Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Chmielno

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 590 ]Chmielno albo Chmilno, wieś, pow. brodzki, nad potoczkiem wypływającym pod pobliską na wschód leżącą wioską Niemiłów a o 1 i pół mili na połud. wschód wpadającą pod Stanisławczykiem do Styru, odległą jest od Brodów na półn. zachód o 4 mile, od Łopatyna w tymże kierunku o pół mili, leży śród płaskiej piaszczystej, leśnej okolicy. Przestrzeń posiadłości większej: roli ornej 738, łąk i ogr. 353, pastwisk 4, lasu 1423; posiadłość mniejsza: roli ornej 679, łąk i ogr. 508, pastwisk 32 m. Należy do rz. kat. par. w Łopatynie, gr. kat. par. ma w miejscu, która liczy dusz gr. kat. obrządku w Chmielnie samem 722, we filii Niemiłów 572: razem 1294 dusz gr. kat.; należy do dekanatu hołojowskiego. Rzym. katol. jest w Chmielnie 56, izrael. 30, zatem wszystkiej ludności w Chmielnie 808. W tej wsi jest szkoła etatowa 1-klasowa i kasa pożyczkowa z funduszem zakładowym 100 złr. Właściciel większej posiadłości Kazimierz Stefan Młodecki. B. R.

Chmielno, niem. Chmelno, wieś włościańska w powiecie kartuskim, położona w nadzwyczaj uroczej okolicy nad trzema jeziorami: Kłodno, Białe i Rekowe; w pobliżu znajdują się wielkie jeziora: Brodno, Ostrzyce, Trzebnia i około dwie mile długie raduńskie jezioro; przez wszystkie przechodzi rzeka Radunia (ob.); wzgórza po nad jeziorem są po największej części zielonym lasem porosłe. Turyści, mianowicie z Gdańska, często zwiedzają tę okolicę, którą zowią „Szwajcaryą Kaszubską.“ Ważniejsze jest w Ch. w historyi; należy bowiem do najstarszych miejscowości Pomorza. Na wąskim przesmyku między jeziorem Białem i Kłodnem, gdzie teraz wiedzie droga do Kartuz, znajdował się gród prastary, fosami i okopami warowny; dziś jeszcze są po nim znaki, a lud zowie to miejsce „Ogrodziskiem.“ Jest ogólne mniemanie, że z chmielnieńskiego ogrodziska czyli ogrodu wyszli sławni książęta pomorscy, jako to Świętopełkowie, Samborowie, Mestwinowie i inni liczni, którzy następnie nad całem Pomorzem wschodniem zapanowali. Kiedy chmielnieńscy panowie przenieśli się jako książęta do miast znaczniejszych, np. Gdańska, Świecia, Gniewu, Starogrodu, w Chmielnie pozostał podwładny im kasztelan, który całą okolicą pobliższą zarządzał; pierwszy raz jest o nim wzmianka r. 1235; do pomocy miał chorążego, który był dowódzcą w boju, wojskiego do sądu i innych dworzan. Głównym dochodem kasztelana była trzecia ryba z połowu; słowiańscy, pomorscy mieszkańcy dzielili się w XIII wieku na szlachtę, rycerzy i na kmiotków (kmetones). Dopiero krzyżacy znieśli chmielnieńską kasztelanią i przyłączyli ją. r. 1390 do pobliskiego Mirachowa. Wieś Chmielno podarował r. 1280 książę Mestwin klasztorowi norbertanek w Żukowie. Kościół w Chmielnie (jak donoszą akta żukowskie) zbudowała księżniczka Damroka, córka Świętopełka, która umarła roku 1223 dnia [ 591 ]25 maja. Był on cały z grubych bali dębowych stawiany, takiemiż nadto gontami zewnątrz poobijany; u góry nad dachem z gontów dębowych miał małą wieżyczkę dębową; po obu stronach były trzy małe okna. W takim stanie przetrwał ten drogi zabytek więcej niż 650 lat; w r. 1845, kiedy budowano nowy teraźniejszy kościół, dawny został, niestety, zupełnie rozebrany. Obecnie liczy Ch. 3936 m. obszaru (w tem 1236 m. jeziór), dwie posiadłości folwarkowe, jedno wolne sołectwo, 22 włościańskich gruntów i 42 zagrodników. Mieszkańców jest wszystkich 612, z pomiędzy których katolików 575, ewang. 25, izrael. 12, domów mieszk. 75, szkoła katol. w miejscu. Od Kartuz wynosi odległość 1 milę, od Gdańska około 4 mile. Wysoki wiek tej osady stwierdzają także pogańskie grobowiska, niedawno temu odszukane. Wieś Ch. leży zresztą 555 stóp po nad powierzchnią baltyckiego morza, podczas gdy pobliskie jezioro raduńskie leży 504 stopy wysoko. Kś. F.