1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013,
fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; P/M 1985; Pz 1989; DLS
2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986;
DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ dunque Ⓓ also ◇ a)
ne jun mai dant les ündesc, o les dodesc a dormì. / Chëst
foss pa tröp tert por me. Dunca stesse bëin! ne ĝiuǹ mai
dant les ündeŝ, o les dodeŝ a dormì. / Quëst foss pa treup
tärd por mè. Dunca stesse bëiǹ! DeRüM, AvëiseVöiaBëire1833-1995:237 (MdR); b) Cuore donca da Zacheo! / No
voron restà inaos! Cuore donca da Zachéo! / No voron restà in avòs! ZardiniB, Rudiferia1852:1 (amp.); c) Fenìla donca. Finila donca. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250
(bra.); d) Sö dunca impede le "dies irae" che ingherdenî
zënza te dlijia sot ala s. Mëssa orunse incö cianté cianties
de ligrëza Sou dunca impede ‘l "dies irae" che ingherdenī
zenza te dlisia soutt alla s. Messa urungſe ingcou ciantè
cianties d’ligrezza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:114 (Badia)
3 con valore rafforzativo (gad. B 1763; A 1879; A 1895;
Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879;
G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A
1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013,
fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; P/M 1985; DLS 2002; Ms
2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002,
LD DLS 2002) Ⓘ dunque Ⓓ also ◇ a) Care spose finalmente, / Un eviva ve farei, / Parmeteme donca śente / ch’i
lo feje meo che sei… Care spose finalmente, / Un’ eviva ve
farei, / Parmeteme donca zente / Chi lo fege meo che sei…
DegasperF, ZambelliMichelli1872-1973:13 (amp.)
avv.
in frasi interrogative: insomma (gad. B 1763; A 1879;
A 1895; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS 2002,
grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS
2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002;
DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; P/M 1985; DLS
2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986;
DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ dunque Ⓓ also ◇ a) Ma
nte la lege l à pa comané a nos Moisé, che se dëssa na tela
la fè morì a ie trè de sasc (la lapidé). Ti donca ci n disto?
Ma ‘ntella lege l’ha pa comané a nos Moisé, che se dassa
na téla la fé mori ai tré de sass (la lapidé). Ti donca tgin
disto? HallerJTh, MadalenaFOD1832:160 (fod.); b) Porćì ne
vëgneste pa dunca? Perçhi ne vëgneste pa dunca? DeRüM,
EhJan1833-1995:249 (MdR); c) Chel famośo paes ‘l é donca chesto / agnó che nasce tanta braa śente? Chel famoso
paeš l’é donca chesto / agnò che nasce tanta brava zente?
DegasperF, TenpeAdes1862-1974:474 (amp.); d) Ah uma,
mia bona uma, os dunca morí? ah! no, no le fajede! Ah
uma, mia bona uma, os dunca morì? ah! no, nol fajede! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia)
☟duncue.
donca (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., fod., amp., LD) ↦ donca.
doné Ⓔ it. donare ‹ DŌNĀRE (EWD 3, 128) 6 1763 donè ‘dono’
(Bartolomei1763-1976:78)
gad. doné mar. doné S. Martin donè Badia doné grd. duné fas.
donèr caz. donèr bra. donar moe. donar fod. doné col. donà
amp. donà LD doné MdR donè
v.tr. Ⓜ dona
dare spontaneamente in dono a qualcuno cosa che
si ritiene gradita (gad. B 1763; DLS 2002, grd. G 1879;
G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99;
DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M
1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1982; C
1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ regalare, donare Ⓓ schenken ◇ a) O Gejù redentor, dunëme vosc amor.
