sulegl, navigà durant sis uras e mez cun ina sveltezza per ura d’en media 7 miglias marinas, faschond in tschancun da 45 miglias e mez. Da qua davent fin la rendida dal sulegl hai jau cuntinunà durant 11 uras cun ina sveltezza media da 6 miglias marinas, uschia che jau sun avanzà ulteriuras 66 miglias; tut en tut hai jau pia fatg 111.
Return en Spagna
[edit]Ier suenter la rendida dal sulegl hai jau cuntinuà mes viadi vers ost cun ina sveltezza per ura da 5 miglias marinas ed hai fatg durant las 13 uras da la notg 65 miglias. Da l’alva da la damaun fin sin far notg hai jau surmuntà in ulteriur tschancun da 66 miglias marinas, e quai per fortuna da tut temp sin mar ruassaivla. In grond utschè che sumegliava in’evla sgulava enturn la caravella.
Cun agid da Dieu sun jau er navigà la notg passada cun ina sveltezza media da bunamain 8 miglias marinas da mar quieta vinavant vers ost, avanzond ulteriuras 100 miglias.
L’entira notg e l’auter di sun jau vegnì chatschà davent da la direcziun da mes curs tras vents cuntraris e mar agitada. Jau ma chattava en quel mument 500 miglias davent dal Cabo de San Vicente, 320 miglias marinas davent da l’insla Madeira e 640 miglias davent da l’insla Santa María.
Jau era fitg deprimì pervi dal stemprà che stueva gist cumenzar uss che jau ma chattava uschè datiers da la patria.
Er questa notg na m’èsi betg ì auter che ier. Mia nav è vegnida stgatschada da vents cuntraris baud vers sid e sidost, baud vers nordost ed ost-nordost, uschia che jau sun vegnì bittà l’entir di vi e nà.
Questa notg hai jau cuntinuà il viadi vers ost, sur ina distanza da 48 miglias marinas. Durant il di hai jau fatg en la medema direcziun 94 miglias marinas.
Er questa notg hai jau cuntinuà mes curs en direcziun ost tar nord, sur in tschancun da 48 miglias marinas, avanzond en il decurs dal di 80 miglias.
Sin far notg hai jau cuntinuà mes viadi vers ost. Tut nunspetgadamain ha tuttenina furià in urizi ch’ha destruì tut mias velas, quai che m’ha danovamain fatg vegnir en serius privel. Ma la providientscha divina m’ha laschà mitschar saun e salv. Danovamain è vegnida tratga la sort, per trametter tar la Santa María de la Cinta a Huelva in pelegrin che dueva be esser vestgì cun ina chamischa. E puspè è la sort crudada sin mai.
L’entira squadra da la Niña ha fatg il vut da vulair, suenter esser arrivà en in port, giginar be cun paun ed aua l’emprima sonda suenter esser vegnids spendrads dal privel da mar.
Avant che las velas rumpian, aveva la caravella fatg 60 miglias marinas, ma pli tard è ella navigada senza vela en il vent, essend ch’il stemprà n’ha betg laschà suenter e la mar stgimava furiusamain. Nus avain vis intginas ensainas da terra vischina – pelvaira ans chattavan nus sin l’autezza da Lissabon.
La notg vargada avain nus gì da supportar in stemprà uschè terribel che nus avain cret in mument che nus sajan pers. Las immensas undas che crudavan ina sur l’autra ed ils turnigls da vent che leventavan tut, parevan da vulair bittar la caravella rumpaivla vers tschiel, entant ch’i pluveva da tschiel rut e chametgs glischavan si dapertut. Ma la providientscha divina na ma vuleva betg laschar ir a smerscha.
Jau sun navigà en questa moda fin l’emprima guardia da notg, cur ch’ils mariners han finalmain vis terra. Per betg m’avischinar nunponderadamain a la costa e pudair eruir, schebain i sa chattia là in port ubain in golf che pudessan porscher in refugi segir, hai jau laschà trair si vi da l’arber davant la vela da la vart protegida dal vent, essend che jau ma pudeva be tegnair en questa moda anc in pau sin la mar averta, schebain che quai n’era betg dal tuttafatg nunprivlus. Dieu ans ha protegì fin l’alva da la damaun, schebain che nus eran, en vista al naufragi che pudeva daventar mintga mument, sco schirads da la sgarschur.
