The English-Esperanto Dictionary, da Joseph Rhodes (London, Stead, 1908). — Ta granda verko okupis l’autoro dum sis yari. Quankam admirante sa pacienteso e laboremeso, ni devas rigretar, ke il spensis tanta laboro por linguo kun nesuficanta e ne tute sana bazo, qua esas kondamnita da la max kompetenta ciencisti, e quan mem sa oficiala « konservanti » konsideras quale reformenda. Omnakaze, la linguo ne esas matura por tala vortolibro (ankore min por la franca vortarego !), nam ol ne posedas la radiki necesa, ed obligas la « lexikografisto » forjar kompozaji malklara, maljusta o malkomoda. Exemple : fidelulo (vice : adheranto), enedzado (qua devus korekte esar : intergeedzighado, por la angla : marrying in-and-in. (Ido : inter-mariajo) ; tialo, kialo (motivo, kauzo) ; chirkauvelveturado (cirke-navigo) ; nedepetebla, neelpetebla (E. inexorable ; Ido : nepregebla) ; malhomo (aborturo) ; kashitajho (arkano) ; kulpigi (akuzar, nun uzata da Zamenhof ipsa) ; flamingo (gas-brulilo) ; ujego (E. bunker), e. c.
La autoro donas la gramatiko en 16 reguli (plu juste 16 paragrafi kun 54 reguli), sed la pruvo di olsa nesufico trovesas en la vortaro ipsa : se regulo 11a (pri kompozita vorti) suficas, pro quo on donas kune : jarcento e centjaro ; virabelo ed abelviro (dum ke on donas nur : bovoviro) ; domlinio e vicdomaro (E. row of houses, Ido : dom-rango) ? Se la listo di afixi suficas, pro quo on uzas anke ‑ach‑ (skribachi, skribacho), quankam ol ne aparas sur la listo ? Se esas vera ke ‑eg‑ « signifikas augmento til la max alta grado », quale eventas ke kato, malgranda bestyo, havas bushego (E. chops), piedegoj (E. paws) ed ungegoj (E. claws), dum ke homo havas nur busho, piedoj, ungoj ? Kad existas afixo ‑acio ? On trovas deklari, deklaracio ; civilizi, civilizo, civilizacio ; e. c.
La afixo ‑atra di Ido esas diverse tradukita ; ni trovas : papiliforma, butersimila, fishforma, gigantsimila, sapeca, Hhinmaniera.
En un sama paragrafo, ni vidas ke la verbo brosi esas tranzitiva, dum ke la simile formacita vorto peniki, qua devus relatar peniko quale brosi relatas broso, esas ne-tranzitiva.
On trovas anke, segun la Zamenhofal exemplo, sindona (sin, akuzativo) apud partopreni (parto, nominativo) ; sed la exemplo di Z. pri la uzo di ‑em‑ ne esas sequata, e la autoro donas laboremo e. c., dum ke la « Majstro » sempre uzas laboremeco. On sequas il, kande to esas agrabla ; altre, ne.
La sama hezito, quan ni rimarkis pri la vort-ordino, esas videbla pri la uzo de hh (h signizita). On trovas : kromo ; hhromografilo ; hhromolitografo apud kromolitografo ; kronogramo e hhron‑ ; hhronologio e kron‑ ; sed nur hhronofotografo.
Hezito anke pri la difero inter rabi e shteli (tromperabi, trompshteli por tradukar E. to embezzle, fraude-furtar) ; inter anchovo ed engraulo, pozita due pos E. anchovy, sen expliko ; pri la nuvebakita radiko deriv, ni trovas : [ 596 ]
| to derive (from) devenigi de | |
| — (mathematics) derivi | |
| derivative derivajho | |
| — (mathem.) devenita |
(participo pasiva di netranzitiva verbo). Kompatinda lernanti !
La duopla konsonanti ne esas tute ekjetita : ex. on trovas regatto ; sed E. villa neplu esas villo, e la expresuro papa dekreto vicigas la vorto bullo uzata en la Krestomatio p. 186, por la E. bull, F. bulle e. c. Stranja « evoluco ! »
La selekto di la angla vorti ed expresuri tradukenda esas bona, quankam on oblivyis multa max komuna vorti : E. gross ( 144), ball-bearings, entry (bookkeeping), e. c. Kelka traduki esas ne justa. Ex. E. a clever trick (habila artifico) devus, segun la lexiko, tradukesar : elturnighema elturnigho. La sama traduko : klasikulo signifikas E. a classic writer, ed E. classical scholar (klasiko, klasikisto).
E. church service book esas Dioserva libro, qua semblas indikar ke ta libro esas necesa por servar Deo !
E. cockney esas donata Londonano, quale se omna Londonani esus cockneys ! On kredus, ke ne existas precize afixo ‑ul.
E. « A.D. » (Anno Domini) esas donata Sinjorojaro, quo signifikus nur : la yaro en qua aparis la Sinioro, sed nule ula yaro « pos Kristo ».
