[ಹೊನ್ನಾವರ ತಾಲೂಕು]ದ ಶಾಸನೊಡು ತುಳುದೇಕೊಡು ತುಳುವಿಷಯ ಮಹಾತ್ಮದ ಜಾಗೊ ಇಂದ್ ಬರೆತಿಂಡ್, ಅಂಚನೇ ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೪೨೩ದ ಹಾಡುವಳ್ಳಿದ [ಭಟ್ಕಳ ತಾಲೂಕು) ಶಾಸನೊಡು ಹಾಡುವಳ್ಳಿ ತುಳು ದೇಶದ ಕೇಂದ್ರ ಇಂದ್ ಪರ್, ಕ್ರಿಶ ೧೫೪೭ದ ಮಾವಳ್ಳಿ ಶಾಸನೊಡು ಗೇರುಸೊಪ್ಪೆ ತುಳುದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಇಂದೇ ಬರತ್ತೆರ್. ಈ ವಿಚಾರೊಲೆಡ್ ಸ್ಪಷ್ಟ ಆಪಿನಿ ದಾನಿ ಇನ್ನಗ ೧೩-೧೪ನೆ ಶತಮಾನದ ಮುಟ್ಟ ಇತ್ತೆದ ಹೊನ್ನಾವರ ತಾಲೂಕುದ ಪ್ರದೇಶಲೆಗ್ "ತುಳುದೇಶ", "ತುಳು ಏಷಯ" ಇಂದ್‌ದ್‌ ಪುದರಿಂಡ್, ಈ ಪ್ರದೇಶ ಮೂಲತಃ, ಪಿರಾಕ್‌ದಂಚಿದ್ ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ. ೧೫೦೦-೧೦೦೦ ಅವಧಿಡ್‌ ವಲಸೆಬತ್ತಿನ "ತುಳು" ಕುಟುಮೊಲು ನೆಲೆಯಾಯಿನ ಒಂಜಿ ಮೂಲಸ್ಥಾನ ಉಂದು ಆದಿಪ್ಪು. ಕದಂಬ,ಚಾಲುಕ್ಯ,ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕನ್ನಡ ಆಡಳಿತೆಡ್, ಬೊಕ ಬತ್ತಿನ ಕೊಂಕಣಿ ಭಾಷಾ ಪ್ರಭಾವೊಡು ಈ ಪ್ರದೇಶೂಲೆಡ್ ದುಂಬು ಇತ್ತಿವಿನ ತುಳುಭಾಷೆ ಮಾಜಿದ್ ಪೊದುಪ್ಪೆರೆ ಸಾಧ್ಯವುಂಡು. ಇತ್ತೆಲಾ ಈ ಪ್ರದೇಶದ (ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ) ಭಾಷೆಡ್ ತುಳು ಸಂಬಂಧಿ ಶಬ್ದಲು, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಆಚಾರ ವಿಚಾರೊಲು ಒಲಿಯೊಂದಿನೆನ್ ತೂವೊ, ತುಳು ಸಂಶೋಧಕೆರೆಗ್‌ ಮುಲ್ಪ ಬೊಡಾಯಿನಾತ್ ಪೊಸ ವಿಚಾರೊಲು ತಿಕ್ಕುವಾ. 8.4 ಹೊಯ್ಸಳ - ವಿಜಯನಗರ -ಕೆಳದಿ ಕಾಲ ದ್ವಾರಸಮುದ್ರೆದು ಆಳೊಂದಿತ್ತಿನ ಹೊಯ್ಸಳರೆನ ಪ್ರಭಾವ ತುಳುನಾಡುದ ಮಿತ್ ಬೊಡಾಯಿನಾತ್ ಆದುಪೊಡು, ಹೊಯ್ಸಳ ಬೇಲೂರು, ಹಳೇಬೀಡುದಂಚಿನ ಪೊಣ್ಣು ಪೊಯ್ದದ ದೇವಸ್ಥಾನೊಲೆನ್ ಕವೊಂದಿಪ್ಪುನಗ ತುಳುವೆಲ್ಲಾ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕಟ್ಟುನ ಸಂಪ್ರದಾಯೊಗು ಚಾಲನೆ ಕೊರ್ಬಿಪೊಡು, ಹೊಯ್ ಸಳ - ಸಳ ಇನ್ನಿ ಬರೆ ಪಿಅನ್ ಕೆಚ್ಚಿನ ಕಲ್ಪನೆದಂಚಿನ ಪಿಲಿನ್ ಇಲಿಯುನ ಚಿತ್ರ ಪೊಳಣದ ರಾಜರಾಜೇಶ್ವರಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಶಿಲ್ಪಡು ಉಂಡು. ಅವು ಹೊಯ್ಸಳರೆನ ಕಾಲೊಡ್ ಪಿರಾವುದ ಇನ್ಸಿ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಗುರುರಾಜಾ ಭಟ್‌(೧೯೭೫) ಅರೆನ. ಬಿಜಯನಗರದ ಆಡಳಿತದ ಕಾಲ ಕ್ರಿ.ಶ.೧೩೩೬-೧೬೫೦. ವಿದ್ಯಾರಣ್ಯ ಮಹರ್ಷಿನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನೊಡು ಹಕ್ಕ-ಬುಕ್ಕ ಇಲ್ಲಿ ಬೀರೆರ್ ಬಳ್ಳಾರಿದ ಹಂಪೆಡ್ ವಿಜಯನಗರೊನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಲ್ಲೆರ್, ವಿಜಯನಗರದ ಪುದರ್ ಅದಗದ ಕಾಲೊಡು ದೇಶ ವಿದೇಶಡ್ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾದಿತ್ತ್ಂಡ್. ವಿಜಯನಗರದಕುಲು ನಂಮ ಕರಾವಳದ ಸಂಸ್ಥಾನನ್ ಆಯೆರೆ ಸುರುಮನೆಡ್ ಬೊಕ್ಕ, ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ, ಉಡುಪಿದ ಪ್ರದೇಶಗು ತುಳುನಾಡ್ ಇನ್ಸಿ ನಾಮಕರಣ ಗಟ್ಟಿಯಾಂಡ್. ಕ್ರಿ.ಶ.೧೫೧೫ದ ಬಿಜಯನಗರದ ಶಾಸನೊಡು ಬಾರಕೂರು ಮಂಗಳೂರು ರಾಜ್ಯೋಲೆಗ್ ತುಳುನಾಡು ಇನ್ನಿನ ಹಾಗೊಂದು ಬಿಜಯನಗರದ ರಾಜೆರ್ ಬಾಗ್ಗೂರು, ಬಸರೂರು ಬಸರೂರು ಬಂದರುಲೆನ್ ವ್ಯಾಪಾರೊಗು ಉಪಯೋಗ ಮಲ್ಗೊಂಡೆ, ಕುಡಲ-ಮಂಗಳೂರುದ ಬುಕ್ಕ ಪಟ್ಟಣ ಅದಗದ ಬಂದರು ಇತ್ತಿನ ಪ್ರದೇಶವಾದಿತ್ತಿಂಡ್. ಬಿಜಯನಗರದಕುಲು ಮಂಗಳೂರು ಬಾರಕೂರಲೆಡ್ ಟಂಕಸಾಲೆಲೆನ್ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ಮಂಗಳೂರು 356 ಹುಳು ಪಾಪರೂ
