[ 641 ]
Alize-a, ‑o [FIS] D. Passat-wind ; E. trade-wind ; F. (vent) alizé ; I. alisei ; S. alisios. — Vento qua suflas konstante dum la tuta yaro inter la tropiki. (Komp. muson).
Androgino, ‑a [DEFIS] D. gynandrisch, Androgyn ; E. androgynous ; F. androgyne ; I. androgino ; S. androgino.
Armaturo [DEFIRS] D. Armatur ; E. armature ; F. armature ; I. armatura ; R. armatura ; S. armadura.
Balanciero [DEFIR] D. Unruhe, Schwunghebel, Balancier ; E. balance, beam ; F. balancier ; I. bilanciere ; R. balansir ; S. volante. — N. B. : Ta instrumento esas tute diversa de la pendolo, qua ocilas per sua propra graveso. Balanciero esas maso (generale rotoforma) qua ocilas cirke sua baricentro per risorto.
Bielo [FIS] D. Schub-, Pleuel-stange ; E. connecting rod ; F. bielle ; I. bielle ; R. shatun ; S. biela. — N. B. : Bielo tute ne esas levero, sed stango qua ligas un peco ad altra, generale, stango di pistono a turnilo, e transformas movo rektolinea ad movo rotaca.
[ 642 ]Buo [FS] D. Eule ; E. owl ; F. hibou ; I. gufo, barbagianni ; S. buho.
Ceramiko [DEFIS] D. Keramik ; E. ceramics ; F. céramique (s. f.) ; I. ceramica ; S. ceramica.
Diplas-ar, o [EF] D. versetzen, ‑ung, verrücken, ‑ung, verschieben, ‑ung ; E. displace, ‑ment ; F. déplace-r, ‑ment ; I. sposta-re, ‑mento ; S. mudar, mutacion. — N. B. : Ta vorto esas necesa en mekaniko, ube on konstante parolas pri diplasi (chanji di loko). Ex. : « principo di la virtual diplasi ».
Direciono [EFIRS] D. Richtung ; E. direction ; F. direction ; I. direzione ; R. direkciya ; S. dirección. — Videz infre la rimarko pri sinso.
Evalu-ar, ‑o [EFIS] D. auswert-en, ‑ung, abschätz-en ‑ung ; E. evaluat ‑e, ‑ion, value ; F. évalu‑er, ‑ation ; I. evalua-re, ‑zione, valutare, estimare ; S. evaluar, valuar. — Ta vorto semblas necesa, e ne povas supleesar da taxar : « On evaluas sa fortuno a 500.000 franki, ed on taxis ol ye 5.000 » (quale imposto). Kompreneble, on ne povas dicar valorigar (igar valoranta), nek mem valorizar (donar valoro a).
Fer-lameno D. Blech ; E. sheet ‑iron ; F. tôle ; I. latta ; S. hierro batido. — N. B. : Existas D. Blech, F. tôle ek altra metali kam fero. Lor on formacos (quale E.) analoga expresuri : stal-lameno, e c.[1]
Glat-frosto D. Glatteis ; B. glazed frost ; F. verglas ; I. nevischio ; S. hielo.
Gravit-ar, ‑o, ‑ado [DEFIS] D. gravitieren, Gravitation ; E. gravitate, gravitation ; F. graviter, gravitation ; I. gravitare, gravitazione ; S. gravitar, gravitación.
Grel-eto D. Graupeln ; E. sleet ; F. grésil ; I. neve ghiacciata, gragnolistio ; S. granizo menudo.
Kalcinar [DEFIS] D. brennen, kalzinieren ; E. calcine ; F. calciner ; I. calcinare ; S. calcinar. — N. B. : kalcinar tute ne esas kalkigar : on kalcinas metali, od altra « teri » kam kalko.
Kardar [DEFIRS] D. kardätschen, kardieren ; E. to card ; F. carder ; I. cardare ; R. kardovaty ; S. cardar. — N. B. : Ta radiko semblas impozata da l’internacioneso. Konseque, nia nuna kardo divenus kardono.
Kuplo-stango D. Kuppelstange ; E. coupling-rod ; F. bielle d’accouplement ; I. biella d’accopiamento ; S. bielo de acoplamiento. To ne esas la samo kam bielo, sed stango qua juntas duo plura roti di sama diametro en la sama plano.
Levero [EFI] D. Hebel ; E. lever ; F. levier ; I. leva ; S. palanca, alzaprima. — Ni propozas ica vorto vice levilo (Esp.) : 1e [ 643 ]pro ke ne omna levilo esas levero, e mem la vorto levilo indikus plu juste F. appareil de levage (elevilo), quo esas tute diversa kozo ; 2e pro ke la levero ne esas esence nek generale destinata a levar ; ol agas en irga « direciono », e havas mult altra funcioni (ex. la leveri qui «imperas » la freni di motorveturo, e c.). Levero esas generale transmisilo e transformilo di forteso.
