ziemi ornej i 640 mr. łąk. Do mniejszej 6970 m. ziemi ornej i 300 łąk; lasu włościanie nie mają, serwituty bowiem nigdzie dotychczas nieukończone. Gospodarstwa dworskie prowadzą się prawie wszędzie bez systemów płodozmiennych, dowolnie; stan gospodarstw włościańskich zaczyna się powolnie podnosić z wiekowego uśpienia; zamożność włościan przeciętnie biorąc średnia, obok zajęć rolnych trudnią się belczarstwem i furmaństwem. Rzemiosła jako to: bednarstwo, kowalstwo, stelmachostwo, ciesielstwo, szewctwo i tkactwo, mają swoich przedstawicieli; służą jednakże wyłącznie na zaspokojenie potrzeb miejscowych i nie wykraczają po za granicę powszedniości. Zakładów przemysłowo-fabrycznych 13, jako to: młynów wodnych 7, terpentyniarnia, garncarnia, cegielnia i 3 tartaki; dochód roczny netto 31,000 rs. W gminie znajduje się kasa pożyczkowa dla włościan z kapitałem obrotowym 1200 rs., kościołów parafialnych dwa, szkółka elementarna jedna: liczba uczących się w 1879 r. 91, czyli wypada na ogólną ludność 1 uczący się na 43 mieszk. Niezależnie od szkółki włościanie w paru miejscowościach w porze zimowej sami zajmują się w miarę możności nauką dzieci. Administracyą gminy składają wójt, kand. na wójta, pisarz gminy, 12 sołtysów i tyluż pomocników. Domów mieszkalnych 534, ludności niestałej 119, stałej katolików mężczyzn 1773, kobiet 1900, żydów 66 męż., 51 kobiet. W 1879 r. zawarto związków małżeńskich 83, urodziło się chłopców 82, dziewcząt 149; zmarło 56 męż., 49 kob. Gmina bogato uposażona w wody; rzeka Struża mająca tu dwa dopływy (Urzędówkę i Wyżnicę) i zasilana źródłami przerzyna wzdłuż całą gminę. A. M.
Dzierzno, 1.) wś, pow. kolski, gm. Budzisław Kolski, par. Osiek wielki. 2.) D., wś, pow. będziński, gm. i par. Żarki, przy drodze z Żarek do Koziegłów, gleba piaski i piaskowce żelaziste (jura brunatna). 3.) D., gmina, pow. rypiński, należy do II okręgu sądowego (Strzygi), od stacyi poczt. Rypin odległa 9 wiorst, ludność 3563 mieszk., powierz. 14227 morgów (9456 gruntu ornego). W gminie znajdują się 3 kościoły katol., 3 szkółki, z tych jedna ewang., 5 karczem i szynków, 2 wiatraki, 2 młyny wodne, 2 kuźnie i cegielnia. Do gminy należą następujące wsie włośc.: Brodniczka, Ciechorz, Cienkusz, Dzieżno, Dzierzno-Kożuchowe, Dzieżenko, Firany, Gałkowo, Gałkówko, Glinki, Goca, Granaty, Grzemby, Janowo, Jawornica, Karf, Księte, Mantyki, Miełno, Nicponia, Niemojewo, Oborczyska, Ostrów, Rokitnica, Rogal, Rumunki Księte, Swiedziebnia, Szczutowo, Szenwald, Szynkowizna, Szynkówko, Taraszewko, Tomaszewko, Wierzchownia, Zduny; dobra pryw. Besznica, Dzieżno, księtźe, Mantyki, Ostrów, Rokitnica, Swiedziebnia, Zduny. Wyżej wymienione dobra należą do paraf. Lubowidz, Michałki i Swiedzebnia. Wsie włośc: Dzieżno, Dzieżno-kożuchowe, Dzieżenko, Mantyki, Szymkowizna i Cichorz liczą 203 mieszk., 38 domów mieszk., 46 osad włośc., powierzchni 356 morg.; folw. pryw. liczy 25 mk., 3 budynki mieszk., powierzchni 434 mor., w tem gruntu ornego 320 morg. 4.) D. kożuchowe, wś i folw., pow. rypiński, gm. Dzierzno, par. Swiedziebnia. W skład dóbr tych wchodzi folw. Dz. Kożuchowe i Mantyki, tudzież wsie: Dz. Kożuchowe, Mantyki i Szymkowizna; podług opisu z roku 1866 miały ziemi dworskiej m. 307 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 214, łąk m. 38, lasu m. 36, nieużytki i place m. 19; wieś Dz. Kożuchowe osad 10, gruntu m. 88; osada Mantyki gruntu m. 18; wś Szymkowizna osad 3, gruntu m. 130. Około 1838 r. nabył dobra Dz. Alfons Czapski b. oficer b. wojsk polskich a po śmierci jego w 1878 r. przeszło na własność jedynej córki Stefanii, żony dra Kryszki prof. uniwer. warsz. W lesie należącym do tych dóbr a dotykającym granicy król. prus. jest osobliwość, bo z dwóch sosen grubych zrośniętych w pniu a dopiero rozchodzących się na 3 łok. od ziemi, z tego miejsca wyrosło drzewo jarzębowe, co rok okrywające się pięknym liściem. 5.) D.-ziemiańskie, wś i folw., pow. rypiński, gm. Dzierzno, par. Swiedziebnia, leży na samej granicy od Prus. W 1827 r. liczyło 13 dm. i 100 mk., obecnie wś ma 18 dm. i 150 mk.: folw. Dz. Ziemiańskie z wsią tejże nazwy rozległość wynosi m. 525 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 377, łąk m. 68, lasu m. 58, nieużytki i place m. 22; płodozmian 10-polowy. Bud. mur. 6, drew. 1, pokłady torfu i marglu; wieś Dz. Ziemiańskie osad 32, gruntu m. 111. Br. Ch., A. Pal.
Dzierzno, 1.) wielkie, niem. Gross Drensen, wieś i gm., pow. czarnkowski, nad jeziorem; 4 miejsc.: Dz. i 3 osady bez oddzielnych nazwisk; 106 dm., 965 mk., 940 ew., 19 kat.; 6 żydów, 41 analf. Kościół protest. należy do dyecezyi wieleńskiej (Filehne). Agentura poczt. na miejscu; stac. kol. żel. Wieleń o 10 kil. 2.) D. małe, niem. Klein Drensen, wieś i gm., o 7 kil. na północ od poprzedniego, 3, miejsc.: 1) Dz. M. wieś, 1) Dz. M. kolon. 3) Im Busch kolon.; 87 dm.; 724 mk., 723 ew., 1 żyd, 142 analf. Poczta w Dzierznie wielkiem o 7 kil., stacya kol. żel. Wieleń o 17 kil. M. St.
Dzierzno, niem. Dziesno, wś ryc., pow. brodnicki, na prawym brzegu Drwęcy, około milę od Górzna, par. Szczuka, szkoła Gotardowo, poczta Brodnica. Obszaru ziemi obejmuje 1550 mórg, budynków 27, domów mieszk. 11, katol. 121. D. Budy wieś włośc., tamże, na-
