zatada (col., amp.) ↦ ciateda.
zaugné (col.) ↦ ciaugné.
zaul (fod.) ↦ nzaol.
zavalí (gad., Badia) ↦ zavalì.
zavalì Ⓔ ? (cfr. Gsell 2008:198-199) 6 1878 zavalì (DeclaraJM,
SantaGenofefa1878:25)
gad. zavalí Badia zavalí
s.m. Ⓜ zavalis
fusto di legno resinoso o simile, spalmato di materiale infiammabile, per ardere e illuminare anche
all’aperto (gad.) Ⓘ fiaccola, torcia Ⓓ Fackel, Kienfackel ◇ a) y al vëgn ite dui soldas dala coraza - corpet d’acià - coris, un cun n zavalí de füch en man, l’ater cun
la spada trata sot al brac e el vengn’ ite dui soldās dalla corazza - corpett d’acceà - corīs, ung cunung zavalì de
fuc in mang, l’atr culla spada tratta soutt al bracc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:25 (Badia); b) Finalmënter rová
a n ater gran üsc de fer, tira fora le pröm na tle y destöda
le zavalí Finalment’r r’và a ‘ng n’at’r grang usc’ de ferr,
tira fora ‘l prum na tlě e destuda ‘l zavalì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:26 (Badia); c) L’om col zavalí, ch’â cina
sëgn tres scuté, se sfrëia ia na legherma y dij: Conrad, ara
me rump le cör: Lasciundi vire L’om col zavalì, ch’ā cina
ſengn’ très scutè, sè sfreia ia na legrima e disc’: Conrad,
ella mè rump ‘l cour: Lasceundi vire DeclaraJM, SantaGenofefa1878:28 (Badia).
zavareà (amp.) ↦ ciaurié.
zavarear (bra.) ↦ ciaurié.
zavareèr (fas.) ↦ ciaurié.
zavarié (col.) ↦ ciaurié.
zece (fod.) ↦ ceze.
zeche Ⓔ EGO NŌN SAPIO QUID (Gsell1999b:246) 6 1833 çhiéze
(DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258)
gad. cizé mar. cizé Badia ćeze grd. zeche fas. zeche caz. zeche bra. zeche fod. ceze, zece col. zece LD zeche MdR ćeze,
ćize, ćizé
pron. Ⓜ inv.
forma pronominale, riferita a cosa indeterminata, e concordata di regola come maschile (gad. A
1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879;
G 1879; G 1923; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99;
Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973;
Pz 1989; Ms 2005; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ qualcosa Ⓓ etwas, irgendetwas ◇ a) B. Ëi dij, ch’ël abe tochè a jì soldà a le fi de le gran patrun da C. S. / S. I à aldì
ćizé. Déssel pa ester vëi? B. Ëi diŝ, ch’ël abbe tocchè a ĝì
soldà a le fi de le graǹ patruǹ da C. S. / S. J’ha aldì çhizé.
Dessl pa estr vëi? DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:260
(MdR); b) VI. Zeche fora de mia vita VI. Zöcö fora dö mia
vita. ZacchiaGB, ZecheVita1858*:1 (bra.); c) Sce la tira do si
pere no truep; ma sce la tira do si oma dala lat, y brama, y
nida, y ciot, y sieres, y smauz, y zigher, y ciajuel, y mo zeche! Ŝe la tira dò si père no truep; ma ŝe la tira dò si òma
dàla làtt, y bràma, y nida, y ĉot, y siëres, y smauz, y zigher,
y tgës̄uel, y mò zöchë! VianUA, JanTone1864:198 (grd.); d)
doi veies, che i se recordèa zeche, che chi egn i contèa che
l’é jit n pèster perdù doi vejes, ke i se recordea zeke, ke
ki egn i kontea ke l è ʒ̉it un pester perdù BrunelG, Cianbolpin1866:8 (caz.); e) ara sintî cez de desgrazia, ch’i drucâ le
cör adöm, zënza savëi ci ella sintì ciezze de desgrazia, ch’i
druccā ‘l cour adum, zenza savei ci DeclaraJM, SantaGenofefa1878:8 (Badia)
agg. Ⓜ inv.
1 un certo, per indicare una piccola quantità imprecisata di una cosa astratta (gad. P/P 1966; V/P 1998,
fod. Pe 1973; Ms 2005) Ⓘ qualche Ⓓ etwas ◇ a) Ma chëst
fi plu joven davò ceze temp l à tout el fatossuo, e l se n é jù
nte n paisc forestier dalonc. Ma cast fì plu ŝoven duò cieze
temp l’à tòut el fatto suo, e ‘l sen’ è giù ‘nt’ un païs forestièr
da loncc. DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:258 (fod.)
