[ 46 ]
On expresis sat ofte, recente, l’opiniono, ke Esperanto apartenas propre a l’ Esperantisti, quale la franca linguo a la Franci, la angla a la Angli, e c., e ke nulu havas yuro tuchar a ca linguo sen la permiso di ti, qui ol uzas; plue, ke ci soli esas kompetenta por decidar pri la plubonigi, quin on povas dezirar en olu.
Ca aserto, semble justa, fondesas sur plura gravas miskompreni. Unesme, ne esas justa dicar, ke nacionala linguo « apartenas » a la naciono, qua uzas ol; nam la stranjeri povas ol lernar, e, per co mem, li deformas ol koncie o nekoncie; or nula autoritato, nula sanciono povas impedar [ 47 ]ca nevolata deformi, se ne la naturala sanciono, qua konsistas en ne komprenesar. Nula fortajo en la mondo povas obligar, exemple, ne-anglo a pronuncar korekte la angla vorti qui kontenas malfacila sono, quale th. La angla linguo esas deformata da la Usonani; qua autoritato povas impedar ico? E se la Usonani volas reformar la angla ortografio, kad la Angli facos milito kontre li? Tiu supozo esas tute ridinda!
Duesme, e co esas max grava, la similigo de Esperanto a nacionala linguo esas tute maljusta, e mem kontra ad l’ ideo ipsa di linguo internaciona. La Esperantisti konstituas nule populo aparta, tute kontre, li duras apartenar singla a sa grupo nacionala, linguala, sociala profesionala, e c., e simple deziras faciligar e multigar sua relati kun la ani di cetera nacioni e lingui. Sed kelka fanatiki asertas, ke Esperantistaro esas « populo » mem naciono o « supernaciono »; e fakte li tendencas realigar ica infantala kimero, instituante por la Esperantisti, ne sole insigni, standardo e konsuli (qui povas esar utila, en bona senco), sed « nacionala » festo, sed moneto (rigretinde nur fiktiva, provizore), sed kolonyo o stato (por realigar la komika ido de So Fred Isly, humoristo bone konocata, qua revis kolonyo esperantista en ula dezerta insulo!), balde forsan specala kostumo, e fine aparta religyo.
Omno co igus Esperanto ridinda ad omna saja omni; sed precipue omno co esas kontredicanta a l’ ideo mem di L I. La helpanta linguo devas esar internaciona, c. e. existar inter omna nacioni, quale lia komuna proprajo, e ne internacionala c. e. apartenar ad un (su-dicanta) internaciono. Se Esperanto esus vere la linguo di un naciono aparta (mem artificala e dissemita), ol neplu meritus divenar la L I.: nam la Delegitaro tre juste e saje exkluzis omna nacionala lingui, pro evidenta motivo di neutreso, e la linguo di l’ « populo esperantista » neplu esus neutra.
On vidas tale, ke ca metafora expreso: « la populo esperantista » ne sole ridinda exajero e pura fanfaronado; ol celas (kashas) grava eroro e kompleta miskompreno pri la esenco mem di L I. On povus forsan asertar, ke Esperanto apartenas a l’ Esperantisti, se ici konstituus efektive societo klozita e sekreta, quale la framasonaro, o quale religyala sekto; lor li povus havar linguo propra e quaze sekreta jargono (quale la societi de studenti, de konspiranti, de banditi, e c.). E mem en ica kazo, nulu povus impedar, ke tala linguo esez frue o tarde konocata da la « profani », qui povas [ 48 ]uzar ol segun sua arbitrio : e se la sekreteso esus necesa kondiciono, la sekto devus nur chanjar sa linguo.