En il cler dal di hai jau enconuschì ch’i sa tractava dal grip da Sintra, situà datiers dal flum da Lissabon, en il qual jau aveva l’intenziun d’entrar, essend che jau n’aveva nagin’autra letga. A Cascaes, la citad situada a la sbuccada da quest flum, n’hai jau betg pudì sbartgar pervi dal stemprà che furiava anc adina là. Ils abitants dal lieu han passentà l’entira damaun cun urar en profunda devoziun per il spendrament dals mariners en privel da mar. Vesend els nus a navigar sauns e salvs dal flum da Lissabon siador, èn els tuts currids natiers ad ans salidar ed exprimer lur grond smirvegl davart noss spendrament da la mort segira.
Uschia sun jau arrivà a Rastelo, a l’entrada dal flum da Lissabon, nua che mariners m’han rapportà d’avair dapi onns betg pli fatg tras in temp d’enviern cun uschè blers stemprads; be a la costa da la Flandra sajan 25 navs sfundradas cun l’entira equipa, entant che numerusas navs hajan bittà dapi quatter mais l’ancra davant Lissabon senza pudair ir a mar.
Immediat sun jau ma mess a scriver ina brev al retg dal Portugal, en la quala jau hai annunzià mi’arrivada e fatg a savair che jau saja sbartgà 9 miglias marinas davent dad el. En pli al hai jau infurmà d’avair retschet dals regents da la Castiglia l’ordra da betg tralaschar d’entrar en ils ports dal retg da Portugal a ma procurar là cunter pajament tut il necessari. La finala al hai jau dumandà per lubientscha da pudair navigar cun mia caravella fin avant Lissabon, sinaquai che nagin malfatschent na pudess, considerond l’aur che sa chattia a bord ed en vista al fatg che la caravella aveva sbartgà en ina cuntrada nunabitada, vegnir sin l’idea da far ina furbaria. Jau hai er fatg quai cun l’intenziun da far a savair il retg da Portugal che jau saja arrivà en il Portugal sin mes viadi da return da l’India e betg da la Guinea.
En il decurs dal di dad oz è s’avischinà a la caravella, a bord d’ina bartga armada, Bartolomé Díaz, il patrun da quest’immensa nav da guerra dal retg da Portugal ch’aveva bittà l’ancra sper Rastelo e che furma tenor mes avis la nav munida ed armada il pli bain che jau hai vis insacura. El m’ha dumandà da prender plaz en sia bartga e da ma preschentar als ministers dal retg ed al cumandant da la nav numnada.
Sinaquai al hai jau respundì che jau na saja, sco admiral dal retg da la Castiglia, obligà en nagina moda da dar pled e fatg a questa glieud, uschia che jau na saja betg intenziunà da bandunar mia nav, danor sch’ins ma sfurzass latiers cun forza da las armas. Sinaquai ha il patrun da la nav manegià che jau duaja trametter en mes lieu il cumandant da mia nav.
Jau hai replitgà che ni jau ni insatgi auter da mia nav vegnia a dar suatientscha a quest cumond, danor sch’ins ans stiria cun la forza a terra. Pertge che sche jau laschass ir insatgi auter en mes lieu a terra, fissi precis sco sche jau mez avess fatg quai. Igl è adina stà isanza da tut ils admirals en servetsch dal retg da la Castiglia da murir plitost che da surdar sasez u er be in um da la squadra ad esters.
Sinaquai ha Bartolomé Díaz temprà in pau ses tun da cumond e manegià, damai che jau n’haja betg l’intenziun da midar idea, d’agir sco ch’i ma pari il pli cunvegnent. Ma jau al duaja en tutta cas preschentar las circularas dals retgs da la Castiglia. Jau al hai mussà quellas cun il pli grond plaschair, e sinaquai è il Portugais returnà tar sia nav a rapportar al chapitani da la nav, cun num Álvaro Damán, quai ch’era succedì. Quel è sinaquai vegnì cun gronda pumpa e trumbettadas festivas a bord da nossa caravella, nua ch’el è sa conversà vaira ditg cun mai ed è sa purschì d’ademplir tut quai che jau be giavischia.