Linealo [DIR] D. Lineal ; E. rule, ruler ; F. règle ; I. riga, lineale, regolo ; R. lineika ; S. regla. — Ni multe serchis radiko por ta instrumento. Regulo esus konform a l’etimologio, sed du senca. Reglo esus tro proxima a regulo, e ni devas evitar maxime posible tala duoplaji embarasanta. Lineizilo (o ‑ifilo) esus korekta segun la senco, sed tro longa por tante vulgara instrumento. La antiqua nomi : normo, kanono, ne esas komoda, ed esas necesa a ni por altra senci. En manko di internaciona vorto, ni preferis la nacionala vorto, qua max bone memorigas l’uzo di l’obyekto ; pluse, linealo povas interpretesar (pro l’elastikeso di nia sufixo ‑al) quale ula kozo qua relatas la linei (komp. frontalo, pektoralo, e c.). Cetere, on bezonas dicar anke kurva linealo, do on ne povas derivar ta vorto de la radiko rekt-.
Moltono [DEFIS] D. Molton, Multon ; E. swanskin, molleton ; F. molleton ; I. molletone ; S. muletón.
Muflo [DEFIS] D. Kappellendecke, Muffel ; E. muffle ; F. moufle ; I. muffola ; S. mufla. — Speco di vazo pozenda en fairo.
Muskado [DFIRS] D. Muskatnuss, Muskate ; E. nutmeg ; F. muscade ; I. moscada ; S. moscada.
Muson-a, ‑o [DEFIRS] D. Mousson ; E. monsoon ; F. mousson ; I. monsone ; R. musson ; S. monzon. — Vento qua suflas de esto a westo dum un duono di l’yaro, ed inverse dum l’altra duono. On povis hezitar inter la formo D.F.R. muson e la formo E.I.S. monson. Sed se ica esas plu etimologiala, ol esas dusenca : monsono sono di mono.
Ortogono D. Winkelmass ; E. set-square ; F. équerre ; I. squadra ; S. escuadra. — Same kam por linealo, ni multe serchis por ica vorto. La vorto sugestita da l’internacioneso esus squaro, qua signifikas quadrato por la Angli e placo-gardeno por la Franci. La vorto eskadro havas altra senco. La radiko quadrat signifikas altra geometrial ideo. On povus imaginar kompozajo quale ortangulilo, sed ol esus tro longa e grava por tante ordinara obyekto. Ortangulo esus dusenca (ort’ angulo). Do ni imaginis simila vorto, ja universale konocata, qua ne genitus dusenceso ; ortogono esas quaze la radiko di ortogonala, tute internaciona ; e ortogonala povas tre juste derivar de ortogono, nam on dicas F. d’équerre quale sinonima di perpendikla (ortogonala).
Platformo [DEFIRS] D. Plattform ; E. platform ; F. plateforme ; I. piattaforma ; R. platforma ; S. plataforma.
Procento [DEFIRS] D. Prozent, Zinsfuss ; E. rate, per cent ; F. [ 644 ]taux, tant pour cent, pourcentage ; I. tasso, saggio, per cento ; R. procenti ; S. tanto por ciento. — Ta vorto esis maljusta en Esp. por signifikar l’interesto o rento di kapitalo (nam ol ne plu multe referas a cent kam a mil, e. c.). Tute kontre, ol esas justa por expresar altra ideo, ta di la raporto (proporciono) a cent unaji. Quale on vidas per la supera traduki, ol ne koncernas necese interesto nek mem, generale, mono ; on parolas pri procenti en omnaspeca statistiki (ex. la procento di la naski, di la morti, di la mariaji en ula populo o habitantaro).
Reziduo [DEFIS] D. Residuum, Rückstand ; E. residue ; F. résidu, déchet, détritus ; I. residuo ; S. residuo. — Ta vorto, tute internaciona en sa teknikal (matematikal, kemial, industrial) senco, povus oportune uzesar kun la vulgara senco di F. détritus, déchet, rebut, ordure (en ekonomiala senco, ne en la senco di malpurajo).
Silo [EFIS] D. Korngrube ; E. silo ; F. silo ; I. silo ; S. silo.
Sinso [DEFI] D. Sinn (einer Richtung) ; E. sense ; F. sens ; I. senso. — On absolute bezonas en matematikal verki du nuva vorti, direciono e sinso. L’unesma ne povas vicesar da rektajo, qua signifikas precize kozo rekta, o rektoforma (rektolinea), t. e. F. alignement. Yen la senco exakta di la du vorti : singla rekto (finita od infinita) havas direciono, qua esas komuna ad omna rekti paralela ad ita. (Do direciono esas ulo plu generala kam rekto). Pluse, sur ta una direciono on distingas du sinsi opozata od inversa. Du movanti povas marchar en la sama direciono (e mem sur la sama rekto) en sama sinso od en opozita sinsi. Vektoro esas determinita, kande on donas (konocas) sa longeso, sa direciono e sa sinso (tri diversa, nedependanta elementi) ; e c. Ni adoptis direciono por distingar de direkto (ago direktar) ; e sinso por distingar de senso, senco e sento. (Rimarkez ke la vorto F. sens havas tale quar senci, e la vorti D. Sinn e E. sense havas anke plura senci tre diversa).
- ↑ Esperanto intermixis sub la vorto lado : F. tôle e F. fer-blanc (stanizita fero).