2 più di uno, certi, per indicare una quantità indeterminata e limitata di persone o cose numerabili
(grd., fas. DILF 2013, fod. P/M 1985; Ms 2005, MdR) Ⓘ alcuni Ⓓ einige ◇ a) Iö à vadagné sies da vint e ćize grosc.
Jeu ha vadagné sies da viǹt e çhize groŝ. DeRüM, InciamòInteLet1833-1995:248 (MdR); b) E coscì chest fi più jon dò
zeche dis l’à tout sù la sia robes, e l’é se n jit, e l’é ruà te n
paìsc forestier lontan. E così chest fì plu jong doò seche dis
l’ha tout su la sia robes, e l’è sin git, e l’è ruà te ung paìs
forestier lontang. SoraperraA, FiProdigoCAZ1841-1986:245
(caz.); c) Dantier m’à l dutor dat zeche bales, dij Jan, y ie
miene, che les fova cruves, percie les m’à fat mel de vënter, y da ntlëuta nca no n dé plu nia. Dàntjern m’hà ‘l dottor dàtt zöchë bàlles, diŝ S̄àŋ, y jö miëne, che les foà cruves,
pertgë les m’hà fàtt mèl de vënter, y dàŋlouta ’ŋcà no’n dè
plu nia. VianUA, JanAmalà1864:200 (grd.)
3 un certo, per indicare una piccola quantità imprecisata di una cosa concreta (gad. P/P 1966; V/P 1998,
grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973, fod.
Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, MdR) Ⓘ qualche Ⓓ irgendein
◇ a) Chi verc i disc che l’é zeche apatit, e chel auter coscì
grisc i vel che sie vesuvian. Chi vertg i disch che le zeche
Appatit, e chell’ auter cossì grisch i vell che sie Vesuviang.
GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57 (bra.); b) B. Ći cùnten
derest da nü? A. Oh, an cunta, che ël dess ester ćeze veres. B. Çhi cunta’ǹ derest da nü? A. O, aǹ cunta, ch’ël dess
estr çhiéze verres. DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:258
(MdR); c) N dé che un se lamentava pro chëst vedl de ćeze
ingiüria ch’i ê stada fata da chël müt ‘Ǹ dé ch’uǹ se lamentava prò quest vedl de çheze ingiüria ch’i ê stada fatta da quël mütt DeRüM, Nu1833-1995:278 (MdR); d) infinamai chisc proi ne pò se parè de mëte sö ćize cosses nöies.
Ëi à metü sö ćizé burć pićià mortai; ći che chisc é ne sài
pa iö por ater infinamai quiŝ prói ne pò se parè de mëtte seu
çhiz[e] cosses neujes. Ëi ha mettü seu çhizé burtg pichià
mortai; çhi che quiŝ é ne sai pa jeu por atr DeRüM, CossesNöies1833-1995:278 (MdR)
☟nossecie.
zeche (grd., fas., caz., bra., LD) ↦ zeche.
zechin Ⓔ venez./it. zecchin(o) (dal venez./it. zecca ‹ arab. dār assikka) (EWD 7, 365) 6 1833 zecchiǹs pl. (DeRüM, Mercadant1833-1995:286)
gad. zechin mar. zechin Badia zechin grd. zechin fas. zechin
fod. zechin amp. zechin MdR zechin
s.m.
ducato d’oro in uso nel cinquecento a venezia; in
seguito ogni moneta d’oro di valore pari o simile
(gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998,
grd. A 1879; G 1879; L 1933, fas. A 1879, fod. A 1879; Pe
1973; P/M 1985, amp. A 1879, MdR) Ⓘ zecchino Ⓓ Zechine ◇ a) Sce calëis de trëi zechins, sce le salvi, sce nò ves le
mëni cola prüma ocajiun. Ŝe callëis de trëi zecchiǹs, ŝe le
salvi, ŝe nò ves le mëni colla prüma occaŝiuǹ. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR).
zechin (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., amp., MdR) ↦
zechin.
zede Ⓔ nordit. çede(r) CĒDERE (EWD 7, 366) 6 1763 tzede ‘cedo’
(Bartolomei1763-1976:104)
gad. zede mar. zeder Badia zede grd. zeder fas. zeder moe. zeder fod. ziede col. zede, ziede amp. zede LD zede
v.intr. Ⓜ zed, zedon, zedù
1 cessare, tralasciare di fare qualcosa (gad. B 1763;
A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967; V/P 1998; DLS
2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1950; F 2002; DLS