bożnicę. Przy c. k. katolickiem gimnazyum znajduje się biblioteka, założona przez byłego prefekta gimnazyalnego Leopolda Szersznika, zawierająca około 15,000 tomów i zbiory przedmiotów odnoszących się do sztuki i nauk przyrodniczych; dalej założony i uposażony przez barona Karola Celestę konwikt dla uczniów gimnazyalnych. Przy c. k. ewangelickiem gimnazyum, czyli właściwie przy ewangielickim zborze znajduje się alumneum dla uczniów gimnazyalnych, założone przez właściciela dóbr z Żukowa, Magnusa Bludowskiego; i pomnożone funduszami licznych dobrodziejów. Są też w C. dwa klasztory, braci miłosierdzia i Elżbietanek, utrzymujące szpitale dla ubogich chorych; pierwszy przeznaczony jest obecnie i dla chorych żołnierzy, drugi wyłącznie dla płci żeńskiej. Przed trzema laty szpital u Elżbietanek został podniesiony do rzędu zakładów krajowych. Oprócz tego znajdują się tu dla biednej i cierpiącej ludności jeszcze trzy inne dobroczynne zakłady, a zwłaszcza szpital miejski, dom dla sierot i instytut dla ubogich. Większe rękodzieła i fabryki są: fabryka lnu i obok niej znajdująca się przędzalnia, browar zamecki, fabryka octanu ołowiu, 8 fabryk likierów i jedna drukarnia. Handel i rękodzieła ograniczają się do potrzeby miejscowej. C. ma corocznie pięć jarmarków i co każdą sobotę targ. Od 1 maja 1860 zaprowadzoną została kasa oszczędności. Społeczeństwo polskie w C. ma czytelnię ludową założoną 1861 r., towarzystwo rolnicze w 1869 r., towarzystwo pomocy nauk. 1872, bazar cieszyński w 1873, towarz. oszczędn. i zaliczek 1873, miejską kasę pożycz. i oszczędn.1873. Towarzystwo zaliczkowe miało 1879 r. 867 czł. z obrotem 508,608 złr. Wychodzi w C. od lat przeszło 30 pod redakcyą zasłużonego Stalmacha polskie pismo „Gwiazdka Cieszyńska“ a od lat kilku pastor Haase, Niemiec, założył „Nowy Czas“, pismo z tendencyą anti-polską choć po polsku redagowane. Przez pewien czas kś. Leopold Otto, pastor cieszyński wtedy a dziś warszawski, wydawał w C. swego „Zwiastuna Ewangelicznego.“ Pp. Malik, Prochaska, Kotula są czynni na polu wydawniczem polskiem. Komisaryat katol. dyecezyi wrocławskiej w C. zarządza 12 dekanatami: Bielsko, Frysztat, Jabłonków, Strumień, Skoczów, Cieszyn, Frydek, Karwina, Frywałdów, Johannesberg, Cukmantl, Weidenau; z tych w 6 pierwszych urzędowym językiem w kościele jest jęz. polski, w 2 następnych czeski a w 4 ostatnich niemiecki. Dek. katol. C. dyec. wrocł. składa się z 8 parafij: Goleszów, Liszna, Łąka, Ogrodzona, Pogwizdów, Puńców, C. i Ustroń. Par. kat. C. liczy 12,500 kat., 3565 ew. i 940 izr. Par. ewang. C. liczy 12,000 wiernych; w samym C. 2000. Par. ta 1709 r. założona. Stacya C. dr. żel. koszycko-bogumińskiej leży o 31 kil. od Bogumina, o 320 od Koszyc. C. miał być zalożony w r. 810 przez trzech synów Leszka III, króla polskiego. Według opowiadania gminnego, trzej ci książęta, Bolko, Leszko i Cieszko zeszli się po długiej wędrówce nad źródłem, które się dotąd „bracką studnią“ zowie, i ciesząc się, zbudowali tamże na pamiątkę miasto, które od słowa „cieszyć się“ nazwę Cieszyn otrzymało. Podanie to oczewiście nie wytrzymuje krytyki lingwistycznej. R. 1210 klasztor benedyktynów założony w Cieszynie. R. 1240 z powodu zbliżenia się Tatarów, obwarowano Cieszyn wałami. R. 1290 pewien Bogusz otrzymuje pozwolenie założenia wsi Boguszowice przy Cieszynie. W ważnym tym z wielu względów dokumencie jest także już wzmianka o mincarzu w Cieszynie. R. 1364 Cieszyn otrzymuje swobody od Przemysława. R. 1401 Przemysław, syn młodszy panującego Przemysława I, został zabity przez pewnego szlachcica czeskiego. Zasmucony ojciec kazał mordercę wyszukać i do Cieszyna sprowadzić, gdzie na rozpalonego żelaznego konia wsadzony, po wszystkich ulicach oprowadzony i rozpalonemi kleszczami od katów targany, tak umęczonym został. R. 1416 Bolesław potwierdza przywileje miasta Cieszyna i udziela nowe; między temi: prawo milowe dla cechów, prawo posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan cieszyńskich posiadających domy. Jest to najstarszy oryginalny dokument archiwum miejskiego. R. 1438 prawo bicia pieniędzy odstąpili książęta miastu Cieszynowi. R. 1468 miasto najmuje od księcia Przemysława prawo warzenia piwa białego, R. 1470 założono klasztor franciszkanów na miejscu, gdzie teraz jest ogród strzelecki (Bosak). R. 1496 Kazimierz IV buduje na miejscu gdzie teraz są kasarnie, miasto starego drewnianego, nowy parafialny kościół, murowany, z wielkim dzwonem i 2 organami; sprzedaje miastu tak zwany stary i nowy dom ksiązęcy za 200 zł. z warunkiem przebudowania tychże domów na ratusz, poczem stary drewniany ratusz zburzony został. R. 1521 Kazimierz potwierdza przywileje miasta, między temi prawo wyszynku wina jako regalia gminy, i prawo, że szlachcic nie poddający się ciężarom mieszczańskim nieśmie posiadać domu w Cieszynie. W tymże roku zaczęły się targi tygodniowe. W onym czasie posiadało miasto, oprócz regaliów warzenia piwa i wyszynku wina, wsi: Górne i Dolne Pastwiska, Ligotę, Krasną wieś; kilka domów i ogrodów w mieście, łąki i stawy w Krasnej wsi i w Zamarskach; ogólny dochód miasta wynosił 1519 r. 200 zł., a za przykład wartości pieniędzy w onym czasie może posłużyć sprzedaż ogrodu na Frydeckiem przedmie-
