Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Dąbie

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 917 ]Dąbie, 1.) miasto nad rz. Nerem, pow. kolski. Leży przy drodze bitej, odl. od Warszawy 168 w., od Łęczycy 28 w. Posiada kościół par. katolicki i par. ewangelicki, 3 szkoły początkowe: katolickie i ewangelicką, dom przytułku dla starców i kalek, wystawiony w 1878 r. z zapisu prywatnego i stacyą pocztową. R. 1803 miało 978 mk. R. 1824 liczyło 156 dm. i 1642 mk.; w 1860 liczyło 206 dm. i 2996 mk., w tej liczbie 894 niemców, 706 żydów; obecnie liczy przeszło 4,000 mk. R. 1860 było tu 43 fabryk sukiennych, wyrabiających do 100,000 arszynów sukna. W Banku Polskim miasto to posiada 5000 rs. kapitału żelaznego. Początkiem swoim odległej sięga starożytności; król Władysław Jagiełło w r. 1423 nadał mu prawo niemieckie, a należąc zawsze do dóbr królewskich, wypuszczanych w dzierzawę, otrzymywało rozmaite przywileje. Zygmunt I w roku 1528 zaprowadził tu pierwsze jarmarki. Zygmunt III w r. 1602 przeniósł jarmarki na inne dogodniejsze dni. Władysław IV potwierdził w r. 1633 dawniejsze przywileje. Po pierwszej wojnie szwedzkiej, lustracya r. 1651 znalazła D. bardzo podupadłem. August II i III starali się podźwignąć D., udzielając nowe swobody lub załatwiając spory, wynikłe pomiędzy mieszczanami a dzierżawcami w latach 1724, 1754 i 1758. Król Stanisław August, pragnąc podnieść ubogą tę mieścinę, w której znajdowało się tylko 28 domów zamieszkałych (płaciło kwarty 246 złp.), zaprowadził w r. 1774 nowe targi i siedm jarmarków. Niewiele to jednak pomogło, a Dąbie dopiero za czasów pruskich, to jest od roku 1798, wzrastać poczęło; wtedy bowiem zaczęli się tu sprowadzać z zagranicy fabrykanci sukna, którzy, znajdując dla siebie miasto dogodnem, dość licznie się osiedlili; odtąd datuje się wzrost miasta, rozwój fabryk, handlu, rzemiosł i rolnictwa, bo mieszczanie-rolnicy, mając sposobność zbywania swych płodów, odłogami po większej części leżące pola zaczęli uprawiać. Fabryki tutejsze sukienne kwitnęły do roku 1830, potem znacznie upadły. Główny sposób utrzymania mieszkańców jest rolnictwo, rzemiosła, fabryki i handel. Do znaczniejszych budowli należy: kościół rzymsko-katolicki parafialny, erekcyi niewiadomej, pod wezwaniem św. Mikołaja, murowany; wystawiony przez Celestyna Dunina, podczaszego brzezińskiego, 1793 spłonął, poczem wzniesiony, nie zawiera w sobie żadnych osobliwości. Kościół ewangelicki murowany, piętrowy, z dwoma pawilonami w kształcie pałacu, nader ozdobny.

2.) D., wś, folw. i kol., pow. włocławski, gm. Falbórz, par. Dąbie. Posiada kościół par. drewniany i dom schronienia dla 4 starców i kalek. R. 1827 było tu 21 dm. i 194 mk. Wioska ta miała dawniej kościół pod tytułem Wszystkich ŚŚ; drewniany, lecz ponieważ często nie było tu proboszcza, dla tego zaniedbany kościół chylił się do upadku. Gdy zupełnie powyższy kościół podległ ruinie, urodzony Piotr Dębski, inny wystawił około r. 1630 p. tyt. Wsz. ŚŚ., przy kościele znajdowała się szkoła. W kościele tym były trzy ołtarze. Gdy i ten drugi kościół blizkim był upadku około r. 1780, że nawet niebezpiecznie odprawiać nabożeństwo w niem było, dziedzice miejscowi Ignacy i Janina Zagajewscy, stolnikowstwo kowalscy, po raz trzeci odbudowali go w r. 1790. Ten ostatni dotąd istnieje i ma, zdaje się, ołtarze z poprzedniego wzięte. Parafia Dąbie dekanatu włocławskiego, dawniej brzesko-kujawskiego, liczy dusz 910. Folw. D. z wsią D. i Redecz Krukowy, od Włocławka w. 20, od Lubrańca w. 6, od Brześcia w. 7, od rzeki Wisły w. 20, od granicy pruskiej komory Bronisław w. 15. Rozl. wynosi m. 1168 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 653, łąk m. 154, pastwisk m. 325, nieużytki i place m. 38; płodozmian 14-polowy; bud. mur. 10; drewn. 4; w niektórych miejscowościach pokłady marglu wapiennego i torfu. Wieś D. osad 17, gruntu m. 13; wś Redecz Krukowy osad 32, gruntu m. 163.