Sed, tute kontre, la Esperantisti ne volas konservar jaluze sa linguo por su ipsa, quale interna (se ne sekreta) komunikilo; li pretendas (e co esas lia honoro) adportar L I. por la tuta mondo, e li laboras energioze por rekrutar a ca linguo sempre nuva e plu multa adepti, Bone, bonege! sed lor la linguo neplu apartenas ad li, sed a la mondo, quan li volas konquestar, e qua esas la difinitiva judikanto di l’ utileso e boneso di lia linguo. Esas do kontredicanta, propozar L I. a la mondo, e samtempe asertar, ke ca linguo apartenas nur ad sa nuna adepti.
On deklaras fiere, ke la profani havas nula yuro por diskutar la linguo. Sed, kande on volas, ke ca « profani » adoptez la linguo, on devas ya diskutar ol kun li, montrar ad li sa bonaji ed avantaji, rifutar lia kritiki, justigar sa (reala o semblanta) difekti o malfacilaji. La « profani » di « ca-die » esas la adepti di morge, e se on volas konquestar li, on esas obligata audar lia opinioni e deziri. Se Esperanto devus restar la exkluziva proprajo di la nuna Esperantisti, ol mortus balde; do sa futuro, sa vivo mem dependas de ca profani, ad qui on volas interdiktar omna diskuto. Multfoye on dicis ad ni (aludante Esperanto) : « Me aceptas L I. e konsentas lernar olu, sed me ne volas, ke on impozez ol a me quale religyo ». La fanatika Esperantisti devas meditar ica parolo, e su questionar, kad lia netoleremeso ne repulsas multa futura o posibla adepti.
Altra eroro : on asertas, ke la Esperantisti sola havas yuro e kompetenteso por decidar pri L I. entute. Co supozas, ke la nuna Esperantistaro kontenas ja omna partiani di L I.; sed ico esas rekte kontredicata da la aserto di Dro Zamenhof, « ke la afero de L. I. estas nun ankoraŭ en la stato de propragando ». Ne sole la nuna Esperantistaro kontenas nur malgrandega parto de l’ « interesati », sed ol kontenas nur iti, a qui la nuna Esperanto ja sufice plezas; omni ceteri restas extere. Tamen li anke deziras e bezonas L I. : e li anke havas yuro expozar sua opiniono pri la afero. Or omna ca opinioni di l’ interesati esas riprezentata senpartie da la Delegitaro, ed esis ricevata ed audata da sa Komitato. Oca sola do esas vere kompetenta por judikar senpartie la questiono pri L I., e tute ne la Esperantistaro e sa organi plu o min reguloza, quale Lingva Komitato : nam li esus ya samtempe judikanto e partio! [ 49 ]On asertas, ke nia Komitato ne esas (sufice) kompetenta por judikar Esperanto : co esas malvera, nam sa membri konocis bone Esperanto. Sed altraparte la Esperantisti e lia riprezentanti esas nule kompetenta por judikar cetera artificala lingui, nam (exter kelka rara ecepti) li konocas nula altra linguo, ed ofte ne konocas mem la nomo di la precipua konkuranta lingui. Sed, mem se li konocus plu o min bone la cetera lingui, li ankore ne esus kompetenta por « elektar » la max bona, nam, quale Esperantisti, li esus necese partiana (kelki ek li konfesis sincere, ke en ica questiono li nek povas nek volas esar senpartia), mem se li ne esus facinta ante ula juro pri fideleso ad un Maestro o ad un Fundamento. Mem la longa kustumo, quan li havas pri Esperanto, igas li nevole e nekoncie partiana, nam ol igas nesentebla la difekti o la malfalcilaji di lia linguo : simile, la experta latinisti opinionas naive, ke la latina esas la max bona L I., pero ke li neplu koncias la malfacileso, komplikiteso e neregulozeso di lia « kara linguo ». La « elekto » ne devas esar komisita plu a profesionala Esperantisti kam a profesionala latinisti (la respondo esus facile previdebla, sed havus en la du kazi la sama valoro, c. e. nula), sed a senpartia personi (precipue a linguisti), qui konocas la diversa lingui sen esar praktike ligita, per longa kustumo, ad ula ek li.
