Progreso/Triesma Yaro/Numero 26/Pri la derivo di la substantivi (pregeyo)

[ 90 ]

Pri la derivo di la substantivi (pregeyo).

La substantivi derivita per ‑ul, ‑aj, ‑il, ‑ey, ‑uy, ‑es origine signifikas kozi od idei di generala senco. Ex. : manj-ajo esas ula kozo, qua povas manjesar, e ne karno o legumo specale ; pregeyo esas ula loko, en qua on pregas, tale D. Kirchen, Betsäle, [ 91 ]Synagogen, Moscheen e de mallonga tempo Lichtungen^[1] en la foresto esas uzata quale pregeyi. Same portilo esas ula instrumento por portar ulo. — Or ofte existas nur un kozo od ideo qua povas expresesar per la derivita vorto. Ex. : bavajo (D. Geifer) esas la sola kozo relatanta generale bavar ; fabrikeyo (D. Fabrik) esas la sola loko ube on fabrikas (se on produktas en altra loko, to ne esas fabrikala produkto­maniero) ; brosilo (D. Bürste), pektilo (D. Kamm) esas la sola instrumenti por brosar, pektar. En omna altra kazi la derivita vorti povas signifikar specala kozi od idei nur per konvenciono o per adjunto di karakterizanta vorto. La lasta remedyo esas tre bona ; sed me opinionas la unesma tre malbona. Ol fakte esas admisebla se la natural lingui facas la samo. Ex. : tenilo esas generale ula instrumento por tenar ; sed F. tenaille, I. tanaglia, S. tenazas restriktas ta generala senco ye D. Zange, e pro to ni uzez tenilo por D. Zange. Sed max ofte to ne eventas. Se on tamen uzas la generala vorto por specala ideo, mem por la max ofta, on sucesas nur faciligar la kompreno di la generala speco, quale per la metodo di Volapük la terparti o la malsanesi esis karakterizata. Nam se on savas ke pregeyo esis specaligita ed on oblivyis la exakta traduko, nulu e nulo helpos trovar la senco, kam la vortaro. On esas do forcata lernar memore la specal senco e to esos multe plu malfacila pri vorto di generala formo kam pri nuva radiko, qua povus esar e max ofte esos internaciona. Juntesas ke ni sempre sparas nur un radiko. Ex. : la specaligo di pregeyo por D. Kirche ne evitis l’adopto di kapelo, sinagogo, moskeo. Samtempe on privacas su de la generala vorto, qua oftege esas tre utila e qua povas expresesar nur per la derivita vorto. Nulu propozus uzar manjajo vice karno, pro ke to esas la kozo qua nutras ni max bone. Sed on uzas pregeyo quale D. Kirche, quankam ol esas la max ofta pregeyo nur en la kristana landi. Quankam me uzis pregeyo nur quale exemplo, me propozas hike la radiko : circho [DER] $=$ D. kirche, E. church, R. cerkov, cerkvi, F. église (édifice), qua esos nedispensebla aparte en l’arkitekturo.

A. Wormser

Rimarko. — On ja propozis kirko (II, 486) por la sama senco e pro la sama motivi. Se ta generala motivi esas justa (quale semblas), on devos aplikar oli generale, e chanjar altra vorti, ex. : lerneyo.

1. La vorto mankas : D. Lichtung, E. clearing, glade, F. clairière, I. radura, R. pragalina. Me propozas klarajo, regule derivata de klara,