Nia linguo e Progreso existas ja de du yari, e certe omni admisas ke dum ca du yari ni facis granda progresi. Ne nur en la nombro di nia adheranti ed amiki, qua kreskis plu kam ni povis expektar, kande ni komencis nia entraprezo e kande ni trovis ke ni esis miskomprenata, mokata e persekutata mem da uli qui lasis ni esperar plu bona acepto. Ma ni progresis anke en plu profunda kompreno di nia tasko ed en plu kompleta lumizo di nia linguala problemi. Sempre kreskanta trupo helpas purigar, bonigar e kompletigar nia linguo ; nia laboro esas vere koopero, e pro ke multa okuli vidas plu kam du, ni povas tale esperar proximijar a perfekteso plu sekure kam se nur un persono experimentus e provus sua individuala idei.
Apertante libera diskuto pri omna linguala problemi ni montris ke ni havas plena fido en la racionaleso di nia ciencala « fundamento », nam nur ti timas diskuto qui (plu o min koncie) sentas ke lia agi od idei ne povas tolerar kritikala exameno.
Certe multi konkordas kun un de nia akademiani, qua skribis a me : « Nia sekretario uzis sa redaktala povo til nun en la senco di preske exajerita liberaleso, pri quo on konvinkesas lektante ula polemiko ube il publikigis la max akra repliki a sa propra respondi (me ipsa pekis plurfoye cakoncerne) sen adjuntar ula lasta vorto, procedo qua til nun ne existis, nek en ciencala nek en altrasorta jurnali o libri ». Pro to ni omni debas a So Couturat granda gratudo[1]. [ 195 ]Ma quale multa altra bonaji, ca liberaleso havas anke sua ne-bona lateri. Multi miskomprenas nia diskutemeso e mokas ol, dicante ke ni ne konkordas pri singla detali en nia linguo. To evidente esas ne-yusta exajero. Ma mem inter nia amiki on audas ofte granda deziro ekirar de la ne-certeso por atingar definitiva stando ; on vidas kun ne-pacienteso kelka kritikanti revenar sempre a la sama longe diskutita questioni, e forsan ulu opinionas ke en kelka kazi plu valoras havar stabileso kam penar por trovar la absolute max bona formi.
Ad omna to me respondos per la promiso, ke la Akademio ja laboras e ke ni montros balde a nia amiki, ke ni facos omno en nia povo por ke nia linguo povez divenar tam stabila e duriva kam posibla, altravorte tala ke en la futuro ol nur bezonos minimo de ne-granda chanji. Ma por obtenar ta stabileso esas necesa konsiderar kun la max granda prudenteso omna propozi e pezar li en omna konsequi. Ni devas chanjar nulo sen max grava motivi, ma altralatere lasar nulo restar, kande ol reale montresis difektoza. Oportas konservar nulo pro simpla konservemeso, e chanjar nulo pro simpla amo di chanji.
En nia tasko ni helpesas tre multe da omni qui volas examenar la diferanta expresuri di la naturala lingui ; e ni joyas vidar ke mem ti qui sendis multa propozi pri chanji a Progreso, e qui do semblas ne-konkordar kun ni ed inter li, agnoskas omni fakte la sama principi e prenas omni la sama bazo por lia konsideri. La fundamentala konkordo inter omni qui kontributis a la linguala diskuti en nia pagini, esas do multe plu granda e plu grava kam lia difereti pri detali.
Omni pozas principi super personi ; nulu deziras inklinesar a personala od arbitriala preferi, ma omni inklinesas volunte, kande on donas argumenti e ciencala konsideri.
Omni agnoskas logikala klareso, facileso, naturaleso, internacioneso quale la max dezirinda qualesi di nia linguo, ed omni admisas ke en la plumulto di kazi ni ja esas proxima atingar la max alta grado posibla en ta relati.
Nulu aprobas formo o vorto nur pro ke ol trovesas on Esperanto od irga altra antea linguo artefacita ; ed altralatere nulu [ 196 ]kritikas vorto o formo nur pro ke ol esas la sama en Esperanto. Ma lektante omna propozita chanji en Progreso on ne povas ne-vidar quanta nombro kritiki direktesas kontre esperantala formi quin nia linguo konservis. To montras ke nia komitato esis reale multe plu « afabla » a la konservemi esperantisti kam ol bezonus o forsan devus esar. To joyigas me, pro ke en la komitato di 1907 me certe esis la membro max severa ad Esperanto e max pronta quik eskartar multa arbitriala punti trovata en Esperanto. Semblas nun ke pos la rompo pluri agnoskas ke me esis justa.
Me mencionos kelka detali por montrar quale me komprenas nia principi.
La Akademio preferis la formo mispelo kam mespilo. La chanjo esas ne-grava ; ma se on kritikis ol, to esas pro ke on ne komprenis nia principi, quankam ni devlopis li multafoye e (segun mea opiniono) sat klare e ne-miskompreneble. Por ni vivanta germana mispel valoras plu kam mortinta latina mespilum. Esas tre amuzanta vidar ula granda ne-linguisto donar a ni lecioni pri etimologio e dicar ke ni devus prenar mespil‑ vice mispel pro etimologio. Me certe agnoskas la valoro e la intereso di etimologiala studii : me docas etimologio en mea universitato de dek-nov yari ; ma por nia tasko l’etimologio ne havas granda valoro, pro ke ol esas la historio di to quo esis, e ke ni deziras konstatar to quo esas, e, se posibla, to quo esos.
