Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Fersztnowo

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 384 ]Fersztnowo 1.) niem. Fürstenau, wś włośc., pow. elbląski, w żyznych nizinach na bitym trakcie z Elbląga do Nowodworu (Tiegenhof), 2 i pół mili od Elbląga, pół mili od Nowodworu; przez wieś płynie mała Fersztnowska łacha, która następnie znacznie się przez dopływy powiększa i uchodzi do zatoki Swieżej; obejmuje posiadłości gburskich 50, chałupników 17, obszaru ziemi morg. 4567, katol. 39, ewang. 553, menonitów 55, dm. mk. 61. Par. katol. Elbląg, protest. kościół i szkoła w miejscu, poczta Nowodwór. Wieś ta została założona na obszernem terytoryum miasta Elbląga przez toż miasto. Pierwszy raz wspominana bywa r. 1322, jak się zdaje nosiła pierwotnie nazwę Fürstenwerder, bo r. 1344 zachodzi spór między proboszczem tutejszym Janem de Imden a miastem Elblągiem. Spór rozstrzyga bisk. pomezański Bertold: jako do szarwarków zwyczajnych innym poddanym nie ma być proboszcz pociąganym; za to rowy kopać, groble sypać powinien dopomódz. Na uposażenie otrzymał prob. już dawniej 4 włóki, 2 od miasta i 2 ze wsi; prawo patronatu ma miasto. Nadto mesznego pobiera z włóki po korcu grochu i tyleż owsa (ponieważ takie zboże, mówi dokument, najczęściej się tam udaje). Ofiary składane codzień, w niedzielę i święto przez wiernych na ołtarzu, także należeć będą do proboszcza. Tylko w dzień św. Krzyża połowę dostanie; druga oddana zostanie do kasy kościelnej. Co wszystko jedynie do naszego Fersztnowa stosować się może. Jest prawda Fürstenwerder nad Wisłą, ale ta leży w pow. malborskim, m. Elbląg jej nie fundowało, ani do niego nigdy nie należała. Także kościół jest tam patronatu królewskiego. Zapewne ze względu na to dość bliskie Fürstenwerder, przyjęła potem nasza wieś teraźniejszą nazwę Fersztnowo. R. 1378 toź miasto Elbląg dodaje wsi swojej Fersztnowo do starych włók nowych 7 włók morg. 9⅙, które od swego miejskiego lasu odłączyło. Od włóki płacić będą czynszu grzyw. 5 na Boże Narodzenie. I nie będzie im wolno odprzedać drożej komu innemu tego czynszu, gdyż należy do miasta. Szarwark i wszelkie ciężary pełnić będą jako i inni. Także i sołtys Ammechte do swoich 3 wolnych włók dostał lasu mórg 15 z tym samym czynszem, szarwararkami i ciężarami. Kościół tutejszy w czasie reformacyi dostał się innowiercom. Ponieważ był patronatu miejskiego, nie można go było odzyskać.

2.) F., niem. Förstenau, wś włośc., pow. człuchowski, ponad traktem bitym człuchowsko-białoborskim, 1 i pół mili odległa od Człuchowa, w pobliżu jeziora szczytnieńskiego. Obszaru ziemi zajmuje mórg 6444, budynk. 210, dm. mk. 88, katol. 580, ewang. 200. Pierwszy znany przywilej pochodzi z r. 1376; wydaje go komtur człuchowski Henryk von Grobitz, który wieś całą i sołtystwo na prawie chełmińskiem nowo urządza. Podówczas należał jakiś młyn do wsi F.: w r. 1379 komtur człuchowski Konrad von Walrode wydaje nowy przywilej Januszowi młynarzowi fersztnowskiemn. Prawdopodobnie jestto młyn teraźniejszy wodny, który się zalicza do wsi Rzeczęca (Stegersmühle), około ⅛ mili od F. odległy. Kościół tutejszy katolicki parafialny tytułu św. Joachima oddawna istnieje, prawo patronatu jest królewskie. Pierwsza jego fundacya niewiadoma. Teraźniejszy kościół r. 1754 został nowozbudowany i poświęcony d. 2 września. Filie ma jeszcze dwie, w Rzeczęcy do św. Mikołaja i w Krępsku św. Jakóba. Dawniej istniały oprócz tego w parafii tutejszej kościoły katolickie 3 i to w Rychwałdzie zgorzał około r. 1695, w Riterberku zabrany wcześnie przez luteranów, i w Elzanowie podobnież wcześnie zabrany. R. 1867 parafia fersztnowska liczyła dusz katolickich 2113; szkoły katolickie oprócz Fersztnowa istniały w Rzeczęcy 2-klasowa i w Krępsku 2-klasowa. Poczta znajduje się w Rzeczęcy (Stegers). Kś. F.