Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Białka

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 185 ]Białka, ob. Biała.

Białka, 1.) wś i Białecka Wólka, wś, pow. lubelski, gm. Jaszczów, par. Milejów. W bagnistej i lesistej okolicy, o 9 wiorst na połd. od Trawnik, stacyi dr. żel. Nadwiśl. Według Lud. Wolskiego posiada dwa jeziora Bieleckie i Księże, lecz mapa. woj. top. król. nie zamieściła takowych. (Por. kartę XX, 2.). B. ma 34 dm. a przyległa jej Białecka wólka 12 dm.

2.) B., wś, pow. włodawski, gm. Dębowa-Kłoda, par. Parczew. W lasach należących do wsi znajduje się jezioro Białe. W 1827 r. było tu 31 dm. i 177 mk., obecnie 290 mk., B. Uhnin i Dębowa Kłoda, dobra Kruzenszternów, mają 2305 morg obszaru.

3.) B., wś i folw., pow. radzyński, gm. Biała, par. Radzyń, o 1 w. na półn. wschód od Radzynia. W 1827 r. było tu 40 dm. i 275 mieszk., obecnie 34 dm. i 401 mieszk.

4.) B., wś, donacya, pow. krasnostawski, gm. i par. Krasnystaw. Br. Ch.

Białka, 1.) z przys. Wólką, wielka wś, pow. rzeszowski, sąd pow. w Tyczynie, ma 1345 n. a. morgów, wtem 504 n. a. morg. lasu; 143 dm., 813 ludności; parafia łacińska o 4 kil. w Błażowy; szkoła ludowa jednoklasowa, kasa pożycz. gminna.

2.) B., wieś na Podhalu nowotarskiem, pow. nowotarski, nad rzeką tej samej nazwy, dopływem Dunajca. Graniczy od północy i wschodu ze Spiżem, od zachodu z Groniem, od południa z Bukowiną, gdzie potok Palenica tworzy granicę. Parafia w miejscu. Od Nowegotargu 13 kil. odległa wieś, która ciągnie się wzdłuż drogi prowadzącej na Spiż; długość wsi 3 ćwierci mili. Obecnie liczy 227 domów a 1345 mk., z tych 637 mężczyzn a 708 kobiet. Rozległości morg. n. a. 2396. Gdy stary kościół drewniany spalił się, pleban z Ostrowska Marcin Drużbacki wystawił nowy kościół a biskup sufrag. krakowski Stanisł. Szembek poświęcił. Szkoła ludowa jednoklasowa, ludność trudni się wyrobami z drzewa. M. M,

Białka, niem. Bialke, wś, pow. lęborski, na Pomorzu.

Białka, 1.) lub Biała, rz., poczyna się pod wsią Sokolniki, w połud. zach. kącie pow. włoszczowskiego, u stóp gliniastej, dosyć wysokiej wyniosłości, wypływając odrazu obfitszym i szybkim strumieniem wody. Przerzyna następnie łąki i pastwiska, do wsi Staromieście należące; okrąża od połud. i zach. Lelów, pod którem rozlewa się w szerokie i przepaścisie bagna, gdzieniegdzie opasane dotąd istniejącemi wałami. Z pod Lelowa B. zawraca nieco ku wschodowi, przepływając przez wieś Białą Wielką; tu już koryto jej jest głębokie i wąskie, ściśnięte wysokiemi, kamienistemi brzegami. Następnie B. płynie stale w kierunku półn. przez wś Wydartuchy; pod wsią Aleksandrowem wkracza w powiat noworadomski, gdzie rozlewa się na obszerne łąki i pastwiska, należące do mieszczan koniecpolskich. W tem miejscu B. na długości wiorst czterech płynie równolegle z rz. Pilicą, niekiedy tak blisko, że [ 186 ]w czasie wylewów wody obu rzek bezpośrednio łączą się ze sobą. Pod Koniecpolem wpada do Pilicy. Na całej długości wynoszącej 20 w. odznacza się w każdej porze roku znaczną obfitością wody źródlanej. Temperatura wody w lecie zawsze niska (od 8° do 12° R.); zimową porą rzadko B. zamarza i to tylko w czasie długotrwałych bardzo silnych mrozów.

2.) B., rzeczka, inaczej Szczerbnica. Wypływa z tak zwanych gór Kroczyckich, pod wsią Zdowem, W półn.-wschod. stronie pow. będzińskiego, skąd kierując się ku wschodowi, przepływa półn. klin pow. olkuskiego, następnie wkracza w połud.-zach. część pow. włoszczowskiego, gdzie, po przebyciu lO-wiorstowej drogi, wpada do rzeki Krztyni pod wsią Zawadą. W biegu swoim przepływa grunta wsi: Zdów (pow. będziński), Dzibice (pow. olkuski), Budziejowice, Biała błotna, Wilków, Irządze, Zawada (pow. włoszczowski). Ogólna długość Białki wiorst 25. B. stanowi właściwie strumień górski, z korytem wąskiem a głębokiem; prąd wody bardzo bystry. Po deszczu prawie zawsze wylewa. Woda brudno-żółtego koloru od mnóstwa zawieszonych cząsteczek mułu i gliny. Kierunek prawie ciągle prosty, z zachodu na wschód. Przepływa przez grunta wzgórzyste, z początku skaliste i piaszczyste, następnie gliniaste. Na gruntach wsi Biała błotna, Wilków, Irządze i Zawada lewy brzeg jej stanowi wyniosłe (mniej więcej 400 stóp) wzgórze, rzadko porośnięte lasem, jałowcem, albo też stanowiące urodzajne pszennne grunta. Dr. B.