Ula tre estiminda Idano propozis vicigar yaro e monato per anuo e mensuo. Ultre la kritiko trovata No 26, p. 96, me dicas, ke se on suportas ula vorto per derivaji trovata en ula vivanta linguo, la derivaji formacita regulale en Ido devas havar la sama o proxime la sama formo e senco kam en ta lingui ; or se on prenus anuo, D. annalen tamen ne esus nia anuali. E pri mensuo on ne devus alegar E. mensual, nam ta vorto esas tre ne-frequa : on nultempe audas ol en omnadia linguo, e mem la max erudita autori skribas sempre prefere monthly ; mensual esas un ek ta multa angla vorti qui existas nur en la vortolibri, e quin ni devas simple neglijar o konsiderar quale ne-existanta. Me do preferas yaro e monato quale esanta naturale plu facila por max multa homi.
On propozis antepenultima ; a to me volas dicar, ke ta vorto esas nule necesa en gramatiko e metriko, ube on povas tre bone dicar triesma-lasta quale anke duesma-lasta, quaresma-lasta e c. La vorto esas parto di tre malbona latina sistemo kontar la silabi : on ne devas imitar la antiqua teknikala termini en kazi, ube li [ 197 ]dicas nulo exter to quo dicesas egale bone per simpla omnadia expresuri ; tala teknikalaji esas nur parade-erudita.
Pri la gramatikala finali, ni vidis publike e private granda nombro de nuva sistemi. Irge qua konocas poke la matematikala teorio pri permuti, povas kalkular quanta kombini di la finali ‑a, ‑o, ‑e, ‑i, ‑u sola o kun ‑n e ‑s ed altra konsonanti esas posibla, aplikata a la gramatikala kategorii : substantivo, pluralo, adjektivo e c. Me ne volas asertar ke me ja vidis omna ta kombini en propozi sendita a Progreso od a me persone ; ma me timas ke, se on duras per la voyo til nun sequita, ni exhaustos li ante du o tri yari. E kelkafoye la autori di tala proyekti povas montrar ta o ca punto, en qua lia sistemo superesas nia, quankam la avantajo ordinare esas tre negranda, e max ofte la autoro oblivias dicar en qua punti sa sistemo esas min bona. Ad omni ti qui sentas su tentata formacar tala sistemo, me donas la konsilo, provar ol dum longa tempo aplikante ol ad omnaspeca texti : me konocas proyektinti qui abandonis lia nuva gramatikala sistemi ante tradukar dek pagini per ol.
Ti qui bonvolas laborar por nia linguo, povas facar granda servi, unesme kolektante nia vorti en listi de sinonimi o preske sinonimi, en grupi de expresuri por simila idei — to montros la povi e forsan anke la manki di la linguo, komparata kun exemple la Thesaurus of English Words and Phrases da Roget. E duesme, li povos servar ni indikante ta vorti e punti qui aparas a li quale ne-facila lernar, memorar od aplikar. La sperienci di la instruktanti hike povas anke esar tre valoroza. Multa kozi qui semblas facila ye la unesma vido, esas reale nefacila ed obliviesas facile. Me mencionas quale punti quin me ipsa ofte bezonas serchar en la vortolibro ; objekto e obyekto, kelka formi kun re‑ e ri‑ : riprezentar, riprochar, rezervar, respektar, rispektiva e c. Hike la propozo di So Jönsson, uzar ri‑ quale nia regulala prefixo vice re‑, semblas a me faciligar la linguo ; lor on savus ke on povas ritenar omna formi di la naturala lingui, qui komencas per re‑ e ne havas la senco di F. encore, E. again, D. wieder. La indiko di simila nefacilaji, mem sen propozo di remedio, esas sempre aceptenda kun gratudo, e helpos ni perfektigar la linguo.
Nia labori ne esas ankore finita ; ma tanto facesis ja, ke ni povas sen fanfarono expektar, ke sat balde la linguo atingos alta grada perfekteso e stabileso. Ni proximijas ne nur a linguo facile lernebla, ma anke a linguo facile defensebla, e ni povas esperar ke pos un o du yari la Akademio povos publikigar fundamentala [ 198 ]verko tala quala me skisis ol en ca revuo (I, 361), en qua ni donas por singla radiko, prefixo e sufixo la kompleta motivi qui igas ol preferinda a la altra propozita o propozebla formi. Tala libro esos povoza armo en nia manui e hastigos nia venko.
- ↑ Me havas pri to nula merito. Me nur sequis konstante, en la redaktado di ca revuo, la programo definita origine da Prof. W. Ostwald, sa vera fondinto, la konsili quin Prof. O. Jespersen. quale prezidanto di l’Akademio, Prof. L. Pfaundler, quale prezidanto di la Komitato, ed altra eminenta Idisti, voluntis e voluntas donar a me. Li do konstante inspiras, nevideble sed tre efektive, ica revuo ; a li ol debas sa alta ciencala karaktero (L. Couturat).