Reynke de Vos/Dat verde boek: IIII. capittel

Dat verde capittel

»Seet, heren, wy gyngen buten den wegen
Vnder dem berghe, dar wy segen
Eyn düster hol, deep vnde lanck.
Isegrym was van hunger kranck,
Wente ik sach en ne so sath,
He hadde gerne meer ghehath.
Ik sprack: >dat hol, dat ik yw wyse,
Id feylt nicht, gy vyndet dar spyse.
De dar wonet, dat schal nicht feylen,
De mod wat spyse myt vns delen.<

Do sprack Ysegrym: >Reynke oem,
Hir wyl ik beyden vnder dem boem.
Gy synt bequemer dar to wan ick.<
Seet, sus wolde he my wysen int stryck.
He sprack, eft ik dar vunde to eten,
Dat scholde ik eme don to wetten.
Ik ghynck dar in dorch eynen ghanck,
Dar vant ik eynen wech, krum vnde lanck.
De anxst, de my dar entstunt,
Wolde ik nicht vmme twyntich punt
Noch eyns anghan; wente dar weren
So vele der suluen leetlyken deren,
Klene, grote, ok eyn deel mynder,
Vnde weren der suluen meerapen kynder,
Wente de meerapynne lach in deme nest.
Ik meende, yd were de düuel ghewest.
Se hadde eyne wyde munt vnde lange tanden
Vnde lange negele an vöten vnde handen,
Ok eynen langen start anghesath;
Ik en sach nü leetlyker dere dan dat.
De yungen weren swart, van seltzener manneren,
Ik meende, dat yd yunge düuele weren.
Se segen my seer gruwelyk an,
Ik dachte: >och, were ik wedder van dan!<
Se was grotter wan Ysegrym was,
Ere kynder weren etlyke na deme suluen pas.
Se legen dar in deme vulen hoye,
(Ik en sach ne leetlyker proye)
Beslabbert wente ten oren to myt dreck:
Id stanck dar alze dat helsche peck.
De warheyt to seggen wolde dar nicht denen,
Wente erer was vele vnde ik allenen.
Ok weren se alle van quadem ghelad,
Hir vmme vant ik eynen anderen rad.
Ik grotte se schone, (dat ik nicht en meende)
Ik leet my duncken, wo ik se kende,
Ik het se medder, de kyndere myne magen.
Ik sprack: >god spare yw to langen dagen!
Dyt synt yuwe kyndere, dat se ik wal.
Help, se behagen my ouer al.
Wo lustych syn se vnde wo schone,
Eyn yslyk mochte syn eynes konnynges sone!
Dar vmme mach ik yw wol louen myt recht,
Dat gy alzus meren vnse slecht.
Grote vraude hadde my dar van ghekomen,
Hadde ik ghewetten van dessen mynen ömen.
Men mach yo to en tyden tor nod.<
Ja, do ik er sodane ere bod,
De ik doch seker nicht en mende,
Do dede se recht, wo se my kende;
Se heet my oem vnde was seer vro,
Doch horet se my altes nicht to.
Nicht schadet my, dat ik se medder heet,
Wo wol my van anxste vthbrack dat swet.
Se sprack to my: >Reynke vrunt,
Weset wylkomen! sy gy ok ghesunt?
Id is my eyne vraude alle tyd,
Dat gy to my ghekomen syd.
Gy syn vroet, gy konen wol leren
Juwe ömkens helpen to der eren.<

Seet, do ik alsodanes horde,
Dat vordenede ik myt eyneme worde,
Dar vmme, dat ik se medder heet
Vnde sparde to seggen de warheyt.
Gherne hadde ik ghewest van dan.
Do sprack se: >om, gy schult nergen ghan,
Gy scholen erst eten eyne gude maltyd.<
Seet, do droch se my vor myt vlyd
So vele spyse, de ik nicht al kan nomen
(My wunderde, wo de dar was ghekomen)
Van herten, van hynden vnde andere wyltbrath.
Ik nam to my vnde ath wol sath.
Do ik was sath vnde hadde ghenoch,
Gaff se my eyn stucke, dat ik myt my droch.
Dat was eyn stucke van eyner hynde,
Dat scholde hebben myn wyff vnde ghesynde.
Seet, hir myt nam ik orloff van er.
Se sprack: >Reynke, komet vaken her!<
Dat louede ik er vnde ghynck wedder vth,
Wente yd enwas dar nicht seer gud:
Id rock dar vaste na der wegen,
Ik hadde vyl na den doet ghekregen.
Id was noch gud, dat yd so vel.
Ik makede my to lopende snel
To deme ghate vth, dar ik in quam,
Vnde do ik Ysegryme vornam.
He lach vnde stende vnder deme boem.
Ik sprack: >wo gheyt yd myt yw, oem?<
He sprack: >nicht wol; ik mod vorderuen.
My duncket, ik mod van hunger steruen.<
My entfermde seer synes vnghelucke
Vnde gaff eme to eten dat sulue stucke,
Dat my ghegeuen was in deme hol.
He ath, ya, dat smeckede eme seer wol.
Des wuste he my do groten danck,
Al is de gunst nu worden kranck.