Cetere la pretendo, interdiktar ad omna ne-Esperantisto judikar Esperanto, esas tute absurda. On ya povas studyar e mem praktikar Esperanto sen igar su enskribar en ula grupo od yarlibro : ed ulu, qua ne esas oficiale Esperantisto, povas posedar Esperanto multe plu bone kam multi, qui portas la verda stelo. La samo eventas pri la naturala lingui : existas germana filologi, qui konocas la france (aparte la malnuva franca) multe plu bone kam multa Franci; kad ne esus ridinda pretendar interdiktar ad li ca studio, pro ke li ne esas Franci? La shovinismo di kelka Esperantisti esas simila, sed ankore plu ridinda, pro ke ol aplikesas, ne ad malnuva nacionala e patrala linguo, sed ad artificala linguo, qua havas apene 20 yari de evo, e quan li praktikas nur (la max multi) de 5 til 6 yari.
Tamen on audacas asertar, ke, por la nekompetenta publiko, Esperanto divenis quaze sinonimo di L I., ke konseque omna partiani di L I. generale esas praktike Esperantisti od adminime Esperantani. — Co esas parte vera, sed on povis dicar exakte la samo pri Volapük ante 20 yari : tante plu juste, ke [ 50 ]multa ex-Volapükisti divenis Esperantisti. Co pruvas do nulo por Esperanto plu kam por Volapük, nek teoriala boneso, nek praktika suceso. Co pruvas nur la neceseso di L I. generale e la fervoro di la partiani di ca nobla ideo. Sed on ne havas yuro identigar ca ideo ad ula ek sa realigi plu od min perfekta : co esas nek logike nek normale korekta. La amiki di l’ ideo su kunligis cirke Volapük ante 20 yari, li su kunligas nun cirke Esperanto, nur pro co, ke ca o ta linguo riprezentas tempe la generala ideo sub la max bona o praktika formo. Sed tala adhero esas esence provizora, nam ol vizas vere, ne ca o ta aparta linguo, sed nur la ideo. Co explikas, ke la nombro di la Volapükisti falis preske subite a zero, quankam li ne povis de un jorno a la sequanta oblivyar lia linguo. Same multa nuna Esperantani esas pronta abandonar lia « kara linguo » por adoptar linguo plu simpla e plu perfekta, qua plu bone realigos lia konstanta idealo. Nu! juste por distingar la ideo de sa diversa realigi esis fondita la Delegitaro; ol volis unionar omna partiani di la ideo por la elekto definitiva di un sola linguo, malgre la diverseso neevitebla di lia personala opinioni. Ol sola do havas yuro parolar pri e por la generala ideo, e nek la Esperantisti, nek altra partio, havas yuro akaparar la ideo por la profito di aparta solvo. Konklude, la argumento, per qua on penas identigar Esperanto ad la L I. generale, turnesas kontre la esperantista « shovinisti » : nam ol pruvas reale, ke Esperanto apartenas, ne ad li sola, sed ad omna amiki di l’ ideo, qui aceptas ol nur quale la solvo provizore max bona, sed ne renuncas nek povas renuncar a futura plubonigo o chanjo, se la linguo ne tute respondas ad lia deziri o bezoni.
