Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Ejszyszki

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 319 ]Ejszyszki, mko rządowe w pow. lidzkim, o wiorstę na połud. od rz. Wersoki, dopływu Mereczanki, pod 54°11' szerok. geograf. i 42°39' dług. wsch., o 35 w. na półn.-wsch. od Lidy, a 80 od Wilna, liczy 2616 mieszkańców, przeważnie izraelitów, i trzysta domów. Mieści się w niem 2-gi urząd (stan) policyjny z 1 ucząstkiem takowego, 3 sąd pokoju 2-go (lidzkiego) okręgu, zarząd gm. włośc., szkółka wiejska, st. poczt., załatwiająca wszelkie korespondencye, i mur. paraf. kośc. katol., odległy od mka o pół w. R. 1866 mko miało 135 dm., 715 mk., wtem 610 izr., 89 kat., 16 prawosł., 4 browary, 2 garbarnie, młyn wodny. E. słynne są ze swych czwartkowych targów i z dwóch do roku czterodniowych jarmarków: na Wniebowstąpienie pańskie, zwany przez lud „szosniakiem“, z powodu, iż jest w 6-ym tygodniu po Wielkanocy, i na Boże Ciało „dziewiętnikiem“ że przypada w dziewiątym. Główny przedmiot handlu na targach i jarmarkach: świnie i konie. Jeżeli wierzyć urzędowemu sprawozdaniu, to w r. 1877 sprzedano w ogóle towarów na obudwu jarmarkach za 13947 rubli, a przywiezione było na summę 22395 rub. Oprócz żydów, w ręku których zostaje handel miasteczka i propinacya, liczna szlachta, zamieszkująca poblizkie okolice i zaścianki, cieszy się dobrobytem dzięki powyżej wspomnianemu handlowi nierogacizną, a w części i końmi. Włośc. gm. E. dzieli się na 6 wiejskich okręgów, składających się z 87 wsi, liczących 453 dymów i 5533 włościan. Katol. parafia klasy 2, dek. raduńskiego, posiada kaplicę w Podzitwie (dawniej i w Koleśnikach) i 10460 wiernych. O założeniu E. takie mamy podanie w kronikach litewskich. Erdziwił, kunigas litewski, z trzema mniejszymi wodzami wpadł w r. 1065 na podbite przez Ruś ziemie litewskie i uwolniwszy je z pod zawisłości sąsiada i dani, opłacanej Jarosławowi, rozdzielił pomiędzy towarzyszami wyprawy, z których Ejsa, albo Eiksis, czy też Ejszius, rodem Żmudzin, był założycielem gródka E. na gruncie otrzymanym. Miejscem pobytu pierwszych izraelitów (karaimów), przybyłych z Rusi do Litwy w. r. 1171, były E. Świadczył o tem kamień grobowy, widziany w tem miasteczku jeszcze w r. 1798. W drugiej połowie XIV w. posiadał E. bojar Sudymund; potwierdził on w Królewcu, razem z innymi panami litewskimi, zapis w. ks. Witolda z d. 30 stycznia 1384 r., ustępującego krzyżakom całe swoje dziedzictwo za posiłki w ludziach i broni przeciw Jagielle, co było przyczyną że ten ostatni pozbawił Sudymunta Ejszyszek, które nim się stały starostwem po utworzeniu w. r. 1413 województwa wileńskiego, były głównym grodem powiatu czyli ciwuństwa tegoż nazwiska. E. leżą na najbardziej uczęszczanym dawniej trakcie z Wilna do Krakowa, który dziś nosi nazwę „raduńskiego gościńca“. O pół w. od miasteczka, na gruncie folwarku Hornostaiszek, jest przestrzeń ziemi, około 2 dz. zawierająca, otoczona wielkim wałem i rowem, w dawnych miejscowych dokumentach nazwana Horodyszczem. Mieściła się w tych okopach przed dwudziestu kilku laty stacya optycznego telegrafu; dziś jest tu kancelarya sędziego pokoju. Paraf. kośc. kat. w E. fundowany był przez w. [ 320 ]ks. Witolda pod tytułem Bożego Ciała. Uposażył go w r. 1506 król Aleksander, a w 1522 Zygmunt I powiększył jego fundusze. Ostatecznie wymurowany z tytułem Wniebowstąpienia Pańskiego w r. 1852 staraniem ks. Kalinowskiego. R. 1781 stwo ejszyskie było w posiadaniu Sołłohubów; r. 1738 liczyło dymów hybernowych 56, opłacało kwarty 2470 złp.; r. 1797 płaciło 2008 zł. kwarty. J. W.