3), D., wś i fo]w., pow. łęczycki, gm. Topola, par. Sielec. W 1827 r. było tu 17 dm. i 194 mk.; obecnie 16 dm., 230 mk., 24 osad, 190 m. gruntu. Folw. D. z częścią na Błoniu, łąką zwaną Topola, z dezertą Ruszków i Karłów, tudzież z wsią D., od Kalisza w. 84, od Łęczycy w. 5, droga bita przechodzi przez terrytoryum, od Kutna w. 21, od rz. Warty w. 22. Nabyty w r. 1876 za rs. 28,000, własność Morawskiej. Rozl. wynosi m. 423 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 350, łąk m. 21, pastwisk m. 36, nieużytki i place m. 16, bud. drewn. 15; obfite są pokłady torfu na części Błonie; wiatrak. W. W.

4). D., ob. Chełmno.

5). D., pustkowie i młyn, pow. częstochowski, gm. Huta stara, par. Częstochowa, o 3 w. na płd. od Częstochowy.

6). D., os., pow. częstochowski, gm. Popów, par. Wąsosz.

7). D., przysiołek dworski, pow. wieluński, gm. Galewice, par. Cieszęcin, o 3 m. od Wielunia, o 1 m. od Lututowa, ma 6 dm., 30 mk., 406 m. roli dwor., 13 m. roli włośc.

8). D., wś i folw., pow. łukowski, gm, Dąbie, par. Łuków, przy [ 918 ]trakcie z Łukowa do Stoczka. W 1827 r. było tu 51 dm., 274 mk.; obecnie jest 61 dm., 487 mk., 59 osad, 1721 m. ziemi włośc. Gmina D. ma lud. 2180, rozl. 12451 mórg., s. gm. ok. IV, urząd gm. w Gręzówce, od Łukowa 7 w., od Siedlec 19 w. odl. W skład gm. wchodzą: Biardy, Dąbie, Dąbrówka, Gręzówka, Jagodno, Klimki, Krynki i Zdżary. Pozycya płaska, ziemia żytnia I kl. Folw. D należy do majoratu Gręzówka.

9). D., wś włośc., pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, dawniej wś zarobna dóbr Modliborzyce, ma 152 mk., 22 dm. Ogólna rozl. gruntów włośc. (ziemia piaszczysta żytnia I kl.) 213 m. Prócz tego 39 m. gruntów dworskich dóbr Modliborzyce, na których to gruntach urządzona nad rz. Sanną papiernia, wyrabiająca grube gatunki papieru i tektury, z ogólną produkcyą roczną na 6000 rs. R. 1827 D. miało 28 dm., 159 mk.

10). D., wś nad rz. Giełczew, pow. krasnostawski, gm. i par. Żółkiewka, staw i młyn na rz. Giełczwi. W 1827 r. było tu 35 dm. i 183 mk. (Zinberg mylnie podaje pod nazwą Dębe). Dobra D składają się z folwarku i wsi D.; od Lublina w. 28, od Krasnegostawu w. 21, od Żółkiewki w. 7, od drogi bitej w. 21, od Wieprza w. 14. Rozl. wynosi około m. 1170 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 700, łąk m. 17, lasu m. 160, pastwiska i zarośli m. 140, nieużytki i place zajmują resztę obszaru. Wieś D. osad 37, gruntu m. 1144.

11). D., wś, pow. opatowski, gm. i par. Czyżów, st. p. Ożarów, o 33 w. od Opatowa, ma 321 m. roli włośc., 20 dm., 160 mk. R 1827 miała 16 dm., 110 mk.

12). D., Dąbc, wś, pow. włoszczowski, gm. Chrząstów, par. Kuczków. Por. Chrząstów.

13). D., wś i folw., pow. jędrzejowski, gm. Węgleszyn, par. Konieczno. W 1827 r. D. liczyło 9 dm., 100 mk. Folw. D. z attynencyani Zagórze i Barycz, tudzież wsią D. i Barycz, od Kielc w. 42, od Jędrzejowa w. 21, od Włoszczowy w. 11, od drogi bitej w. 7, rozl. wynosi m. 613, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 371, łąk m. 89, pastwisk m. 120, nieużytki i place m. 33. Płodozmian 9-o i 11-o polowy; bud. mur. 6; drew. 10; w niektórych miejscowościach pokłady torfu i kamienia opoki. Rzeka Nida dotyka terrytoryum dóbr. Młyn wodny z osadą młynarską gruntu m. 48. Wieś D. osad 16, gruntu m. 115; wś. Barycz osad 6, gruntu m. 128.

