Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Chroberz

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 644 ]Chroberz, wś nad rz. Nidą, pow. pińczowski, gm. i par. Chroberz, o 10 wiorst od Pińczowa i tyleż od Wiślicy odległa. Leży w nizinie nalewo od drogi bitej z Pińczowa do Skalbmierza. Posiada kościół par., szkołę gminną i dom schronienia dla starców i kalek (?) W 1827 r. było tu 90 dm. i 710 mk. Nazwa Chrobrza ma pochodzić od zamku zwanego Chroberzem a następnie Chrobrzem, zbudowanego przez Bolesława I po jego powrocie z Kijowa 1019 r. W r. 1290 zamek wraz z przyległościami otrzymał od Przemysława ks. krakowskiego na mieszkanie Jędrzej królewicz-węgierski, uchodzący przed nienawiścią brata swego. Wkrótce przybyło do Jędrzeja kilku Węgrów, którzy, udając, że są przesladowani i że przy nim szukają schronienia, upatrzywszy sposobności, utopili go w Nidzie. Ciało jego, najprzód w Korczynie u franciszkanów złożone, później za staraniem ciotki jego, świętej Kunegundy, do Starego Sandecza przeniesione zostało. Zamek tutejszy pamiętny był także pobytem Kazimierza W., który tu przez pewien czas leżał cierpiący, wracając 1370 r. z nieszczęśliwych łowów w lasach przedborskich. Ch. następnie stał się własnoscią Tęczyńskich a po nich Tarnowskich. Zamek pierwotny już w XVI w. przestał istnieć, gdyż Stanisław Tarnowski około r. 1550 wybudował dom murowany nakształt pałacu. W 17 w. Chroberz, należąc do ordynacyi pińczowskiej, miał mieć piękny pałac, z którego dziś nie ma śladu; pozostało tylko po za kościołem wzgórze zwane „zamczyskiem“, i znajdujące się tamże rumowiska świadczą o istnieniu zamku. Dzisiejszy pałac margrabiów Wielopolskich, z piękną biblioteką, znajduje się opodal, śród rozległego parku po nad Nidą położonego. Wzniósł go tu hr. Aleksander Wielopolski i następnie w 1850 r. przerobił według planów Markoniego na pomieszczenie biblioteki i zbiorów Świdzińskiego. Kościół Wniebowzięcia N. M. Panny, wybudowany przez Stanisława Tarnowskiego, według podania znajduje się na miejscu pierwotnego kościoła przez Bolesława Chrobrego wzniesionego. Marcin Białobrzeski sufragan krakowski, opat mogilski, poświęcił ten kościół w r. 1576. R 1830 r. został wyrestaurowany kosztem parafian. W kościele znajduje się okazały z białego marmuru grobowiec fundatora tej świątyni, zmarłego w Krakowie 1568 r., wzniesiony przez żonę jego Barbarę Drzewiecką. Pomnik ten przedstawia rycerza w zbroi, naturalnej wielkości, po bokach znajdują się dwa posągi, przy nich związane pęki broni; nad pomnikiem znajduje się płaskorzeźba, przedstawiająca wstąpienie Chrystusa na niebiosa a nad nią archanioł z trąbą. Na sklepieniu kościelnem są w płaskorzeźbie rozmaite herby. W Chrobrzu znajduje się administracya margrabstwa pińczowskiego, do którego należą następujące wsie i folwarki: Aleksandrów, Mozgawa, Młodzowy duże i małe, Zagórzyce, Byczów (kolonia żydowska), Zawarża, Stradów, Wola, Sadek, Kozubów. Par. Ch. dek. pińczowskiego, 3375 dusz liczy. Gmina Ch. naleźy do s. gm. okr. I w Pińczowie, gdzie teź i st. poczt. W gminie znajduje się szkółek początkowych 4, ludn. 7,000. O dobrach Ch. ob. art. Pińczów. Co do wiosek, to Chroberz ma osad 109, gruntu m. 940; Wajsławice osad 59, gruntu m. 569; Zagaje stradowskie osad 16, gruntu m. 142; Zawarza osad 29, gruntu m. 252; Stradów osad 33, gruntu m. 282; Aleksandrów osad 20, gruntu m. 272; Wola Chroberska osad 24, gruntu m. 319. A. Pal. i P. Rostk.