Suenter ch’era sa derasada la fama che jau saja vegnì nà da l’India, è arrivà da Lissabon in tal pievel a ma visitar ed a pudair vesair ils Indians che jau n’hai betg ma pudì smirvegliar avunda. Tut ils visitaders ans han admirà grondamain, han engrazià a Dieu e manegià che la providientscha divina haja laschà vegnir tiers tut quai als retgs da la Castiglia, perquai che quels sajan uschè pietus ed animads dal giavisch da servir a Dieu.
Er oz è la caravella vegnida visitada d’ina gronda fulla da glieud, tranter ils quals ins pudeva remartgar baininqual impurtanta persunalitad, gea schizunt ministers dal retg. Els tuts eran plain laud ch’il Tutpussant haja laschà pervegnir per la prosperitad e derasaziun dal cristianissem als regents da la Castiglia tants success. Quels hajan er pli che merità quai, essend ch’els servian adina cun gronda premura a la chaussa da la cretta.
Oz hai jau retschet tras intermediaziun da don Martín de Noronha ina brev dal retg dal Portugal, en la quala el m’ha dumandà d’al vegnir a visitar en sia residenza actuala, essend che la malaura che perduria rendia nunpussaivel da bandunar cun sia caravella il port da Lissabon. Cumbain che jau n’aveva l’emprim betg pudì ma decider da bandunar mia caravella, hai jau, per rumir or da via mintga suspect, dà suatientscha a l’invit, sun immediat partì ed hai durmì a Sacamben.
Il retg ha dà cumond a ses ministers da ma metter a disposiziun gratuitamain tut quai che jau basegnia e d’ademplir tut mes giavischs.
Oz hai jau bandunà Sacamben per ir a visitar il retg en sia residenza actuala en la Valle del Paraíso che sa chatta 9 miglias davent da Lissabon. Damai ch’i pluveva, sun jau arrivà là pir sin far notg.
Il retg m’ha laschà retschaiver onuraivlamain dals pli impurtants uffiziers da sia curt e m’ha beneventà persunalmain cun onur e respect, ma laschond prender plaz visavi el e sa drizzond a mai a moda fitg cordiala. El m’ha fatg a savair ch’el haja dà ordra d’exequir il pli conscienzius pussaivel tut quai che pudess servir al retg da la Castiglia ed a mamez ed ha exprimì envers mai ses plaschair che quest viadi saja vegnì fatg e manà ad ina uschè buna fin. Ma el saja da l’avis che, tenor quai che saja stipulà en il contract ch’existia tranter el ed il retg da la Castiglia, questas scuvertas e conquistas stuessan tutgar ad el.
Sin quai hai jau respundì che jau n’enconuschia betg quest contract; jau sappia be ch’ils regents da la Castiglia m’hajan dà ordra da ma render ni a Mina ni en mintg’auter lieu da la Guinea. Ultra da quai hajan ils regents spagnols fatg enconuschent publicamain lez cumond en tut ils ports da l’Andalusia, anc avant che jau saja ma mess en viadi.
Il retg m’ha respundì cun tutta curtaschia d’esser persvas ch’i na vegnia a duvrar nagin intermediatur per sclerir questa chaussa e m’ha recumandà a l’ospitalitad dal priur da Clato ch’era la pli impurtanta persunalitad che viveva là. Quest ultim ans ha tractà cun tutta onur ed ademplì mintga plaschair.
Oz suenter la sontga messa ha il retg anc drizzà ina giada a mai la dumonda sche jau haja basegn d’insatge; sche gea, ma laschia el immediat vegnir tiers quai. Alura ha el manà cun mai in pli lung discurs davart il viadi sur l’ocean, ma dumandond repetidamain da prender plaz visavi el e sa mussond ordvart servetschaivel.