14). D., wś, pow. będziński, gm. i par. Wojkowice Kościelne. W 1827 r. było tu 58 dm., 332 mk.

15). D. (stare), ob. Chrobaków.

16). D. dobreńskie, pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Bąkowa góra.

17). D. podstolskie, pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Bęczkowice. Br. Ch.

Dąbie 1). wieś pod Krakowem, nad Wisłą, 9 kil. na wschód, przy ujściu Prądnika do Wisły, granicząca od zach. z Piaskami, od płn. z Rakowicami, od wsch. z Czyżynami. Według obliczenia z r. 1869 liczy 49 dm., a 424 mk.. Należy do par. łac. św. Mikołaja w Krakowie. Posiadłość większa liczy łąk i ogrodów 5, lasu 52; mniejsza zaś posiadłość roli 207, łąk i ogrodów 100, pastwiska 119, lasu 10 mg. austr. Istniała już w 13 wieku. W r. 1254 D. to (Dambe) było własnością premonstratensek zwierzynieckich, nadaną im tegoż roku (30 maja) przez Bolesława Wstydliwego (Piekosiński. „Kodeks dyplom. katedry krak.“ 1874, I, 53, 54). W r. 1306 Jan Muskata, biskup krak., kupił od Mirosława Rozna (dictus Rozen) 30 mg. tam in Dubis quercetis quam in agris (ob. Piekosińskiego, „kod. dypl.“) Według ks. Łętowskiego katalogu D. to leżało w miejscu dzisiejszego przedmieścia krak. Biskupiem zwanego, a więc po stronie zachodnio-północnej. W r. 1348 Kaźmirz, król polski, nadał tę wieś klasztorowi mogilskiemu (Dr. Janota, „Diplomata Monasterii Clarae Tumbae.“ Kraków. 1865. 58). W r. 1389 klasztor mogilski odstąpił Dąbie Krakowowi (tamże, 84), dziesięcinę atoli z tej wsi pobierał klasztor mogilski, jak poświadcza ugoda tegoż klasztoru z rajcami miasta Krak. z r. 1428 (tamże, 108). Dziś D. stanowi własność gminy m. Krakowa.

2). D., wś, pow. pilzeński, o 23 kil. na płn. od Pilzna, o 4 na płn. zach. od Zassowa, 2071 mg. rozl., 171 dm., 989 mk., par. łacińska w Zassowie, położenie płaskie, gleba piaszczysta, st. pocztowa w miejscu, leży o 14 kilm. od Dębicy, przy drodze krajowej z Dębicy do Nabrzezia, między Dębicą a Mielcem. Obszar dworski należy do klucza Ocieka, dawniej jednej z rozległych własności familii hr. Rejów; teraźniejszy właściciel Zygmunt hr. Romer.

3). D. z Bukownikami, wś, pow. wielicki, o 26 kil. na płn. od Wieliczki, a 11 kil. na płd. od st. pocz. w Dobczycach, par. rzym. kat. w Raciechowicach. Liczy dm. 19, mk. 148 (67m., 81 k.), własność większa obejmuje roli ornej 106, łąk i ogrodów 13, pastwisk 4, lasu 247 mg.; włościanie mają roli or. 108, łąk i ogrodów 29, pastwisk 11, lasu 29 mg. dol. austr. Własność Fran. Michałowskiego.

4). D., przysiołek Tuszyna.

5). D., przys. Gierczyc.

6). D., przys. Kamienicy górnej.

7). D., ob. Dęba. Br. G. i Lu. Dz.

Dąbie, 1). ws, pow. inowrocławski, 54 dm., 380 mk., 224 ew., 156 kat., 129 analf.; stac. pocz. i kol. żel. w Gniewkowie o 6 kil.

2). D. Nowe, gmina, pow. szubiński; 4 miejsc: 1). D. Nowe wieś; 2). Dąbie Stare; 3). Antoniewo (Antonsdorf), 4). Czelupki (Czelupke), kolonie; 39 dm., 334 mk., 307 ew., 27 kat.; 62 analf. Stac. poczt. Łabiszyn o 8 kil., st. kol. żel. Chmielniki (Hopfengarten) o 10 kil.

3. D. folw., pow. krobski, ob. Chocieszewice. M St.

Dąbie, niem Dampen, wś, reg. koszalińska, pow. bytowski.

Zobacz też

• Dubowe