Fine, on alegas por Esperanto la neceseso di la unikeso di la LI. e di l’ uniono di omna sa partiani. La LI. ne esas simila ad la industriala produktaji, nek ad la religya o filozofia doktrini. Singlu povas selektar por sa propra uzo telefono, bicikleto, motor-veturo, ne tro zorgante, kad altri (multi o malmulti) havas la sama tipo di mashino. Singlu povas anke adherar a religyo, sistemo o sekto, qua kontentigas max bone sa morala ed intelektala bezoni, sen atencar, kad la nombro di sa adepti esas granda o malgranda. La konkuro di industriisti e di doktrini esas posibla, e mem bona ye kelka vidpunti. Sed la LI. devas esar una, od ne povas existar : ne povas existar plura LI., nam lor nula ek li esus la LI. [ 51 ]Or de ca neceseso la Esperantisti konkludas, ke lia linguo devas restar netuchebla. Sed quo pruvas ke la LI. devas esar lia linguo, e plue ca aparta formo, quan ol ricevis de un homo en un tempo? Ol ne kontentigas mem omna Esperantisti, ankore min la ne-Esperantisti. Se do on deziras konservar o plu juste fondar la uniono, on devas facar koncesi ad la diversa opinioni e tendenci. Se Esperanto devas divenar la LI., ol devas konformijar ad la bezoni di sa futura adepti, e mem ad lia gusti, mem se ici ne esus teorie justigebla. Esperanto ne esas religyo od eklezyo severe klozita, tale ke on povas dicar ad la « hereziuli » : « Ekirez ed fondez extere altra eklezyo, altra religyo ». La hereziuli deziras la uniono egale quale la « ortodoxi », ed li povas alegar la neceseso di uniono kun sama yuro. Qua decidos, kad la uniono devas esar facata per Esperanto primitiva o per nuva Esperanto? Esperanto primitiva havas nula aparta yuro, nula privilejo quaze deala, ne mem la malnuveso, nam existis lingui plu malnuva, qui ne impedis la autroro de Esperanto propozar sa linguo a la mondo. Ol havas nula altra yuro kam sa interna bonaji. Nam mem la tradiciono e la litarturo ne esas serioza argumenti. Volapük anke havis literaturo, sed nulu legas ol plu. Multi deziras LI. precize pro ke la nacionala lingui, havante longa tradiciono e vasta literaturo, neplu esas sat flexebla e ne povas esar simpligata e regulizata segun la postuli di la logiko o la bezoni di la cienci. Nu, apene un LI. existas de 20 yari, on trovas jam homi qui pretendas, ke on neplu povas ol chanjar o plubonigar, pro la tradiciono e la literaturo jam existanta! Co esas vere ironio!
Cetere, on lektas en la famoza Deklaro de Boulogne, qua havas tanta autoritato por la « fidela » Esperantisi, la tre explicita frazo sequanta: « 3. Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas « nenies propraĵo », nek en rilato materiala, nek en rilato morala. » Co esas tute klara, e la Deklaro adjuntas : « Materiala mastro de tiu ĉi lingvo estas la tuta mondo, kaj ĉiu deziranto povas eldonadi en aŭ pri tiu ĉi ingvo ĉiajn verkojn, kiajn li deziras, kaj uzadi la lingvon por ĉiaj eblaj celoj ». Per co on vidas, ke la tezo « Esperanto proprajo di l’ Esperantisti » esas rekte kontra a la Deklaro di Boulogne, ed a la spirito d l’ autoro ipsa di la linguo. Co devas suficar, por ke la vera [ 52 ]e fidela Esperantisti tute repulsez ica tezo, mem se ol ne implikus omna absurdaji, quin ni montris supre.
Konklude : od Esperanto apartenas nur a la nuna Esperantisti, qui povas ol konservar tala, quala ol esas, e konsiderar ol quale « palladium » od quale fetisho ; sed lor omnu havas yuro facar, propozar e propagar altra linguo, plu o min bona kam Esperanto, plu o min simila ad ol. Od Esperanto esas la « enkorpigo » di la ideo di LI. ; sed lor ol apartenas ad omna amiki de l’ ideo, ad omna interesati (bezonanti) di tala linguo, ed ici havas yuro chanjar o plubonigar ol. Sed asertar unflanke, ke Esperanto esas netuchebla proprajo di sa adepti, ed altraflanke, ke nula altra povas kompozar altra linguo, en qua on konservus la bonaji di Esperanto ed emendus la malbonaji, co esas pretendo netolerebla, ed vere sukontredicanta : nam co esas simple postular por Esperanto la monopolo en la domeno de LI., quale se ol esus la sola LI. existanta o posibla en la pasinto, la prezento e la futuro !