Isegrym sprack, do he hadde getten:
>Reynke oem, latet my wetten,
We is, dede wonet in deme hol?
Wo ysset dar gheschapen, öuel efte wol?<
Do sprack ik war vnde lerede em dat best.
Ik sede: >dar is eyn seer vuel nest,
Doch spyse der is dar vele.
Wyl gy, datmen de myt yw dele,
So ghaet dar in vnde seet,
Dat gy nicht seggen de warheyt.
Warheyt to spreken möthe gy dar sparen,
Isset, dat gy wol wyllen varen.
De warheyt alle tyd spreken wyl,
Mod ok lyden vorvolgynge vyl,
Mod ok vaken buten stan,
Wan de anderen in de herberge ghan.<
Ik heet ene ghan in dat hol,
He scholde werden entfangen wol.
Wat he dar seghe, he scholde to voren
Spreken, dat se gern wolden horen.
Seet, here her konnynck, dyt weren de word,
So ik en lerede; do ghynck he vord
Vnde dede hir al entyegen.
Heft he dar wes ouer ghekregen,
Dat is vorware syn eghene schade,
Wente he volgede nicht myneme rade.
De grouen pluggen, we se ok syn,
Dar enwyl nene wyßheyt in,
Vp wyßheyt achten se nicht to grunde,
Dar vmme haten se subtyle vunde,
Wente se suluen de nicht vorstan.
Ik lerde Ysegryme to voren an,
Wolde he syck vor schaden waren,
So moste he dar de warheyt sparen.
He antworde my, he wuste dat wol.
Myt des ghynck he in dat hol.
Dar vant he sytten de meerapen,
De alze de düuel was gheschapen,
Myt eren kynderen; he vorverde syk seer.
He reep: >help, wat leetfyker deer!
Synt dyt alle yuwe yungen,
Edder synt se vth der hellen ghesprungen?
Ghaet, vordrencket se! dat is rad.
Wat, böze yar! schal dyt quade sad?
Horden se my, ik wolde se hangen.
Men mochte yunge düuele hir mede vangen,
Wanmen se brochte vp eyn moor
Vnde bünde se dar vp dat roor.
Wo rechte leetlyk synt se schapen!
Dyt mogen wol heten morapen.<

De meerkatte sprack altohant:
>Welck düuel heft yw boden ghesant?
Wat hebbe gy my hir to haffen
Efte wat hebbe gy hir to schaffen?
Synt se eyslyk efte schon,
Wat hebbe gy dar mede to don?
Reynke vos de is doch klok,
De was hir hüden by vns ok;
He sprack, dat desse myne kynder weren
Schone, sedich vnde guderteren.
He heelt se vor syne gheborne vrunde,
Des is nicht meer dan eyne stunde.
Hagen se yw nicht, so se eme deden,
Hir en heft yw yo nemant ghebeden.
Dat segge ik yw, Ysegrym, wylle gy yd wetten.<

Do esschede Ysegrym van er to eten.
He sprack: >langet heer, edder ik helpe yw söken!
Id helpet my beth wan dessen spöken.<
He wolde er spyse nemen myt macht;
Do krech he, dat em was ghedacht:
Se spranck vp en vnde beeth,
Myt eren negelen reet vnde spleeth;
Ere kynder deden des ghelyk,
Se betten, se kleyeden gruwychlyk.
He begunde to hulen vnde to ropen,
Dat blod quam ouer syne wangen lopen.
He satte syk ok nicht tor were
Vnde leep wedder vth hastygen sere.
Do ik ene sach, he was tobetten,
Tokleyet, tospletten vnde retten,
Eme was gheknepen mannich ghat,
Vmme dat höuet was he van blode nat.
Eyn or hadden se eme so gheplucket,
Ja, to degen hadden se ene gherucket.
Ik vrageden, do ik en so sach tokleyt,
Eft he hadde sproken de warheyt.
De sprack: >ik sede, alze ik yd dar vant.
De leetlyke teue heft my gheschant.
Were se hir buten, se scholdet betalen.
Wo duncket yw, Reynke, ere kynder to malen?
Wo slym se syn, wo eyslyk se seen!
Do ik dat sede, do was yd ghescheen,
Do vant ik by er nene gnade.
In vntyd quam ik dar to bade.<

Do sprack ik wedder: >sy gy vorkert?
Alsus en hebbe ik yw nicht ghelerd.
Gy scholden hebben secht, horet my nu:
>Leue medder, wo gheyt yd yw
Vnde yuwen schonen kynderen ghemeyn?
Se synt myne neuen, grod vnde kleyn.<

Do sprack Ysegrym to my wedder:
>Eer ik se wolde hethen medder
Vnde ere kyndere myne neuen,
Ik wolde se eer deme düuele gheuen.
Erer vruntschop hebbe ik neen ghebrack,
Id is dat alder slymmeste pack.<
Seet, vmme dyt Ysegrym entfynck
Sodanen pagyment, alze dar ghynck.
Here her konnynck, merket vnde seet,
Secht he nicht vnrecht, dat ik en vorreet?
Vraget ene suluen, eft yd nicht so was,
Wente he was do dar mede vppet sulue pas.«

In dessem vorghesechten capittel leret de dychter II stucke.

Dat erste is eyne lere, dat, so we dar is manckt quader vnghenochlyker selschop, dar he vruchtet, dat he nicht wech komen kan ane de warheyt to sparen, desse schal klok wesen vnde seen syck suluen wol vor, dat he nicht enleghe sodane loggen, de yemande mochten to na syn, men he mach bruken schoner worde, wo wol de suluen nicht al war syn, vp dat he myt leue van dar kome.

Dat ander, dat de lerer menet myt desser fabelen, is, dat groue vnlympyge mynschen, de vorstan neuen wysen rad, vnde lysticheyt wyl en nicht to synne.