Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom II/Domontów

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 118 ]Domontów, mylnie Domantów, wś, pow. radomyski, w lasy wsunięta, wodami i bagnami opasana, przy wpływie małej bezimiennej rzeczułki do Dniepru. Przed wiekami była to starożytna dziedzina książęcej rodziny Dowmontów i stąd też nawet przybierająca szumny tytuł księstwa. Praojcem tej rodziny miał być Dowmont, głośny w dziejach litewskich bohater, książę na Pskowie, zmarły w r. 1249. Nie wiemy czy inny Dowmont syn Hurdy, o którego męstwie, jak Stryjkowski pisze, piosnki złożone długo po Litwie pomiędzy pospólstwem słyszane były, zaliczał się też do tego szczepu. Niesiecki tego ostatniego Domonta robi protoplastą książęcego domu Gedrojciów. Kiedy zaś Dowmontowie z Litwy przenieśli się w Kijowszczyznę, nie wiemy też, ale jest ślad, że za Olelka Włodzimirzowicza księcia kijow. (1440–1454) jeden z nich przebywał już w tej ziemi i był jednym z przodkujących w niej, ile że się podpisał na pewnym przywileju tegoż księcia, jako świadek (Skarb. Daniłowicza II str. 3). Inny zaś Wasyl Domont, posiadacz właśnie onego Domontowa, którego opis obecnie kreślimy, połączywszy się ze świetnym i potężnym natenczas domem ks. Hlińskich, z ręką żony swej Heleny ks. Hlińskiej wziął szerokie pustki w okolicy Czerkas i tam osiedlił był drugi Domontów (koło dzisiejszej Zołotonoszy za Dnieprem). Dwa więc odtąd istniały Domontowy, jeden poleski, drugi stepowy. Tenże Wasyl Domont, przykupiwszy do dóbr pomienionych Moszny nad Dnieprem, tak on jak i sukcesorowie jego zaczęli się odtąd pisać i mianować Domontami Moszeńskimi. Z czasem atoli rozrodziwszy się ci książęta, w rozdrobnionych i uszczuplonych usadowieni dziedzictwach, zeszli niedługo do poziomu zwyczajnej prowincyonalnej szlachty. I Domontów poleski, pierwotnie rodzinne w kijowszczyźnie gniazdo ich, wyszedł z ich ręku. Hrehory Domont, syn Wasyla, ożeniony z Apolonią Teodorówną Tyszanką Bykowską, sprzedał go w 1591 r. szwagrowi swemu Michałowi Łaskowi, sędziemu winnickiemu, i żonie jego a siostrze swej Owdotyi kniaziównie Domontównie. Ale Domontow niedługo zostawał i w Łasków posiadaniu. W 1608 r. sprzedali oni tę majetność Samuelowi Hornostajowi, podkomorzemu kijow. „z poddanymi nahłymi (tak) podsusidkami, horodnikami, z bojary pancernymi i putnymi,“ za 3000 złp. Z powodu tej sprzedaży list Łasków do poddanych Domontowskich napisany, nie pozbawiony jest interesu. Dajemy go w dosłownym przekładzie polskim: „Michał Łasko, sędzia grodzki i kniahynia Owdotya Domontówna, małżonka jego. Atamanowi i wszystkim poddanym domontowskim, oznajmujemy wam i wszystkim, żeśmy tę majętność swoję Domontów, ze wszystkiem, Jego Miłości panu Samuelowi Hornostajowi, podkomorzemu kijowskiemu, sprzedali; przeto abyście o tem wiedzieli, i Jego Miłości, jako Panu swojemu dziedzicznemu, posłuszni i powinni byli, i to co od was należy, Jego Miłości, jako Panu swemu dziedzicznemu, oddawali. Przytem was Bogu poruczamy. Z kijowa piątego oktobra 1608“. Podpis: Michał Łasko sędzia grodzki winnicki ręką własną. Pod podpisem dwie pieczęcie wyobrażające herb Łasków t. j. u góry dwie klamry skrzyżowane z sobą a u dołu Leliwa i herb ks. Domontów t. j. grot od strzały utkwiony na dwóch [ 119 ]półksiężycach, odwrotnie barkami do siebie leżących. Odtąd też książęcy Domontów, wcielony do dóbr Hornostajów t. j. Rochtyckich i Ditiatkowskich, był ich skromną przyległością, i wraz z nimi drogą związków familijnych czy też kupna, z rąk do rąk przechodził. I tak od Hurnostajów w spadku dostał się do Drohojowskich, od tych do Charlęskich, nareszcie drogą kupna do Szczuków, Kątskich, nareszcie do Pilawitów Potockich. W 1762 r. posiadał D. wraz z Hornostajpolem Eustachy Potocki jenerał art. w. ks. lit., starosta tłumacki, z linii wilanowskiej. Następnie, syn jego brygadyer wojsk kor. przedał te dobra Janowi Wenturemu Hańskiemu, którego wnuka Anna z Hańskich ks. Mniszchowa niedawno posiadała je. W 1691 r. była celna komora w Domontowie i mieszkał tu Paweł z Góry Gorczyński, pisarz generalny cełł JKM i komór podnieprskich. W 1776 r., w obrębie granic Domontowa był na Dnieprze: „jaz rybobitny“ W przeszłym wieku w lasach D. znajdowały się następne uroczyska: Wet, Czartowica, Peszczurów, Kołodeź, Mikolskie i tak nazwany Dąb przysiężny (dub prysiażny). Stał on przy granicy, jak mówi dokument z 1735, nad jeziorem, i przy nim to przed laty była przysięga, i tak śp. pani Hornostajowa, jak i opaczyckich ludzi siedmiu przysięgło celniejszych, ale dziś z tego przysiężnego dębu, co go opaczyccy ludzie spalili, tylko pień pozostał (archiwum hornostojpolskie). Obecnie Domontów ma mieszkańców obojej płci 421, gruntu 2916 dzies., własność Kisłowskich. W głuchem leży polesiu; dziś tylko czarnobylski gościniec cokolwiek życia daje tej wiosce. Edward Rulikowski.