E. to read before (a class) esas antaulegi. Sed quo esos la rekta komplemento ? Kad la libro lektata o la klaso ? Segun la vortaro, kad on dicos antaulegi klaso pri libro ?
E. Christian name (pre-nomo) esas unfoye bapto-nomo (sub Christian) ed unfoye antaunomo (sub name).
La Esperantigo ne mem respektas la nomi di nacional partii : E. whigh devenas vigo ; sed, stranje, E. tory esas konservativulo. Pro quo l’un e ne l’altra ? To esas tante plu nejusta, ke la nomo E. whig preske ne uzesas nuntempe, dum ke omna angla liberali e radikali nomizas sa kontruli tory, segun la malnuva nomo di l’partio.
La sistemo aranjar la vorti per multa apostrofi e streketi sur tre malgranda spaco esas forsan komoda por la autoro e la editisto, sed on apene povas esperar ke ula ordinara homo komprenos kin’o-in’o-a qua tradukas E. cinchona, o mem la exemplo selektita da l’autoro : profit’a-eg’a-port’a-e (E. lucrative, lucratively). Esperanto aspektas ja sat malbela e sat Chinatra sen adjuntar tala malfacilajo.
Pri un punto ad-minime l’autoro esos gratulinda : ke il indikis klare por Angli (malgre grava pres-eroro) la pronunco di la vokali e « as in there, not eh‑ee ») ed o « as in go, or more nearly as in for »). To forsan evitos ad angla Esperantisti ta malagrablega diftongigo de l’vokali, qua esas propagata da l’malnuva lerno-libri. [ 597 ]Segun la listo de pres-erori, ni rigretas vidar ke la tute internaciona vorto inyamo, unesme introducita, esas vicigita per ignamo, qua esas nur franca ortografio, malfacile pronuncebla ed havante nula simileso ad E. yam, D. Yamswurzel, a la franca sono (inyam) od a l’altra lingui. Sed Esperanto renuncis internacioneso por fideleso !
Inter la nuva radiki enduktita da l’autoro, on rimarkas kelki bona, qui existas ja en nia vortolibri : obten(‑ar), charto, fotitipio ; altri, egale bona, qui esas pure teknikala : kalorio, kotiledono, daktilio (Ido : daktilo, nam ni dicas datelo por la frukto di I’palmyero : rimarkez ta vicigo di radiko latina per radiko internaciona sub formo precipue germana : komparez mandelo vice migdalo, kripligo di amigdalo, a qua ni reservas l’anatomial senco). Sed altri esas malbone selektita : ajlo eskalona[1] vice shaloto (E. shallot) : kad on imaginas koquistino kompranta « ajlojn eskalonajn » ? E multi altri esas nur nacionala o stranjera (exotika) vorti plu o min internacionigita : sandvicho, shereo (E. sherry), kanoao (!), krokeo (E. F. croquet), advauso (E. advowson), baukalo (E. F. bocal : Ido bokalo) ; klausono (E. F. cloisonné !), atornio (E. attorney) ; bakshisho, bashibazuko, kado (E. F. cadi !), jinrikisho, e. c. Se on sequas ta metodo « richigar » la linguo, balde ol kontenos omna vorti di omna nacioni ! Ni rimarkas derivaji tute maljusta : (ligno)-pilki ludar per (ligno)-bulo ; kloreca E. chlorinated (Ido : kloroza). Fine, kad on bezonas vorti quale ekstravaganzo ?
Parto di ta verko qua semblas vere superflua esas la listo di la personal nomi e di la geografial nomi. Ni vidas nula utileso en transformar e deformar la propra nomi, mem antiqua, e vestizar li omni per adjuntita ‑o : Agiso, Agneso, Adoniso, Diomedeso, e. c. Tamen on hezitas inter Alcinoo ed Alcinouso, Bako e Bakuso, ed on « tradukas » Chryses per Hhrizo. Ankore min utila, se posibla, semblas a ni esperantigar la regional o lokal nomi, mem ti di la angla komteyi ed urbi : tradukar exemple Christchurch per Kristkirko, Connaught per Konauto, Keighley per Kiehhlio, Leicester per Lestro, Loughborough per Lufboro, Aylesbury per Ajlsboro, Wakefield per Vekfildo, Newcastle per Novkastelo, Woolwich per Vulicho, Higher Openshaw per Opensho Plialta, e Netherlands (Nederlando) per Malaltlando ! Se tala sistemo regneskus en la LI., ol esus vere komoda por serchar la nomi di l’urbi o landi sur la mapi ! On ja signalis la malutileso di esperantaji quale Loveno vice Louvain, o Karloregho vice Charleroi. To esas un de la max malbona tradicioni di Esp. primitiva. Domajo, ke So Rhodes ne aplikis ta sistemo anke a franca urbi, [ 598 ]nam ni esus felica savar per qua injenioza perifrazo il tradukus Bar-le-Duc, Château-Thierry e Pont-à-Mousson !
- ↑ Pro quo eskalona ? Necesa esus askalona segun l’etimologio (L. allium ascalonicum).