Mazowieck, par. Kulesze. Wspominana w dokumentach z 1418 r. W 1827 r. liczyła 11 dm. i 57 mk. 5.) Cz.-dąb, wś, pow. łomżyński, gm. Zambrowo, par. Kołaki. W 1827 r. było tu 6 dm. i 57 mk. Dziś osad 17, gruntu m. 39. Tu należy folw. Cz.-Gadowo. Dąb i os. Łętowo-Dąb (17 morg.). Br. Ch. i B. Chu.
Czarnowo, 1.) wieś parafialna w pow. toruńskim, na prawym brzegu Wisły, około 2 i pół mili poniżej Torunia. Istniała od najdawniejszych czasów: r. 1223 Konrad mazowiecki darował ją Chrystyanowi, biskupowi pruskiemu; r. 1285 jest własnością jakiegoś Arnolda z Wałdowa. Następnie była dobrem krzyżackiem, należącem do zamku w Bierzgłowie. R. 1457 król Kazimierz IV darował ją na własność Toruńczanom, którzy ją aż dotąd posiadają. O początku tutejszego kościoła parafialnego donosi wizyta biskupa Olszowskiego z r. 1668, że około r. 1498 sławny radca miasta Torunia, Hans Hytmant, znajdował się w wielkiem niebezpieczeństwie życia na Wiśle. Ślubował wtedy Panu Bogu, że jeżeli zostanie uratowany, kościół nowy ufunduje w Czarnowie, co też po ocaleniu się r. 1498 wykonał. Do parafii należą wioski: Czarnowo, Toporzysko, Stanisławki, Zławieś, Pędzewo, Smolno i Kamionka. Obszaru ziemi liczy Cz. 4662 m., domów mieszk. 50, kat. 52, ew. 463, szkoła jest w miejscu. Dawniej jeszcze r. 1585 istniał młyn przy Cz., ale dla braku dostatecznej wody został zaniechany. Zaraz za wsią Cz. w stronę ku Wiśle znajdują się prastare szańce wojenne, dosyć dobrze utrzymane; wysokie około 8 stóp, choć już teraz znacznie zawiane, otoczone były rowami, do których woda płynęła z Wisły; głębokie były te rowy 20 stóp, szerokie 22 stóp; w wojnie z Napoleonem zajęły te szańce wojska pruskie r. 1806, zaś 1814 wojska rossyjskie. 2.) Cz., wieś rycerska w pow. chojnickim; w pobliżu bierze początek struga Niechwarz, która z prawej strony uchodzi do Czarnej wody. Istniała za pomorskich książąt; mieszkańcy mieli wtedy prawo polskie; r. 1377 Winryk von Kniprode, wielki m. krzyżacki, wydał nowy przywilej na prawie chełmińskiem. Obszaru ziemi ma Cz. 2567 m., domów mieszk. 23, mieszkańców samych katol. 237; par. Brusy. 3.) Cz., niem. Czarnau, folw., pow. niborski, st. poczt. Zimnawoda. Kś. F.
Czarnowoda, wieś, pow. zamojski, gm. Suchawola, par. Krasnobród; 48 m. rozl., 30 mk.
Czarnowoda, inaczej Czarnawoda.
Czarnowódka, rzeka, dopływ Smotrycza, to samo co Czarna (ob.)
Czarnowski. Tak, według Kętrzyńskiego, zowie się jedna wieś w pow. lęborskim na Pomorzu.
Czarnowski młyn, należy do wsi Mieruszyna, w pow. wejherowskim, nad rzeczką Czarną, która wpada do Baltyku, st. poczt. Starzyn.
Czarnoziem, ob. Czarnosień.
Czarnożyły, wieś, o milę od Wielunia, nad szosą do Sieradza, pow. wieluński, gm. Wydrzyn, dym. 120, ludn. 760 gł., roli grom. 24 wł. 10 m. We wsi dosyć domków murowanych, szkółka, urząd wójta gminy Wydrzyn, liczącej 3500 gł. ludn. w 49 miejscowościach o 453 dym. na przestrzeni 460 kilku włók. Kościół murowany, z parafią 2,700 dusz, fundowany w zeszłem stuleciu (1726) przez wojewodzinę Barbarę Leszczyńską z Brzostowskich. Dwór modrzewiowy, wśród parku, niepokaźny (Opis podał Tyg. Ill. z r. 1860, t. II), gumna zwyczajne. Dobra to najrozleglejsze w powiecie, zwłaszcza uważając wszystkie włości w ręku jednej rodziny i pod jednym zarządem gospodarskim będące: Czarnożyły, Niemierzyn, Nietuszyna, Bolków, Okolów, Staropole, Chojny, Dymki i nabyty Raczyn, ogółem 380 włók. Cz. były jedną ze znacznych majętności hr. Brzostowskich, niedawno przeszły po kądzieli na hrabine Załuską i Mycielską, niezamieszkujące w nich. Włość. Cz. z przysiółkami Adamki, Michałków, Kąty, Leniszki, ma obszaru 121 wł. (w tem 45 wł. roli pszennej i żytniej I klasy, 11 wł. łąk i pastw., 50 wł. lasu niezniszczonego). Wieś Czarnożyły osad włośc. 119, gruntu m. 657; wieś Adamki osad 7, gruntu m. 62; wieś Emanuelin osad 9, gruntu m. 79; wś Kąty osad 19, gruntu m. 237; wieś Leniszki osad 7, gruntu m. 66. R. 1827 wieś Cz. miała 80 dm., 674 mk.
Czarnucha, folwark i osada, pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Szczebra, wchodził dawniej w skład dóbr królewskich Wigry. Obecnie stanowi własność prywatną, liczy 3 dm. i 58 mk. Folw. v. osada Cz. powstała z uwłaszczonych osad; od Suwałk w. 38, od Augustowa w. 10, od Grajewa w. 38, od kanału augustowskiego w. 4. Rozl. wynosi m. 386, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 155, łąk m. 129, pastwisk m. 99, nieużytki i place m. 4. Płodozmian 5-polowy, budowli drewnianych 10; pokłady torfu. A. Pal.
Czarnucha, rzeka, lewy dopływ Narwy. Por. Czarna.
Czarnuchowice, niem. Czarnuchowitz, wieś, pow. pszczyński, u zbiegu Przemszy z Wisłą, nad granicą galicyjską, o 3 mile na wschód od Pszczyny, o milę od Bierunia, w parafii katol. Chełm Wielki. Rozl. wynosi 215 m. roli ornej, 30 m. łąk, 70 m. pastwisk, 6 m. nieużytków. F. S.
Czarnuń, 1.) wś, pow. wyrzyski, 21 dm., 166 mk., 159 ew., 7 izrael., 35 analf. Stacya pocztowa Więcborg (Wandsburg) o 10 kil., st.
