Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Gąsienicowe

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 508 ]Gąsienicowe Stawy, stawy tatrzańskie w Tatrach nowotarskich, w dolinie Suchej Wody, zwanej także doliną Stawów Gąsienicowych. Nazwę swą wywodzą od rodziny górali zakopiańskich Gąsieniców. Od szczytu Świnnicy, wznoszącej się w głównym grzbiecie Tatr, [ 509 ]bieży tenże grzbiet w kierunku północno-zachodnim przez Pośrednią i Skrajną Turnię, przełęcz Lilijowe do szczytu Beskidu. Grzbiet ten, 2400 m. długi, tworzy południowo-zachodnią ścianę pomienionej doliny, oddzielając ją od dol. Cichej Liptowskiej (Wierch-Cichej). Od Świnnicy w kierunku wschodnim odrywa się ramię przez Zawrat ku Koziemu Wierchowi. Ściana ta odgranicza od południa dol. stawów G. od doliny Pięciu Stawów Polskich. Do Koziego wierchu ramię to zwraca się zrazu ku półn. wsch., a potem ku północy po Granaty, gdzie się ono rozdwaja na ramię północno-wschodnie i półn.-zachodnie, w którem leży Żółta Turnia. Ramię od Koziego Wierchu po Granaty oddziela dolinę pomienioną od doliny Roztoki, a ramię od Granatów ku Żółtej Turni od doliny Pańszczycy. Od Beskidu zasię, narożnika między dolinami Kasprową od zach. a Stawów Gąsienicowych od wschodu, ciągnie się ku płn. półn. wschodowi grzbiet 6069 m. długi aż do Nosal, tworząc ścianę zachodnią dol. stawów G., oddzielającą ją od dol. Kasprowej i Jaworzynki. Dolina ta dzieli się na dwie nierówne połaci, wschodnią i zachodnią. Od Zawratu bowiem ku płn.-płn. zach. wybiega odnoga, w której wznoszą się turnie Kościelca. Otóż turnie Kościelca dzielą ją na powyższe dwie części. Połać wschodnia, daleko piękniejsza od zachodniej, zawiera dwa stawy, jeden większy zwany Czarnym, drugi mniejszy na południe od niego, ponad nim, Zamarzłym zwany (1792 m. Kolbenheyer). Opis stawu Czarnego, ob. artykuł „Czarny staw” (t. I, 768). W połaci zachodniej, u stóp Skrajnej, Pośredniej Turni, Świnnicy i Kościelca rozlały się stawy w liczbie 9. Stawy te nie leżą na jednej płaszczyznie i nie są jednakowej wielkości. Idąc od szałasów i szop znajdujących się na wstępie do doliny Suchej Wody (1526 m. szt. gen.) ścieżką (percią), dochodzimy nasamprzód do najniżej położonego stawku (1), zwanego stawem Litworowym, może dlatego, że tutaj niegdyś rósł obficie litwor (Archangelica officinalis Hoffm.). Zwie się także Sobkowym. Na mapie katastralnej nazwano go stawkiem Gąsienicowym. Wzniesienie jego npm. czyni 1626'47 m. (Janota); 1619 m. (Kolbenheyer), a powierzchnia 1320 sążni kw. (0·474 ha.). Tworzy on małe lejkowate zagłębienie, jest płytkim i błotnistym. Woda na nim sięga ledwo kolan. Nad nim na południe, w odległości 560 m., rozlewa się między Pośrednią a Skrajną Turnią drugi staw, największy i najgłębszy z pomiędzy Gąsienicowych, zwany Zielonym, od jasno-zielonej barwy wód swoich. Mapa katastralna ma tutaj Gąsieniców staw. Obejmuje on 5 mr. 1597 sążni kw. (3·45 ha.) i leży na wysokości 1684·77 m. (Janota); 1675 m. (Kolbenheyer); 1632·38 m. (Zejszner); 1683 m. (szt. gen.). Zowią go