Lśniąc wzroki, przodem biegła do bojowej sprawy,
I ośmiu Jarlów padło tam przy ujściu Diny.
Dalej śpiewa, że płynął w górę Diny aż do ujścia Ify (może Ewst czyli Ifst). Ale nierównie większego znaczenia nabrała Dźwina później jako pośredniczka w rozszerzeniu niemieckiej kolonizacyi w Inflantach i Kurlandyi, co miało stanowczy wpływ na historyą, cywilizacyą i etnograficzne stosunki tych krain. Najprzód kupcy z Bremy, prowadzący na Baltyku handel z Gotlandem, zagnani burzą do ujścia Dźwiny, pomknęli się w górę rzeki i za jej pośrednictwem zawiązali na początku XII wieku stosunki handlowe z tutejszymi autochtonami, a zaraz potem niemieccy krzyżowcy, wylądowawszy tu i założywszy nad Dźwiną Rygę i wiele warownych zamków, rozszerzali w górę rzeki ogniem i mieczem religijny, społeczny i państwowy despotyzm; a chociaż obecnie państwo ich już nie istnieje, puścili oni jednak w tym kraju tak głębokie korzenie, iż żywioł niemiecki jest tu panujący. Następnie Dźwina nabrała znaczenia jako rzeka graniczna między Polską z jednej a Rossyą i Szwecyą z drugiej strony; to też wiele miast i miejscowości wzdłuż niej leżących było przedmiotem sporów lub polem bitew dla tych narodów (Wieliż, Witebsk, Ułła, Połock, Dyneburg, Liksna, Kreuzburg, Kokenhausen, Uexküll, Kirchholm, Ryga). Dodziśdnia Dźwina wraz z Dnieprem stanowi drugą linią obronną Rossyi od zachodu (Dyneburg, Bobrujsk, Kijów), jak niegdyś stanowiła pierwszą linią obronną Polski od wschodu. Ta ogromna wodna linia, ciągnąca się od zatoki ryskiej do odeskiej, tylko w jednem miejscu doznaje przerwy, a mianowicie tam gdzie górne części Dźwiny i Dniepru, przed przyjęciem głównych kierunków, płyną w kierunku południowo-zachodnim równolegle do siebie. Przerwa ta jednak, zamknięta zreszta poczęści Berezyną (stąd strategiczne znaczenie tej rzeki — klęska Napoleona) nie jest zbyt wielka (między Witebskiem i Orszą 11 mil), tak iż oddawna przewożono towary z Dniepru na Dźwinę i odwrotnie. W tej przerwie, jak mówilismy, leżało miasto Sarum grające ważną rolę w handlu bursztynem. Później Smoleńsk już na poczatku XIII wieku prowadził za pośrednictwem Dźwiny handel z Rygą i Gotlandem. Ta przerwa w wodnej granicy między krajami dawnej Polski i Rossyi miała ważne znaczenie wojenne jako „brama Rossyi,“ wiodąca do samego jej serca — Moskwy. Przez tę bramę wdzierali się do Rossyi litwini i polacy, a później Napoleon I; tędy rossyanie nachodzili Litwę. Dla tego Witebsk, Orsza, Wieliż, Smoleńsk, Biełoj, Duchowszczyna, Dorohobuż i t. d., miasta leżące w tej bramie, pamiętne są w historyi wojen. Podobne bramy między rzekami zbliżonemi w swych górnych częściach, a rozchodzącemi się póżniej w przeciwne strony, spotykamy także między trzema rzekami Europy zachodniej, które przerzynają cały niemal jej pień lądowy; a mianowicie: brama reńsko-dunajska i reńsko-rodańska. Obie miały lub jeszcze mają również ważne strategiczne znaczenie (Vallum Hadriani, Belfort). (O Dźwinie pisali u nas: Adam hr. Plater „Opisanie hydrograficzno-statystyczne Dź. Z.“ Wilno, 1861. Michał Borch „Dwa słowa o Dź.“ Wilno 1843 i w Tyg. Pet. 1844. Sonntag w dorpackim tygodniku Inland z r. 1836, nr. 47 o zamarzaniu i topnieniu lodów tej rzeki. Naszej redakcyi nadesłali opisy Dźwiny pp. Fr. Gliński, Józef Bliziński i M. Kuściński, z których korzystaliśmy). Wacław Nałkowski.
Dźwina, folw., pow. babimoski, należy do Wielkiejwsi (Grossdorf); 2 dm., 32 mk.
Dźwiniacki potok, ob. Dźwiniaczka.
Dźwiniacz 1.) górny, wieś, pow. Turka, nad Sanem, o 7.5 kil. oddalona od stacyi poczt. w Ustrzykach, o 15 kil. od Lutowisk, zaś od rzym. kat. parafii w Turce o 20 kil.; przestrzeni pos. dwor. roli or. 407, łąk i ogr. 245, pastwisk 525, lasu 2821; pos. mniej. roli ornej 1093, łąk i ogr. 134, past. 633, lasu 7 morg. austr.; ludność 855 (w tem rzym. kat. 7, gr. kat. 775, reszta izrael.), dm. 136; należy do gr. kat. parafii w Serednicy. Właściciel więk. posiadł. Marcin hr. Sołtyk. 2.) D., wś, pow. bohorodczański, oddalona o 10 kil. na płd. zachód od Bohorodczan, od urzędu poczt. i rzym. kat. parafii w Sołotwinie o 4 kil., niedaleko rz. Bystrzycy. Przestrzeń posiadł. więk. łąk i ogr. 4, lasu 146; pos. mniej. roli ornej 657, łąk i ogr. 836, past. 27 morg. austr. Ludność 533 (w tem rzym. kat. 18, gr. kat. 509, reszta izrael.), dm. 89; należy do gr. kat. parafii w Kosmaczu. Tu znajduje się dystylarnia nafty, kopalnia wosku ziemnego i siarki. Czyt. rozprawę Z. Suszyckiego p. t. Pokłady siarki, oleju i wosku ziemnego w Dźwiniaczu (Sprawozdania kom. fizyogr., t. X). 3.) D., wieś, pow. zaleszczycki, oddalona na płn. od rzym. kat. parafii i urzędu poczt. w Zaleszczykach o 8 kil., przy gościńcu z Zaleszczyk do Tłustego. Ma 243 dm.; przestrzeń pos. więk. roli ornej 841, łąk i ogr. 6, past. 4, lasu 78; pos. mn. roli ornej 1347, łąk i ogr. 127, past. 63 morg. austr. Ludność 1347 (w tem rzym. kat. 189, gr. kat. 1108, reszta izrael.). Gr. kat. paraf. jest w miejscu, należąca do dekanatu zaleszczyckiego archidyecezyi lwowskiej. Jest tu szkoła o 1 nauczycielu i gorzelnia. Właściciel większej posiadłości Józef i Marcelina Pieńczykowscy. 5.) D.-dolny, wś, pow. liski, o 18 kil. na wschód od Liska, o 7.5 kil. na płn.-zachód od st. poczt. i kolej. (węgier.-galicyjsk.) w Ustrzykach dolnych. Parafia gr. kat. w miej-