3). B., rz. bierze początek na gruntach wsi Grzymkowice w pow. skierniewickim; płynie w kierunku zach.-połud. około wsi Danków, Podsędkowice, Rzeczków i łąkami zdąża do os. Biały, poniżej której przyjmuje strumień, powstający z połączenia się, około folwarku Lipie, dwóch strug, jednej płynącej od wsi Chojnata Wola, drugiej od wsi Przyłuski. Minąwszy Białą, płynie około wsi Żurawka, Rokszyca, Porady i Pągów. Tu zwraca się w stronę zach.-półn. na Rasławowice, Lesiew, Wólkę Lesiewską, Ossę, Zagórze, gdzie przyjmuje strumień, wypływający z pod wsi Ossa; biegnie dalej przez łąki wsi Zagórza, Przewodowic, za któremi z prawej strony rzeki rozciągają się lasy dóbr Babsk. Na pograniczu tych dóbr i kolonii Julianów, wpada tu rzeczka bez nazwiska, długa milę 1, biorąca początek we wsi Chrzczonowie, i przepływająca około wsi Gołynin, Studzianka i Babsk, gdzie formuje znaczny staw. Następnie B., przepłynąwszy około wsi Raducz, wpada z prawej strony do rz. Rawki, na północ miasta Rawy, ubiegłszy tym sposobem mil 3 i pół. W ogólności płynie ona przez niziny, pastwiska i łąki. W bliskości ujścia do Rawki, pod Julianowem, szerokość koryta wynosi 1O do 12 stóp, głębokość od 1 do 3 stóp. Grunta przez jakie przepływa są urodzajne, lecz w niektórych miejscach, jak około Rokszyc, Lesiewa i pod Przewodowicami, znajdują się piaszczyste wyniosłości. Most na tej rzece pod os. Białą ma długości stóp 64, szerokości 20 stóp.

4.) B., rzeka, początek ma w okolicy wzgórzystej lasów leśnictwa rządowego Janów, w pow. konstantynowskim, pod wsią Walim. Płynie pod Kuszelowką, Wólką Nossowską, Bukowiczami, Leśną, Witulinem, Ciciborzem, Grabanowem i na gruntach miasta Biały, powyżej Sielczyka, wpada do rzeki Krzny. Ma długości mil 3, bieg leniwy, koryto kręte, brzegi niskie, strome, łożysko błotniste.

5.) B., rz., ob. Iłżanka.

6.) B., Białucha, ob. Prądnik.

Białka, rzeka, wypływa z Rybięgo (Morskiego oka), w Tatrach nowotarskich; połączywszy się z licznemi potokami tatrzańskiemi, tworzy znamienitą rzekę górską. Jest rzeką graniczną między Tatrami i Podhalem nowotarskiem a Śpiżem. Płynie zrazu na północny wschód, poczem zwraca się na północ, płynąc wschodnią granicą gm. Brzegów, Bukowiny i Białki; tutaj przechodzi na ziemię spiską; zwraca się na północny wschód, przepływa miasto spiskie Nową Białą (Uj-Bela, Neu-Bela), a po 3 ćwierciach mili biegu po ziemi spiskiej, znowu tworzy granicę Galicyi od Węgier w obr. gm. Dębna, i między Dębnem i Frydmanem uchodzi z prawęgo brzegu do Dunajca. Długość biegu 4 i pół mili. Dopływy z prawego brzegu są: Biała, Jaworzynka potok; z lewego brzegu Roztoka potok, potok Koszystej, Żzawierszy potok, Kozieniec, Zzarówienki potok, Podgórzanki, Odewsianki potok, Palenica. Płynąc w kierunku z południa na północ, prostopadle do osi Tatr, tworzy głęboką, na północ coraz więcej rozszerzającą się dołinę, sięgającą górnym końcem swoim we wnętrze Tatr, skąd ta rzeka wypływa. Od Roztoki, potoku wpadającego do Białki, dolina B. aż po Dunajec ma cztery mile długości. Spad B. bardzo znaczny. Most na B. naprzeciw Jaworzyny 970,11 m. (Kolbenheyer), naprzeciw Jurgów 786 m. (Fuchs); ujście 418,49 m. (Korzistka). O trafności nazwy tej rzeki przekonać się można, przypatrzywszy się jej z wierchu jakiego, np. z Krzyżnego; wtedy wydaje się ona, mianowicie w słońcu, jak pas najbielszego śniegu na ciemnozielonem tle. Powyżej ujścia do Dunajca, rozdziela się ona na dwa ramiona.

2.) B., potok, wypływa w obrębie gm. Lecki, w pow. rzeszowskim, z pod lasu „Cisowego,“ po zachodnio-południowej stronie wsi; płynie przez Leckę i Białkę w kierunku wschodnim, zabierając pomniejsze potoczki leśne z prawego brzegu; np. z pod „Czarnego lasu.“ Wpada z lewego brzegu do Struga czyli Ryjaka, [ 187 ]dopływu Wisłoka. Długość biegu mila. Br. G.

Białka, strumień na Szląsku austr., dopływ Wisły (ob.).

Białka, rz., ob. Białki i Biełka.