także Suczym, a to z tego powodu, iż juhasi (pasterze owiec) kiedyś utopili w nim złą sukę, co nie chodziła za owcami ale je kaleczyła. Na św. Jan jeszcze do dwóch trzecich części zamarznięty bywa. Dno z brzega błotniste, dalej skaliste. Postać prawie trapezowa a nie owalna, jak pokaje Fuchs. W rogu zachodnim odpływa z niego woda do stawu Litworowego. Następujących sześć stawów leży od dwu poprzednich na wschód na wyższym progu, ciągnącym się od południa ku północy i tworzącym ścianę wschodnią doliny, w której znajdują się stawy poprzedzające. Na wschód od stawu Litworowego tuż pod Kościelcem lezy staw Dwoisty śród napiętrzonych złomów granitu, rozdzielony wąskim lecz wysokim od południa ku północy ciągnącym się wałem na dwa mniejsze stawy, wschodni (3) większy, 2 morgi 134 sążni kw. (1·199 ha.), zachodni (4) mniejszy, 1 mórg 799 sążni kw. (0·862 ha.) obejmujący. Wzniesienie ich nad powierz. morza czyni 1665·54 m. (Janota); 1645 m. (Kolbenheyer); 1648 m. (szt. gen.). Woda tego stawu odpływa do potoku zwanego Roztoką. Wyżej od tego stawu ku południowi a na wschód od Zielonego rozlewa się staw (5) Kurtkowiec w Roztoce, na katastralnej mapie Kurtkowcem zwany, z dwiema wysepkami na wysokości 1707·37 m. (Janota), 1693 m. (Kolbenheyer) pod Pośrednią Turnią. Małą wyspą i płatem lądu na dwie części przedzielony. Powierzchnia jego czyni 3 morgi 36 sążni kw. (1·739 ha.). Zowią go także Stawem w Roztoce. Woda jego, która 15 lipca r. 1867 o godz. 3 i pół po połud. miała tylko 5·7° R., odpływa do Zielonego Stawu. Nad nim, nieco wyżej na południe od niego, są dwie małe młaki bez miana, jedna (6) więcej na wschód, obejmuje 509 sążni kw. (0 1834 ha.), a druga (7) na zachód 751 sążni kw. (0·27 ha.). Obie te młaki tworzyć musiały niegdyś większy staw. Na najwyższym stopniu, tuż między Kościelcem a Świnnicą, leży staw (8), zwany Długim, niekiedy dla swojej ciemno-zielonej barwy także Zielonym. Powierzchnia jego czyni 2 morgi 1021 sążni kw. (1·518 ha.). Wzniesienie 1796·6 m. (Kolbenheyer). Z niego ścieka po ścianie progu strumień do Kurtkowca, stąd przez staw Zielony do Litworowego, a przyjąwszy wody pot. Roztoki, tworzy potok zwany Suchą Wodą. Wreszcie nad Długim Stawem na południowy wschód, leży średniej wielkości staw (9) Zadnim zwany, tuż w samem rozdrożu dwóch grzbietów górskich. Zadnim stawem mylnie zowią staw Długi. Tenże bywa prawie zawsze zamarznięty. Z doliny tej stawiańskiej udać się można na 1) Świnnicę, 2) Granat, 3) przez Zawrat do doliny Pięciu Stawów Polskich i Rybiego, 4) na Krzyżne, 5) Koszystą. Z tego też powodu jakoteż i [ 510 ]z tego, że pełno tutaj szałasów, krów, owiec, a więc i mleka słodkiego, kwaśnego, żętycy, sera nie brak, tworzy ta dolina punkt zborny dla zwiedzających nasze Tatry. Ob. Dr. E. Janota. Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin. Kraków, 1860. W. Eljasz. Illustr. Przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic. Poznań, 1870. Kolbenheyer. Die Hohe Tatra. Teschen. 1880. Br. Gustawicz. Kilka wspomnień z Tatr. W Wędrowcu, 1879. Br. G.