Oz hai jau prendì cumià dal retg. El m’ha onurà cun l’incumbensa da drizzar or en ses num inqual chaussa al retg e la regina da la Castiglia, e quai mussond envers mai da tut temp la pli gronda cordialitad.
Suenter gentar sun jau partì, accumpagnà in bun toc dal viadi amicablamain tras don Martín de Noronha e blers auters nobels da la curt. Jau sun alura ma rendì tar la claustra da San Antonio, la quala s’auza survart il lieu Villafranca, nua che sa trategneva la regina. Jau l’hai exprimì mia favur e bitschà ses mauns, dond uschia suatientscha a ses giavisch; pertge ch’ella m’aveva fatg a savair che jau la duaja absolutamain vegnir a visitar avant mia partenza. En cumpagnia da la regina sa chattavan il duca ed il marches. Ella m’ha retschet cun tuttas onurs. Vers saira hai jau prendì cumià da la regina e sun ma rendì ad Allandra a passentar là la notg.
Oz, cur che jau vuleva gist bandunar Allandra e ma render puspè sin mia caravella, hai jau retschet visita d’in portascut dal retg, il qual m’ha declerà en num da ses signur che sia maiestad al haja dà cumond da ma far cumpagnia e da ma procurar tut il pussaivel areguard quartier e chavals, per cas che jau vuleva viagiar per terra a Castiglia. Prendend jau cumià dal portascut, m’ha quel fatg manar natiers in mil per pudair ir a chaval sin quel, entant ch’in segund mil steva a disposiziun al chapitani da la Niña che m’accumpagnava. I m’era enconuschent ch’il mess dal retg aveva surdà al chapitani in regal da 20 spadas. Il retg vuleva che questas cumprovas evidentas da sia bainvulientscha vegnian surdadas al retg ed a la regina da la Castiglia.
La notg hai jau puspè cuntanschì mia caravella.
Oz, a las otg da la damaun, hai jau laschà auzar da mar auta e cun vent dal nordvest l’ancra e metter las velas per cuntanscher Sevilla.
Ier suenter la rendida dal sulegl hai jau cuntinuà mes viadi vers sid e sun ma chattà anc avant l’alva dal di sin l’autezza dal Cabo de San Vicente en il Portugal. Sinaquai sun jau navigà vers ost en direcziun da Saltés. L’entir di sun jau viagià cun vent moderà, fin che jau sun arrivà sperasvi Faro.
La notg sin il venderdi hai jau cuntinuà mes viadi en la medema direcziun cun vent flaivel e sun ma chattà cun l’alva dal di sin l’autezza da Saltés. A las dudesch da mezdi sun jau navigà da mar auta sperasvi il banc da grip da Saltés en il port, nà dal qual jau aveva cumenzà ils 3 d’avust da l’onn passà mes viadi.
Cun quai vi jau terminar mes diari da navigaziun. Jau vi be anc remartgar da vulair ma render sin via maritima a Barcelona, nua che jau sai ch’il retg e la regina sa trategnan da quel temp, per als preschentar in rapport detaglià davart mes entir viadi, il qual la grazia da Dieu m’aveva inspirà e laschà manar ad ina buna fin. Pertge che jau sun persvas cun tut mi’olma che la tutpussanza da Dieu ordinescha tut il bun e che tut quai è bun che na represchenta nagin putgà; pertge ch’i na dat nagut dal tut che pudess succeder senza il consentiment da Dieu.
La buna fin da mia navigaziun è il pli miraculus mussament divin da quai che jau hai pretendì. En pli cumprovan quai er ils numerus miraculs ch’el ha laschà succeder durant mes entir viadi ed ils quals jau hai nudà qua. Oravant tut sclerescha la grazia da Dieu er il fatg che jau hai pudì ma tegnair e ma far valair uschè ditg a la curt da Vossas Excellenzas, e quai malgrà l’opposiziun d’uschè bleras persunalitads a la curt da mes signurs e patruns, ils quals eran tuts sa mess cunter mai ed avevan considerà mes plan sco memia temerari e betg realisabel. Jau sper avant Dieu che l’ovra che jau hai fatg vegnia a far la pli grond’onur a la cristianadad e che nagin’autra na la vegnia a star a pèr.