O Giesu redentor, duname vosch amor. RungaudieP, LaStacions1813-1878:91 (grd.); b) Vo nes ëis mandà y dunà / san
Benedët y si corp sant. Vo nes ëis mandà i dunà / San Benedët i si korp sant. PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56
(grd.); c) Insciö podunse pa sperè, che le Signur Idie nes
done indô la sanité, che nos stimarun certamënter Insceu
podunse pa sperè, che le Signur Iddie nes donne indò la
sanité, che nos stimaruǹ certamëntr DeRüM, Poste BëinDormì1833-1995:257 (MdR); d) Ma no un, no l auter ova
l muet de l paië, y perciò l à ëi prià, ch’ël ulëssa i duné la
soma. L seniëur se menan picià d’ëi, i à ël dunà dut. Ma
no uŋ, no l’auter ova ‘l muet del pajë, y pèrciò l’hà ëi prià,
ch’ël uless jë dunè la somma. ‘L Signour së mënàŋ pitgia
d’ëi, j’ha ël dunà dutt. VianUA, Madalena1864:194 (grd.); e)
I à donà al Meneguto / Tremile fiorine I á doná al Menegutto / Tremille fiorine Anonim, Monumento1873:3 (amp.);
f) perché con l’emparar da te ió posse comportar pazientementer la mia, la cala, Dio sà, se ió l podesse far, bolintiera te la donasse perché co̬ll’ imparar da te iò̬ posse
co̬mportar pazientementer la mia, la cala, Dio sa, se iò̬ ‘l
po̱dössę far, vo̬lentięra tęla do̬nasse RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649 (bra.); g) Idio le sá, sc’ i le podess fá, t’al
donassi a te, che t’es tan brau da le porté Iddi le sa, s’ il
podęsse fa, tal donessi a te, cho t’ es tan brao da le portè PescostaC, DecameronIXMAR1875:651 (mar.); h) acioche imparan da te, iö pois soporté la mia cun paziënza; che Idî le
sá, sc’ i le podess fá, te la donassi a te, porcí che t’ es tan
brau da les porté aććochẹ imparàn da tę, jö po̮ssẹ so̮ppo̮rtè
la mia co̮n paziånza; che Iddiẹ l’sà, s’ il po̮dẹssẹ fa, tẹ la
do̮nẹssi a tẹ, po̮rći chẹ t’ ẹs tan brao d’lẹs po̮rtè PescostaC,
DecameronIXBAD1875:653 (Badia); i) mi posse comporté
con pazienza la mia, che Dio l sà, se mi l podësse fè, gián
te la donásse mi posse comporte con pazienza la mia, che
Dio lo sa, se mi el podesse fè, gian tela donasse PescostaC,
DecameronIXFOD1875:655 (fod.).
doné (gad., mar., Badia, fod., LD) ↦ doné.
donè (S. Martin, MdR) ↦ doné.
donèr (fas., caz.) ↦ doné.
donià (amp.) ↦ donié.
donié Ⓔ deriv. di dona 6 1862 donià (DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472)
amp. donià
v.tr. Ⓜ donieia
stare intorno a una persona cercando, con lodi, lusinghe, dimostrazioni di riverenza, di ottenere da
lei protezione e favori (amp. C 1986) Ⓘ corteggiare Ⓓ
den Hof machen, umwerben
◆ jì a donié (amp. Mj 1929) Ⓘ corteggiare una ragazza alla finestra della sua stanza Ⓓ am Fenster einem
Mädchen den Hof machen ◇ a) no me soutelo el pensier
inze ra testa / de śì a donià? apena dito, fato / me tiro na
fre de estro inz’ un momento no me sòutelo el pensier inže
ra testa / de zi a donià? apena dito, fato / me tiro na fre’ de
estro inž’ un momento DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472
(amp.).
dono (gad., Badia, MdR) ↦ don1.
dont (mar.) ↦ dent.
donté (mar.) ↦ deventé.
dontöra (mar.) ↦ dentera.
donzela Ⓔ it. donzella 6 1833 donzella (DeRüM, DonzelaRajonèVos1833-1995:232)
MdR donzela
s.f. Ⓜ donzeles
donna in giovane età, non maritata (MdR) Ⓘ donzella, signorina Ⓓ Mädchen, Jungfrau ◇ a) Donzela, nos un
dërt rajonè de vos. / Iö sun ligra, sc’ ëis pö demà dit valch
de bëin de me. Donzella, nos uǹ dërt raĝionè de vos. / Jeu